O METODACH OZNACZANIA WĘGLA ORGANICZNEGO W GLEBIE

К. BORATYŃSKI
O METODACH OZNACZANIA WĘGLA ORGANICZNEGO W GLEBIE*
(Z K atedry C hem ii R olniczej W yższej Szk oły R olniczej — W rocław )
Substancja organiczna znajdująca się w glebie wzbudzała zawsze
zainteresowanie wszystkich badaczy zajmujących się glebą. Jest ona
tym czynnikiem, któremu przypisujem y ogromnie ważną, a nawet de­
cydującą rolę w kształtowaniu się wielu céch gleby, a w szczególności
tych jej właściwości, które decydują o żyzności gleby.
Przedmiotem niniejszego referatu nie jest ani zobrazowanie roli sub­
stancji organicznej w glebie, ani też scharakteryzowanie jej właściwości.
Zajmę się tylko wąskim wycinkiem tego problemu, a mianowicie m eto­
dami oznaczania substancji organicznej jako całości w .glebie, a wyraża­
jąc się ściślej, metodami oznaczania węgla organicznego w glebie.
Oznaczenie tylko ogólnej ilości węgla organicznego w glebie jak­
kolwiek nie jest wystarczające, niemniej posiada duże znaczenie w cha­
rakterystyce gleby. Podobnie i prześledzenie np. zmian nawet tylko ilości
substancji organicznej gleby, zachodzących w czasie pod wpływ em ta­
kich lub innych czynników w powiązaniu zwłaszcza z równoczesnym
badaniem innych cech gleby pozwala na wyciąganie odpowiednich wnio­
sków. Jest więc jasną rzeczą, że do zrealizowania tego konieczne jest
posiadanie odpowiednich metod analitycznych.
Metody te powinny być z jednej strony m ożliwie dokładne, a z dru­
giej strony — w związku z coraz większym rozszerzaniem badań — moż­
liw ie szybkie i tanie, nadające się do oznaczeń masowych.
Rozwój metod analitycznych w ogóle, a w konkretnym przypadku
oznaczania substancji organicznej w glebie, poszedł w ubiegłym ćwierć­
wieczu właściwie w kierunku opracowania metod nadających się przede
wszystkim do masowych oznaczeń. Trzeba tu od razu zaznaczyć, że po­
stulat posiadania metod szybkich i tanich z jednej strony, a bardzo do* W opracow aniu m a teria łó w d ośw iad czaln ych w sp ó łp ra co w a ł E. R oszyk oraz
M. K otas i St. R oszykow a.
4
К . B oratyń ski
kładnych z drugiej, jest przeważnie trudny do zrealizowania; w w ięk­
szości przypadków konieczny jest kompromis.
Nie jest również przedmiotem niniejszego referatu przedstawienie
historycznego rozwoju różnych metod oznaczania substancji organicznej
w glebie, lecz raczej tylko ogólna charakterystyka istniejących metod.
Na tym tle zostaną przedstawione wyniki badań autora i współpracow­
ników nad porównaniem kilku metod oznaczania węgla organicznego
w glebie oraz wnioski stąd wypływające.
Bezpośrednie oznaczenie substancji organicznej gleby przez wypra­
żenie suchej gleby na powietrzu i uznanie straty na ciężarze za substan­
cję organiczną, jakkolwiek pozornie najprostsze, posiada szereg błędów.
Większość gleb zawiera substancje koloidowe (minerały krystaliczne),
które nie tracą wody przy suszeniu w temperaturze 105— 110°. Takie
gleby tracą tę wodę w czasie ich prażenia i w stratę na ciężarze próbki
glebowej wchodzi obok substancji organicznej także i ta woda. W przy­
padku gleb o dużej zawartości substancji organicznej, np. torfów,
wprawdzie to źródło błędu nie wchodzi w takim stopniu w rachubę,
ale za to występuje inne. Część bowiem węgla organicznego przechodzi
w węglany, które należy dodatkowo rozłożyć i oznaczyć zawarty w nich
CO2 . Tak więc „strata przez prażenie” może być uznana jedynie jako
przybliżone oznaczenie substancji organicznej gleby i to tylko dla gleb
piaszczystych albo organicznych. Natomiast w e wszystkich innych przy­
padkach postawienie znaku równości m iędzy stratą przez prażenie i za­
wartością substancji organicznej może być źródłem poważnych błędów.
W szystkie inne m etody oznaczania subtancji organicznej gleby są
metodami w pewnym stopniu pośrednimi. Przy ich bowiem pomocy
określa się w zasadzie ilość węgla organicznego. Następnie, dopiero przy
użyciu konwencjonalnego współczynnika, oblicza się ewentualnie ilość
substancji organicznej. Ten konwencjonalny współczynnik wynosi 1,724
a wynika z założenia, że zawartość węgla (C) w substancji organicznej
gleby wynosi 58%. Tymczasem, jak wynika z licznych badań i starszych
i nowszych, procentowa zawartość węgla w substancji organicznej w róż­
nych glebach, a także i w tej samej glebie w różnych poziomach, waha
się w dość szerokich granicach. Stąd też jest rzeczą jedynie słuszną po­
dawanie wyników przy tego rodzaju oznaczeniach jako z a w a r t o ś c i
w ę g l a o r g a n i c z n e g o w glebie, a nie jako zawartości substancji
organicznej w glebie. Postulat ten, jakkolwiek postawiony co najmniej
trzydzieści lat temu, nie jest niestety, zwłaszcza u nas, realizowany.
Przyjął się pogląd, że metody oznaczania węgla organicznego w glebie
należy podzielić na dwie grupy:
1)
właściwe m etody ilościowego oznaczania węgla organicznego
w glebie i
O m etodach oznaczania w ęgla organicznego w glebie
5
2)
szybkie m etody oznaczania utlenialności (substancji organicznej)
w glebie.
Ad 1) Właściwe m etody ilościowego oznaczania węgla organicznego
w glebie polegają na całkowitym utlenieniu węgla organicznego do CO2
i oznaczeniu tegoż na drodze bądź to wagowej, bądź objętościowej, bądź
miareczkowej. To całkowite utlenienie węgla przeprowadzić można naj­
lepiej na drodze suchej według ogólnych zasad analizy elementarnej m e­
todą Liebiga, Dennstedta i ich różnych modyfikacji. (Do tej grupy na­
leży np. metoda Terlikowskiego — patrz niżej).
Drugim sposobem jest spalanie na drodze mokrej według różnych
metod stanowiących w zasadzie modyfikację m etody Knoppa. Według
tych metod spalanie węgla organicznego przeprowadza się mieszaniną
stężonego kwasu siarkowego z silnym środkiem utleniającym (zazwy­
czaj O O 3 ), a pow stały C 0 2 oznacza się jak przy suchym spaleniu.
Zaletą metody suchej jest gwarancja całkowitego spalenia węgla or­
ganicznego gleby i uzyskania ścisłych wyników. Posiada ona jednak
również szereg wad.
Metoda suchego spalania daje nam oznaczenie całkowitego węgla
w glebie, a więc mineralnego (węglanowego), organicznego, a też i ele­
mentarnego. W przypadku więc gleb zawierających węglany konieczną
jest rzeczą albo usunięcie ich przed oznaczeniem węgla organicznego,
albo oddzielne oznaczenie węglanów i obliczenie węgla organicznego
z różnicy. Stać się to może źródłem pewnych błędów. Podobnie większe
ilości chlorków zawarte w glebie mogą spowodować pewne błędy. W tym
przypadku należy chlorki uprzednio usunąć przez wym ycie lub w inny
sposób zabezpieczyć się od tego źródła błędów.
Mimo wprowadzenia pewnych zmian i prób uproszczeń, metoda su­
chego spalania jest jednak dość kłopotliwa i stosunkowo mało przy­
datna do oznaczeń masowych. Niemniej jednak znaczenie jej jako m e­
tody wzorcowej pozostaje nadal bezsporne. Przy odpowiednio staran­
nym wykonaniu można było, jak to wykazały prace specjalnego Komi­
tetu Węgla Organicznego Międzynarodowego Towarzystwa G leboznaw­
czego, nawet przy bardzo różnych glebach i zastosowaniu przez wyko­
nawców różnych metod, uzyskać bardzo zgodne wyniki.
Celem metod oznaczania całkowitego węgla organicznego na drodze
mokrej jest uzyskanie porównywalnych wyników ze spaleniem na su­
cho w sposób szybszy i łatw iejszy przy użyciu poręczniejszej aparatury.
Zaproponowano tu szereg metod, jednakże okazały się one mimo w szy­
stko dość skomplikowane i nie przyjęły się do oznaczeń masowych. Ba­
dania między innym i wspomnianego komitetu przeprowadzone w roku
1935 wykazały, że w pewnych warunkach można uzyskać za pomocą tych
6
К. B oratyński
metod wyniki prawie identyczne z oznaczeniami na drodze suchego spa­
lania.
Ad 2) Szybkie m etody utleniania węgla organicznego gleby są to
m etody podobne w swej istocie do mokrych metod ilościowego ozna­
czenia węgla organicznego z tym jednak, że skutkiem użycia mniej dra­
stycznych środków technicznych uzyskuje się tylko mniej lub więcej da­
leko posunięte, ale niezupełne utlenienie węgla organicznego.
W zależności od warunków danej m etody stopień tego utlenienia m o­
że być różny, mniej lub więcej zbliżony do całkowitego. Stąd też m etody
te należy raczej nazywać „ m e t o d a m i o z n a c z a n i a u t l e n i a 1ności
węgla
o r g a n i c z n e g o”, a oznaczony przy ich pomocy
w ęgiel „ u t l e n i a l n y m
węglem
o r g a n i c z n y m ” gleby, przy
czym każdorazowo powinna być podana stosowana metoda.
Jest w iele metod i ich modyfikacji. Wspólną ich cechą jest to, że nie
oznacza się tutaj ilości powstałego C 0 2 jak w metodach ilościowego
oznaczania С-organicznego czy to na drodze suchej, czy mokrej, o czym
była mowa wyżej. Natomiast oznacza się zazwyczaj przez m iareczkowa­
nie ilości nie zużytego, danego w nadmiarze środka utleniającego, a więc
w sposób pośredni ilość tego środka zużytą na utlenienie.
W metodach najnowszych oznacza się bezpośrednio (na drodze kolo­
rymetrycznej lub innej) ilość zużytego środka utleniającego (np. metoda
W esterhoffa i in.).
W przeważającej większości tych metod środkiem utleniającym jest
mieszanina kwasu siarkowego o różnym stężeniu z dwuchromianem
potasu lub sodu (np. metody: Lichterfelde, W esterhoffa, Tiurina, Novaka-Peliska i in.).
W niektórych metodach stosowany jest jako środek utleniający nad­
manganian potasu bądź w środowisku alkalicznym, bądź kwaśnym (np.
metoda Iszczerekowa-Rołłowa i jej modyfikacje).
Trzeba z góry zaznaczyć, że przy wszystkich tych metodach jest rze­
czą bardzo ważną wykonanie w warunkach ściśle dla danej m etody usta­
lonych. Naw et niewielkie odstępstwa od ustalonego sposobu, w trakcie
wykonywania danej serii pomiarów, mogą wpłynąć w sposób dość nawet
znaczny na uzyskiwane wyniki. Pod tym względem szczególnie nieko­
rzystnie przedstawiają się metody stosujące nadmanganian potasu, gdyż
środek ten jest znacznie bardziej wrażliwy od dwuchromianu na czyn­
niki zewnętrzne. Dlatego też nadmanganian potasu ustąpił zdecydowanie
na rzecz dwuchromianu we wszystkich nowszych metodach.
Fakt, że te wszystkie m etody nie dają w zasadzie ilości całkowitego
węgla organicznego w glebie, oraz że różne m etody mogą powodować
inny stopień utlenienia węgla organicznego gleby, stwarza pewne trud­
ności przy porównywaniu wyników lub w tych przypadkach, gdy po-
O m eto d a c h ozn a cza n ia w ę g la organ iczn ego w g leb ie
■ —
:
: *---------
7
trzebna jest znajomość ilości całkowitego węgla organicznego gleby, np.
przy obliczaniu stosunku С : N.
Próbuje się w tych przypadkach zastosować przeliczenie znalezionych
wartości na ogólny w ęgiel organiczny. Trzeba wówczas oczywiście znać
odpowiednie współczynniki oznaczone przez porównanie danej m etody
z metodą wzorcową (suche spalanie), a przy porównywaniu wyników
uzyskanych różnymi metodami konieczna jest znajomość ich względnych
wartości.
Zaznaczyć jednak należy, że wyłaniają się tu nowe trudności, a m ia­
nowicie współczynniki te nie są wielkościami absolutnymi, lecz raczej
statystycznym i. Utlenialność bowiem oznaczona jedną z metod może się
wahać w pewnych granicach od gleby do gleby, a ustalone statystycznie
współczynniki dla gleb danego kraju (ewentualnie nawet dla danego ty ­
pu gleby) mogą nie być aktualne dla innego terenu. Za przykład może
posłużyć następujący fakt: ustalony przez Allisona współczynnik przeli­
czeniowy na ogólny w ęgiel organiczny dla metody Schollenbergera w y ­
noszący 1,15 ( = 86,9% utlenialności) okazał się dla gleb Nowej Zelandii
za wysoki; dla tych gleb współczynnik 1,07 ( = 93,8% utlenialności) był
bardziej właściwy. Niestałość stosunku wynika — jak się wydaje —
z różnicy jakości substancji organicznej w różnych glebach.
Pomimo tych zastrzeżeń szybkie m etody oznaczania „utlenialnego
węgla organicznego” zdobyły sobie prawo obywatelstwa na całym św iecie, a także i w Polsce, i są powszechnie stosowane do masowych ozna­
czeń. Jest to wynikiem tego, że stosunkowo łatwo jest je przeprowadzać
oraz że są one tanie.
Polskie Towarzystwo Gleboznawcze postawiło sobie za jedno z zadań
ujednolicenie metod badawczych, a mianowicie metod analitycznych sto­
sowanych przy oznaczeniach masowych. Takie ujednolicenie metod —
nie zamykające oczywiście m ożliwości ani postępu, ani też stosowania
do celów badawczych innych metod — ma poważne znaczenie w zakresie
porównania m ateriałów uzyskiwanych w różnych pracowniach, przy do­
konywaniu syntez itp.
Większość zresztą krajów ustala obowiązujące jednolite m etody przy
m asowych oznaczeniach. W Polsce pod tym względem stosunki są mało
uregulowane, a w szczególności w zakresie metod stosowanych w pracowaniach rolniczych (gleboznawczych czy chemiczno-rolniczych).
W związku z tym w Katedrze Chemii Rolnej WSR w e Wrocławiu
podjęte zostały badania (subsydiowane przez PAN) nad porównaniem
na tym samym m ateriale glebowym różnych metod oznaczania ,,węgla
organicznego” w glebie, stosowanych w pracowniach gleboznawczych
i chemiczno-rolniczych u nas w kraju. Końcowym celem tych badań
s
К. B oratyń ski
jest zaproponowanie na podstawie dostatecznego materiału dowodowego
jednej z metod jako tzw. „oficjalnej” do oznaczeń masowych.
Jak wynika z ankiety skierowanej do 17 placówek (2 placówki nie
odpowiedziały), stosowanych jest w naszych pracowniach co najmniej
7 różnych metod, przy czym niektóre pracownie stosują 2, a nawet 3 m e­
tody.
Prawie wszystkie metody „szybkiego utleniania” stosowane przez na­
sze pracownie wzięto do badań porównawczych, a mianowicie:
1)metodę Dublańską (modyfikacja m etody Iszczerekowa-Rołłowa),
2)
„
Lichterfelde,
3)
„
W esterhoffa,
4)
„
Tiurina,
5)
„
Novaka-Peliska.
. Nie uwzględniono w badaniach m etody stosowanej w Pracowni N a­
wożenia w Bydgoszczy, będącej własną modyfikacją m etody U. Springera
z potencjom etrycznym miareczkowaniem.
Prócz tego w badaniach nie porównywano m etody Tokarskiego, bę­
dącej modyfikacją oznaczania strat przez prażenie, a zwykłą metodę strat
przez prażenie zbadano tylko na kilku próbkach.
Natomiast dla porównania zastosowano w badaniach metodę suchego
spalania według Terlikowskiego. Metodę tę, dającą gwarancję całkowi­
tego spalenia węgla organicznego w glebie do CO2 , który zostaje zwa­
żony, uznano za metodę wzorcową, przedstawiając wyniki w tabeli po­
równawczej (patrz niżej), uzyskane wartości dla tej m etody uznano
za 100 i w stosunku do tych obliczono uzyskane innym i metodami.
W chwili pisania referatu dysponuję wynikam i uzyskanymi dla 20
próbek glebowych. Badania dalszych (30) próbek glebowych są w toku.
U żyty do badań materiał glebowy (20 próbek) reprezentował różne
typy gleb (gleby bielicowe, brunatne, mady, rędziny, czarne ziemie),
różne grupy mechaniczne (od piasku luźnego do iłu), różny odczyn (pH =
— 4,5 — 7,6). Zawartość węgla organicznego (według oznaczeń metodą
Terlikowskiego) wahała się w granicach od 0,35 do 2,74%.
Materiał glebowy przygotowano do analiz zgodnie z przepisami, tj.
po przesianiu przez sito o średnicy 1 mm, a po usunięciu dających się
oddzielić -korzonków próbkę rozcierano w moździerzu. Do oznaczeń bra­
no glebę w stanie powietrznie suchym. Przy oznaczaniu straty na praże­
niu suszono oczywiście glebę (105°) do stałej wagi.
W ymienione wyżej m etody stosowano w zasadzie według oryginal­
nego przepisu z tym jednakże, że w niektórych przypadkach próbowano
zastosować pewne drobne zmiany mające na celu ułatwienie manipulacji.
Każdorazowo jednakże konfrontowano
uzyskane wyniki z wynikami
otrzymanymi przy zastosowaniu oryginalnego przepisu. Oznaczono rów­
<>
O m etodach oznaczania w ęgla organicznego w glebie
nież dokładność i powtarzalność wyników przy poszczególnych metodach
i stwierdzono, że jest ona zadowalająca.
Szczególnie dużo uwagi poświęcono metodzie kolorymetrycznej We­
sterhoffa. Przebadano tu możliwość zastąpienia 10-minutowego kontro­
lowanego gotowania na palniku, dającym się daleko lepiej kontrolować,
ale dłuższym, ogrzewaniem na łaźni wodnej (w tabeli oznaczono „W esterhoff — m odyfikacja”). Przy metodzie Westerhoffa niezmiernie waż­
nym zagadnieniem jest sprawa wzorca do wykreślania krzywych dla
kolorymetrowania. Przebadano przydatność do tego celu kilku substan­
cji organicznych, jak kwas hum inowy (Schuchard), hydrochinon, pyrogallol, sacharoza, kwas szczawiowy, kwas winowy. W wym ienionych w y­
żej substancjach oznaczono również w ęgiel pozostałymi metodami
i stwierdzono, że przy zastosowaniu odpowiedniego przeliczenia w ynika­
jącego z ich składu chemicznego, a w szczególności stosunku atomów
С, O, H, mogą one znaleźć zastosowanie jako substancje wzorcowe.
Tablica I
Z aw artość (utlen ialn ość) С — organicznego w glebach oznaczona różnym i m etodam i
% С w p. s. g leb ie
M
G leba
T erlikow ­
nr
skiego
1
*)
2
3*)
4
5
1,09
0,63
2,74
D ub lań ska
0,93
, 0,64
2,55
L ichter­
feld e
1 ,0 1
1,03
0,59
2,72
1,03
1 ,1 2
6
7
1 ,1 0
1 ,0 2
8
0,76
0,76
0,76
0,72
1 ,1 1
1 ,0 2
1 ,0 1
0,63
0,74
2,31
0,98
2,41
0,85
0,92
1,54
1,53**)
0,93**)
0,53
0,74
0,56
0,71
1,90
20
1 ,8 6
0,84
2,31
0,75
0,91
1,57
1,74
1,05
W esterhoffa
0,61
2,91
1,15
2,28
0,37
1,06
0,80
0,73
1,07
0,58
0,70
2,25
0,31
0,99
0,76
0,67
1 2 *)
13
14 *)
15
16
17
18
19*)
a
1 ,0 2
1 ,0 0
11
d
0,61
2,59
2,08
0,34
*)
o
(modyf.)
1 ,1 2
1 0
t
(oryg.)
2,30
0,35
9
e
0 ,8 8
2,09
0,84
0,83
1,42
1,82
1,18
2 ,0 0
0,80
2,30
0,78
0,80
1,54
1,79
1,15
Tiurina
N ovak aP elisk a
1,08
0,61
2,80
1,16
2,49
0,34
1,06
0,82
0,75
0,92
0,51
2,39
0,99
2,05
0,28
0,94
0,69
0,60
ï,o f
0,48
0,55
1,79
0,81
2,09
0,60
0,71
1,32
1,74
0,99
2 ,1 2
0,33
0,94
0,75
0 ,6 8
1 ,0 0
1 ,2 0
0,60
0,70
1,84
0,57
0,69
0 ,8 6
0,92
2,26
2,16
0,80
0,80
1,50
1,79
1 ,2 1
2 ,1 0
0 ,6 6
0,81
1,46
1,78
. 1Д4
*) Gleby z a b iera ją ce w ęglany
•*) P raw dopodobna strata C-organicznego przy usuw aniu w ęglanów .
10
К. B oratyń ski
Uzyskane wyniki onaczenia procentowej zawartości węgla organicz­
nego w badanych próbkach glebowych podano w tablicy I i to zarówno
w wartościach absolutnych, jak i w liczbach względnych przyjmując
wartości uzyskane metodą Terlikowskiego za 100.
Należy tu zaznaczyć, że wartości uzyskane metodą Terlikowskiego dla
próbek nr 19 i nr 20 trzeba traktować z dużym zastrzeżeniem. Są to
bowiem próbki rędziny zawierające duże ilości C aC 03. Zgodnie z m e­
todą Terlikowskiego CaC 03 należy przed oznaczeniem węgla organicz­
nego rozłożyć działaniem kwasu fosforowego. W przypadku tych dwóch
próbek rozkład następował dość - opornie, a. jak wykazały oznaczenia
metodą dublańską, po odparowaniu (2-, 3-krotnym w danym przypadku)
z kwasem fosforowym nastąpił także pewien rozkład substancji organicz­
nej. Stąd też w tablicy II nie podaje się dla tych dwóch próbek wartości
w liczbach względnych.
T a b l i c a II
Z aw artość (u tlenialność) С — organicznego w gleb ach oznaczona różnym i m etodam i
W artości w zg lęd n e
M
Gleba
nr
T erlikow ­
skiego
D ublańska
1
100
85
2
100
102
3
4
5
100
100
100
6
100
7
100
93
89
90
97
93
8
100
100
9
100
10
100
11
Lichter­
felde
93
97
94
100
97
88
90
100
100
95
92
84
12
100
100
13
14
15
16
17
18
100
81
100
86
100
96
100
88
100
99
100
102
91
89
96
82
90
87
99
90
92
średnio
100
93
92
88
e
t
o
d
a
W esterhoffa
(oryg.)
(modyf.)
93
97
106
103
99
106
96
105
96
96
92
94
94
94
99
92
92
94
85
99
89
90
95
94
80
86
82
95
92
87
100
96
88
90
94
87
97
92
Tiurina
99
97
102
103
108
97
96
108
99
108
90
93
90
94
94
78
N ovakaP eliska
84
81
87
88
88
89
80
85
91
79
91
76
74
77
83
87
71
77
95
86
97
82
Jak wynika z tablicy II, w której podano dla lepszej przejrzystości
uzyskane wyniki w liczbach względnych, najwyższe wyniki uzyskano m e­
todą Tiurina — średnio , 97 (wahania 78 — 108) i metodą W esterhoffa,
O m etodach oznaczania węgla organicznego w glebie
11
wykonaną według oryginalnego przepisu — średnio 96 (wahania 82 — 108).
Niższe wyniki dały metoda dublańska — średnio 93 (wahania 84 — 102),
Lichterfelde — średnio 92 (wahania 82 — 100) i W esterhoffa m odyfika­
cja — średnio 92 (wahania 80 — 97). Zdecydowanie niższe wyniki uzy­
skano przy metodzie Novaka-Peliska — średnio 82 (wahania 71 — 91).
Jest to łatwo zrozumiałe, jeśli się uwzględni warunki, w jakich prze­
prowadza się oznaczenia według tej metody. Przy wszystkich innych
metodach stosuje się krótsze lub dłuższe, bardziej lub mniej intensyw ne
ogrzewanie mieszaniny reagującej (gleba + mieszanina utleniająca). Na­
tom iast przy tej metodzie wykorzystane jest tylko ciepło hydratacji stę­
żonego kwasu siarkowego.
Przedstawione wyżej wzajemne stosunki między różnymi metodami
należy traktować jako tymczasowe, oparte na niewielkim stosunkowo
materiale (dość jednak znacznym w porównaniu ze spotykanymi podob­
nym i danymi w literaturze). Być może, że przy rozpatrzeniu większego
materiału ulegną one pewnej zmianie.
Ocena poszczególnych metod prowadzi przy podobnym zastrzeżeniu
jak wyżej do następujących wniosków:
Jeśli chodzi o metody szczególnie nadające się do masowych ozna­
czeń, na pierwsze m iejsce wysuwa się metoda W esterhoffa polegająca
na kolorymetrycznym oznaczeniu jonów Cr+++ powstałych z dodanego
dwuchromianu. Pozwala ona na bardzo szybkie wykonanie oznaczeń (do
100 na pracownika dziennie) i daje wyniki — średnio biorąc — tylko
o ca 4% niższe niż uzyskane przez suche spalanie. Porównując m iędzy
sobą metodę dublańską i Lichterfelde, które w naszych badaniach dały
średnio te same wyniki (dla poszczególnych gleb jednak różne), można
wysunąć takie uwagi: metoda Lichterfelde jest wprawdzie znacznie
droższa i wymagająca więcej czasu, ale nie ma tutaj niebezpieczeństwa
nadmiernego rozkładu środka utleniającego jak w metodzie dublańskiej,
która jest jednak w pewnym stopniu kapryśna i wymaga dużej uwagi.
Przedłożony materiał nie jest kompletny, gdyż badania nie zostały
jeszcze zakończone w chwili oddania referatu do druku. Dlatego też
uwagi powyższe należy traktować jako tymczasowe. Bardziej konkretne
wnioski zostaną przedłożone w roku bieżącym na dorocznym Zjeździe
PTG w Krakowie, gdyż wówczas dysponować będę — jak wyżej zazna­
czono — znacznie większym m ateriałem dowodowym.
12
К. B oratyń ski
К. Б О Р А Т Ы Н С К И
О М Е ТО Д А Х
ОПРЕДЕЛЕН ИЯ
(К аф едра Агрохимии
О РГА Н И Ч Е С К О ГО
УГЛЕРОДА
Вы сш ей сельскохозяйственной школы —
В
ПОЧВАХ
Вроцлав)
Резюме
И злож ены вкратце методы определения органического углер ода в почве;
подчеркнуты их полож ительны е и отрицательны е стороны.
Применяя несколько методов, проведено определение органического угле­
рода (окисляемости) в 20 пробах различных почв.
Принимая содерж ание органического С, найденное по методу сухого сж и­
гания Терликовского за 100, получено для других Методов следую щ ие значенияметод: Тюрина в ср еднем
В естер гоф ф а ,,
И щ ерикова-Роллова (модифицирован)
Л ихтерф ельде
W esterh offa (модифицирован)
97
96
93
92
92
И сследования продолж аю тся на бол ее обш ирном материале.
К . B O R A T Y Ń SK I
THE METHODS OF DETERMINATION OF ORGANIC CARBON IN
SOILS
(Chair of A gricu ltu ra l C hem istry of th e A gricu ltu ral C ollege — W rocław )
Summary
The methods of determination of organic carbon in soil are shortly
discussed and their advantages and shortcomings are emphasized.
The determ ination of organic carbon in 20 samples was performed
with help of several methods.
Assuming as 100 the value of organic С content obtained by the
dry combustion method due to Terlikowski the following values were
obtained for other methods:
Tiurin method
97 (average)
W estérhoff method
96
modified Ischerekova-R allova method
93
Lichterfelde method
92
modified W esterhoff method
92
Further investigations on wider isoil m aterial are in course.