E-learning for Societal Needs. Scientific Ed. Eugenia

E-learning for Societal Needs. Scientific Ed. Eugenia

RECENZJE
EDUKACJA HUMANISTYCZNA nr 2 (27), 2012
Szczecin 2012
E-learning for Societal Needs
Scientific Ed. Eugenia Smyrnova-Trybulska
Copyright by University of Silesia in Katowice, Poland
Katowice – Cieszyn 2012, ss. 558
Praca zbiorowa napisana w języku angielskim, pod redakcją naukową Eugenii
Smyrnovej-Trybulskiej, zatytułowana E-learning for Societal Needs (w języku polskim
E-learning dla potrzeb społecznych), może budzić zainteresowanie poznawcze i aplikacyjne,
ponieważ bierze ona aktywny udział w promocji nauki i dydaktyki polskiej oraz innych
krajów, m.in. austriackiej, czeskiej, rosyjskiej, słowackiej i ukraińskiej. Wynika to m.in. stąd,
że sam anglojęzyczny zwrot „e-learning”, zwłaszcza na początku XXI wieku, wyraźnie się
zadomowił zarówno w międzynarodowych opracowaniach naukowo-dydaktycznych, jak
i w praktyce edukacyjnej.
Problematyka naukowo-badawcza i naukowo-dydaktyczna podjęta w recenzowanej
pracy zbiorowej dotyczy także spraw społecznych, o czym świadczy występowanie w tytule
tzw. drugiego merytorycznego członu „…for Societal Needs” (pol. …dla potrzeb społecznych),
który stanowi cenną próbę opisywania i rozwiązywania ich w e-learningu prawie we
wszystkich artykułach. Można to zwłaszcza zauważyć na kanwie analizowanych tekstów, które
na ogół występują jako logicznie uporządkowane wątki merytoryczne, często opatrzone
danymi liczbowymi. Istotą jednak dociekań nad potrzebami społecznymi „realizowanymi” ze
strony e-learningu jest także odpowiedź na pytanie o prognozy edukacji na odległość, m.in.
w relacji do sytuacji na rynku pracy.
We wprowadzeniu (Introduction) E. Smyrnova-Trubulska przedstawia obszerną listę
problemów, nawiązując do dorobku uczelni zagranicznych i krajowych, które zajmują się
e-learningiem oraz przyczyniły się do wszczęcia prac na rzecz opublikowania niniejszej
anglojęzycznej monografii.
W rozdziale I, pt. E-learning dla potrzeb społecznych. Psychologiczne, etyczne,
kulturowe i prawne aspekty kształcenia na odległość (E-learning for Societal Needs.
Psychological, Ethical, Cultural and Legal Aspects of Distance Learning) Piet Kommers
(Holandia) pisze o mediach socjalnych (social media), trafnie analizując aktualne źródła
dotyczące integracji społecznej. Franz Feiner (Austria) w temacie Wizje społeczeństwa
integracyjnego z punktu widzenia rodziców, nauczycieli i młodzieży oraz roli ICT (The
Vision of an Inclusive Society in the View of Parents, Teachers and Young People and the
Role of ICT) zwraca uwagę na partnerstwo między nauczycielami i młodzieżą, ilustrując je
w postaci zbioru danych liczbowych i licznych diagramów oraz modelu uwarunkowań
dotyczących tolerancji, nawiązując także do wątków światopoglądowo-religijnych. Z kolei
196
Recenzje
Piotr Skubała (Polska), zajmuje się problematyką e-learningu jako nowoczesnej metody
modelowania świadomości ekologicznej w erze postindustrialnej: plusy i minusy
(E-learning as a Modern Method of Modeling Environmental Consciousness in
Postindustrial Era: the Pros and Cons). Rozwiązuje je w konwencji humanizmu,
efektywności oraz filozoficznych aspektów e-learningu. Cenna jest zwłaszcza bogata
i aktualna literatura przedmiotowa oraz awizowany minifilm z autorskiego wykładu, jak
również unikalna lista zagadnień, wokół których koncentruje się tematyka wykładów
z filozofii i etycznych aspektów modelowania świadomości przy pomocy e-learningu.
Milena Janàkovà (Czechy) opracowała zagadnienia z zakresu technologii informacyjnej
w systemie edukacyjnym jako realizowa-nych działań studyjnych przydatnych dla
potrzeb społeczeństwa (Information Technology in Education Systems: are Implemented
Study Activities Useful for Societal Needs). W dalszej części tego rozdziału artykuł
Miroslava Hrubý (Czechy) zajmuje się etycznymi aspektami aktualnego kształcenia na
odległość (Ethical Aspects of the Current Distance Learning), w którym nakłania
czytelnika do przemyśleń nad sprawami nauki o moralności w aspekcie uprawianej
edukacji na odległość. Michał Jasieński (Polska) w pracy pt. Zasady konstruowania
narzędzi e-learningowych, które rozwijają samodzielność w krytycznym i innowacyjnym myśleniu (Rules for Constructing E-learning Tools which Foster Independent,
Critical and Innovative Thinking) ukazuje możliwości innowacyjne oraz stosowanie
metod heurystycznych w trakcie aplikacji intencjonalnie dobranych narzędzi e-learningowych. Natomiast Martin Malčik i Rostislav Miarka (Czechy) ukazują sprawy specjalistycznego przetwarzania ontologii dla sieci informatycznej jako domeny dla semantyki
danych informatycznych (Expert Processing of Domain Ontologies for Semantic Web).
Agnieszka Gadomska i Jarosław Krajka (Polska) piszą o rozwijaniu kompetencji
społecznych i obywatelskich jako aspektów interkulturalnej komunikacji przy
zastosowaniu e-learningu dla gimnazjalistów (Developing Social and Civic Competences
as Aspects of Intercultural Communicative Competence – a Case of Use of E-learning for
Middle School Students).
W rozdziale II znajduje się zbiór artykułów ukierunkowanych na teoretyczne
i metodologiczne motywacje w kształceniu na odległość (Theoretical and Methodical
Motivation in E-learning). Anna Sajdak (Polska) prezentuje temat Strategie edukacyjne
dla motywacji uczących się w e-learningu (Educational Strategies to Enhance Learners’
Motivation in E-learning). Peter Suchánek (Czechy) w pracy pt. Znaczenie planowania
nauczania w informatyce oraz jego wsparcie przez e-learning (The Importance of
Teaching Programming in Informatics Fields and Its Support of E-Learning) analizuje
wybraną literaturę, m.in. własną oraz aktualne publikacje naukowe, skupiając się przede
wszystkim na zagadnieniach planowania w edukacji informatycznej, wykorzystującej
także e-learning. Z kolei Natalia Morze (Ukraina) rozważa nad dość alegorycznym
tematem, który nosi w sobie nierzadko przeciwstawne pedagogiczne atrybuty. Dlatego już
sam temat: Pedagogiczne aspekty odniesienia do komputerowej chmury (Pedagogical
Aspects of Using Cloud Computing) budzi zainteresowanie usługami ze strony Internetu,
edukacyjną wydajnością, monitoringiem, technologią elektronicznego pisania, itd. Co
prawda termin cloud computing ma wiele formacji przejść, chociaż w treści na ogół
chodzi o przetwarzanie danych w tzw. chmurze informacyjnej, np. w kategoriach HD, jako
Recenzje
197
najwyższej jakości. Katarzyna Dyja, Zygmunt Kucharczyk, Dorota Morawska-Walasek,
Krzysztof Szewczyk i Tomasz A. Walasek (Polska) w opracowaniu pt. Zastosowanie
wysokiej jakości narzędzi informatycznych na kursach e-learningowych (Application of
Quality Tools in E-learning Courses) zajmują się szkolnictwem wyższym w sferze aplikacji
e-learningu do procesu edukacyjnego, w którym uczestniczą nauczyciele akademiccy
i studenci. Iryna Sekret (Ukraina) zatytułowała swój artykuł Empiryczne badania
wpływu e-learningu na epistemologiczną wiarę studentów (Empirical Study of the
E-learning’s Impact upon the Students’ Epistemological Beliefs), a zajmuje się w nim
problematyką dotyczącą spraw związanych z epistemologiczną wiarą studentów, m.in. na
gruncie definicyjnym, metodologicznym i empiryczno-badawczym. Z kolei Anna Ren-Kurc, Wojciech Kowalewski, Magdalena Roszak i Barbara Kołodziejczak (Polska) piszą
nt. Budowanie cyfrowej zawartości dla e-learningu i kompetencji w zakresie ICT
(Building Digital Content for E-learning Information and Communication Technologies
[ICT] Competence). Cenne są zwłaszcza w tym opracowaniu analizowane dane dotyczące
wyników badań pozyskanych wśród 135 nauczycieli i 30 nauczycieli akademickich,
których stwierdzenia poddane zostały statystycznej analizie. Jarmila Zacharová i Lukáš
Bomba (Słowacja) zamykają rozdział II artykułem pt. Zalety i wady e-learningu w
uniwersyteckiej edukacji (Advantages and Disadvantages of E-learning in University
Education). Znajdują się w nim interesujące merytoryczne wątki dotyczące m.in.
kształcenia się na odległość w Republice Słowackiej, w kontekście walorów i niedostatków
w e-learningu, zwraca się także uwagę na czynniki ekonomiczne, m.in. w porównaniu do
sytuacji w innych krajach.
Rozdział III, pt. Praktyczne aspekty kształcenia na odległość. Uczenie się na
odległość i uczenie się przez całe życie (Practical Aspects of Distance Learning. Distance
Learning and Lifelong Learning), rozpoczyna Eugeniusz Cieślak (Polska) pracą nt.
Uczenie się na odległość w profesjonalnej militarnej edukacji polskich oficerów sił
powietrznych. Obserwacja lekcji i postanowienie w sprawie zadań przyszłościowych
(Distance Learning in Professional Military Education of the Polish Air Force Officers.
Lessons Observed and Challenges Ahead). Małgorzata Latoch-Zielińska, Iwona Morawska
i Jarosław Krajka (Polska) piszą nt. Wdrażanie e-learningu dla rozwoju nauczycieli.
Program studiów uniwersyteckich (The Implementation of E-learning in Teacher
Development. A Case Study of www.pwh.umcs.pl). Marlena Plebańska (Polska) w temacie
Rozwój kompetencji kluczowych młodzieży w liceach – doświadczenia zdobyte w ciągu
dwóch lat „e-Akademii Przyszłości” – realizacja projektu (Development of Adolescents’
Key Competencies at High School – Experience Gained During the Two Years of
E-academy of the Future Project Implementation), we względnie obszernym materiale
empirycznym, powołując się przede wszystkim na polskie źródła, wskazuje m.in. na
popularność, przydatność, dostępność i inne walory e-Akademii Przyszłości. Eugenia
Smyrnova-Trybulska, Sebastian Stach i Dawid Staniek (Polska) w artykule pt. Niektóre
teoretyczne i praktyczne aspekty edukacyjnego portalu jako konstrukcji opartej na
systemie CSM (Some Theoretical and Practical Aspects of Educational Portal Design on
CMC System) poddali wnikliwej analizie cenne źródła dotyczące systemu zarządzania
treścią, zwłaszcza w aspekcie jego oceny na podstawie przeglądu danych. Niektóre wyniki
badań i z zakresu doradztwa adresowane są do projektu proponowanej koncepcji witryny
198
Recenzje
CMS_BASED jako portalu. Barbara Dębska i Agnieszka Kubacka (Polska) prezentują
natomiast w swoim artykule Model oceniania kształtującego na przykładzie portalu
E-Student (A Model of Formative Assessment on the Basis of the Example of E-Student
Portal). Autorki zwracają przede wszystkim uwagę na humanistyczny aspekt
oddziaływania platformy Moodle na osobowość, ponieważ ma ona możliwości ciągłego
rozwoju. Ilya Sadchikov, Irina Suslova i Elena Chubarkova (Rosja) w pracy pt. System
zdalnego eksperta w procesie kształcenia studentów (Remote Expert System in the
Training Process for Its Students) analizują zagadnienia kształcenia na odległość od
strony systemowej, koncentrując się m.in. na doborze właściwej struktury materiałów
edukacyjnych. Marin Cápay i Marin Magdin (Słowacja) piszą z kolei nt. System zdalnego
eksperta w procesie kształcenia studentów (The Experiences with Using E-courses in
Various Forms of Study): opisują i analizują sprawy obejmujące relacje między edukacją
i inteligencją oraz ukazują istotę zdalnego kształcenia w systemie eksperckim,
uwzględniając zarazem potrzebę zindywidualizowanej struktury programu. Irena Pulak
i Małgorzata Wieczorek-Tomaszewska (Polska) piszą nt. Umiejętności wzrokowe w kontekście LLL (Visual Skills in the Context of Lifelong Learning). Autorki w obszernym
artykule, przede wszystkim w oparciu o literaturę polską, w nawiązaniu do badań
Narodowego Instytutu Audiowizualnego z 2012 roku prezentują opinie dotyczące LLL.
Sébastien Ducourtioux (Polska) w artykule, pt. E-learning w nauczaniu języków obcych:
wyzwanie dla nowych relacji uczeń-nauczyciel (E-learning and Foreign Language
Teaching: the Challenge of a New Student-Teacher Relationship) pisze głównie o specyfice nauki języków obcych wspomaganych ze strony e-learningu.
Rozdział IV, pt. E-learning w rozwoju kompetencji kluczowych. Metody, formy
i techniki kształcenia na odległość (E-learning in Development of the Key Competences.
Methods, Forms and Techniques in Distance Learning) Roman Šperka i Dominik Vymĕtal
(Czechy) piszą nt. Narzędzia uczenia się w systemie architektury e-learningu (Learning
Objects in E-learning System Architecture). Marek Wrzosek (Polska) w opracowaniu nt.
Nowe technologie w procesie edukacji wojskowej w Akademii Obrony Narodowej (New
Technologies in Military Education Process of National Defence University) opisuje i analizuje zagadnienia dotyczące nowych technologii w procesie edukacyjnym, operacyjnego
myślenia i edukacji wojskowej. Z kolei Vladimir Maximov i Alexander Karasik (Rosja)
opisują zastosowanie technologii wirtualnej w edukacji środowiskowej w zakresie opieki
w celu rozwiązywania problemów przy pomocy e-learningu (Application Virtualization
Technology in Educational Environment Tutoring for Solving Problems of E-learning).
Małgorzata Bartoszewicz (Polska) przedstawia treści nt. Kluczowe kompetencje
w nauczaniu chemii przy użyciu mieszanego e-learningu (Key Competence in Chemistry
Teaching Using Blended-Learning Method), zaś Anna Ślósarz (Polska) w pracy nt. Tryb
publikacji program i rozwój kluczowych umiejętności: polska podstawa programowa
z komentarzem do programu australijskiego (Mode of Curriculum Publication and
Developing Key Skills: Polish Core Curriculum with Comments and Australian
Curriculum) pisze o zmianach cywilizacyjnych i nowych programach kształcenia. Ryszard
Kalamarz (Polska) w pracy pt. Maksymalizacja kompetencji kluczowych na lekcjach
języków obcych. E-learning w rozwo-ju kompetencji w językach obcych. (Maximising
Key Competences in Foreign Language Classes. E-learning in the Development of the
Recenzje
199
Competence of Communication in Foreign Languages) na podstawie obszernej literatury
opisuje i analizuje zagadnienia dotyczące możliwości e-learningu na rzecz rozwoju
kompetencji w zakresie uczenia się języków obcych, zorientowanych w szczególności na
proces słuchania, czytania i pisania. Zbigniew Meger (Polska) w opracowaniu pt. Proces
współpracy w nauczaniu przedmiotów ścisłych (Collaborative Process in Science
Education) rozważa nad zagadnieniami obejmującymi współpracę nauki i edukacji,
uwzględniając m.in. implikacje dla edukacji przyrodniczej, potrzebę eksperymentowania
oraz jego szacowania w relacji do rozwiązywanych problemów. Stanisław Wszelak
(Polska) pisze nt. Szkolenie oparte na sieci z użyciem metod uczenia się na odległość
(Web-based Training One with Methods of Distance Learning) zwracając uwagę na
zagadnienia dotyczące modelu kształcenia asynchronicznego, a Marek Jakubowski,
Grażyna Maciąg i Jacek Majcher (Polska) w opracowaniu pt. Niektóre problemy związane
z używaniem w szkole metod MGL (Some Problems with Use MGL Methods in Schools)
opisują i analizują treści dotyczące łączenia zabawy z nauką wraz z rozwojem moralnym
dziecka, w kontekście zachowania dzieci w trakcie stosowania metody MGL (obrotowy
graficzny skaner jako wyświetlacz LCD). Dominika Goltz-Wasiucionek (Polska) pisze nt.
Użycie platformy edukacyjnej w procesie nauczania angielskiego jako jednego ze
środków wpływających na motywację uczenia się języka obcego (The Use of Educational
Platform in the Process of Teaching English as One of the Factors Influencing Motivation
to Learn a Foreign Language). W artykule tym autorka opisuje i analizuje treści z zakresu
motywacji uczenia się, zwłaszcza jej typów i czynników wpływających na motywację
uczenia się języka angielskiego dorosłych. Jolanta Szulc (Polska) w bardzo obszernym
opracowaniu nt. Ćwiczenie i rozwój kluczowych kompetencji studentów przy użyciu
e-learningu na przykładzie kursu e-learningowego „Źródła informacji dla regionu”
(Training and Development of the Students’ Key Competencies Using E-learning on the
Example of the E-learning Course „The Sources of Information for The Region”) opisuje
i analizuje interesujące merytoryczne wątki dotyczące programowania e-learningowego
kursu na podstawie źródeł informacji dla regionu oraz zarządzanie kursem przy pomocy
platformy Moodle.
Bardzo obszerny materiał naukowo-badawczy i naukowo-dydaktyczny pt.
E-learning for Societal Needs pod redakcją naukową Eugenii Smyrnovej-Trybulskiej ma
charakter cennej naukowej monografii z zakresu informatyki stosowanej i pedagogiki
mediów. Co prawda trudno jest, nawet wśród bardzo interesujących artykułów, znaleźć
„diamenty” oryginalności naukowo-poznawczej, tym niemniej niektóre spośród
znajdujących się tutaj autorskich tekstów mogą zainspirować do dalszych poszukiwań
naukowo-badawczych. Dlatego zachęcam do zapoznania się z treściową zawartością
niniejszej monografii, tym bardziej że jest napisana w języku angielskim, dzięki czemu ta
aktualna publikacja naukowo-badawcza i dydaktyczna umożliwia też doskonalenie
własnej znajomości języka angielskiego dla dobra pedagogiki medialnej i informatyki
stosowanej.
Kazimierz Wenta
200
Recenzje
Andrzej Michalak
Społeczności lokalne pogranicza niemiecko-polskiego.
Socjologiczne studium uczestnictwa wspólnotowego
mieszkańców Nadodrza
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego,
Szczecin 2012, ss. 282
Społeczności lokalne pogranicza w wymiarze mikro- i makrostruktury stanowią ciekawy
poznawczo obszar analiz socjologicznych. Wynika to m.in. z faktu, iż występująca współpraca
mieszkańców tych regionów obejmuje różne płaszczyzny, nie tylko ekonomiczne i kulturowe,
ale także obywatelskie. Przykładem jest choćby działanie na rzecz ubiegania się Szczecina
o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury w 2016 roku. W ten projekt zaangażowane są także
organizacje i urzędy po stronie niemieckiej. Znaczenie współpracy w postaci różnych
partnerstw i projektów ma pozytywny wpływ na skalę i jakość współpracy transgranicznej
obejmującej różne kraje Unii Europejskiej.
W tematykę socjologicznych analiz wpisuje się także praca A. Michalaka Społeczności
lokalne pogranicza niemiecko-polskiego. Socjologiczne studium uczestnictwa wspólnotowego mieszkańców Nadodrza. Praca pozwala wskazać na kilka zasadniczych wątków analizy
badawczej.
Pierwsza część dotyczy społeczno-historycznych uwarunkowań życia mieszkańców
niemieckich wspólnot nadodrzańskich w kontekście socjologicznej refleksji nad wspólnotami
lokalnymi. Autor w tej części poddaje refleksji podstawowe kategorie i pojęcia dotyczące
społeczności lokalnej. Na uwagę w tym kontekście rozważań zasługuje zagadnienie
społeczności pogranicza nadodrzańskiego z perspektywy socjologicznej. Analiza tego, jak
i innych problemów jest osadzona w literaturze przedmiotu, umożliwiając głębsze refleksje
badanego zjawiska, nie tylko w wymiarze socjologicznym, ale i historycznym.
Zainteresowania badawcze autora skupiają się wokół uczestnictwa społecznego
mieszkańców na szczeblu lokalnym. Jak podkreśla autor w swej analizie, „z socjologicznego
punktu widzenia zjawisko wspólnotowości lokalnej jest procesem wykształcenia się
tożsamości terytorialnej w świadomości zbiorowej mieszkańców”. Na tym tle poddaje
socjologicznej analizie badaną zbiorowość, zamieszkującą sześć powiatów graniczących
z Polską wzdłuż Odry. Na podkreślenie zasługuje wieloaspektowa analiza udziału ww.
mieszkańców w stowarzyszeniach, uczestnictwo w praktykach religijnych oraz formy
identyfikacji z miejscem zamieszkania.
Wiele interesujących danych znajdujemy w tej części pracy A. Michalaka, która dotyczy
świadomości pogranicza u mieszkańców Nadodrza, szczególnie po wejściu Polski do struktur
Unii Europejskiej. Jak podkreśla autor, „z danych Polsko-Niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej w Szczecinie wynika, że pierwsze niemieckie firmy z pracownikami zza Odry
działają już w Szczecinie i Polsce Zachodniej”.
Podzielam pogląd autora, „że współczesne stosunki społeczne na obszarze Nadodrza
charakteryzują się odwzorowaniem historycznie nawarstwiających się zjawisk kulturowych,
etnicznych, politycznych i gospodarczych. Podlegają one procesom głębokich przemian
w wielu płaszczyznach, wynikających z wzajemnych relacji mieszkańców Nadodrza na
różnych poziomach aktywności lokalnej”.
201
Recenzje
Recenzowana praca zasługuje na wnikliwą uwagę, nie tylko z racji analizowanej
problematyki. Książka ta wpisuje się także w obszar wielowątkowy badań obejmujących
stosunki w rejonie pogranicza, które zawsze będzie obszarem przestrzeni badawczej
w naukach społecznych.
Jan Nikołajew
Waldemar Urbanik, Amadeusz Michał Urbanik
Pamięć stanu wojennego: strażnicy i więźniowie niepamięci
„Pedagogium” Wydawnictwo OR TWP,
Szczecin 2010, ss. 204
W naukach społecznych, a szczególnie socjologii, wielu znanych badaczy podkreśla, że
rzeczywistość społeczna jest nieskończenie złożona. Dlatego też socjologowie poddają
refleksji badawczej różne obszary życia zbiorowego w wymiarze mikro- i makrostrukturalnym. W ten nurt analizy i refleksji socjologicznej wpisać należy problematykę
podjętą przez autorów recenzowanej pracy.
Recenzowana książka składa się z trzech części, które autorzy zatytułowali: O stanie
wojennym, Autoportret aktorów stanu wojennego – strony barykady, O tym jak
postrzegamy stan wojenny. Te trzy części opracowania poprzedzono ogólną charakterystyką
analizowanego zagadnienia. W tym wprowadzeniu przedstawiono archiwalne informacje ze
zdarzeń, które miały miejsce w 1981 roku w szczecińskiej stoczni, a także w Kopalni Węgla
Kamiennego „Wujek”. Po prezentacji zapisów archiwalnych autorzy wskazali na różne
badania dotyczące postaw wybranych grup społecznych wobec wydarzeń stanu wojennego.
Jak podkreślają autorzy pracy, „lektura tego opracowania przybliży nas do większego
zrozumienia procesów kształtowania się opinii społecznej w szeroko rozumianym wymiarze
percepcji i oceny stanu wojennego”. Ta uwaga – w moim odczuciu jest o tyle ważna, że stan
wojenny stanowi przedmiot refleksji różnych ośrodków badawczych i nie tylko przedstawicieli nauk społecznych, ale także elit politycznych i gospodarczych. Jest również
przedmiotem refleksji wielu grup społecznych i zawodowych oraz zwykłych obywateli, którzy
mają w pamięci te wydarzenia, lub znają je z opowieści swoich rodziców, wiedzy i informacji
przekazywanych im przez mass media, szkołę i środowiska lokalne. Tym bardziej że autorzy
wskazują na wiele nurtów analizy stanu wojennego.
Praca powstała w oparciu o badania ilościowe przeprowadzone w latach 2005-2008 na
populacji 3146 respondentów z województwa lubuskiego i zachodniopomorskiego oraz
pogłębionych wywiadów z wybranymi przedstawicielami środowisk politycznych i związkowych, co niejako wzmacnia walor tego opracowania – bez względu na to, na ile
reprezentatywny jest dobór tych osób.
W pierwszej części pracy, zatytułowanej O stanie wojennym, autorzy przedstawili
wybrane aspekty tych wydarzeń w wymiarze makro- i mikrostrukturalnym. W tym ostatnim
przypadku odnosi się to głównie do przebiegu zdarzeń w Szczecinie. Ten wątek analizy
202
Recenzje
uzupełnia prezentacja badania opinii społecznej. Czy jest to najlepsze miejsce dla tej
prezentacji, tym bardziej że punkt trzeci w tej części opracowania wraca do analizy
historyczno-prawnej? W moim odczuciu należałoby badania opinii społecznej wyodrębnić
w tej części analizy i nadać jej odrębny charakter. Przemawia za tym – w moim przeświadczeniu – wielowątkowość prezentowanych opinii respondentów.
Część druga pracy, Autoportret aktorów stanu wojennego – strony barykady, jest
moim zdaniem najbardziej interesującym wątkiem analizy socjologicznej. Dobór
respondentów może wyzwalać określone pytania i dlatego autorzy starają się uzasadnić swoje
wybory. W tym autoportrecie ciekawy poznawczo, a zarazem wielowątkowy jest wywiad
z panem Andrzejem Milczanowskim, jedną z najbardziej znanych (wtedy i obecnie) postaci,
kojarzoną w regionie z powstaniem i działalnością tzw. „pierwszej Solidarności,
identyfikowaną symbolem tamtych wydarzeń – Stocznią im. A. Warskiego w Szczecinie”.
Drugi wywiad przeprowadzony został z panem Marcinem Herą. Autorzy uzasadnili wybór tej
osoby do prezentowanej pracy tym, że jest absolwentem studiów licencjackich na kierunku
Europeistyka Uniwersytetu Szczecińskiego i studentem kierunku Politologia. Jest on
reprezentantem młodego pokolenia (rocznik 1987), „które nie jest obciążone biograficznie
wydarzeniami z grudnia 1981 roku”. Wyłania się jednak pytanie, na ile to „spojrzenie” jest
charakterystyczne dla środowiska akademickiego i jego rówieśników uwikłanych w różne role
społeczne i zawodowe?
W trzeciej części pracy, zatytułowanej O tym jak postrzegamy stan wojenny,
przedstawiono różne postawy badanych związane z tym wydarzeniem. Autorzy w tej części
analizy korzystają nie tylko z badań własnych, ale odwołują się także do innych ujęć
i ośrodków badawczych.
Recenzowana praca W. i A.M. Urbanika jest interesującym przyczynkiem do badań nad
stanem wojennym w ujęciu przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych, w tym także
socjologicznych. Jak zaznaczają autorzy, „mamy nadzieję, że nasza praca przyczyniła się
choćby w ograniczonym zakresie do większego zrozumienia złożoności materii społecznych
aspektów stanu wojennego”. Jestem przekonany, że tak postawiony cel recenzowanej pracy,
pomimo pewnych uwag o charakterze subiektywnym, został osiągnięty. Czytelnik ma
możliwość zapoznania się z socjologicznym ujęciem problemu, może podzielać i odrzucać
sposób prezentacji tych złożonych przecież zagadnień. Wyzwolić mogą one jednak różne
oceny czytelnika. I to było jednym z ważnych założeń autorów.
Jan Nikołajew