S¹downictwo okresu miêdzywojennego

SĄDOWNICTWO OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO
Konstytucja Marcowa
/opracowanie nr 1/
1) Sądy wymierzają sprawiedliwość w imieniu RP
2) Ustawa określi organizację, zakres i sposób działania sądów
3) Sędziów mianuje Prezydent, o ile ustawa nie mówi inaczej.Sędziowie pokoju z reguły wybierani są
przez obywateli. Kandydat na sędziego musi spełnić odpowiednie warunki wymagane przez prawo
4) Sędziowie są niezawiśli, podlegają tylko ustawom.Orzeczenia sądowe nie mogą być zmienione
przez pozostałe władze (ustawodawczą i wykonawczą)
5) Sędzia nie może być złożony z urzędu, zawieszony w urzędowaniu, przeniesiony na inne miejsce
urzędowania lub w stan spoczynku wbrew swojej woli, jedynie mocą orzeczenia sądowego i tylko w
wypadkach przewidzianych w ustawie. Nie dotyczy to wypadku, gdy przeniesienie sędziego na inne
miejsce lub w stan spoczynku wywołane jest zmianą w organizacji sądów
6) Sędziowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności bez
uprzedniej zgody sądu wskazanego w ustawie. Z wyjątkiem schwytania na gorącym uczynku, jednak i
wtedy sąd może zażądać niezwłocznie uwolnienia aresztowanego
7) Sądy nie są uprawnione do badania ważności ustaw, należycie ogłoszonych
8) Rozprawy są jawne (w sprawach cywilnych i karnych) o ile ustawa nie mówi inaczej
9) Powołane zostaną sądy przysięgłych do orzekania o zbrodniach, zagrożonych cięższymi karami,
przestępstwach politycznych
10) Ustanawia się Sąd Najwyższy do spraw sądowych,cywilnych i karnych
11) Ustawy określą: organizację, właściwość, tok postępowania, prawa i obowiązki członków sądów
wojskowych
12) Powołany na mocy ustawy zostanie Trybunał Kompetencyjny dla rozstrzygania sporów o
właściwość między władzami administracyjnymi a sądami
/opracowanie nr 2/
Zgodnie z treścią Konstytucji Marcowej sądy wymierzają sprawiedliwość w imieniu RP. Droga
ustawodawcza określa sposób i zakres działania sądów. Sędziowie mianowani są przez Prezydenta RP
natomiast sędziowie pokoju wybierani są przez ludność. Urząd sędziowski może objąć tylko jedna
osoba. Konstytucja Marcowa potwierdza także niezawisłość sędziów, którzy podlegają jedynie
ustawom. Władza ustawodawcza i wykonawcza nie może wpływać na orzeczenia sądowe.
Sędzia może być odwołany jedynie w wypadkach określonych w ustawie.
Sędziowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karnej bez zgody sądu wskazanego w
ustawie, wyjątkiem jest złapanie sędziego na gorącym uczynku przestępstwa.
Rozprawy sądowe zarówno w rozprawach cywilnych jak i karnych są jawne.
Natomiast sądy przysięgłych powoływane są przy zbrodniach zagrożonych cięższymi karami i
przestępstwach politycznych.
Konstytucja Marcowa ustanawia także Sąd Najwyższy do spraw sądowych, cywilnych i karnych.
Istnieją również sądy wojskowe których właściwości określają osobne ustawy. Natomiast jeśli chodzi
o rozstrzyganie sporów między władzami administracyjnymi a sądami , powoływany jest na mocy
ustawy Trybunał Kompetencyjny.
Konstytucja kwietniowa
IX Wymiar Sprawiedliwości
Art.64
-organami wymiaru sprawiedliwości w RP sa sądy
-ze sprawowaniem urzędu sędziowskiego wiąże się niezawisłość oraz niemożność zmiany lub
uchylenia orzeczenia przez inne organy władzy
-akty ustawodawcze, które zostały prawidłowo ogloszone nie podlegają badaniu przez sądy
Art.65
-sędziów mianuje Prezydent a organizację sądów , prawa i obowiązki sędziów reguluje odrębna
ustawa
Art.66
-usunięcie , zawieszenie lub przeniesienie sędziego wbrew jego woli miały miejsce tylko w ustawowo
określonych przypadkach i na mocy orzeczenia sądowego
Art.67
-tylko w przypadku złapania na gorącym uczynku sędzia może zostać zatrzymany, w innym
przypadku jedynie sąd dyscyplinarny może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialnosci
Art.68
-powszechny, nieograniczony dostęp do prawa
Art.69
-akt łaski przysługiwał Prezydentowi
-ustawy regulowały przypadek amnestii
Art.70
- Konst. przewiduje: Sąd Najwyższy (sprawy cywilne i karne),Trybunał Administracyjny (badanie
legalności aktów administracyjnych),Trybunał Kompetencyjny (rozstrzyganie sporów między sądami
i organami władz)
-odrębna organizacja sądów wojskowych
Art.71
-Trybunał Stanu-orzekanie w sprawach ministrów,senatorów i posłów
-Trybunał Stanu składał się z: Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i 6 sędziów
-Trybunał Stanu był powoływany na 3 lata przez Prezydenta spośród sędziów sądów powszechnych
delegowanych przez Izby Ustawodawcze
Ustawa z 1928 r. Ustrój sądów powszechnych
Ustawa dzieliła sądy powszechne na:
• Sędziów pokoju
• Sądy okręgowe
• Sądy grodzkie
• Sądy apelacyjne
• Sąd najwyższy (z siedzibą w Warszawie)
Wszystkie te sądy wydawały wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawy szczegółowe
wyznaczały zakres spraw, którymi zamiast sądów zajmowały się inne władze.
1. W sprawach cywilnych i karnych wymiar sprawiedliwości sprawują sądy powszechne które
dzielimy na: sądy grodzkie oraz sędziowie pokoju, sądy okręgowe, sądy apelacyjne, Sąd Najwyższy (z
siedzibą w Warszawie).
2. Sądy powszechne nie sprawują wymiaru sprawiedliwości w przypadku spraw które ustawami
szczególnymi zostały przekazane innym sądom lub władzom.
3. Tworzenie i znoszenie sądów: grodzkich, okręgowych i apelacyjnych następowało tylko w drodze
ustawy.
4. Do kompetencji Ministra Sprawiedliwości należało: wydawanie postanowień dla których gmin mają
być ustanowieni sędziowie pokoju, ustala ich okręgi i siedziby oraz stanowi o ich znoszeniu, w drodze
rozporządzenia ustala liczbę sędziów w sądach okręgowych
5. Sądy grodzkie składają się z przynajmniej jednego sędziego, sprawy które rozpatruje sąd grodzki
rozpatruje jeden sędzia. Sądy grodzkie rozpoznają sprawy powierzone im w drodze ustaw
postępowania sądowego i ustaw szczególnych i jako środki odwoławcze od sędziów pokoju. Sądy
grodzkie również są zobowiązane udzielać pomocy sądom zagranicznym.
6. Sędziowie pokoju rozpoznają sprawy właściwe dla sądów grodzkich które zostały im powierzone,
jeżeli w danej miejscowości nie ustanowiono sędziego pokoju sprawę rozpoznaje sąd grodzki.
7. Sądy okręgowe składają się z: prezesa, minimum jednego wiceprezesa oraz sędziów. Sądy
okręgowe dzielą się na wydziały. Sądy okręgowe rozpoznają sprawy powierzone im przez ustawy oraz
działają jako środek odwoławczy od orzeczeń sądów grodzkich. Jeżeli sprawa nie należy do
właściwości innych sądów w sądzie okręgowym jest rozpoznawana w pierwszej instancji.
SĘDZIOWIE POKOJU
- Byli powoływani przez ministra spraw wewnętrznych w drodze rozporządzenia. W ten sam
sposób wyznaczano im okręgi, siedziby a także składano z urzędu.
- Mieli rozpoznawać część spraw należących do sądów grodzkich. Zakres prowadzonych spraw
wyznaczała im ustawa.
-Jeżeli w danym miejscu nie funkcjonował sędzia pokoju, sądem właściwym do Rozpoznania
sprawy był sąd grodzki.
-Sędziami mieli zostawać ludzie cieszący się w danej społeczności szacunkiem, niekoniecznie
posiadający wykształcenie prawnicze.
- Ostatecznie pomysł nie sprawdził się ani nie został w pełni wprowadzony w życie. Tacy
sędziowie funkcjonowali jedynie w byłym zaborze pruskim.
SĄDY GRODZKIE /opracowanie 1/
-Były tworzone w drodze ustawy.
-Sąd grodzki składał się z jednego lub więcej sędziów. Jeden (lub jedyny) z nich pełnił funkcję
naczelnika sądu.
-Kompetencje:
• Rozpoznawały sprawy powierzone im przez ustawy postępowania sądowego i
szczególne
• Rozpoznawały środki odwoławcze od orzeczeń sędziów pokoju.
• Spełniały konkretne czynności sądowe na rzecz innych sądów oraz czasami innych
władz państwowych
• Uczestniczyły w sądowej współpracy zagranicznej, o ile była odwzajemniana.
SĄD GRODZKI /opracowanie 2/
rozpoznaje sprawy
• W I instancji - sprawy handlowe, wymienione w ustawach w składzie 1 Sędzia okręgowy,
który przewodniczy i 2 Sędziów handlowych; w określonych miejscowościach o
zwiększonym ruchu handlowym
• W sprawach karnych należących do zakresu działania sądów dla nieletnich rozpoznaje 1
Sędzia
SĄD OKRĘGOWY [opracowanie 1]
1. Sąd okręgowy składa się z jednego prezesa, jednego lub kilku wiceprezesów oraz z jednego
lub kilku sędziów.
2. Sądy okręgowe dzielą się na wydziały.
3. Sądy okręgowe rozpoznają sprawy powierzone im przez ustawy postępowania sądowego i
ustawy szczególne. Ponadto rozpatrują apelacje (czyli środki odwoławcze) od orzeczeń
wydanych w pierwszej instancji przez sądy grodzkie, a także rozpoznają postanowienia
sędziów śledczych.
4. Sądy okręgowe rozpoznają w pierwszej instancji sprawy, które nie należą do właściwości
innych sądów.
5. Sądy okręgowe rozpoznają środki odwoławcze (apelacje) od orzeczeń sądów grodzkich w
składzie dwóch sędziów okręgowych (jeden z nich równocześnie przewodniczy składowi
sędziowskiemu), oraz jednego sędziego grodzkiego.
6. W miejscowościach o znacznym ruchu handlowym, sądy grodzkie rozpoznają w pierwszej
instancji sprawy handlowe wymienione w ustawach.
7. Sąd obraduje w składzie jednego sędziego okręgowego, który jest jednocześnie
przewodniczącym składu sędziowskiego i dwóch sędziów handlowych.
8. Wydziały handlowe sądów będą tworzone przy sądach okręgowych. Sądy okręgowe, przy
których ma zostać stworzony wydział handlowy zostaną wskazane w Rozporządzeniu
Ministra Sprawiedliwości wydanym w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu.
9. Sprawy karne nieletnich rozpatruje jeden sędzia.
10. W skład zespołu orzekającego rozpatrującego apelację od orzeczenia sądu grodzkiego
dotyczącego sprawy nieletniego wchodzi zamiast sędziego grodzkiego, sędzia dla nieletnich.
11. Sądy okręgowe orzekają w składzie trzech sędziów. Wyjątek stanowią sprawy handlowe
(jeden sędzia sądu okręgowego i dwóch sędziów handlowych) i nieletnich (jeden sędzia).
12. W składzie sądzącym sądu okręgowego może brać udział zastępczo jeden sędzia grodzki,
który nie może jednak być przewodniczącym składu sędziowskiego.
SĄD OKRĘGOWY [opracowanie 2]
skład
• Prezes
• Jeden lub kilku Wiceprezesów
• Kilku Sędziów
rozpoznaje sprawy
• I instancji sprawy nie należące do właściwości innych Sądów .
• Powierzone przez ustawy postępowania sądowego i ustawy szczególne .
• O ile ustawy nie stanowią inaczej – środki odwoławcze od orzeczeń Sądów Grodzkich
wydanych w I instancji i od postanowień Sędziów śledczych ( Skład 2 Sędziów okręgowych
z których jeden przewodniczy i Sędziego grodzkiego.)
skład sądzący
• 3 sędziów , o ile ustawy inaczej nie mówią
• zastępczo może brać udział 1 Sędzia Grodzki który nie może być jednak przewodniczącym
Sąd Okręgowy z udziałem przysięgłych , jako sąd przysięgłych składa się z :
trybunału – ( 1 Przewodniczący i 2 Sędziów okręgowych )
ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH – ( 12 przysiegłych ).
Dzieli się na wydziały
W ramach Sądów Okręgowych wydziały handlowe – w składzie 1 Sędziego okręgowego , 2 ławników
mianowanych przez Ministra Sprawiedliwości z praktyków zgłoszonych przez Izby przemysłowohandlowe
SĄD APELACYJNY
skład –
• Prezes
• Jeden lub kilku wiceprezesów
• Sędziowie
rozpoznaje • Środki odwoławcze od orzeczeń Sądów Okręgowych , o ile ustawa nie stanowi inaczej. II
instancja
• Orzekają w sprawach przekazanych im przez ustawy . I instancja
orzeka – w składzie 3 Sędziów
Dzieli się na wydziały
SĄD NAJWYŻSZY
Sąd Najwyższy – najwyższa instancja dla sądów powszechnych. Rozpatrywał odwołania od orzeczeń
sądów apelacyjnych, orzekał w innych sprawach przekazanych mu w drodze ustawy oraz
rozpatrywał środki odwoławcze od orzeczeń sądów okręgowych i sądów przysięgłych Czuwał nad
jednolitością orzecznictwa sądowego. W skład Sądu Najwyższego wchodzili: Pierwszy Prezes,
prezesi oraz sędziowie. SN dzielił się na izby: Cywilną, Karną i do spraw adwokatury (ta ostatnia
dopiero pod koniec okresu międzywojennego). Liczbę Izb cywilnych określał w drodze
rozporządzenia Minister Sprawiedliwości. Swoje orzeczenia Sąd Najwyższy wydawał w składzie
trzyosobowym, po wysłuchaniu w danej sprawie wniosków Prokuratora. W wyjątkowych sytuacjach
orzekano w składzie rozszerzonym:
1) SN rozstrzyga z w składzie 7 sędziów, gdy skład sądzący przedstawia zasadę prawną
budząca wątpliwości. Następnie wpisuje ją do księgi zasada prawnych.
2) SN rozstrzyga w składzie Całej Izby (do powzięcia uchwały potrzeba jest obecność co
najmniej połowy jej członków), gdy skład sądzący zamierza odstąpić od zasady prawnej,
wpisanej do księgi.
3) Rozstrzygnięcie zapada natomiast na Zgromadzeniu Ogólnym, jeśli skład sądzący jednej
Izby zamierza odstąpić od zasady prawnej w pisanej do księgi innej Izby.
Istotne jest również, że odstąpienie od zasady prawnej powziętej przez jedną z izb lub Zgromadzenie
Ogólne może nastąpić tylko w drodze ponownego rozstrzygnięcia Izby lub Zgromadzenia Ogólnego.
1) SN w składzie całej Izby wyjaśnia przepisy prawne, budzące wątpliwości lub, których
stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie na wniosek: Ministra Sprawiedliwości,
pierwszego prezesa lub prezesa danej izby. Izba może również poddać zagadnienie prawne do
rozpoznania Zgromadzeniu Ogólnemu. Uchwały Izby czy tez Zgromadzenia Ogólnego
Wpisuje się do księgi zasad prawnych.
ORGANIZACJA I DZIAŁANIE SĄDÓW PRZYSIĘGŁYCH W II RZECZPOSPOLITEJ
Sąd okręgowy działa z udziałem przysięgłych jako sąd przysięgłych i składa się z trybunału i ławy
przysięgłych (czynnik społeczny w sądownictwie).
SKŁAD TRYBUNAŁU:
• przewodniczący
• dwóch sędziów okręgowych
SKŁAD ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH:
• 12 przysięgłych
ORGANIZACJA SĄDÓW PRZYSIĘGŁYCH:
Prezes sądu apelacyjnego corocznie w listopadzie (a czasem także w razie potrzeby w trakcie
roku) wyznaczał dla każdych roków sądu przysięgłych w swoim okręgu: przewodniczących i ich
zastępców spośród sędziów okręgowych przedstawionych przez Prezesa Sądu Okręgowego.
Roki sadów przysięgłych odbywały się w siedzibie sądu okręgowego.
DZIAŁALNOŚĆ SĄDÓW PRZYSIĘGŁYCH:
Działalność sądów przysięgłych mogła być zawieszona w odniesieniu do wszystkich
przestępstw lub niektórych rodzajów przestępstw, na całym obszarze państwa lub tylko w niektórych
okręgach. Powodem zawieszenia działalności sądów przysięgłych była troska o porządek publiczny
lub bezpieczeństwo publiczne.
Rozporządzenie o zawieszeniu działalności sądów przysięgłych wydawała Rada Ministrów za
zezwoleniem Prezydenta RP.
KWESTIA STANU WYJĄTKOWEGO LUB WOJENNEGO:
W przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego w siedzibie sądu okręgowego,
działalność sądu przysięgłych ulegała zawieszeniu z mocy prawa w całym okręgu.
W sytuacji gdy działalność sądów przysięgłych uległa zawieszeniu, sprawy którymi
zajmowały się sądy przysięgłe przechodziły w rozpoznanie sądów okręgowych.
VARIA
Sędzią pokoju może zostać osoba posiadająca obywatelstwo polskie, pełnię praw cywilnych i
obywatelskich, mieszkająca przynajmniej od roku w danym okręgu, o nieskazitelnym charakterze,
mająca minimum 30 lat, władająca biegle językiem polskim i mająca wykształcenie co najmniej
średnie. Nie może nim zostać: poseł lub senator, funkcjonariusz państwowy lub wojskowy w służbie
czynnej, duchowny, zakonnik, adwokat, notariusz, osoba przeciwko, której toczy się postępowanie
karne.
Sędziów handlowych mianuje Minister Sprawiedliwości na 3 lata, spośród osób proponowanych
przez właściwe izby przemysłowo-handlowe. Swe obowiązki pełnią bezpłatnie. Kandydat na sędziego
handlowego musi spełniać takie warunki jak kandydat na sędziego pokoju + posiadać praktyczną
znajomość obrotu handlowego i zwyczajów handlowych.
Obowiązki przysięgłego mogą sprawować osoby płci męskiej, które posiadają obywatelstwo polskie,
pełnię praw cywilnych i obywatelskich, ukończyły nie mniej niż 30 i nie więcej niż 70 lat, mieszkają
od dwóch lat na obszarze danej gminy, władają językiem polskim. Do czasu ujednolicenia przepisów
dotyczących sądów przysięgłych, w mocy pozostają dotychczasowe przepisy o składzie sądzących
(dwóch sędziów zawodowych i pięciu niezawodowych).
Prokurator stoi na straży ustaw. Naczelnym prokuratorem jest Minister Sprawiedliwości. Prawo
kontroli mają: Minister Sprawiedliwości - wobec wszystkich urzędów prokuratorskich, pierwszy
Prokurator Sądu Najwyższego – wobec prokuratorów i wiceprokuratorów Sądu Najwyższego,
prokuratorzy apelacyjni i okręgowi – wobec prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów
danych okręgów. Podprokuratorów okręgowych mianuje Minister Sprawiedliwości, a
wiceprokuratorów okręgowych i apelacyjnych – Prezydent RP na wniosek Ministra Sprawiedliwości.