FULL TEXT - Szkoła Specjalna

Z
K R A J UMAŁGORZATA
I SZEROCZYŃSKA
Z E
ΠW I A T A
TOMASZ FETZKI
Zespół Szkół Specjalnych
im. M. Grzegorzewskiej, Żary
Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna,
Żary
JUBILEUSZ DWÓCHSETLECIA
NARODZIN ÉDOUARDA SÉGUINA
– U ŹRÓDEŁ PEDAGOGIKI
SPECJALNEJ
20 stycznia 2012 r. mijają dokładnie
dwa stulecia od dnia, gdy w burgundzkim miasteczku Clamecy przyszedł na
świat Édouard-Onésime Séguin, syn prowincjonalnego lekarza. Dokonał on dzieła, które zapewniło mu trwałe i zaszczytne miejsce w historii oraz współczesności
nauk pedagogicznych.
Édouard Séguin jest przez badaczy
zagadnienia dość zgodnie uważany za
twórcę pedagogiki osób niepełnosprawnych intelektualnie, jednak, paradoksalnie, pomimo zasług, jakie położył dla wychowania i terapii osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych, pozostaje w Polsce, jak i za granicą (również w swej ojczyźnie) niemal nieobecny w świadomości pedagogów, niestety – także pedagogów specjalnych.
Nazwisko Séguina przywołuje się jedynie ze względu na prekursorską rolę, jaką
odegrał on wobec Marii Montessori. Nie
jest to podejście błędne, ale w niedopuszczalnym stopniu redukuje jego dokonania, które są oryginalne i warte poznania
nie tylko w aspekcie późniejszego wpływu, jaki wywarł na kształtowanie się poglądów wybitnej Włoszki.
W Polsce nie ukazało się żadne wydawnictwo zwarte poświęcone Séguinowi.
Podręczniki historii oświaty i myśli pedagogicznej ograniczają się do podania jedynie podstawowych informacji na jego
temat. W opracowaniach dotyczących historii pedagogiki specjalnej oraz w pracach z zakresu rewalidacji osób niepełnosprawnych intelektualnie sytuacja przed-
64
stawia się nieco lepiej, ale i tam prezentowane informacje są skrótowe. Łącznie poświęcono Séguinowi zaledwie kilka stron
(zob. Balcerek 1981, s. 36–37, Dziedzic
1970, s. 35–39). Dwa dłuższe fragmenty
dotyczące Séguina, jakie udało się odnaleźć w dostępnych w naszym kraju publikacjach, znajdują się w pracach przetłumaczonych z języków obcych. Pierwszy to pełne atencji wspomnienie Séguina jako Mistrza, zamieszczone w Domach
dziecięcych (Montessori 2005, s. 25–36).
Drugi, będący analizą studium przypadku dziecka autystycznego autorstwa
Séguina, pochodzi z pracy Dziecko zagubione w rzeczywistości (Brauner, Brauner
1993, s. 99–110). Jest to naprawdę niewiele, jeśli uświadomimy sobie, jak ważną dla pedagogiki postacią jest Édouard
Séguin.
Jubileusz dwóchsetlecia urodzin to doskonała okazja, aby przypomnieć pedagogom specjalnym postać i dokonania wielkiego „ojca założyciela” Édouarda Séguina. Postaram się to uczynić, prezentując
w kolejnych numerach Szkoły Specjalnej
cykl artykułów wszechstronnie analizujących zagadnienie.
W niniejszym, pierwszym artykule chcę
przybliżyć czytelnikowi czas i okoliczności, w jakich przyszło żyć oraz działać naszemu bohaterowi. Dodajmy: okoliczności, które w znacznym stopniu wpłynęły
na kształt jego koncepcji pedagogicznych.
W artykule drugim – Édouard Séguin, twórca pedagogiki osób niepełnosprawnych intelektualnie – zaprezentuję bogatą i burzliwą biografię Séguina, jednak
przede wszystkim uzasadnienię, że rzeczywiście zasłużył on na miano, którym
go określono.
Tekst kolejny, Koncepcje pedagogiczne
Édouarda Séguina, w zamierzeniu ma udowodnić, że zasady wychowania, edukacji
i terapii osób niepełnosprawnych opracowane przez Séguina były nowatorskie
i oryginalne na tle ówczesnych dokonań
nauki, oraz że pozostają w większości aktualne i inspirujące dla pedagogów działających współcześnie.
SZKO£A SPECJALNA 1/2012
Z KRAJU I ZE ŚWIATA
Czwarty artykuł, zatytułowany Spadkobiercy myśli Édouarda Séguina, został pomyślany jako prezentacja wpływu Séguina na rozwój pedagogiki (specjalnej
i ogólnej) tak na świecie, jak i w Polsce.
Ostatni odcinek cyklu, Édouard Séguin
i Maria Grzegorzewska – przyczynek do analizy osobowości kreatywnego pedagoga specjalnego, tematykę zakreśloną w tytule zaprezentuje poprzez zestawienie postaci
dwojga wielkich pedagogów oraz analizę licznych analogii, jakie ujawnia to zestawienie.
Narodziny pedagogiki specjalnej
Okolicznościom, które towarzyszyły
narodzinom pedagogiki specjalnej, w tym
również pedagogiki Édouarda Séguina,
warto przyjrzeć się bliżej nie tylko dla
uczczenia jubileuszu i ze względów erudycyjnych. Moim zdaniem rozumienie
źródeł pedagogiki specjalnej może pomóc
współczesnym pedagogom i terapeutom
lepiej zrozumieć własne motywacje i nastawienia oraz jaśniej zdać sobie sprawę
z celów, które przed nimi stoją.
To, że z pedagogiki ogólnej w stosunkowo krótkim czasie (niespełna sto lat)
wyodrębniły się kolejno najważniejsze
działy, które ostatecznie stały się dyscyplinami pedagogiki specjalnej, nie było
przypadkowe. S. Dziedzic (1970, s. 29) zauważył: „Zastanawiający jest fakt, że nagle – i to w kilku krajach naraz – «wybucha» po prostu problem opieki leczniczo-wychowawczej nad osobami głębiej upośledzonymi umysłowo. Jako wyjaśnienie
tego zjawiska przytacza się najczęściej
reformę szpitalnictwa dla psychicznie
chorych, zapoczątkowaną w 1792 r. przez
francuskiego lekarza Filipa Pinela (1745–
1826) oraz próbę wychowania tzw. «dzikiego» z Aveyronu przez J. M. K. Itarda
w latach 1799–1803. Nie obniżając w niczym wielkiej zasługi Pinela czy Itarda,
trzeba jednak wyraźnie stwierdzić, że ich
działalność była tylko następstwem ogólnych przemian, jakie zaistniały w XVIII
wieku. Bez działalności encyklopedystów
SZKO£A SPECJALNA 1/2012
francuskich, socjalistów utopijnych, rewolucji burżuazyjnych w Ameryce Północnej (1776) i Francji (1789) oraz ogólnego zrewolucjonizowania stosunków
ekonomiczno-społecznych nie byłoby ani
współczesnej psychiatrii, ani pedagogiki
specjalnej”.
Ta niezwykle trafna analiza domaga się
kilku uzupełnień. Poza wpływem przemian ekonomiczno-społecznych i politycznych, o których wspomina Dziedzic,
należy przypomnieć, jak wielką rolę odegrały w omawianym procesie przemiany
w sposobie myślenia i postrzegania rzeczywistości oraz tworzenie się „naukowej
mentalności” określane w skrócie jako
Oświecenie. Trzeba podkreślić, że to właśnie Oświecenie, a konkretnie druga połowa XVIII w., jest epoką, w której zaczęto
dostrzegać godność i człowieczeństwo
osób niepełnosprawnych. Właśnie wtedy uznano, że zasługują one nie tylko na
opiekę i utrzymanie, jak to już znacznie
wcześniej postulował szeroko rozumiany
chrystianizm, zarówno w swej katolickiej, jak i protestanckiej postaci. Do coraz
szerszych kręgów społeczeństwa docierało, że niepełnosprawnym, jako ludziom
w pełnym tego słowa znaczeniu, należy
się udostępnienie dobrodziejstw cywilizacji i kultury. Nie jest więc przypadkiem, że właśnie w drugiej połowie XVIII
w. narodziła się pedagogika osób niesłyszących – surdopedagogika (którą tworzyli we Francji Charles Michel de l’ Epée,
Roch Ambroise Sicard i Jacob Rodrigues Péreire, natomiast w Prusach Samuel
Heinicke) oraz pedagogika niewidomych
– tyflopedagogika (jej podwaliny stworzył francuski pedagog Valentin Haüy).
Narodziny pedagogiki specjalnej stały się możliwe, ponieważ połączyła ona
w sobie to, co było najlepsze w dorobku
religii i nauki. Humanizm chrześcijański
od wieków postulował, w imię miłości
bliźniego, zapewnienie osobom niepełnosprawnym, jako także „stworzonym na
obraz i podobieństwo boże”, środków do
życia i przetrwania. Podejście to było postępowe w porównaniu z praktykami izo-
65
Z KRAJU I ZE ŚWIATA
lacji, a nawet eksterminacji, stosowanymi
w starożytności.
Jak się wydaje, najbardziej dojrzałym
owocem takiego sposobu myślenia stało się wezwanie wystosowane w XVII w.
przez biskupa wspólnoty braci czeskich
Jana Amosa Komeńskiego (1973, s. 28–
29): „Każdy człowiek jest stworzeniem rozumnym, panem rzeczy, własnym swym
królem, radością swego Chrystusa. […]
Powstaje więc pytanie, czy zatem ślepym,
głuchym, upośledzonym […] także należy przyswajać kulturę. Odpowiedź: Z zasięgu kultury nie można nikogo wyłączać
oprócz nieludzi. Tyle więc, ile korzystają
z natury ludzkiej, tyle niech też korzystają
z kultury. […] Skoro przeto zawsze istnieje jakieś dojście do rozumnej duszy, należy przyswajać jej światłość tędy, którędy
się da. Jeśli zaś w końcu żadnej nie będzie
drogi […], wówczas ostatecznie pozostawić go trzeba jego Budowniczemu”.
Wezwanie Komeńskiego pozostało niestety bez odpowiedzi. Najprawdopodobniej miał na to wpływ panujący w środowiskach eklezjalnych paternalizm, który
nie pozwalał na dostrzeżenie w człowieku niepełnosprawnym równoprawnego
partnera, oraz pokutujące u licznych wierzących przekonanie, że niepełnosprawność jest karą za grzechy. Ten nieprzekraczalny próg udało się pokonać dopiero dzięki świeckiemu humanizmowi epoki Oświecenia, który w imię naukowego światopoglądu rozprawił się z demonologicznymi koncepcjami przyczyn niepełnosprawności, a poprzez dorobek filozofów przygotowujących grunt pod
przyszłą rewolucję (chodzi tu szczególnie
o prace Jana Jakuba Rousseau), głosił hasło powszechnej równości wszystkich ludzi – już nie poddanych, ale obywateli.
Alians chrześcijańskiego miłosierdzia
oraz oświeceniowego światopoglądu naukowego przyniósł efekt w postaci narodzin pedagogiki specjalnej. Nie jest przecież dziełem przypadku, że twórcy surdopedagogiki, Charles Michel de l’Epée
i Roch Ambroise Sicard, byli duchownymi, zaś Philippe Pinel, Dominique Esqu-
66
irol czy Jean Itard – lekarze i pedagodzy poprzedzający Séguina – uczęszczali
w młodości do seminarium duchownego.
Naukowe źródła pedagogiki
Édouarda Séguina
Mając na uwadze dotychczas przytoczone okoliczności, nie można także uznać
za przypadek faktu, że bezpośrednio po
wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej
dokonała się mała (choć przecież również
wielka) rewolucja w paryskich zakładach
dla chorych psychicznie, zwanych przytułkami dla obłąkanych. Pinel, lekarz
psychiatra będący spadkobiercą oświeceniowego zaufania do rozumu i nauki,
uznaje, że zjawisko choroby psychicznej
nie należy do porządku demonologii, ale
medycyny. W dwóch największych pary^
skich zakładach psychiatrycznych, Bicetre
^
` w 1795 r., nakazał
w 1793 r. i Salpetriere
uwolnić pensjonariuszy z kajdan, klatek
i kojców. Zarządził łagodne traktowanie
chorych psychicznie i zapewnił im odpowiednie wyżywienie oraz zakwaterowanie. Nie poprzestał na tym. Podjął próbę
ich leczenia. Podstawą jego koncepcji
było zastosowanie traitment moral (terapii
moralnej). Dużą rolę przyznawał uregulowaniu i zdyscyplinowaniu trybu życia
chorych, a także ich aktywności i pracy,
stając się dzięki temu jednym z prekursorów terapii zajęciowej. Podkreślał też
terapeutyczne znaczenie relacji z rodziną,
innymi chorymi i środowiskiem społecznym (Wacjman 1991, s. 23–27). Sprawił,
że hasła Wielkiej Rewolucji Francuskiej
„Wolność – Równość – Braterstwo” zaczęły obowiązywać również w stosunku
do osób dotkniętych schorzeniami psychiatrycznymi.
Poza praktyczną działalnością leczniczą i terapeutyczną Pinel pozostawił też
znaczny dorobek pisarski. Zajmował się
m.in. nozologią i w ramach tej aktywności doprowadził do teoretycznego uporządkowania problematyki zaburzeń psychicznych. Efektem jego pracy była klasyfikacja tych zaburzeń, uwzględniająca
SZKO£A SPECJALNA 1/2012
Z KRAJU I ZE ŚWIATA
niepełnosprawność intelektualną (określaną ówcześnie mianem l’idiotisme) jako
osobną kategorię, scharakteryzowaną
dość trafnie, choć ogólnie i nieprecyzyjnie.
Dopiero uczeń i kontynuator dzieła Pinela Jean-Etienne Dominique Esquirol
(1772–1840) ostatecznie rozróżnił diagnostycznie chorobę psychiczną, którą określił jako démence i niepełnosprawność intelektualną, czyli l’idiotie. Z niezwykłą
przenikliwością stwierdził, że niepełnosprawność intelektualna „nie jest chorobą, lecz stanem, w którym zdolności umysłowe nigdy się nie pojawiły lub nie mogły się rozwinąć w stopniu wystarczającym do tego, aby upośledzony był w stanie uzyskać zdolność rozumienia na poziomie, który osiągają poprzez edukację jednostki w jego wieku, żyjące w takich samych warunkach” (Esqiurol 1838,
s. 284, tłum. T.F.) Dodał też, że jest to stan
„wrodzony albo zaistniały w okresie poprzedzającym pełny rozwój sprawności intelektualnych i uczuciowych” (tamże, s. 285). Intuicja psychiatry okazała się
trafna: wystarczy porównać jego definicję z tą, którą przedstawiła WHO, a która charakteryzuje niepełnosprawność intelektualną jako wyraźnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie
z trudnościami w przystosowaniu i powstały przed 18. rokiem życia. Dodatkowym wkładem Esquirola w rozwój badań
nad tą tematyką było stworzenie pierwszej klasyfikacji prezentującej różne stopnie niepełnosprawności. Esquirol wyróżniał idiotie proprement dite (idiotyzm
w znaczeniu właściwym) i imbecilité (imbecylizm). Nazw tych używano w nauce
jeszcze przez wiele lat. Obecnie odpowiadają im określenia: niepełnosprawność
intelektualna stopnia głębokiego i znacznego (w przestarzałej i nieużywanej już
terminologii – idiotyzm) oraz niepełnosprawność intelektualna stopnia umiarkowanego (czyli niegdyś imbecylizm).
S. Dziedzic (1970) wymienia także Jeana-Gasparda Itarda. Postać ta w kontekSZKO£A SPECJALNA 1/2012
ście dokonań Séguina nabiera, podobnie
jak w przypadku Philippe’a Pinela, szczególnego znaczenia.
Itard nie zasłynął dzięki swoim dokonaniom w pracy z dziećmi niesłyszącymi,
choć to ona stanowiła podstawową formę jego aktywności. Nazwisko Itarda jest
bowiem do dziś kojarzone z Victorem –
„dzikim chłopcem z Aveyronu”. Dziecko
to, porzucone przez rodzinę i żyjące w lesie, jak w opisywanych dziś przypadkach
tzw. wilczych dzieci, znalezione zostało
w 1799 r. Edukacji i opieki nad mniej więcej dwunastoletnim chłopcem wykazującym wyraźne objawy niepełnosprawności
intelektualnej lub, jak chcą inni, autyzmu
(Brauner , Brauner 1993, s. 84) podjął się
Itard w 1801 r., a następnie zajmował się
nim przez cztery kolejne lata. Zastosował
w terapii Victora szereg ćwiczeń kształcących zmysły, opracował też specjalne
plansze rozwijające sprawności percepcyjne. Jakkolwiek efekty jego pracy dalekie były od oczekiwań, to jednak stały się
fundamentem przyszłych dokonań Séguina i innych pedagogów.
Séguin znał Esquirola oraz Itarda osobiście, co więcej, to właśnie pod ich kierunkiem stawiał swoje pierwsze kroki
w edukacji i terapii osób niepełnosprawnych intelektualnie. Dorobek teoretyczny
Esquirola i doświadczenia praktyczne
Itarda znacząco wpłynęły na kształt jego
własnych koncepcji, choć, jak pokażą to
kolejne odcinki cyklu, Séguin podchodził
do osiągnięć swoich mentorów krytycznie i twórczo.
Charakterystyka epoki
Séguin był mentalnie dzieckiem swoich czasów i one znalazły odzwierciedlenie w jego twórczości. Niezbędne wydaje
się więc przedstawienie krótkiego zarysu
dziewiętnastowiecznej Francji i Stanów
Zjednoczonych – dwóch krajów, w których Séguin spędził życie.
Francja końca XVIII w. i pierwszej połowy XIX w. była krajem niespokojnym.
Lata 1789–1799 to czas Wielkiej Rewolu-
67
Z KRAJU I ZE ŚWIATA
cji Francuskiej, gwałtownych i krwawych
przemian oraz zamętu, zakończony dopiero rządami Napoleona Bonaparte –
konsula, a od 1804 r. cesarza. Epoka Napoleona przyniosła ze sobą ugruntowanie
prawne większości zdobyczy rewolucyjnych w postaci Code Civil, czyli „Kodeksu
Napoleona”, ale też szereg wojen; Séguin
urodził się kilka miesięcy przed wyprawą
moskiewską, która stała się początkiem
końca władzy wielkiego Korsykanina.
Pierwsze trzy lata życia Édouarda przypadły na okres powolnej agonii I Cesarstwa. Po klęsce wyprawy moskiewskiej i kampanii 1813 r. (zakończonej przegraną bitwą pod Lipskiem) Napoleon musiał od początku 1814 r. stawiać opór wojskom koalicji na terenie
Francji. Wiele regionów kraju (w tym
również Burgundia, mała ojczyzna Séguina) doświadczyło walk, przemarszów
wojsk i rekwizycji. Wojna zakończyła
się upokarzającą dla społeczeństwa francuskiego klęską i abdykacją Napoleona
oraz jego zesłaniem na Elbę w maju tego
roku. Ostatnią próbą ratowania I Cesarstwa był epizod stu dni, zapoczątkowany ucieczką Napoleona z Elby, a zakończony definitywną klęską pod Waterloo.
Klęska ta przypieczętowała los Francji;
decyzją kongresu wiedeńskiego na tron
powróciła dynastia Burbonów.
Dzieciństwo i lata młodzieńcze Séguina przypadły właśnie na okres Restauracji, czyli na rządy Ludwika XVIII i Karola X Filipa. Początkowo powrót monarchii spotkał się z przychylnym przyjęciem
sporej części społeczeństwa, zmęczonego
dwiema dekadami rewolucji i wojen. Jednak polityka obu królów, dławiąca swobody obywatelskie (chociaż w sferze gospodarki był to okres stosunkowo pomyślny, czas rodzącej się intensywnej gospodarki kapitalistycznej), doprowadziła do tego, że znienawidzona monarchia
została obalona przez rewolucję lipcową,
czyli Les Trois Glorieuses (Trzy Chwalebne
Dni), 27–29 lipca 1830 r.
Efektem rewolucji było powołanie Monarchii Lipcowej z Ludwikiem Filipem
68
Orleańskim na czele. Był to także czas nasilonej aktywności różnorodnych skrajnych ugrupowań politycznych. Właśnie
wtedy, na fali nastrojów rewolucyjnych,
Séguin (po ukończeniu nauki w liceum
i podjęciu studiów prawniczych) związał
się z ruchem saintsimonistów, co miało
w późniejszym okresie przynieść znaczące konsekwencje dla jego biografii.
Okres kształtowania się i dojrzewania
koncepcji pedagogicznych Séguina to lata
Monarchii Lipcowej (1830–1848). Jakkolwiek inicjatorami i autorami rewolucji lipcowej były ugrupowania radykalne oraz
lud Paryża, jednak korzyści z niej odniosła głównie liberalna burżuazja. Lata panowania Ludwika Filipa to czas bogacenia się mieszczaństwa, przyspieszonej industrializacji i wzrostu liczby ludności,
połączonego z masową migracją ludności
wiejskiej do miast. Była to też epoka głębokich przemian mentalnych społeczeństwa, ostrej walki politycznej i pogłębiających się różnic socjalnych, które doprowadziły w konsekwencji do upadku monarchii.
Końcem panowania Ludwika Filipa
była rewolucja lutowa z 1848 r. Dwa dni
po jej wybuchu król abdykował. Ukonstytuował się Rząd Tymczasowy, do którego weszli republikanie i socjaliści utopijni, głoszący idee republiki socjalnej
oraz swobód demokratycznych dla ludu.
Rząd ten proklamował 24 lutego II Republikę Francuską. Jednakże kryzys gospodarczy, wywołany przez zmianę władzy, spowodował wzrost nastrojów rewolucyjnych oraz wrzenie, które doprowadziło do wystąpień ludności Paryża,
znanych pod nazwą Dni Czerwcowych.
Zostały one krwawo stłumione przez
nowe władze.
Przedstawiciele stronnictw rewolucyjnych stali się obiektem prześladowań.
Byli zamykani w więzieniach i zsyłani
do karnych kolonii. W tej sytuacji Séguin,
jako aktywny uczestnik wydarzeń, zaangażowany po stronie najbardziej radykalnych ugrupowań, które poniosły klęskę,
musiał w 1850 r. opuścić Francję.
SZKO£A SPECJALNA 1/2012
Z KRAJU I ZE ŚWIATA
Przybył do Stanów Zjednoczonych. Nie
natrafił tam na spokojny okres. Czas jego
pobytu w USA to także czas głębokich
przemian. Liberalnie zarządzana gospodarka amerykańska gwałtownie się rozwijała. Wzrastający dobrobyt, a przy tym
powszechne prawo wyborcze dla białych
i liczne wolności polityczne przyczyniały się do wzmożonego napływu osadników z Europy: „Między rokiem 1820 […]
i 1860 wylądowało w Ameryce ponad
5 milionów imigrantów […]. Przybywało
trochę intelektualistów, przeważnie imigrantów politycznych po roku 1848. Niektórzy z nich zginęli w masie, nie utrzymali się w kraju, który nie rozumiał ich
problemów, choć współczuł ludziom, którzy przegrali walkę o swe ideały. Niektórzy wrośli w nowy kraj, bez trudu zdobywając sobie wzięcie i poważanie, niekiedy stanowisko w polityce, czasem majątek” (Zaremba 1992, s. 167–168).
Séguin był jednym z owych „imigrantów – intelektualistów”. Wydarzenia te
wspominał następująco: „Wylądowaliśmy tutaj w różnych okresach współczesnej historii, korespondującymi z cierpieniami Europy, aby uciec czy to przed
głodem, czy przed niewolą, przed ekskomuniką, przed torturami lub masowymi
rzeziami urządzanymi przez książęta
i księży, i odnieśliśmy tu sukces wystarczający do tego, by móc przewidywać,
że w każdym kolejnym pokoleniu nasze
dzieci mogłyby stać się bardziej wolne
i bardziej szczęśliwe niż my sami” (Séguin
1895, s. 338, tłum. T.F.).
Sytuacja wewnętrzna Stanów Zjednoczonych jednak stopniowo się komplikowała.
Coraz bardziej uwidaczniał się podział na
dwie sfery gospodarczo-społeczne: przemysłową i zurbanizowaną Północ oraz
rolnicze Południe, gdzie na plantacjach
masowo wykorzystywano pracę niewolników uprowadzonych w zachodniej Afryce.
Ostatecznie podział ten doprowadził do
wybuchu wojny domowej, zwanej wojną
secesyjną. Trwała ona w latach 1861–1865,
spowodowała śmierć setek tysięcy żołnierzy obu stron i wielkie zniszczenia mateSZKO£A SPECJALNA 1/2012
rialne. Jednym z jej najważniejszych efektów było zniesienie niewolnictwa.
Lata 1865–1877 to okres zwany rekonstrukcją. Okres odbudowy ze zniszczeń
wojennych, reform unifikujących przepisy prawne Północy i Południa oraz ponownego zrastania się społeczeństwa
amerykańskiego podzielonego bratobójczym konfliktem.
Po uregulowaniu sytuacji wewnętrznej Stany Zjednoczone wkroczyły ponownie na drogę intensywnego rozwoju, stając się stopniowo gospodarczą i militarną
potęgą o znaczeniu globalnym.
Biografia i dzieło Séguina są charakterystyczne dla czasów, w których przyszło
mu działać. Gwałtowne i zmienne koleje
jego życia, a przy tym nowatorstwo, radykalizm i wizjonerstwo jego idei wskazują, że żył w czasach przełomu: szybkich
i głębokich przemian społeczno-politycznych. Ich analiza pozwala na wyciągnięcie następującego wniosku: niespokojne
i trudne czasy nie muszą, paradoksalnie,
być przeszkodą w rozwoju pedagogiki
specjalnej. Więcej, przy odpowiednim nastawieniu pedagogów mogą wręcz temu
rozwojowi sprzyjać.
Podsumowanie
Édouard Séguin musiał zmierzyć się
z bogatym dziedzictwem. Z dokonań V.
Haüy, abbé de l’Epée i P. Pinela, a także z postulatu prawa do absolutnej równości i wolności każdego człowieka, które głosili Rousseau i Saint-Simon, Séguin
wyciągnął radykalne wnioski. Uznał, że
prawo do równego traktowania, szacunku, edukacji i udziału w życiu społecznym mają także ci, którzy dotąd byli pogardzani, odsuwani na margines i całkowicie edukacyjnie zaniedbani. Prawo do
wolności, równości i braterstwa mają także osoby niepełnosprawne intelektualnie.
Swoją misję scharakteryzował następująco: „Péreire, l’abbé de l’Epée, Haüy
dokonali cudów, którym ciężko dorównać, ale które mogą służyć za wzór. Dzięki tym genialnym ludziom głuchoniemi
69
Z KRAJU I ZE ŚWIATA
i niewidomi mogą dziś korzystać z dobrodziejstw edukacji; według mnie upośledzeni bezzwłocznie powinni podążyć ich śladem, przybywając z daleka
do tego nowego życia w równości ducha. Co się tyczy głuchoniemych i niewidomych, problem został rozwiązany pomyślnie, a osiągnięty sukces nie pozwala
wątpić w ich pomyślną przyszłość; co do
upośledzenia – także osiągnięto sukces,
lecz nie jest on tak oczywisty, gdyż sprawa jest świeża i niewielu jeszcze świadków może potwierdzić te dokonania;
poza tym trzeba mieć na uwadze, że ci,
którzy poświęcili tej sprawie swoje życie,
nie powiedzieli jeszcze ostatniego słowa.
Z tych powodów wciąż bardzo wielu ludzi kwestionuje możliwość edukowania upośledzonych, jak też stopniowego
przywracania im godności należnej każdemu człowiekowi” (Séguin 1995, s. 243,
tłum. T.F.).
W kolejnych artykułach postaram się
odpowiedzieć na pytanie, jaki efekt przyniosła misja, realizacji której Édouard
Séguin poświęcił swoje życie, i jak poradził sobie z problemami, które przedstawił w zacytowanym fragmencie.
Bibliografia
Balcerek, M. (1981). Rozwój wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo – zarys historyczny. Warszawa: WSiP.
Brauner, A., Brauner, F. (1993). Dziecko zagubione w rzeczywistości. Warszawa: WSiP.
Dziedzic, S. (1970). Rewalidacja upośledzonych
umysłowo. Warszawa: PZWS.
Esquirol, J.É.D. (1838). Des maladies mentales
considérées sous les rapports medical, hygiénique et medico – legal. Vol. I–II. Paris: J.-B.
Baillière.
Fetzki, T. (2009). Źródła koncepcji pedagogicznych Édouarda Séguina. W: D. Apanel
(red.), Opieka i wychowanie – tradycja i problemy współczesne. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fetzki, T. (2011a). Édouard Séguin jako humanista. Edukacja Humanistyczna, 8.
Fetzki, T. (2011b). Koncepcje Édouarda Séguina
i ich znaczenie dla rozwoju pedagogiki osób niepełnosprawnych intelektualnie. Praca doktorska. Poznań: UAM, WSE.
70
Komeński, J.A. (1973). Pampaedia. Wrocław,
Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Montessori, M. (2005). Domy dziecięce; metoda
pedagogiki naukowej stosowana w wychowaniu
najmłodszych dzieci. Warszawa: Wydawnictw
Akademickie „Żak”.
Séguin, É. (1895). Rapports et mémoires sur
l’éducation des enfants normaux et anormaux.
Paris: Progrés médical.
Séguin, É. (1995). Traitement moral, hygiéne et
éducation des idiots et des autres enfants arriérés ou retardés dans leur développement. Paris: Comité d’histoire de la Sécurité sociale.
Wacjman, C. (1991). Enfermer ou Guéir; Discours
sur la folie é la fin du XVIIIe siácle. SaintÉtienne: Publications de l’Université de
Saint-Étienne.
Zaremba, P. (1992). Historia Stanów Zjednoczonych. Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
REMIGIUSZ J. KIJAK
Uniwersytet Pedagogiczny
im. KEN, Kraków
SPRAWOZDANIE
Z I OGÓLNOPOLSKIEGO
SEMINARIUM NAUKOWEGO
Z CYKLU OBLICZA SEKSUALNOŚCI
OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
– WĄTKI ROZPROSZONE
W PEDAGOGICE SPECJALNEJ.
KRAKÓW, 2 CZERWCA 2011
Seminarium odbywało się w XII Tygodniu Osób Niepełnosprawnych Kocham
Kraków z wzajemnością w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie Jego
partnerami byli: Wydział Spraw Społecznych Urzędu Miasta Krakowa, Oficyna
Wydawnicza ,,Impuls”, Małopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Galeria
Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki, Instytut Rozwoju Służb Społecznych.
Debatę zatytułowaną Życie seksualne
człowieka z niepełnosprawnością – w drodze
SZKO£A SPECJALNA 1/2012