Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej

Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej

Niniejsze opracowanie powstało dzięki wsparciu finansowemu
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu.
Konsultant merytoryczny: dr inż. Stefan Pawlak
Wydawca: MONOMEDIA Julia Krakowiak
Publikacja realizowana w ramach projektu pod nazwą „Niska emisja?- promocja zachowań
i działań związanych z ograniczeniem niskiej emisji poprzez publikację w powiecie leszczyńskim’’.
Poznań 2016
Spis treści
Niska emisja - główna przyczyna zanieczyszczenia powietrza6
Główne źródła zanieczyszczenia powietrza6
Powietrze i rodzaje jego zanieczyszczenia8
Naturalny skład powietrza8
Rodzaje zanieczyszczeń powietrza9
Przyczyny powstawania zanieczyszczeń powietrza9
Wpływ Niskiej Emisji na zdrowie11
Działanie poszczególnych substancji toksycznych11
Komu niska emisja szkodzi najbardziej?12
Katastrofalne konsekwencje niskiej emisji13
Efekt cieplarniany: susza w Ameryce Południowej, powodzie w Europie14
Smog 16
Czy grill to też niska emisja?18
Palenie śmieci
19
Sposoby na ograniczenie niskiej emisji20
Regulacje prawne
20
Plan Gospodarki Niskoemisyjnej 21
Ustawa o odnawialnych źródłach energii21
Prawo ochrony środowiska21
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego 21
Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej22
Praktyczne rozwiązania technologiczne22
Ekologia i metody ograniczania niskiej emisji23
Energetyka rozproszona24
Energetyka prosumencka
25
Magazynowanie energii26
Ogrzewanie biomasą26
Ogrzewanie gazowe 27
Pompa ciepła
27
Wymiana okien27
Termomodernizacja budynku28
Ekodom29
Mieszkańcu Powiatu pamiętaj...30
Energooszczędność – małe zmiany, duży efekt30
Wybór nowego sprzętu AGD – ważna jest energooszczędność30
Oświetlenie31
Kuchenne rewolucje32
Zużycie wody32
Wstęp
Niska emisja jest problemem, który dotyczy każdego z nas - wszyscy przecież oddychamy tym
samym powietrzem. Źródła jego zanieczyszczeń często znajdują się bliżej niż sądzimy. Są to
nie tylko kominy zakładów przemysłowych, ale także domowe piece, kominki, oraz samochody, zwłaszcza te wyeksploatowane i ze starszych roczników. Niska emisja nie jest jak widać
domeną obszarów miejskich, ale może wystąpić również na terenie większości naszych wsi.
Dymy i pyły, które unoszą się w powietrzu, każdego dnia negatywnie oddziałują na nasze zdrowie. Skutki oddychania zanieczyszczonym powietrzem są długofalowe. Najpoważniejsze konsekwencje dotykają nas często po wielu latach, nie omijają jednak nikogo - z powodu niskiej
emisji chorują zarówno seniorzy, jak i dzieci.
Zanieczyszczenie powietrza, oraz już odczuwane i przewidywane skutki tego zanieczyszczenia,
stanowią problem ogólnoświatowy. W związku z tym podpisywane są umowy międzynarodowe dotyczące ograniczania emisji szkodliwych gazów i pyłów; 13 listopada 1979 roku w Genewie została sporządzona Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza
na dalekie odległości. Ma ona na celu ograniczanie ilości i zasięgu rozprzestrzeniania zanieczyszczeń powietrza. Polska podpisała ją w roku 1985.
Dzięki nagłośnieniu problemu niskiej emisji, coraz więcej osób zwraca uwagę na jakość powietrza w miejscu swojego zamieszkania. Tworzą się społeczne Alarmy Smogowe. Miasta powoli
zaczynają stawiać na zieloną energię. Poprzez odpowiednio prowadzoną politykę środowiskową zachęcają też do podróżowania komunikacją miejską i rowerem, debatują o dopłatach do
wymiany pieców lub o zakazach palenia węglem.
Z roku na rok powietrze nad Polską powinno być coraz czystsze, zwłaszcza że nie jest to zadanie tak trudne, jak mogłoby się wydawać. Jednak aby osiągnąć pełen sukces - tj. czyste i zdrowe
powietrze, którym można bez obaw oddychać, niezbędny jest wzrost świadomości problemu
wśród mieszkańców i ich codzienna praca na rzecz ograniczania źródeł szkodliwych emisji.
W niniejszym poradniku przybliżamy i wyjaśniamy zagadnienie niskiej emisji, źródła jej powstawania i skutki jakie ona niesie dla środowiska naturalnego. Przedstawiamy także konsekwencje zdrowotne wynikające z oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Przede wszystkim jednak - proponujemy metody przeciwdziałania niskiej emisji, które są dostępne dla mieszkańca
każdej miejscowości w Polsce. Wskazujemy rozwiązania, które pomagają świadomie decydować o tym, w jaki sposób korzystamy z dostępnych zasobów, zwłaszcza z nośników energii,
i przez to wpływamy na środowisko.
3
Pojęcia
Niska emisja - emisja gazów i pyłów zanieczyszczających powietrze, których źródło znajduje się
na wysokości do 30 m, powodujące znaczące pogorszenie jakości powietrza w skali lokalnej.
Benzo(a)piren - jeden ze „składników” niskiej emisji. Związek chemiczny niebezpieczny dla
środowiska i zdrowia ludzkiego. Może powodować rozwój nowotworów, dziedzicznych wad
genetycznych, upośledzać płodność, podrażniać układ oddechowy i skórę (kaszel, drapanie
w gardle, łzawienie oczu, swędzenie skóry, rumień). Może oddziaływać szkodliwie nawet już
na dziecko w łonie matki. Benzo(a)piren dostaje się do organizmu poprzez drogi oddechowe..
Ekostrefa - część miasta, do której mogą wjeżdżać tylko pojazdy spełniające określone normy
emisji spalin. Ekostrefy wprowadza się, aby zadbać o czystsze powietrze w miastach, w których
zanieczyszczenia z transportu stanowią min. 30% całej emisji.
Energetyka rozproszona - sposób wytwarzania energii elektrycznej, ciepła i paliw płynnych
polegający na wykorzystaniu źródeł energii o niewielkiej mocy, zwłaszcza odnawialnych źródeł
energii dostępnych w danej lokalizacji, np. w miejscu o dobrym nasłonecznieniu można wykorzystać energię słoneczną.
Gazy cieplarniane - gazy, które przyczyniają się do powstawania efektu cieplarnianego poprzez zatrzymywanie ciepła w atmosferze, np. dwutlenek węgla, podtlenek azotu, metan. Występują one naturalnie w atmosferze, ale ich nadmierne stężenie wywołane działaniami człowieka, takimi jak spalanie paliw kopalnych, wzrost uprzemysłowienia lub nadmierny rozwój
transportu, jest bardzo szkodliwe dla przyrody i ludzkiego zdrowia.
Gospodarka niskoemisyjna - gospodarka ukierunkowana na redukcję emisji zanieczyszczeń
do powietrza poprzez modernizowanie różnych sektorów, np. przemysłu i transportu, połączona z troską o środowisko i zdrowie mieszkańców, a jednocześnie niezaniedbująca interesów gospodarczych państwa.
„Kawka” - program NFOŚiGW mający na celu likwidację niskiej emisji i poprawę efektywności
energetycznej. W ramach programu udzielane były dotacje, m.in. na wymianę pieca węglowego na gazowy i podłączenie obiektu ogrzewanego węglem do miejskiej sieci ciepłowniczej.
W NFOŚiGW w roku 2016 prowadzone były konsultacje mające na celu wsparcie walki z niską
emisją w oparciu o nowe programy, skierowane do regionów za pośrednictwem WFOŚiGW.
Oznacza to, że program Kawka w dotychczasowej formule przestaje funkcjonować.
Poprawka antysmogowa - nowelizacja art. 96 ustawy Prawo ochrony środowiska, dzięki której regionalne władze samorządowe mogą decydować, jakie paliwa i w jakiego rodzaju instalacjach mogą być wykorzystywane na ich terenie. Dzięki „poprawce” łatwiej będzie walczyć
z zanieczyszczeniami powietrza na poziomie lokalnym.
Prosument - osoba, która wytwarza na własne potrzeby energię ze źródeł odnawialnych, a jej
nadwyżki przekazuje do sieci elektroenergetycznej. „Prosument” to również skrótowa nazwa
programu realizowanego przez NFOŚiGW, skierowanego do osób fizycznych, wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. Jego celem było wspieranie rozwoju rozproszonych i odnawialnych
źródeł energii, a w efekcie – ograniczanie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla. Biorąc udział
w programie, można było uzyskać korzystne dofinansowanie, np. na zakup i montaż paneli
słonecznych lub źródła ciepła opalane biomasą itp. Podobnie jak w przypadku programu Kawka, NFOŚiGW zdecydował o jego zastąpieniu i stworzeniu nowego, jednolitego i elastycznego
mechanizmu wsparcia, który obejmie działania do tej pory uwzględnione m.in. w programie
Prosument.
PM10 - pył składający się z mieszaniny cząstek zawieszonych w powietrzu, o średnicy mniej-
4
szej niż 10 mikrometrów. Powstaje on np. w wyniku spalania odpadów, węgla, ropy naftowej
i może zawierać metale ciężkie i inne substancje toksyczne, w tym WWA. Do organizmu człowieka dostaje się poprzez drogi oddechowe, a jego wdychanie może powodować drapanie
w gardle, kaszel, problemy oddechowe podczas uprawiania sportu, ryzyko infekcji układu oddechowego, ataki astmy, zapalenie spojówek, zaostrzenie kataru siennego. PM10 zwiększa
ryzyko zachorowania na nadciśnienie, choroby nowotworowe i wystąpienie zawału serca. Ma
też negatywny wpływ na zdrowie kobiet w ciąży.
PM 2,5 - pył składający się z mieszaniny cząstek zwieszonych w powietrzu, których rozmiar nie
przekracza 2,5 mikrometra. Dostaje się do organizmu poprzez górne drogi oddechowe i może
przenikać do krwi. Powoduje drapanie w gardle, kaszel, problemy oddechowe. Powstaje m.in.
w wyniku spalania śmieci i węgla. Jedynym sposobem uchronienia się przed wdychaniem pyłów
zawieszonych jest unikanie przebywania na otwartym powietrzu, gdy ich stężenie jest wysokie.
Smog - najczęściej jest to widoczna w powietrzu mgła szkodliwych pyłów i gazów. Smog wywo-
łują trzy czynniki, które muszą wystąpić równocześnie: niska emisja, duża wilgotność powietrza i brak wiatru. Najłatwiej go dostrzec w dużych miastach w pogodny, bezchmurny dzień.
Jego częste wdychanie może prowadzić do problemów z układem oddechowym i krążeniowym, np. powodować choroby oskrzeli i zaostrzać objawy astmy. Ograniczenie smogu nie jest
proste. Żeby go wyeliminować, trzeba by na danym obszarze stosować wyłącznie nowoczesne
technologie energetyczne i specjalne filtry. Miejski transport należałoby ograniczyć lub zmienić na „zielony”, czyli np. autobusy hybrydowe, pojazdy elektryczne i rowery miejskie. Są to
zmiany możliwe, ale wymagają czasu.
Ślad węglowy - każdy z nas podczas swojego życia wytwarza określoną ilość gazów cieplarnianych (m.in. dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, freony, ozon) w zależności od tego,
jak żyje i z jakich urządzeń korzysta. Liczba podsumowująca ilość gazów cieplarnianych wytwarzanych przez jedną osobę, wyrażona w ekwiwalencie CO2, to indywidualny ślad węglowy.
Określa się go także dla przedsiębiorstw a nawet państw.
Termomodernizacja - modernizacja budynku pod kątem zminimalizowania strat energii cieplnej,
np. poprzez ocieplenie ścian, wymianę okien, remont lub wymianę instalacji grzewczej. Celem termomodernizacji jest m.in. zmniejszenie opłat za ogrzewanie i redukcja emisji gazów cieplarnianych.
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - nazwa, pod którą kryje się ponad
200 związków chemicznych. WWA często są jednym ze „składników” niskiej emisji i nigdy nie
występują pojedynczo. Jednym z WWA jest benzo(a)piren. Substancje te powstają, kiedy jakiś
węglowodór (poza metanem) nie ulegnie całkowitemu spaleniu, czyli podczas spalania węgla,
benzyny, ropy naftowej, odpadów, palenia tytoniu, grillowania potraw. WWA pojawiają się także
po pożarach lasów. Mogą zatruwać wodę, glebę, powietrze, żywność, przez co bardzo łatwo dostają się do ludzkiego organizmu. Kiedy do tego dojdzie, mogą wywoływać podrażnienie oczu,
biegunkę, mdłości, podrażniać skórę. Objawami wieloletniego oddziaływania WWA na człowieka
są: żółtaczka, zaćma, uszkodzenie nerek, upośledzenie działania wątroby, nowotwory (zwłaszcza
rak płuc). Uwaga! WWA mogą występować także w kosmetykach pod postacią barwników lub
ftalanów. Ich bezpieczne stężenie w takich produktach wynosi maksymalnie 5 %.
Zielona energia - energia ze źródeł odnawialnych (OZE). Może mieć postać energii elektrycznej, ciepła lub chłodu. Odnawialnym źródłem energii mogą być m.in.: elektrownie wiatrowe,
elektrownie wodne, biogazownie, kolektory słoneczne oraz panele fotowoltaiczne.
Zmiany klimatu - zmiany temperatur i opadów trwające przez dłuższy czas. Mogą być one
naturalne lub spowodowane działaniami człowieka. Naukowcy przewidują, że bez skutecznego przeciwdziałania zmianom klimatu globalne ocieplenie do 2100 roku wyniesie od 2,3 do
4,5 st. C w porównaniu z okresem przedindustrialnym. Ucierpią na tym ekostystemy górskie
i arktyczne, rafy koralowe i zasoby wody pitnej, rolnictwo będzie się zmagać z problemami
wynikającymi z gorąca i braku wody. W Polsce oznaczać to będzie okresowe upały, intensywne
opady, a zaraz po nich susze, silne wiatry i wzrost poziomu morza.
5
Niska emisja
- główna przyczyna zanieczyszczenia powietrza
Główne źródła zanieczyszczenia powietrza
Główne źródła niskiej emisji stanowią jednocześnie główne źródła zanieczyszczeń powietrza
atmosferycznego w ogóle, co oznacza że stan środowiska naturalnego zależy bezpośrednio od
działalności człowieka. Najczęściej przyczyniamy się do zanieczyszczania atmosfery poprzez:
nieefektywne spalanie węgla w kotłowniach i piecach grzewczych,
spalanie śmieci w domowych piecach,
wykorzystanie do ogrzewania węgla niskiej jakości,
emitowanie spalin samochodowych,
marnotrawienie energii cieplnej i elektrycznej.
Zanieczyszczenia powietrza to substancje, które znajdują
się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi
składnikami oraz substancje będące jego naturalnymi
składnikami, ale występujące w znacznie zwiększonych ilościach.
W kwestii czystości powietrza Polska bardzo odstaje od krajów Europy Zachodniej. Krajowa
energetyka oparta jest głównie na węglu, który jest paliwem szkodliwym dla środowiska (jego
spalanie emituje olbrzymie ilości dwutlenku węgla). Minusem są też wadliwe technologie spalania i brak skutecznych instalacji oczyszczających. Najwięcej zanieczyszczeń emitują elektrownie i elektrociepłownie, spalanie węgla i śmieci w gospodarstwach domowych, transport, przemysł hutniczy, chemiczny i budowlany.
Niska emisja - są to źródła emisji szkodliwych gazów i pyłów,
których wylot umiejscowiony jest na niskiej wysokości nad
poziomem gruntu (do ok. 30 m) powodujące znaczne pogorszenie
jakości powietrza w skali lokalnej.
6
Wysokość komina w Twoim domu również ma znaczenie - to właśnie emisja z niskich kominów
rozprzestrzenia się po najbliższej okolicy i najbardziej szkodzi okolicznym mieszkańcom. Wiedzą o tym doskonale mieszkańcy, których sąsiedzi posiadają przestarzałe systemy grzewcze,
w których dodatkowo spalane jest wątpliwej jakości „paliwo” – wtedy dym, odór i brud mogą
dać się we znaki w bardzo widoczny sposób - na elewacjach pobliskich domów czy suszącym
się na zewnątrz praniu można dostrzec brudny osad. Niska emisja ma zasięg lokalny, może
dotyczyć nawet jednej dzielnicy. Z drugiej strony jednak zanieczyszczenia powietrza są bardzo
mobilne i przy określonych warunkach atmosferycznych mogą przenosić się na duże odległości, zamiast osiadać w okolicy źródła ich emisji.
Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpiecznym
rodzajem zanieczyszczeń, gdyż nie da się ich ograniczyć do
określonego obszaru. Z uwagi na swoją mobilność mają możliwość
skażenia dużych obszarów.
Zwłaszcza w sezonie grzewczym oddychamy brudnym, szkodliwym dla zdrowia powietrzem.
Wystarczy spojrzeć na raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK) z grudnia 2015 roku, aby się przekonać, że w niektórych miastach stężenie toksycznych i rakotwórczych substancji wielokrotnie
przekracza dopuszczalne limity i to czasem przez ponad 100 dni w roku. Oznacza to, że daleko
nam do unijnych standardów jakości powietrza, co może dla naszego kraju skończyć się postępowaniem przed Trybunałem Sprawiedliwości UE i dotkliwą karą finansową.
Szacuje się, że z powodu zanieczyszczeń powietrza w Polsce rocznie przedwcześnie umiera
około 45 tysięcy osób. Z raportu Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że spośród 50 najbardziej zanieczyszczonych miast w krajach UE, aż 33 z nich zlokalizowane są w Polsce, a w pierwszej dziesiątce znalazło się łącznie 6 polskich miast. Ponadto nadmierne zanieczyszczenie powietrza występuje na ponad 20% powierzchni naszego kraju.
Źródło: shutterstock.com
7
Powietrze i rodzaje jego zanieczyszczenia
Naturalny skład powietrza
Powietrze to mieszanina różnych gazów i zawieszonych w nich drobnych cząsteczek. Tworzy
atmosferę ziemską, czyli warstwę gazową otaczającą kulę ziemską.
Skład chemiczny i właściwości fizyczne powietrza podlegają ciągłym przemianom. Mimo to
niektóre składniki powietrza są niezmienne. Są to gazy, które na całej kuli ziemskiej występują
w powietrzu w takich samych ilościach. Ich zawartość jest niezmienna do wysokości ok. 80 km
nad powierzchnią morza. Zaliczamy do nich azot, tlen oraz gazy szlachetne: argon, hel, neon,
krypton i ksenon. Ponadto do stałych składników powietrza można zaliczyć wodór i metan.
[za: Encyklopedia.pwn.pl [on-line]. [dostęp 2016-07-08]
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Powietrze
Są także składniki których ilość ulega zmianom, przynajmniej częściowo, naturalnym.
Wśród nich wymienia się: wodę w postaci pary
wodnej, gazy przemysłowe, takie jak dwutlenek węgla (który jest jednak wydzielany nie
tylko przez przemysł, ale także przez organizmy żywe), dwutlenek siarki oraz tlenki azotu
(te zanieczyszczenia również mogą pochodzić z naturalnych źródeł, np. erupcji wulkanów lub pożarów), a także związki organiczne
i składniki mineralne. [za: Encyklopedia.pwn.
pl [on-line]. [dostęp 2016-07-08]
Źródło: shutterstock.com
„Zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego jest wprowadzenie
do powietrza substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach,
które mogą ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę
żywą, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku”
- definicja podana w Ustawie z dnia 31.01.1980 r.
„O ochronie i kształtowaniu środowiska” (Dz.U.Nr 3, poz. 6).
8
Rodzaje zanieczyszczeń powietrza
Podstawowymi składnikami zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, naturalnego, jak
i antropogenicznego (wywołanego przez działalność człowieka) są pyły i gazy. Powstawanie
pyłów jest nieodłącznie związane z procesami produkcyjnymi. Szczególnie dużo powstaje ich
podczas spalania paliw stałych, procesów metalurgicznych, czy przy transporcie.
Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego można podzielić ze względu na ich stan
skupienia:
Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego można podzielić ze względu na sposób,
w jaki dane zanieczyszczenie znalazło się
w atmosferze:
aerozole,
zanieczyszczenie pierwotne,
pyły,
zanieczyszczenie wtórne.
zanieczyszczenia gazowe.
Szczególnie groźne są drobne cząstki stałe, które tworzą dymy i pyły. Dymy są cząstkami ciał
stałych zawieszonymi w powietrzu i powstającymi w procesach termicznych lub chemicznych,
a pyły są cząstkami ciał stałych zawieszonymi
w powietrzu i powstającymi najczęściej w procesach mechanicznej obróbki ciał stałych.
Jest pięć głównych zanieczyszczeń,
które stanowią ponad 90% wszystkich
zanieczyszczeń POwietrza:
• Cząstki stałe w postaci dymów i pyłów
• Tlenki azotu
• Tlenki siarki
• Tlenki węgla
• Węglowodory
Najbardziej groźne dla zdrowia są cząstki o wymiarach rzędu 1,5 do 5 mikrometrów. Są to
m.in. węglowodory kancerogenne, które osadzają się na jednym gramie pyłu w ilości od
15 do 25 mikrogramów. [B. Poskrobko i in.,
Ochrona biosfery, PWN, Warszawa 2007]
Substancje te każdego dnia dostają się do naszego organizmu w znaczących ilościach, a wielu z nich nasz organizm nie potrafi wydalić.
Przyczyny powstawania zanieczyszczeń powietrza
Gwałtowny wzrost emisji zanieczyszczeń powietrza nastąpił w drugiej połowie XX w. Przyczyn
było wiele, ale do najważniejszych z pewnością należy zaliczyć szybką industrializację, lawinowo wzrastające natężenie ruchu samochodowego i wysoki poziom urbanizacji. Wraz ze zmianą trybu życia i wydłużeniem dnia pracy oraz rosnącym konsumpcjonizmem wzrasta także
zapotrzebowanie na energię, której wytwarzaniu towarzyszą znaczące emisje.
Źródła zanieczyszczeń powietrza można podzielić na dwie grupy. Pierwszą grupę stanowią
zanieczyszczenia naturalne, wynikające z takich procesów zachodzących w przyrodzie, jak:
erupcje wulkaniczne,
rozkład materii organicznej,
pożary lasów lub stepów,
pylenie pustyni lub przesuszonych
gleb uprawnych.
Źródło: shutterstock.com
9
Drugą, znacznie groźniejszą grupę stanowią zanieczyszczenia antropogeniczne. Powstają one
jako uboczny skutek działalności człowieka, związanej z:
przemysłem,
transportem,
rolnictwem,
górnictwem.
Źródło: emanuel balanzategui via Foter.com / CC BY-NC
Rosnące zapotrzebowanie na energię sprawia, że do atmosfery przedostają się coraz to nowe
zanieczyszczenia. Najistotniejsze z nich to: emisja dwutlenku siarki, tlenki azotu, pyły węglowe, tlenek i dwutlenek węgla, ozon troposferyczny, ołów oraz pyły. Największe znaczenie ma
spalanie paliw dla celów grzewczych, przemysłowych i transportowych. Z przemysłu pochodzą
ponadto zanieczyszczenia związane z procesami technologicznymi, a także z towarzyszącymi
im awariami i wypadkami.
Głównym sprawcą zanieczyszczeń pyłowych jest przemysł paliwowo-energetyczny, generujący
ogromną ilość popiołów lotnych. Ta gałąź przemysłu odpowiada także za najwyższą emisję
zanieczyszczeń gazowych, z czego około 75% to emisja dwutlenku siarki. Wtóruje mu przemysł
metalurgiczny, odpowiedzialny za emisję pyłów oraz gazów, wśród których 80% stanowi tlenek węgla, zwany czadem.
Zapylenie powstaje także na skutek dewastacji gleby i pozbawienia jej pokrywy roślinnej (np.
przez prowadzone roboty budowlane), na skutek erozji wietrznej i ruchu pojazdów mechanicznych
Wielkość cząstek pyłów jest bardzo różna, zależnie od źródła ich powstawania. Największe
i najcięższe cząstki opadają blisko miejsca emisji, najlżejsze mogą pozostawać w atmosferze
przez bardzo długi okres. Wiele sadzy powstaje w miastach. Są to bardzo drobne cząstki węgla, które mają niezwykle dużą, w stosunku do masy, powierzchnię oraz są bardzo aktywne
chemicznie i łatwo wiążą się z innymi substancjami znajdującymi się w powietrzu, tworząc
często szkodliwe związki. Pyły powstają też przy tarciu. Są wśród nich niezwykle groźne, rakotwórcze włókna azbestu. Głównym antropogenicznym źródłem pyłów jest jednak przemysł,
zwłaszcza energetyka, przemysł metalurgiczny i materiałów budowlanych (cementowy). [za:
M. Karaczun, L. Indeka, Ochrona środowiska, ARIES, 1999]
10
Wpływ Niskiej Emisji na zdrowie
Delegaci krajów członkowskich WHO, podczas Światowego Zgromadzenia Zdrowia w Genewie, przyjęli 26 maja 2015 r. rezolucję w sprawie rozwiązania problemu wpływu zanieczyszczeń z powietrza na zdrowie – najpoważniejszego, jak podkreślano, światowego zagrożenia
dla zdrowia i środowiska. Rezolucja ma na celu zmobilizowanie krajów członkowskich WHO do
aktywnych działań na rzecz zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza.
Żeby uzmysłowić sobie, jak poważnym problemem są zanieczyszczenia powietrza, wystarczy
przytoczyć liczb następujące wyliczenia: z najnowszego raportu Światowej Organizacji Zdrowia, dotyczącego ekonomicznych skutków zanieczyszczeń powietrza, wynika, że każdego roku
zła jakość powietrza w Europie kosztuje podatników 1,6 tryliona dolarów, kalkulowanych jako
zewnętrzne koszty zdrowotne.
co roku z powodu wdychania zanieczyszczonego powietrza w pomieszczeniach umiera 4,3 miliona ludzi, 3,7 miliona zgonów jest związanych
z zanieczyszczeniami powietrza zewnętrznymi.
Mimo że temat wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie jest niezaprzeczalny i od lat
głośno się o nim mówi, to podczas wspomnianego Światowego Zgromadzenia Zdrowia został
on poruszony po raz pierwszy. Jednak WHO zapowiedziała już, że podczas kolejnego Zgromadzenia zostanie zaproponowana tzw. mapa drogowa mająca ma celu zmniejszenie negatywnych skutków zdrowotnych związanych z problemem zanieczyszczenia powietrza.
Toksyczne substancje, jakie niesie ze sobą niska emisja, osiadają na roślinach, w glebie, pogarszają
stan zieleni, powodują zakwaszenie i skażenie metalami ciężkimi gleb i wód, podtruwają zwierzęta
i ludzi. Co może nam grozić? Wdychanie szkodliwych substancji może między innymi zwiększyć
ryzyko zachorowania na raka, powodować choroby układu oddechowego, zaburzenia rytmu serca, niewydolność krążenia, alergię, astmę. Zazwyczaj problemy zdrowotne ujawniają się dopiero
po kilku lub kilkunastu latach przyjmowania takich niewielkich dawek trujących chemikaliów. [za:
Instytut Ochrony Środowiska, Ochrona środowiska i zasobów naturalnych nr 32, 2007]
Działanie poszczególnych substancji toksycznych:
Dwutlenek siarki – wpływa na drogi oddechowe i struny głosowe. Przenika po wchłonięciu
do krwi, kumuluje się w ścianach tchawicy, oskrzelach, wątrobie, śledzionie, mózgu, węzłach chłonnych. Duże stężenia prowadzą do zmian w rogówce oka.
Tlenek węgla - silnie toksyczny, powoduje ciężkie zatrucia (zaczadzenie), a nawet śmierć
organizmu.
Tlenek azotu – obniża odporność organizmu na infekcje bakteryjne, działa drażniąco na
oczy i drogi oddechowe, zaburza oddychanie, powoduje choroby alergiczne (astmę). PPrekursor powstawania w glebie związków rakotwórczych i mutagennych [za: Fundacja ARMAAG].
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - powodują szczególnie ostre oraz
11
przewlekłe zatrucia. W tej grupie poważne zagrożenie stanowi benzopiren, który ma właściwości rakotwórcze.
Metale ciężkie – odkładają się w szpiku kostnym, śledzionie, nerkach, uszkadzają układ
nerwowy, powodują anemię, zaburzenia snu, agresywność, zmiany nowotworowe.
Pyły - podrażnienie naskórka i śluzówki, zapalenia górnych dróg oddechowych, pylica,
nowotwory płuc, choroby alergiczne, astma.
Komu niska emisja szkodzi najbardziej?
Możemy wyróżnić dwie grupy wiekowe najbardziej narażone na zanieczyszczenia powietrza.
Pierwsza to osoby starsze, które przez całe życie były narażone na wdychanie szkodliwych substancji, co spowodowało zaawansowanie procesów chorobowych. Drugą grupą są dzieci, które
wdychają stosunkowo więcej powietrza na kilogram masy ciała niż osoby dorosłe.Konsekwencje
zdrowotne oddychania zanieczyszczonym powietrzem różnią się w tych dwóch grupach.
Osoby starsze (warto pamiętać, że każdy z nas w przyszłości będzie zaliczał się do tej grupy)
w wyniku długotrwałej ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza chorują głównie na schorzenia przewlekłe: układu oddechowego, krążenia i nerwowego. W przypadku układu oddechowego zapadają na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli,
nowotwór płuc czy nowotwór górnych dróg oddechowych. W przypadku dwóch pierwszych
schorzeń przewlekłych, chorzy mają ograniczone możliwości aktywności. Pojawiają się problemy z wejściem po schodach, chodzeniem na dłuższe spacery, a w niektórych przypadkach
nawet z samodzielnym poruszaniem się. Obciążony układ oddechowy powoduje dodatkowe
problemy dla układu krążenia. To z kolei wiąże się z: zaburzeniem aktywności serca, stresem
oksydacyjnym czy chorobą niedokrwienną serca, która może prowadzić do zawału serca lub
udaru mózgu. Dodatkowo, ciągła ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza może powodować
rozwój chorób neurodegeneracyjnych, takich jak np. choroba Alzheimera.
Z kolei dzieci są szczególnie narażone na
zanieczyszczenia powietrza z powodu nierozwiniętego układu hormonalnego, a także wdychania większej objętości powietrza
na masę ciała niż osoby dorosłe. Zapadanie
na choroby takie jak np. zapalenie oskrzeli
w wieku dziecięcym, zwiększaja ryzyko zachorowań w wieku późniejszym na liczne
choroby układu oddechowego i krążenia.
Dlatego bardzo ważne jest to, by oprócz
odpowiedniej jakości żywności i wody, mieć
pewność, że dziecko przebywa w czystym
środowisku. Jest to szczególnie istotne,
jako że choroby przebyte w młodym wieku
mogą spowodować nieodwracalne szkody
dla zdrowia, które często ujawnią się dopiero w dorosłym życiu. [za: Instytut Ochrony
Środowiska, Ochrona środowiska i zasobów
naturalnych nr 32, 2007]
Źródło: shutterstock.com
Prawie każdy z nas zdaje sobie sprawę z tego, że palenie papierosów przy dzieciach jest czynem lekkomyślnym, skazującym je na komplikacje zdrowotne. Powietrze którym oddychamy, w okresie grzewczym często nie różni się znacząco pod względem chemicznym od dymu papierosowego. Dlatego powinniśmy zwracać uwagę na jakość powietrza
i dbać o jego poprawę. Wybierając niskoemisyjne źródło ciepła, transport publiczny, czy w końcu apelując do decydentów o rozwój nieemisyjnych odnawialnych źródeł energii, dbamy o zdrowie naszych dzieci i przyszłych pokoleń.
12
Katastrofalne konsekwencje niskiej emisji
Niska emisja, podobnie jak zanieczyszczenia powietrza płynące z innych źródeł, ma wpływ nie
tylko na zdrowie ludzi, ale i na zmiany klimatu.
Chcąc wytłumaczyć, jak zanieczyszczenia powietrza i niska emisja wiążą się ze zmianami klimatu, przypomnijmy najpierw, czym różni się emisja niska od wysokiej. Są to terminy umowne
i oba odnoszą się do różnych źródeł zanieczyszczeń atmosferycznych. W przypadku niskiej
emisji są to takie źródła, jak komunikacja drogowa, centralne ogrzewanie, spalanie w piecach
odpadów, nieodpowiedni stan instalacji grzewczych oraz emisje z kominów przemysłowych
do 40 m wysokości. Określenie wysoka emisja dotyczy zanieczyszczeń wytwarzanych przez
duże zakłady, np. ciepłownie czy elektrownie, których kominy są jeszcze wyższe. Niezależnie
jednak od pochodzenia, wszystkie te zanieczyszczenia powietrza są roznoszone z wiatrem na
różne odległości. Dlatego skutki zanieczyszczeń powietrza, w tym także niskiej emisji, mogą
oddziaływać na te same obszary.
Skutki lokalne:
choroby ludzi, zwierząt i roślin,
korozja, destrukcja powierzchni budowlanych,
smogi miejskie.
Skutki globalne:
zmiany klimatyczne,
efekt cieplarniany,
destrukcja warstwy ozonowej,
zanieczyszczenia gazowe.
Skutki transgraniczne:
kwaśne deszcze,
eutrofizacja, defoliacja roślin (pozbawienie ich liści), zakwaszenie gleb, jezior i rzek,
perturbacje klimatyczne i meteorologiczne.
Źródło: climatechangecentral.com
13
Efekt cieplarniany: susza w Ameryce Południowej, powodzie w Europie
Efekt cieplarniany to wzrost koncentracji gazów cieplarnianych (dwutlenku węgla, metanu,
ozonu i freonów) w atmosferze, czego następstwem jest podwyższenie średniej temperatury
na Ziemi. W wyniku ocieplenia dochodzi do topnienia lodowców, podniesienia poziomu wody
mórz i oceanów, wymierania gatunków oraz intensyfikacji ekstremalnych zjawisk pogodowych
(upały, gradobicia, huragany, trąby powietrzne itp.), a także zmian w lokalnych wzorcach pogodowych.
Badania potwierdzają, że pokrywy lodowe topią się, tracąc co roku setki miliardów ton lodu,
poziom mórz rośnie coraz szybciej, ocean gromadzi energię, a liczne gatunki zwierząt i roślin
migrują w kierunku biegunów. Uwzględnienie wielu niezależnych badań prowadzi do tego samego wniosku: globalne ocieplenie postępuje.
W Brazylii w 2014 r. pora deszczowa była tak sucha, że nie udało się zebrać zapasów wody na porę
suchą i od tamtej pory istnieje duża obawa, że władze tego kraju w niedalekiej przyszłości będą
musiały racjonować wodę pitną dla ludności. W Europie wysokie temperatury doprowadzają do
wielu zmian, ponieważ cieplejsze powietrze atmosferyczne w skali globu zmienia wzorce występowania opadów. W Europie Północnej wzrastać będzie ilość opadów deszczu i śniegu (nawet o 40
%), podczas gdy w Europie Południowej będą występować coraz bardziej dotkliwe susze. W Europie zachodniej nasilą się powodzie i sztormy. Na całym kontynencie już można obserwować
letnie fale upałów, które z roku na rok biją kolejne rekordy. Wszystkie te anomalie są skutkiem
zanieczyszczeń powietrza, które powodują zmiany klimatyczne na całym globie. Niektóre kraje
wyspiarskie dotykają nawet tak katastrofalne skutki, jak groźba zupełnym zalaniem: np. Kiribati,
którego władze rozważają kupienie ziemi na stałym lądzie, aby przenieść tam całą swoją ludność.
Wyższa średnia temperatura na Ziemi powoduje:
utratę dostępów do zasobów wodnych podczas pory suchej,
ryzyko klęski nieurodzaju,
migracje ludności,
zwiększone ryzyko występowania chorób zakaźnych,
wymieranie niektórych gatunków roślin i zwierząt,
wzrost poziomu mórz.
Dominujący udział w efekcie cieplarnianym ma para wodna. Jej zawartość w atmosferze ziemskiej jest zmienna w czasie i różna nad poszczególnymi obszarami naszej planety (waha się
w granicach 40% do 95%), co wynika z cyklu krążenia wody w środowisku.
Ludzie w stopniu znaczącym przyczyniają się jednak do nadmiernego wydzielania dwutlenku
węgla. Jest on drugim istotnym dla efektu cieplarnianego składnikiem atmosfery ziemskiej.
Chociaż jego udział w tym zjawisku jest mniejszy od udziału pary wodnej, to trzeba pamiętać
że stały wzrost koncentracji dwutlenku węgla intensyfikuje zjawisko parowania wody, co powoduje, że wpływ CO2 na efekt cieplarniany jest wyższy niż byśmy chcieli. Od początku ery
przemysłowej zawartość dwutlenku węgla w powietrzu systematycznie wzrasta i przewiduje
się, że w 2100 roku będzie go w powietrzu dwa razy więcej niż dziś.
Udział w efekcie cieplarnianym mają także metan, podtlenek azotu i freony, które również są
uwalniane w różnych procesach przemysłowych. Mimo że jest ich w powietrzu znacznie mniej,
to ich jednostkowy wpływ na efekt cieplarniany może być nawet kilkadziesiąt razy większy od
dwutlenku węgla.
Freony są odpowiedzialne także za zjawisko dziury ozonowej - zmniejszania się stężenia ozonu
w atmosferze. Powłoka ozonowa chroni organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem
UV. Jej ubytek zwiększa m.in. podatność na oparzenia i nowotwory skóry.
14
Prognozowane zmiany średniej rocznej temperatury dla okresu 2071 – 2100 r.
Zmiany średniej rocznej temperatury dla okresu 2071 – 2100 / projekt Peseta – http://peseta.jrc.es/
Prognozowane na koniec XXI wieku zmiany klimatu w Europie wykazują
duże zróżnicowanie przestrzenne stopnia oddziaływania klimatu na
gospodarkę, środowisko i życie ludności
15
Prognozowane zmiany średniej rocznej sumy opadów dla okresu 2071 – 2100 r.
Zmiany średniej rocznej sumy opadów w okresie 2071-2100 (źródło jw.)
Smog
Widzisz w okolicy brudną mgłę, do tego o niezbyt przyjemnym zapachu? To prawdopodobnie smog, który najlepiej obrazuje fatalny stan powietrza i jego wpływ na zdrowie. Przemysł
i transport odpowiedzialne są za zanieczyszczenie pyłami i toksycznymi gazami, które przy
dużej wilgotności powietrza i bezwietrznej pogodzie prowadzą do powstawania tego nienaturalnego zjawiska atmosferyczne.
Smog jest to unosząca się nisko nad ziemią gęsta mgła nasycona licznymi zanieczyszczeniami gazowymi i pyłowymi. Powstaje w obszarach o dużej emisji zanieczyszczeń przy słabym
ich rozprzestrzenianiu się, oraz przy określonych warunkach meteorologicznych. Okoliczności sprzyjające powstawaniu smogu w Polsce występują przede wszystkim w czasie sezonu
grzewczego. Efekt smogu, najbardziej widoczny na obszarach mocno zurbanizowanych, stanowi zagrożenie dla zdrowia, wywołując reakcje alergiczne, astmę, czy niewydolność oddechową. Ponadto niszczy elewacje budynków, a nawet może prowadzić do lokalnych opadów
kwaśnego deszczu. Opady te zawierają trujące kwasy (siarkowy i azotowy) powstałe z reakcji
gazów wyemitowanych do atmosfery wraz z wodą (parą wodną). Kwaśne deszcze mają negatywny wpływ na środowisko, przyczyniając się do niszczenia lasów oraz zakwaszania gleby i wód.
16
smog typu londyńskiego (kwaśny, siarkowy), może wystąpić w zimie przy temperaturze -3÷5°C, powoduje ograniczenie widoczności nawet do kilkudziesięciu
metrów. powoduje duszność, łzawienie, zaburzenie pracy układu krążenia, podrażnienie skóry. Wywiera również silne działanie korozyjne na środowisko.
Tragicznym przypadkiem takiego smogu był tzw. wielki smog londyński, który utrzymywał się
w Londynie od 5 do 9 grudnia 1952 roku. Zima dała się tamtego roku Londyńczykom we znaki.
Zmarznięci ludzie palili w piecach czym popadło, głównie węglem niskiej jakości, a lokalne kotłownie i fabryki pracowały bez przerwy. Bezpośrednio z powodu smogu zmarło wtedy w Londynie ok.
4 tys. osób. W ciągu kolejnych tygodni z powodu ostrej niewydolności oddechowej śmierć poniosło kolejnych 8 tys. osób. To właśnie ten typ smogu występuje na terenie Europy, także w Polsce.
Dużo mówi się obecnie o zanieczyszczeniu powietrza w polskich miastach, ale problem ten
dotyczy w równym stopniu, a może nawet bardziej, również mniejszych miejscowości. Powietrze zanieczyszczone jest wszędzie gdzie występują skupiska użytkowanych budynków. Na wsi
nie ma sieci ciepłowniczych, a mieszkańcy ogrzewają swoje domy spalając paliwa stałe często
w przestarzałych, pozaklasowych kotłach, które generują bardzo duże ilości zanieczyszczeń.
I to właśnie źródła ogrzewania stanowią największy problem. Do tego dochodzi jeszcze jakość
stosowanych paliw (złej jakości węgiel, muły, miały i floty), a co gorsze, spalanie w tych piecach
odpadów. A ponieważ sezon grzewczy w praktyce rozpoczyna się czasem już we wrześniu
i trwa nawet do końca maja (tak zwane „przepalanie” – bardzo popularne na wsi), o czystym
i zdrowym wiejskim powietrzu możemy mówić zaledwie przez kilka najcieplejszych miesięcy.
Tak naprawdę rzeczywistego stanu zanieczyszczenia powietrza na polskiej wsi dokładnie nie
znamy. W Polsce działają 224 stacje pomiarowe, w których prowadzone są pomiary pyłu PM10,
i 91 stacji, w których prowadzi się pomiary pyłu PM2,5. Warszawa, blisko 2 milionowe miasto,
ma zaledwie 5 stacji monitorujących jakość powietrza. Na terenach wiejskich, gdzie problem
niskiej emisji dotyczy praktycznie każdego z nas, nie są prowadzone żadne pomiary, a mieszkańcy nie zwracają uwagi na siny dym unoszący się z komina. Wielu mieszkańców małopolskich wsi jest przekonanych, że smog „napływa” do nich z Krakowa. [za: Smog w Londynie,
dostęp online: waznamisjazdrowaemisja.pl/wielki-smog-londynski-koszmar-ktory-zdarzyl-sie-naprawde/, dostęp 2016.07.10.]
według opracowanego
przez resort Krajowego
Programu Ochrony
Powietrza, za niską emisję
w polsce w niemal 90%
odpowiada indywidualne
ogrzewanie budynków,
a tylko w ok. 4% są
to zanieczyszczenia
pochodzące z transportu
Źródło: krk.life
17
Źródło: plfoto.com
smog typu Los Angeles (smog fotochemiczny, utleniający), może wystąpić od
lipca do października przy temperaturze 24÷35°C, powietrze ma brązowawe
zabarwienie. Dla wytworzenia się smogu tego typu konieczne jest silne nasłonecznienie powietrza, natomiast ani dym, ani mgła nie mają większego znaczenia.
Mogłoby się wydawać, że wiosną i latem problemy niskiej emisji i powstałego przez nią smogu
nie istnieją. Rzeczywiście, stężenie groźnych, rakotwórczych i toksycznych substancji w powietrzu wiosną i latem jest nawet kilkanaście razy mniejsze w stosunku do sezonu grzewczego.
Nie oznacza to jednak, że problem znika gdy tylko robi się cieplej; wiosną i latem prawdziwym
wrogiem zdrowego powietrza stają się grille i ogniska, zwłaszcza takie w których duża ilość
tłuszczu z potraw trafia na rozgrzany żar. Ponadto ludzie intensywnie korzystają ze środków transportu, a przemysł dokłada swoje. Także latem zanieczyszczenia nagromadzone w powietrzu, przy
odpowiednich warunkach atmosferycznych i silnym słońcu mogą zgromadzić się w smogu.
Czy grill to też niska emisja?
Wspólne biesiadowanie przy stole zastawionym potrawami z grilla jest ulubionym letnim zajęciem Polaków. Niestety, nie wszyscy potrafią korzystać z tej przyjemności rozważnie i z odpowiednim nastawieniem. Niska emisja nie wynika tyle z samego użytkowania, co z błędów
popełnianych podczas korzystania z urządzeń, jakimi są popularne grille. Zamiast więc zakazywać, warto uświadamiać.
Jeśli chcemy grillować zdrowo, najlepiej zrezygnujmy z grilla węglowego na rzecz grilla elektrycznego lub gazowego. Szybko docenimy je za łatwość obsługi i szybkie nagrzewanie. Warto zdać sobie sprawę, że podczas grillowana na węglu, tłuszcz kapiący na żar powoduje powstawanie rakotwórczych substancji. Unosząc się z dymem osiadają one na naszym jedzeniu,
a także na pobliskich stołach. Równie szkodliwe mogą być wszelakiego rodzaju podpałki, zredukowany papier, a nawet drewno, jeśli będzie pochodzić z drzew iglastych. Jeśli nie smażymy
potraw nad żarem, a w wysokich płomieniach, przypalone fragmenty jedzenia mogą dodatkowo kumulować niezdrowe substancje. Im częściej będziemy biesiadować w ten sposób, tym
większa szansa, że nasz organizm nie poradzi sobie z samodzielnym usunięciem tak nagromadzonych toksyn.
18
Palenie śmieci
Niską emisję powoduje również palenie śmieci oraz liści. Niestety wiele osób wciąż nie widzi
problemu w tego typu zachowaniach, choć są one niezgodne z przepisami. Za palenie odpadów we własnym ogródku można otrzymać mandat. Spalanie śmieci jest – zgodnie z prawem
– dopuszczalne jedynie w specjalistycznych spalarniach (nazywanych zakładami termicznej
obróbki odpadów) lub przy współspalaniu. Niestety palenie śmieci na własną rękę będzie się
zdarzać dopóty, dopóki sami nie zaczniemy brać sprawy w swoje ręce i nie będziemy reagować na tego typu procedery. Wciąż wiele osób widzi w spalaniu śmieci doskonały sposób na
pozbycie się odpadów bez konieczności płacenia za ich wywóz, a niska emisja wydaje się im
pojęciem abstrakcyjnym. Często również sami przymykamy oko na takie postępowanie, bardziej
niż własne zdrowie, ceniąc źle pojmowaną sąsiedzką solidarność i dobre relacje. Palenie śmieci
w celach grzewczych jest powszechnie spotykanym zjawiskiem w okresie zimowym. W wielu gospodarstwach domowych jest to po prostu najtańszy sposób na ogrzanie domu. Polacy produkują
rocznie około 10 mln ton odpadów, w których wiele osób wciąż widzi doskonały materiał opałowy.
Przekonanie, że smog nie występuje na wsi, wynika stąd, że na
obszarach wiejskich nie są prowadzone pomiary jakości powietrza
Miejmy świadomość, że kończy się okres bezkarności dla osób wyznających zasadę „w kwestii
palenia - wolność Tomku w swoim domku”. Na Śląsku przeprowadzono niedawno testy drona,
który służyć będzie do sprawdzania, czym mieszkańcy palą w piecach. Jest to efekt projektu realizowanego w trosce o czystość powietrza w miastach Górnego Śląska. Zastosowanie na pokładzie urządzenia laserowych mierników stężenia pyłu, dwutlenku i tlenku węgla maksymalnie skraca czas procedury kontrolnej, gdyż urządzenie bada skład dymu natychmiast. Analiza
zawartości szkodliwych gazów i pyłów świadczy o tym jakiego „paliwa” użyto w konkretnym gospodarstwie domowym. Zebrane dane trafiają do operatora i są zapisywane w bazie danych.
Ministerstwo Rozwoju zaproponowało również wprowadzenie standardów emisyjnych dla
kotłów o mocy poniżej 500 kW. Chodzi o rozporządzenie regulujące standardy emisyjne dla
kotłów na paliwa stałe określanych mianem kotłów małej mocy. Panuje powszechne przekonanie, że bez tego aktu prawnego nie będzie możliwe prowadzenie skutecznych działań na
rzecz eliminacji niskiej emisji w Polsce.
Każdego roku w Polsce sprzedaje się ponad 100 tys. pozaklasowych kotłów na paliwo stałe.
Dodatkowo do sprzedaży trafiają dziesiątki tysięcy innych ogrzewaczy pomieszczeń (kominki
oraz tzw. kozy), których użytkowaniu towarzyszy bardzo wysoki poziom emisji zanieczyszczeń.
Trzeba mieć świadomość, że pozaklasowy kocioł opalany węglem złej jakości lub drewnem
może się cechować emisyjnością przekraczającą 1000 mg pyłu/m3. W przypadku kominków
spełniających nowe uregulowania UE lub kotłów na węgiel (lub drewno) najwyższej 5. klasy,
emisje te nie przekraczają 40-60 mg pyłu/m3.
19
Sposoby na ograniczenie niskiej emisji
Zapobieganie zagrożeniom wynikającym z zanieczyszczeń i minimalizacja ich skutków wymagają wyjaśnienia przyczyn powstawania zanieczyszczeń, rozpoznania stopnia ich szkodliwości
oraz znalezienia sposobów ich likwidacji albo neutralizacji. Bardzo ważne jest prowadzenie
monitoringu środowiska przyrodniczego. Jego wyniki pozwalają śledzić nasilanie się zagrożeń
i umożliwiają odpowiednie reakcje ze strony władz. Proces samooczyszczania atmosfery może
trwać nawet kilka dni po zneutralizowaniu źródła skażenia. Hydrosfera oczyszcza się kilka lat,
zaś gleba – kilkaset, a nawet kilka tysięcy lat. Aby osiągnąć widoczny efekt w walce z globalnym
problemem jakim jest zanieczyszczenie środowiska, niezbędne jest określenie konkretnych
przepisów prawnych na skalę kraju, województwa, powiatu oraz gminy.
W Polsce nadal podejmowane są liczne działania mające na celu dostosowanie przepisów
prawa do norm obowiązujących w Unii Europejskiej. W przyjętych standardach emisyjnych,
obowiązujących przed i po integracji Polski z Unią Europejską, kierowano się zasadą minimalizacji emisji zanieczyszczeń do atmosfery, dostosowując odpowiednie ramy czasowe wprowadzenia określonych wymogów. Polska uzyskała okres przejściowy odnoszący się do Dyrektywy
2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych
źródeł spalania paliw. Czas przeznaczony na wdrożenie wymagań odnoszących się do istniejących źródeł spalania przedłużono do 2015 lub 2017 roku, w zależności od rodzaju zanieczyszczeń i ich źródeł. Po 2017 roku parametry naszych elektrowni nie mogą odbiegać od ostrych
wymagań unijnych, a emisja z nich musi być mocno ograniczona.
Przepisy te z jednej strony muszą obejmować wszystkich, a z drugiej być wrażliwe na lokalne możliwości mieszkańców podyktowane warunkami gospodarczymi a czasem także geograficznymi.
Skuteczną drogą do redukcji emisji gazów i pyłów jest przede wszystkim ograniczenie wydobycia paliw kopalnych i spalania węgla, efektywne systemy odsiarczania spalin i urządzenia
odpylające oraz zwiększenie udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii.
Regulacje prawne
Aby przeciwdziałać emisji światowych zanieczyszczeń, w 1997 roku podpisano międzynarodowe porozumienie, zwane Protokołem z Kioto. Kraje, które je ratyfikowały, zobowiązały się
zredukować do 2012 roku własne emisje o co najmniej 5% poziomu emisji z roku 1990.
Efektywność energetyczna polskiej gospodarki jest około 3 razy
niższa niż w najbardziej rozwiniętych krajach europejskich i około
2 razy niższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej
W roku 1997 w Polsce uchwalona została Ustawa Prawo Energetyczne, mająca na celu tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii z uwzględnieniem wymogów
ochrony środowiska. Ustawa ta określa zasady kształtowania polityki energetycznej państwa,
20
zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii, w tym ciepła, oraz działalności
przedsiębiorstw energetycznych, a także określa organy właściwe w sprawach gospodarki paliwami i energią.
Plan Gospodarki Niskoemisyjnej
W gminnym dokumencie Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) gmina wyznacza sobie cel redukcji emisji gazów cieplarnianych do roku 2020, oraz cele związane ze zwiększeniem udziału
energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i redukcji zużycia energii finalnej. Cele te wyznacza
się w oparciu o przeprowadzoną wcześniej inwentaryzację emisji, sporządzoną na podstawie
danych dotyczących zużycia i produkcji energii oraz mobilności na obszarze zarządzanym przez
dany samorząd. Działania ujęte w planie dotyczyć muszą całego obszaru geograficznego gminy.
Gmina powinna również opracować lokalną strategię komunikacji, celem promowania działań
mających wpływ na zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii, działań edukacyjnych, a także promowania gospodarki niskoemisyjnej. Konieczne jest również opracowanie procedur monitorowania i oceny postępów z wdrażania PGN.
Już ponad 90% wielkopolskich gmin posiada opracowany Plan Gospodarki Niskoemisyjnej.
Ustawa o odnawialnych źródłach energii
Ustawa o odnawialnych źródłach energii z dnia 20 lutego 2015 r. z późn. zmianami określa zasady i warunki wykonywania działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, biogazu rolniczego w instalacjach odnawialnego źródła energii i biopłynów,
a także mechanizmy i instrumenty wspierające wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła w instalacjach OZE, zasady wydawania gwarancji pochodzenia energii elektrycznej, oraz zasady realizacji krajowego planu działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Nowelizacja ustawy
z czerwca 2016r. wprowadziła szereg istotnych zmian, wpływających na opłacalność wytwarzania energii w zależności od rodzaju stosowanych źródeł energii odnawialnej, oraz zasady rozliczeń energii wytworzonej w mikroinstalacjach prosumenckich.
Prawo ochrony środowiska
Nowelizacja ustawy Prawo Ochrony Środowiska z września 2015 r. (tzw. „poprawka antysmogowa”) zwiększa uprawnienia samorządowych władz województw. W celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na zdrowie ludzi lub na środowisko, sejmik województwa może wprowadzić ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie
paliw. W takiej uchwale należy zdefiniować granice obszaru, na którym wprowadza się ograniczenia lub zakazy, określić rodzaje podmiotów lub instalacji, dla których wprowadza się ograniczenia lub zakazy, oraz ustalić rodzaje lub jakość paliw dopuszczonych do stosowania, lub
których stosowanie jest zakazane na danym obszarze. Ponadto należy ustalić parametry i rozwiązania techniczne lub parametry emisji instalacji, w których następuje spalanie paliw, dopuszczonych do stosowania na wspomnianym obszarze.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa
wielkopolskiego
W obszarze ograniczania zagrożeń dla zrównoważonego rozwoju i redukcji emisji substancji
wprowadzanych do powietrza atmosferycznego, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego zakłada m.in. stosowanie nowoczesnych technik przyjaznych środo-
21
wisku. Ciężar tych inicjatyw skierowany powinien być m.in. na: redukcję emisji zanieczyszczeń
gazowych, pyłowych z opalania i procesów technologicznych, poprawę jakości dróg, taboru komunikacji miejskiej, utrzymanie czystości w miastach oraz pielęgnację zieleni miejskiej. Konieczne jest w tym celu prowadzenie działań proekologicznych zarówno przez mieszkańców i przedsiębiorców, jak również przez administrację samorządową i rządową. Celem podtrzymania
obserwowanego trendu poprawy jakości powietrza atmosferycznego na obszarze województwa
wielkopolskiego, w zakresie energetyki i przemysłu, Plan zakłada wprowadzanie zintegrowanej
gospodarki energetycznej w miastach poprzez wykorzystanie do celów komunalnych ciepła odpadowego z elektrociepłowni i kotłowni zakładowych, modernizację ich układów technologicznych, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania, instalowanie urządzeń do redukcji
zanieczyszczeń powstałych w procesie spalania, a także poprawę sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń redukujących zanieczyszczenia oraz modernizację i hermetyzację procesów
technologicznych, oraz ich automatyzację. Dąży się do wzrostu udziału odnawialnych źródeł
energii w produkcji energii elektrycznej, a już istniejące instalacje i budynki są poddawane modernizacji. Węgiel jako paliwo w lokalnych kotłowniach czy gospodarstwach domowych będzie
stopniowo zastępowany ekologicznymi nośnikami ciepła, w tym odnawialnymi źródłami energii.
Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej
Ocena jakości powietrza na terenie województwa wielkopolskiego dokonywana jest w odniesieniu do 3 stref: strefy aglomeracji poznańskiej, strefy miasta Kalisz oraz (pozostałej) strefy wielkopolskiej. Pod kątem ochrony zdrowia badane są następujące substancje: dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, benzen, ołów, kadm, arsen, nikiel, kadm, benzo(a)piren, pył PM10, ozon i tlenek
węgla. Wyniki oceny skutkują podjęciem decyzji o potrzebie opracowania programów ochrony
powietrza oraz wskazania przyczyn wystąpienia ponadnormatywnych stężeń. W przypadku wystąpienia ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego substancji w powietrzu opracowany zostaje Plan działań krótkoterminowych. Dla stref województwa
wielkopolskiego Programy ochrony powietrza opracowano dla pyłu PM10, B(a)P oraz ozonu.
Promowane są działania związane z rozbudową sieci cieplnych oraz sieci gazowej, które powinny być realizowane w miarę możliwości technicznych i ekonomicznych, w celu objęcia większej
liczby mieszkańców możliwością podłączenia do sieci grzewczych, które są najefektywniejsze
z punktu widzenia ochrony powietrza. Miasta i gminy winny prowadzić politykę zagospodarowania przestrzennego, uwzględniającą konieczność ochrony istniejących i wyznaczania nowych
kanałów przewietrzania miast, szczególnie w miejscowościach o niekorzystnym położeniu topograficznym sprzyjającym kumulacji zanieczyszczeń.
W ramach działań systemowych proponuje się działania edukacyjne oraz działania koordynacyjne. Do działań mających na celu redukcję emisji pyłu zawieszonego PM10 z transportu samochodowego zalicza się: poprawę stanu technicznego dróg istniejących – utwardzenie poboczy w celu
redukcji wtórnego unosu pyłu z dróg, budowę obwodnic w celu wyprowadzenia emisji poza
obszary o gęstej zabudowie, utrzymanie działań ograniczających emisję wtórną pyłu poprzez
regularne utrzymanie czystości nawierzchni, zmianę środków transportu komunikacji miejskiej
zasilanych olejem napędowym na autobusy zasilane alternatywnym paliwem gazowym CNG,
a także tworzenie przyjaznych dla środowiska stref ograniczonego transportu, czy popularyzację
transportu miejskiego oraz rowerowego.
Praktyczne rozwiązania technologiczne
Wielkość emisji ściśle związana jest nie tylko z ilością spalanego paliwa, czyli efektywnością
jego zużycia, ale również z jakością spalania, czyli z całym przebiegiem fizykochemicznych procesów zachodzących w paleniskach kotłowych. Ochronę powietrza przed nadmiernym zanieczyszczeniem można osiągnąć przez:
22
redukcję emisji,
dobór i lokalizację emitorów,
stworzenie stref ochronnych.
Zmniejszenie zapylenia można osiągnąć przez:
dobór odpowiednich technologii produkcji np. bez pylenia
hermetyzację urządzeń,
instalacje odpylające i odpylacze.
W Polsce emisja pyłów jest wciąż duża, gdyż zakłady pracują na starych odpylaczach, a pewna
grupa nie ma ich wcale. Redukcja emisji gazów powinna być indywidualnie zależna od rodzaju
zanieczyszczenia.
W przypadku ditlenku siarki powinno się odsiarczać paliwo oraz gazy odlotowe. Najprościej
jest jednak stosować paliwa o możliwie niewielkiej ilości siarki. Z tych powodów węgiel jest
zastępowany olejem i gazem ziemnym.
Dalsze metody to wprowadzenie palenisk fluidalnych umożliwiających związanie 80-90% siarki
powstałej w procesie spalania oraz ograniczających emisję tlenku azotu do atmosfery poprzez
wykorzystanie niższej temperatury spalania. O ile emisja pyłów systematycznie maleje, to problem neutralizacji SO2 nadal nie został rozwiązany.
Dużym problemem jest także ograniczenie emisji toksycznych gazów z pojazdów samochodowych. W ostatnich latach prowadzono eksperymenty z katalitycznym dopalaniem spalin oraz
próby z eliminowaniem dodatków antydetonacyjnych lub stosowaniem innego napędu np.
elektrycznego.
Duże znaczenie w zmniejszeniu emisji gazów motoryzacyjnych ma wprowadzenie obwodowych bezkolizyjnych połączeń komunikacyjnych.
Ekologia i metody ograniczania niskiej emisji
Słońce, wiatr, woda, biomasa, geotermia. Z tych źródeł najczęściej pozyskiwana jest ekologiczna energia odnawialna. Nazywamy ją też „zieloną energią” lub „czystą energią”, bo sprzyja
redukcji niskiej emisji, jest najzdrowsza dla środowiska naturalnego i niewyczerpalna.
Energia odnawialna zyskuje coraz większą popularność. Na razie nie zastąpi całkowicie węgla
czy gazu, ale wzajemnie się z nimi uzupełnia, tworząc tzw. miks energetyczny. Odnawialne
źródła energii (OZE) mają wiele zalet: redukują zużycie tradycyjnych paliw kopalnych, redukują
emisję zanieczyszczeń do atmosfery (także niską emisję), nie wytwarzają szkodliwych gazów
i pyłów. Poza tym przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy i rozwoju gospodarczego. Najważniejsze rodzaje czystej energii
wodna,
słoneczna,
wiatrowa,
geotermalna,
z biomasy.
Źródło: shutterstock.com
23
Z OZE korzysta każde województwo. Z wykazem instalacji, ich rodzajów i mocy można zapoznać się na stronie Urzędu Regulacji Energetyki (URE), pod adresem internetowym: www.
ure.gov.pl (w zakładce mapa OZE) lub na stronie inicjatywy non-profit „Repowermap”: www.
repowermap.org.
Większość dużych elektrowni wodnych zlokalizowana jest na południu kraju. Są to m.in. Zespół Elektrowni Solina-Myczkowce, Rożnów czy
Czorsztyn-Niedzica-Sromowce. Największa przepływowa elektrownia wodna w centrum kraju zlokalizowana jest na Wiśle we Włocławku.
Źródło: www.shutterstock.com
Rozwija się także pozyskiwanie energii ze słońca
oraz z wiatru (przemysłowe farmy wiatrowe m.in.
w Lisewie, Łebczu, Margoninie). Dzięki dotacjom
z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) instalacje kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych
pojawiają się w domach prywatnych i budynkach użyteczności publicznej. Przykładem jest
sam NFOŚiGW – dach jego warszawskiej siedziby
pokrywają panele ogrzewające wodę użytkową
w budynku.
Moc zainstalowana (dane URE) w elektrowniach bazujących na zielonej energii, na koniec
czerwca 2016 roku przedstawiała się następująco:
wodnych – 987 MWe
wiatrowych – 5660 MWe
na biomasę –5660 MWe
na biogaz – 229 MWe
fotowoltaicznych – 92 MWe
Warto dodać, że 1 MWe może zasilić np. około 200 domków jednorodzinnych. [za: Po zielonej
stronie mocy, dostęp online: waznamisjazdrowaemisja.pl, dostęp 2016.07.10.]
Energetyka rozproszona
Energetykę rozproszoną znano już w XIX w. z czasów rewolucji przemysłowej w Europie. Wtedy istniały tylko rozproszone źródła, które zasilały określone grupy odbiorców. Później rozwój
technologii umożliwił przesył mocy na duże odległości. Wyposażeni w nową wiedzę i najnowsze
zdobycze naukowe powinniśmy postawić na energetykę rozproszoną, ponieważ wykorzystuje
lokalne, najczęściej odnawialne źródła energii. Wykorzystywane są one w małych elektrowniach i elektrociepłowniach, z których energia przesyłana jest do okolicznych mieszkańców.
Mogą być one również wykorzystywane na potrzeby przedsiębiorstw, wspólnot mieszkaniowych, a nawet pojedynczych osób, które wytwarzają energię i zużywają ją na własne potrzeby,
instalując np. panele fotowoltaiczne, kolektory słoneczne i/lub pompę ciepła.
Zalety inwestowania w energetykę rozproszoną:
redukcja niskiej emisji;
ochrona środowiska naturalnego i zdrowia mieszkańców;
wzrost bezpieczeństwa energetycznego;
24
ograniczenie strat na przesyle energii (im mniejsza odległość od jednostki wytwarzającej
energię, tym mniejsze straty);
możliwość szybkiego reagowania na zmienne zapotrzebowanie na energię
(system teleinformatyczny pozwala kierować lokalnymi źródłami energii i dostosować
ich prace do potrzeb mieszkańców);
dążenie do lokalnej samowystarczalności;
impuls do rozwoju gospodarczego - lokalne miejsca pracy;
lokalne miejsca pracy;
utrzymanie konkurencyjnych cen energii elektrycznej i ciepła (nowe urządzenia);
rozwój budownictwa mieszkaniowego;
rozwój rolnictwa energetycznego i stabilizacja ekonomiczna mieszkańców wsi.
Energetyka prosumencka
Prosument, czyli producent i konsument jednocześnie, to osoba, która, wykorzystując mikroinstalacje odnawialnych źródeł energii, produkuje na własne potrzeby energię elektryczną,
a jej nadwyżki przekazuje do sieci. Ponadto mikroistalacje OZE to ekologiczny sposób na produkcję energii, który pozwala zmniejszyć niską emisję.
Osoby, które interesuje energia odnawialna, mogą zainstalować przydomowy kolektor słoneczny. Szczególnym zainteresowaniem cieszył się program „Prosument” NFOŚiGW, który
miał umożliwić osobom indywidualnym, wspólnotom i spółdzielniom mieszkaniowym uzyskanie kredytu z dotacji na zakup oraz montaż mikroinstalacji OZE produkujących energię elektryczną lub elektryczną i ciepło. Dofinansowanie przedsięwzięć obejmowało zakup i montaż
nowych instalacji i mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej lub ciepła i energii elektrycznej (połączone w jedną instalację lub oddzielne instalacje w budynku). Z programu mogły skorzystać osoby prywatne, spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty
mieszkaniowe oraz jednostki samorządu terytorialnego i ich związki. Całkowity budżet programu „Prosument” wynosił 800 mln zł. Z programu mieliśmy skorzystać poprzez jednostki samorządowe, banki i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zmiany
priorytetów, jakie w ostatnim czasie zaistniały w polityce NFOŚiGW spowodowały, że w roku
2017 program ten nie będzie już kontynuowany. Zachęcamy do śledzenia komunikatów WFOŚiGW w Poznaniu, który planuje uruchomienie własnego, zbliżonego do Prosumenta programu.
Sektor budowlany jest drugim co do wielkości odbiorcą energii w Polsce.
Zgodnie z wymogami unijnymi do 2021 roku większość budynków powinna
być samowystarczalna pod względem energetycznym.
Najtańsze dla domu jednorodzinnego są kolektory słoneczne do podgrzewania wody użytkowej. Koszt pełnej instalacji z montażem wyniesie około 15 tys. zł. Obniży to wydatki na energię
cieplną lub elektryczną, a także zredukuje emisję gazów i pyłów, zwłaszcza jeśli wcześniej korzystaliśmy z węgla. Inwestycja zwraca się zwykle w ciągu kilku lat.
Instalacje są coraz bardziej wydajne – korzystając z energii słonecznej do podgrzania wody
użytkowej, pokryjemy nawet do 60 proc. rocznego zapotrzebowania na nią.
25
Energetyka prosumencka to także zupełnie nowe, demokratyczne podejście do produkcji
energii elektrycznej. Jeszcze niedawno monopol na wytwarzanie prądu i jego dystrybucję miały wielkie koncerny, państwowe i prywatne, teraz każdy z nas może zaspokajać swoje zapotrzebowanie na prąd, znacząco uniezależniając się od systemu elektroenergetycznego.
Instalacje są coraz bardziej wydajne – korzystając z energii słonecznej do podgrzania wody
użytkowej, pokryjemy nawet do 60 proc. rocznego zapotrzebowania na nią.
Energetyka prosumencka to także zupełnie nowe, demokratyczne podejście do produkcji
energii. Jeszcze niedawno monopol na wytwarzanie prądu i jego dystrybucję miały wielkie
koncerny, państwowe i prywatne, teraz każdy z nas może nie tylko zaspokajać swoje zapotrzebowanie na prąd, ale i jeszcze na tym zarabiać, uniezależniając się od systemu.
Magazynowanie energii
Budowę magazynu energii może uzasadniać np. budowa autonomicznej instalacji wytwórczej
OZE, z uwagi na oddalenie od sieci elektroenergetycznej stanowiącej jedyne źródło zasilania
budynku. Zapewnienie w miarę niezawodnej podaży energii w takim wypadku będzie możliwe
dzięki dodatkowemu zastosowaniu magazynu energii. W przypadku podłączenia budynku do
sieci, domowy magazyn energii może również pełnić rolę urządzenia podtrzymującego napięcie w przypadku zaniku zasilania. Po naładowaniu takiego magazynu przez źródło OZE (bądź
z sieci elektroenergetycznej w czasie obowiązywania tańszej taryfy), zakumulowana energia
może być wykorzystana przez domowników w dowolnej porze. Duża ilość cykli ładowania
i rozładowywania pozwala eksploatować takie systemy przez wiele lat.
Dla budynku jednorodzinnego pojemność systemu może wynieść 10 kWh
i więcej, co przy obecnych cenach magazynów energii wiąże się z wydatkiem
kilku/kilkunastu tysięcy złotych. Z czasem ceny te powinny zacząć spadać.
Wraz z rozwojem inteligentnych sieci,
zarządzanie dużą ilością prosumenckich instalacji wytwórczych pozwoli na
ograniczenie przeciążeń sieci elektroenergetycznej, w czym swój znaczący
udział będą miały domowe magazyny
energii.
Źródło: Stratageme.com via Foter.com / CC BY-NC-SA
Ogrzewanie biomasą
Kotły na biomasę konstrukcyjnie dość istotnie różną się
od kotłów węglowych. Wynika to ze specyfiki spalania
drewna, które z uwagi na dużą zawartość lotnych substancji palnych najpierw powinno być poddane procesowi zgazowywania. Uwalniane gazy są spalane w specjalnej komorze, dzięki czemu kocioł może osiągnąć wysoką
sprawność energetyczną. Drewno spalane w tradycyjnym
kotle węglowym musi mieć zapewnioną wysoką temperaturę spalania. W sytuacji zbytniego obniżeniem temperatury spalania, gazy uwolnione z drewna ulecą niespalone
przez komin. Zamiast ciepła powstaną dodatkowe zanieczyszczenia powietrza. Mimo że biomasę zalicza się do od-
26
Źródło: Massachusetts Clean Energy
Center via Foter.com / CC BY-NC
nawialnych źródeł energii, trzeba mieć świadomość, że jej spalaniu towarzyszy powstawanie
znacznych ilości pyłów, przyczyniających się do zjawiska niskiej emisji. Przy stosowaniu starych
rozwiązań kotłów, ograniczenie tych emisji wymagałoby zastosowania zaawansowanych systemów odpylania spalin, które na szerszą skalę stosowane są w instalacji przemysłowych.
Ogrzewanie gazowe
Ogrzewanie mieszkań paliwem gazowym zaliczane jest do rozwiązań niskoemisyjnych. Powstające spaliny są niemal bezwonne, gdyż z komina wydobywa się głównie dwutlenek węgla
i para wodna. Spalaniu błękitnego paliwa nie towarzyszy również powstawanie sadzy czy unoszenie się w powietrzu pyłu.
Współczesne kotły gazowe są w pełni zautomatyzowane, dlatego ten rodzaj ogrzewania uważany jest za bardzo komfortowy, jednak koszt ogrzewania gazowego jest około dwukrotnie
wyższy od kosztu ogrzewania węglem. Z tego względu decyzja o przejściu na ogrzewanie gazowe będzie o wiele łatwiejsza jeśli najpierw wykonamy termomodernizację naszego domu.
Na terenach wiejskich Wielkopolski jedynie ok. 25% mieszkań ma dostęp do sieci gazowej. Na
pozostałym obszarze można rozważyć montaż zbiornika na gaz płynny (tzw. LPG). Niestety
jednostkowe koszty ogrzewania są w takim wypadku jeszcze wyższe, dlatego rozwiązania takie spotyka się głównie w przypadku firm i przedsiębiorstw, które są w stanie zapłacić wyższą
cenę za komfort posiadania ogrzewania gazowego.
Pompa ciepła
Pompa ciepła wykorzystuje niskotemperaturowe źródła ciepła. Realizując obieg termodynamiczny (podobnie jak w lodówce), pompa ciepła wymusza przepływ ciepła z obszaru o niższej
temperaturze do obszaru o temperaturze wyższej (w lodówce dolnym źródłem ciepła jest zamrażalnik, a górnym metalowa chłodnica zamontowana na tylnej ściance urządzenia).
Pompy ciepła zyskują coraz większą popularność, głównie z uwagi na wysoki komfort ich obsługi
i możliwość korzystania z odnawialnej energii jaką jest temperatura gruntu, wody, lub powietrza.
Pompy ciepła typu powietrze-woda sprawdzają się np. jako podgrzewacze ciepłej wody użytkowej. Zapotrzebowanie na energię do podgrzania wody, w stosunku do tradycyjnych bojlerów elektrycznych, jest w takim wypadku znacznie niższe.
Możliwość odzysku ciepła z powietrza można wykorzystać do celowego schładzania pomieszczeń, z których powietrze to będzie pobierane. Ogrzewanie pomieszczeń w oparciu o pompę
ciepła poleca się przede wszystkim w ogrzewaniu budynków niskoenergetycznych, zwłaszcza
pasywnych. Obniżony poziom zapotrzebowania na ciepło będzie rzutował na moc pompy,
a w konsekwencji koszty urządzenia i koszty eksploatacyjne.
Wymiana okien
Wymiana stolarki okiennej, jaką odnotowano w ponad 80%
naszych mieszkań, skutkuje polepszeniem ich charakterystyk
cieplnych. Montaż zbyt szczelnych okien często pozbawia jednak
mieszkanie pożądanej wymiany powietrza (wentylacja grawitacyjna). Skutkuje to wykraplaniem się na elementach konstrukcyjnych nadmiaru wilgoci, a w konsekwencji pojawianiem się grzyba na ścianach. Problem ten można doraźnie rozwiązać stosując
rozszczelnianie okien i częstsze wietrzenie pomieszczeń, najlepiej
jednak zainstalować dodatkowe nawiewniki powietrza.
27
Źródło: madjalapeno via Foter.com
/ CC BY-NC
Błędy w montażu okien często też skutkują występowaniem tzw. mostków termicznych, pogarszających parametry cieplne przegród, które łatwo można zidentyfikować przy pomocy
kamery termowizyjnej. W domach o niskim zapotrzebowaniu na energię okna montowane
są bezpośrednio w izolacji budynku, co w praktyce eliminuje ryzyko powstawania mostków
termicznych.
Termomodernizacja budynku
Termomodernizacja to kolejne, po najpopularniejszej wymianie okien, działanie związane
z podnoszeniem efektywności energetycznej mieszkania. Starsze budynki charakteryzują się
wysokim jednostkowym zapotrzebowaniem na energię. Konieczność odnowienia elewacji stanowi dobrą okazję do przeprowadzenia zabiegu termomodernizacji, dzięki której poniesione
wydatki mogą się zwrócić już po kilku latach. Izolacja termiczna ścian zwraca się przez cały rok
- stanowi również ochronę w czasie upałów, chroniąc pomieszczenia przed ich przegrzaniem,
bez potrzeby stosowania klimatyzacji.
W przypadku stosowania styropianu nie zaleca się mniejszej grubości ocieplenia niż 12-15 cm.
Koszt „dodatkowych centymetrów” materiału izolacyjnego jest mało istotny wobec korzyści
osiąganych przy tej okazji. Równie ważna jest izolacja stropu i piwnic. Poza uzyskanym zmniejszeniem zapotrzebowania na ciepło, zastosowana do ocieplenia wełna mineralna wpłynie na
polepszenie komfortu akustycznego w pomieszczeniach.
Zapotrzebowaniem budynku na energię określa się przy pomocy wskaźnika wyrażonego
w kWh/m2/rok. Jest to suma rocznego zużycia energii potrzebnej na ogrzanie pomieszczeń,
przygotowanie powietrza wentylacyjnego oraz ciepłej wody użytkowej w danym budynku
w odniesieniu do 1 m2 powierzchni o regulowanej temperaturze.
Przeciętne roczne zużycie energii cieplnej na ogrzanie 1 m2 budynku mieszkalnego:
Budynki przedwojenne
> 300 kWh/(m2 rok)
Budynki wybudowane do 1966 r.
270-315 kWh/(m2 rok)
Budynki wybudowane w latach 1967-1985 r.
240-280 kWh/(m2 rok)
Budynki wybudowane w latach 1986-1992 r.
160-200 kWh/(m2 rok)
Budynki wybudowane w latach 1993-2000 r.
120-160 kWh/(m2 rok)
Budynki budowane od 2000 r.
90-120 kWh/(m2 rok)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://termodom.pl/inne/komfort_cieplny/zuzycie_energii_w_budynkach
Najpopularniejszą techniką docieplania budynków jest metoda lekka mokra. Polega ona na
przytwierdzeniu do muru warstwy izolacji termicznej ze styropianu lub wełny mineralnej a następnie pokryciu jej tynkiem cienkowarstwowym. Płyty styropianowe (fasadowe) przymocowywane są do ściany za pomocą kleju do styropianu i kołków mocujących. Po wyrównaniu
płyt, nakłada się na nie elastyczną siatkę zbrojącą i odpowiedni klej. Po wyschnięciu i zagruntowaniu podłoża, nakładany jest tynk (silikonowy, akrylowy, mineralny itp.) i farba. Zaletą metody jest powszechna dostępność, możliwość zapewnienia doskonałych parametrów cieplnych
przy warstwie izolacji nie przekraczającej 15 cm, oraz możliwość wyeliminowania większości
mostków termicznych.
28
Ekodom
Mieszkańcem ekodomu można stać się poprzez budowę lub zakup domu o odpowiednim
projekcie i wyposażonego w instalacje pozwalające na oszczędzanie wody, energii elektrycznej i cieplnej, lub krok po kroku remontując zwykły dom i stopniowo wprowadzając do niego
nowe standardy. Decydując się na projekt, budowę, zakup lub modernizację domu, warto poznać parametry, które wpłyną na przyszłe rachunki za prąd i ogrzewanie. To niezwykle ważne,
zwłaszcza przy wieloletniej eksploatacji domu. Dobrym momentem na zmianę sposobu ogrzewania domu, porównanie cen instalacji, poszukanie dopłat z Narodowego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej i lokalnych urzędów gmin jest okres wiosenny i letni. Każdy
z nas może zamienić spalanie węgla, czy drewna w tradycyjnym piecu na znacznie zdrowszą
metodę, np. nowy piec na gaz.
Oprócz zmniejszenia niskiej emisji, dom energooszczędny, pasywny czy plusenergetyczny ma
wiele innych zalet, przemawia za nim kalkulacja ekonomiczna, zdrowie mieszkańców, dbałość
o środowisko i duży komfort użytkowania. Dlatego takich budynków powstaje coraz więcej,
zwłaszcza w Europie Zachodniej. Ta moda dociera także do Polski. Na przełomie marca i kwietnia 2012 roku firma BIOSTAT na zlecenie NFOŚiGW wykonała badanie zainteresowania dopłatami do kredytów bankowych na energooszczędne domy i mieszkania. Co trzeci respondent
był zainteresowany inwestycją w dom pasywny przy dopłacie w wysokości 40 tys. zł brutto,
a co piętnasty zainwestowałby w mieszkanie w budynku o standardzie pasywnym, gdyby dostał dopłatę w wysokości 15 tys. zł. To bardzo pozytywne wyniki pokazujące, że Polacy chcą
mieszkać zdrowiej i bardziej ekologicznie
Dom niskoenergetyczny
Dom niskoenergetyczny przyczynia się do oszczędności przy wykorzystaniu zarówno energii
elektrycznej, jak i cieplnej. Charakteryzują go: dobra izolacja przegród zewnętrznych, okna o niskim współczynniku przenikania ciepła, odpowiednie rozmieszczenie pomieszczeń w domu,
wentylacja mechaniczna z rekuperacją (jest zalecana, choć niewymagana dla osiągnięcia standardu energooszczędnego), zredukowane mostki cieplne, szczelność i dobra termoizolacja.
Dom energooszczędny może być ogrzewany przez pompę ciepła i kolektory słoneczne. Wybierając ogrzewanie dla takiego domu, można wyeliminować lub do minimum ograniczyć emisję
szkodliwych pyłów i gazów.
Dom pasywny
Budynek pasywny musi spełniać jeszcze wyższe wymagania niż dom energooszczędny. Jego
projekt i potrzebne do budowy materiały wymagają dokładnego dobrania i zaplanowania. Taki
budynek wyróżniają przede wszystkim szczelne ściany z odpowiednią izolacją cieplną, bardzo
szczelne okna, wentylacja mechaniczna nawiewno-wywiewna z rekuperacją i wymiennikiem
ciepła (odzyskiwanie ciepła ze zużytego powietrza wentylacyjnego), dużo przeszkleń na południowej fasadzie budynku, oraz bardzo często wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,
takich jak słońce czy wiatr.
Dom pasywny zwykle nie ma piwnicy, a jego bryła jest zwarta, pozbawiona załamań, wykuszy, kolumn i tym podobnych ozdobników. To, że dom jest pasywny, możemy potwierdzić odpowiednim
certyfikatem. Najbardziej prestiżowym dokumentem jest potwierdzenie wydane przez niemiecki
Passivhaus Institut z Darmstadt. To niezależna instytucja, która zajmuje się upowszechnianiem
wysokich standardów w budownictwie pasywnym. W Polsce certyfikaty dla domów pasywnych,
komponentów i urządzeń nadających się do wykorzystania w budownictwie pasywnym wydaje
m.in. Polski Instytut Budownictwa Pasywnego i Energii Odnawialnej im. Guntera Schlagowskiego,
który jest jedyną w Polsce jednostką akredytowaną przez Passivhaus Institut.
29
Dom plusenergetyczny
Budynek plusenergetyczny nie tylko zużywa energię, ale także ją wytwarza. Nadwyżka jest
odprowadzana do sieci elektroenergetycznej, na czym mieszkańcy domu mogą zarabiać. Dom
plusenergetyczny charakteryzuje się podobnymi cechami i standardem technicznym jak dom
pasywny (inaczej mówiąc, podstawą do stworzenia budynku plusenergetycznego jest konstrukcja pasywna).
Mieszkańcu Powiatu pamiętaj...
Im mniej energii zużyjemy na podgrzanie wody czy ogrzewanie pomieszczeń, tym mniejsza
będzie emisja dwutlenku węgla i innych szkodliwych substancji do atmosfery. Bonusem będą
pieniądze zaoszczędzone na rachunkach. Energooszczędność to rozwiązanie ekonomiczne
i ekologiczne.
Telewizor, drukarka czy wieża audio nawet w stanie czuwania pobierają prąd. Przyjmując, że
mamy ok. 10 urządzeń i każde z nich, kiedy nie są używane, będziemy odłączać całkowicie od
prądu, zamiast zostawiać w trybie stand-by, możemy zaoszczędzić w ciągu roku niemałą kwotę. Energooszczędność to bardzo pozytywny trend, dzięki któremu nie tylko oszczędzamy, ale
i dbamy o środowisko.
Energooszczędność – małe zmiany, duży efekt
Lodówkę i zamrażarkę najkorzystniej ustawić jak najdalej od kuchenki, kaloryfera oraz innych
źródeł ciepła, a będą zużywały znacznie mniej prądu.
Pamiętajmy również o sprawdzonych poradach:
nigdy nie wkładajmy ciepłego jedzenia do lodówki czy zamrażarki,
dbajmy o stan uszczelek i czyśćmy regularnie sprzęty.
Już pięciomilimetrowa warstwa lodu, który osadza się z biegiem czasu we wnętrzu zamrażarki,
może zwiększyć jej zużycie energii aż o 20 proc.!
Warto również regularnie oczyszczać piekarnik, garnki, płyty grzejne, kuchenki i dno czajnika.
Przypalony tłuszcz czy kamienny osad z wody znacznie utrudniają przepływ ciepła w tych domowych urządzeniach.
Wybór nowego sprzętu AGD – ważna jest energooszczędność
Jeśli zamierzamy kupić nowy sprzęt, wybierzmy urządzenie klasy A++, bo może ono zużywać
nawet o 40 % mniej energii niż sprzęt klasy A.
Kupując lodówkę, zwróćmy uwagę, by miała ona funkcję automatycznego rozmrażania, z systemem no frost, który eliminuje szron oraz lód osadzający się na ściankach zamrażarki.
Urządzenia, które mają znaczący wpływ na zużycie energii w czasie ich użytkowania, a dla
których istnieją odpowiednie możliwości zwiększenia wydajności, zgodnie z dyrektywą UE powinny zostać objęte przepisami o etykietach energetycznych. Dotyczy to tych przypadków,
30
gdy dostarczenie informacji poprzez etykietowanie może zachęcić użytkowników końcowych
do zakupu bardziej efektywnych produktów. Etykieta energetyczna informuje użytkownika
o wielkości tzw. efektu użytkowego urządzenia w typowych warunkach eksploatacji, w stosunku do ilości zużytej energii przez to urządzenie.
Gama kolorów etykiety zawiera maksymalnie siedem różnych barw: od zielonej do czerwonej.
Prosty układ graficzny etykiety, zawierający podstawowe informacje o klasie energetycznej
i wybranych parametrach sprzętu, pozwala na łatwą identyfikację urządzenia o niskim zużyciu
energii. Litera A (lub A+++) na pasku zielonym określa najbardziej efektywne energetycznie
urządzenie. O urządzeniu najmniej efektywnym energetycznie informuje litera na pasku czerwonym.
Wprowadzaniu systemu etykiet dla kolejnych typów urządzeń towarzyszyć powinny kampanie informacyjne o charakterze edukacyjnym i promocyjnym, mające na celu promowanie
efektywności energetycznej oraz bardziej odpowiedzialnego wykorzystywania energii przez
użytkowników końcowych.
Oświetlenie
Prawidłowe oświetlenie jest niezbędne dla zapewnienia domownikom dobrego samopoczucia,
ale również odpowiedniej aktywności umysłowej. Wymiana tradycyjnych żarówek na energooszczędne źródła światła to prosty sposób na obniżenie zużycia energii elektrycznej w domu,
bez ryzyka pogorszenia komfortu świetlnego. Nowoczesne żarówki zużywają nawet o 80% mniej
energii od tradycyjnych żarówek i mogą świecić do 50.000 godzin.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Etykieta_energetyczna
Najnowsze rozwiązania żarówek LED zapewniają światło o dowolnej temperaturze i bardzo wysokim współczynniku oddawania barw (CRI). Już niedługo będą one stanowiły podstawowy rodzaj oświetlenia. Żarówki LED są dostosowane do zamontowania w większości standartowych
opraw oświetleniowych.
Zestawienie trzech typów żarówek, w zależności od mocy elektrycznej i wydajności świetlnej:
31
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBar%C3%B3wka
Kuchenne rewolucje
Jeśli mamy w domu płytę elektryczną oraz piekarnik, wyłączajmy je kilka minut przed zakończeniem przygotowywania potraw:
piekarnik – 10 minut,
płytę – 5 minut.
Tego typu urządzenia zwykle długo utrzymują temperaturę, dzięki czemu potrawy z pewnością
zostaną dopieczone lub dogotowane, ale prąd nie będzie już pobierany do zasilania grzałek.
Na elektrycznej lub indukcyjnej płycie kuchennej gotujmy w garnkach o grubym dnie i właściwej średnicy – ok. 0,5 cm większej od średnicy pola grzejnego. Podgrzewając jedzenie, zawsze
używajmy pokrywki – zaoszczędzimy i czas, i pieniądze.
Zużycie wody
Używajmy jej naprawdę tylko tyle, ile nam potrzeba, zwłaszcza że to najczęściej ona czyści nam
portfele. Zakręcajmy krany, bierzmy szybki prysznic i gotujmy tyle wody, np. na herbatę, ile
zamierzamy wypić.
Jeśli nasza pralka lub zmywarka mają tryb „eko” lub oszczędności wody, korzystajmy z nich.
Choć czasami trwa to dłużej, to pociąga za sobą oszczędności, które choć małe, sumują się.
Włączajmy pralkę, kiedy jest pełna (chyba że posiada funkcję dobierania ilości wody do ilości
prania), podobnie postępujmy ze zmywarką.
32