O interdyscyplinarnej współpracy logopedy z innymi specjalistami

O interdyscyplinarnej współpracy logopedy z innymi specjalistami

Ewa Kaptur, Jolanta Sławek
Zakład Leksykologii i Logopedii
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu
O interdyscyplinarnej współpracy logopedy z innymi specjalistami (na
przykładzie Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori w Poznaniu)
On Interdisciplinary Cooperation of Speech and Language Therapist with
Other Specialists (as Exemplified by Centrum Uśmiechu Dziecka Montessori [Child’s Smile Centre – Montessori] in Poznań)
Słowa klucze
opieka logopedyczna, współpraca, interdyscyplinarność, specjalizacja
Keywords
speech and language therapeutic care, cooperation, interdisciplinarity, specialisation
Streszczenie
Rodzice i opiekunowie dzieci potrzebujących pomocy z zakresu logopedii znajdują ją
placówkach oświaty, ochrony zdrowia oraz kultury i nauki. Usługi tego typu świadczą także
liczne placówki komercyjne.
W niniejszym artykule chcemy przyjrzeć się funkcjonowaniu jednemu z prywatnych
ośrodków w Poznaniu, działającemu na rzecz dzieci i ich rodzin, czyli Centrum Uśmiechu
Dziecka – Montessori. Postaramy się przybliżyć rynek usług logopedycznych w stolicy
Wielkopolski i na tym tle omówić koncepcję pracy Centrum. Naszym celem jest
zaprezentowanie modelu interdyscyplinarnej współpracy logopedy z innymi specjalistami w
oparciu o pedagogikę Montessori.
1
Summary
Parents and guardians of children in need of help in the area of the speech and
language therapy find it in educational, healthcare and cultural and science facilities. Services
of this type are also provided by numerous commercial centres.
In this article, we want to look into the operation of one of the private centres in
Poznań, that is, Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori [Child’s Smile Centre Montessori], which works for the benefit of children and their families. We will attempt to
show the market of speech and language therapy services in the capital of the region of
Wielkopolska and use it as a background for discussing the concept by which the Centre
works. Our objective is to present a model of interdisciplinary cooperation of a speech and
language therapist with other specialists based on the Montessori pedagogy.
Wstęp
Rodzice i opiekunowie dzieci potrzebujących pomocy z zakresu logopedii znajdują ją
w placówkach oświaty (głównie przedszkola i szkoły, rzadziej żłobki), ochrony zdrowia
(szpitale – oddział neonatologii, przychodnie, poradnie, prywatne gabinety działające przy
przychodniach), kultury i nauki (np. domy kultury) czy w prywatnych gabinetach
logopedycznych. Rodzice młodszych dzieci mogą szukać pomocy w placówkach wczesnego
wspomagania rozwoju, które w swej ofercie mają konsultacje i terapie prowadzone przez
zespół specjalistów przygotowanych do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju
psychoruchowym. W prawie każdym większym mieście w Polsce działają ośrodki (punkty)
wczesnej interwencji monitorowane przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z
Upośledzeniem Umysłowym. Obecnie Stowarzyszenie prowadzi 29 ośrodków w Polsce dla
ponad 11 000 dzieci1. Usługi tego typu świadczą także liczne placówki komercyjne.
W niniejszym artykule chcemy przyjrzeć się funkcjonowaniu jednemu z prywatnych
ośrodków w Poznaniu, działającemu na rzecz dzieci i ich rodzin, czyli Centrum Uśmiechu
Dziecka – Montessori. Postaramy się przybliżyć rynek usług logopedycznych w stolicy
Wielkopolski i na tym tle omówić koncepcję pracy Centrum. Naszym celem jest
zaprezentowanie modelu interdyscyplinarnej współpracy logopedy z innymi specjalistami w
oparciu o koncepcję pedagogiki Montessori.
1
http://www.psouu.org.pl/aktualnosci/dzialalnosc-psouu, [dostęp online: 12.09.2016].
2
Specjalistyczne placówki w Poznaniu
W Poznaniu działają liczne placówki (państwowe i prywatne) oferujące pomoc
logopedyczną dzieciom z różnego rodzaju dysfunkcjami. Są to stowarzyszenia, np.
Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci ze Złożoną Niepełnosprawnością „Potrafię Więcej” (2005),
Stowarzyszenia na Rzecz Dzieci Niepełnosprawnych i Zagrożonych Niepełnosprawnością
SILOE (2008), Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej „Zawsze
Razem” (2005), Instytut Małego Dziecka im. Astrid Lindgren (2006)2. Coraz prężniej działają
fundacje, w rodzaju Mały Piesek Zuzi (2006), czy Cali Mali (2015). Ponieważ wparcie
oferowane przez stowarzyszenia i fundacje nie zaspakaja potrzeb dzieci i ich rodziców,
naprzeciw ich oczekiwaniom wychodzą z ofertą komercyjne, prywatne ośrodki wspomagania
rozwoju, takie jak: Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczy Emedea, Centrum
Stymulacji Rozwoju Dziecka „Uczenie przez zmysły” – Iwona Palicka (2012), czy będące
przedmiotem naszego zainteresowania Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori (2004).
Placówki oferują pomoc dzieciom i młodzieży z grupy wysokiego ryzyka, z wadami
genetycznymi i metabolicznymi, z zaburzeniami centralnego i obwodowego układu
nerwowego, z niepełnosprawnością intelektualną, z mózgowym porażeniem dziecięcym, z
zaburzeniami wzroku i słuchu, z opóźnionym rozwojem psychoruchowym, z całościowym
zaburzeniem rozwoju, z zaburzeniami zachowania i emocji. Część placówek swą ofertę
kieruje do wąskiego grona odbiorców. Cezurą jest zazwyczaj wiek rozpoczęcia edukacji
szkolnej. Rodzice i ich dzieci mogą liczyć na opiekę logopedyczną od niemowlęctwa do
momentu ukończenia 7. r.ż. w takich ośrodkach, jak Instytut Małego Dziecka im. Astrid
Lindgren czy Cali Mali, od urodzenia do 18. r.ż. – w pozostałych placówkach. Wyjątek
stanowi Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczy Emedea, w którym przebywają
dzieci i młodzież (od 2,5 r.ż. do 25. r.ż.) z niepełnosprawnością sprzężoną, mający możliwość
realizowania obowiązku szkolnego w formie zajęć kształcenia specjalnego w przedszkolu,
szkole podstawowej i gimnazjum. Niektóre ośrodki prowadzą ściśle sprofilowaną działalność.
I tak np. działająca na rzecz rodzin dzieci z niepełnosprawnością fundacja Mały Piesek Zuzi
oferuje przede wszystkim terapię z udziałem psów, czyli tzw. dogoterapię, wspomaganą
terapią logopedyczną, pedagogiczną, psychologiczną czy fizjoterapeutyczną. W fundacji Cali
Mali
zapewnia
się
wczesne
wspomaganie
rozwoju
dzieci
(w
tym
dzieci
z
niepełnosprawnością) szczególnie w zakresie terapii logopedycznej i pedagogicznej, zaś w
2
W nawiasie podajemy rok rozpoczęcia działalności stowarzyszeń.
3
Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori zajęcia prowadzone są zgodnie z założeniami
pedagogiki Marii Montessori.
Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori w Poznaniu
Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori (CUD) istnieje od 2004 r. Jest placówką
komercyjną oferującą pomoc dzieciom (także dzieciom niepełnosprawnym) i ich rodzinom w
następujących dziedzinach: pedagogika Montessori, logopedia i neurologopedia, integracja
sensoryczna, integracja bilateralna, fizjoterapia (NDT-Bobath), wczesna interwencja i
wspomaganie rozwoju, psychologia dziecięca.
Charakterystyka Centrum
Założone przez Ewę Nikołajew-Wieczorowską (nauczyciela Montessori, pedagoga
specjalnego,
muzyka,
szkoleniowca,
dydaktyka)
Centrum
powstało
na
bazie
jej
kilkunastoletnich doświadczeń w pracy metodą Montessori z dziećmi zdrowymi i
niepełnosprawnymi. E. Nikołajew-Wieczorowska wcieliła w życie idee profesora Theodora
Hellbrüggego, niemieckiego lekarza pediatry, założyciela Centrum Dziecięcego w
Monachium, twórcy Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej (MFDR),
propagatora prowadzenia dziecka w skorelowanych ze sobą terapiach z uwzględnieniem
pedagogiki Montessori. Należy dodać, że właścicielka Centrum w latach 1992-1993
studiowała w Monachium w ramach Międzynarodowych Podyplomowych Studiów w
zakresie Pedagogiki Montessori Deutsche Akademie für Entwicklungs – Rehabilitation e. V.,
uzyskując dyplom Association Montessori Internationale (AMI). To właśnie podczas tych
studiów profesor Hellbrügge bezpośrednio zainspirował ją do utworzenia placówki, która
oferowałaby dzieciom różne formy terapii, w zależności od ich potrzeb, wszystkie jednak
mocno osadzone w systemie edukacyjnym Montessori. Podstawowe założenia i idee tego
systemu chciałybyśmy w dalszej kolejności omówić bardziej szczegółowo, by móc
jednocześnie wyjaśnić koncepcję, na której opiera się poznańskie Centrum Uśmiechu Dziecka
– Montessori.
Pedagogika Marii Montessori
Przybliżając idee pedagogiki Marii Montessori, warto przypomnieć sylwetkę
twórczyni tego systemu edukacyjnego. Maria Montessori (1870-1952) była jedną z
4
pierwszych kobiet – lekarzy we Włoszech, a jednocześnie antropologiem i pedagogiem. Przez
ponad 50 lat pracowała z dziećmi różnych ras, narodowości czy o różnym statusie
materialnym. W swoim życiu poświęciła się misji odkrywania dziecka, jego potrzeb i
możliwości3.
Prowadząc zajęcia z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną, doszła do wniosku,
że dzieci te posiadają wewnętrzną siłę stymulującą je do rozwoju, natomiast ich problemy
mają naturę bardziej pedagogiczną niż psychologiczną. Stworzenie im odpowiednich
warunków wychowawczych oraz wykorzystanie specjalnych metod dydaktycznych umożliwi
im lepszy, bardziej dynamiczny i efektywny rozwój4.
W 1907 r. otwarto we Włoszech pierwsze przedszkole pod nazwą „Domy dziecięce”,
którego kierownictwo powierzono Marii Montessori. Placówka ta miała za zadanie opiekę
nad dziećmi z ubogich rodzin robotniczych. To właśnie tam lekarka wdrażała swoje nowe
koncepcje edukacyjne, osobiście przygotowując i kompletując materiały dydaktyczne do
pracy. Po kilku tygodniach zajęć z dziećmi zauważyła istotne zmiany w ich zachowaniu –
dzieci chętniej wybierały materiały niż zabawki, częściej też pracowały w ciszy i skupieniu.
Sukces tego przedszkola spowodował rosnące zainteresowanie nowatorskimi metodami
pedagogicznymi i przyczynił się do powstania następnych placówek o podobnym profilu. Od
1911 r. metodę Marii Montessori zaczęto stosować w szkołach w całych Włoszech, a
następnie w Szwajcarii.
W
roku
1929
powstało
Association
Montessori
Internationale
(AMI)
–
Międzynarodowe Stowarzyszenie Montessori, które stało się centralną organizacją
koordynującą działalność placówek i towarzystw montessoriańskich na świecie oraz
zajmującą się kształceniem nauczycieli5.
Idee pedagogiki Montessori
Dzięki swoim wieloletnim obserwacjom Maria Montessori stworzyła podłoże pod
nowe pojęcie procesu edukacji, wykreowała filozoficzne, psychologiczne i pedagogiczne
zasady pracy z dziećmi. Podstawą tej metody jest szanowanie naturalnej indywidualności
każdego dziecka, jeśli chodzi o jego rozwój fizyczny, umysłowy, duchowy i emocjonalny i
kierowaniu go do całościowego wzrostu6.
http://www.bycrodzicami.pl/metoda-montessori/, [dostęp online: 12.09.2016 r.].
https://widziales.wordpress.com/maria-montessori/, [dostęp online: 12.09.2016 r.].
5
Tamże.
6
Zob. H.K. Berg, Maria Montessori – poszukiwanie życia razem z dziećmi. Odpowiedzi na aktualne pytania
pedagogiczne, wyd. Jedność, Kielce 2007; Dziecko i dorosły w koncepcji pedagogicznej Marii Montessori –
3
4
5
W Metodzie Montessori nadrzędną rolę odgrywa odpowiednio przygotowane
środowisko wychowawcze (społeczne i przyrodnicze), które powinno być dostosowane do
właściwości psychicznych i fizycznych dziecka7. Właściwie zorganizowane otoczenie
pomaga dziecku w samorozwoju i samowychowaniu, a także wyzwala wewnętrzną
motywację do uczenia się. Wśród najważniejszych zasad i wartości charakteryzujących
środowisko systemu edukacyjnego Montessori możemy wyróżnić:
 podmiotowe relacje między nauczycielem a uczniem;
 zmianę roli nauczyciela z pierwszoplanowej na drugoplanową (wspierającą);
 okazywanie dziecku miłości, zaufania i szacunku;
 indywidualizację procesu kształcenia, uwzględniającą potrzeby, możliwości i
zainteresowania dziecka;
 traktowanie aktywności dziecka jako podstawowego czynnika rozwoju;
 stwarzanie warunków do tego, aby dziecko mogło samo w relacji z otoczeniem
budować swoją wiedzę i kształtować osobowość;
 udzielanie pomocy dziecku tylko wtedy, gdy jest to konieczne;
 umożliwienie dziecku koncentracji na zadaniu i jego rozwiązaniu, a nie na nauczycielu
i jego ocenie;
 pozwalanie na popełnianie błędów i traktowanie ich jako elementu procesu edukacji;
 włączanie rodziców w proces edukacji dziecka;
 dbałość o łączność edukacji z życiem codziennym8.
Niezwykle ważne jest, aby umożliwić dziecku pracę zgodnie z jego możliwościami
oraz w indywidualnym dla niego tempie i w spokoju. Nauczyciel powinien pełnić funkcję
wspomagającą i kontrolną, gdyż wykonywanie celowych prac przez dziecko pod
przewodnictwem dorosłego prowadzi do rozwoju jego koncentracji i samodyscypliny.
Nauczyciele, ale także rodzice powinni przy tym umieć obserwować dziecko i
przygotowywać dla niego odpowiednie materiały i zadania, by wspomagać, a nie hamować
teoria i praktyka, B. Surma (red.), wyd. Palatum, Łódź 2009; P. Epstein, Z notatek pedagoga Montessori:
poradnik, tłum. M. Madej, wyd. Impuls, Kraków 2014; S. Guz, Edukacja w systemie Marii Montessori. Wybrane
obszary kształcenia, t. 1, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2016; Język oknem na świat –
edukacja językowa w pedagogice Montessori, M. Miksza (red.), wyd. Palatum, Łódź 2015; M. Miksza,
Zrozumieć Montessori czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka, wyd. Impuls, Kraków 2014; M.
Montessori, Odkrycie dziecka, tłum. A. Pluta, wyd. Palatum, Łódź 2014; M. Montessori, Domy dziecięce metoda
pedagogiki naukowej stosowana w wychowaniu najmłodszych dzieci, wyd. Żak, Warszawa 2005; B. Surma,
Pedagogika Montessori – podstawy teoretyczne i twórcze inspiracje w praktyce, wyd. Palatum, Łódź 2008;
Wychowanie dla pokoju w pedagogice Montessori, M. Miksza (red.), wyd. Impuls, Kraków 2016.
7
S. Guz, Edukacja w systemie Marii Montessori…, dz. cyt., s. 24.
8
Tamże, s. 24-25.
6
jego chęć dążenia do rozwoju. To właśnie wyzwalanie w dziecku aktywnej postawy wobec
siebie i świata stwarza mu warunki do rozwijania własnej samodzielności, poczucia
niezależności osobistej i podmiotowości9.
W Metodzie Montessori bardzo istotna jest także sfera materialna środowiska.
Otoczenie fizyczne powinno być przyjazne i uporządkowane, tak aby dziecko umiało się w
nim swobodnie poruszać, orientować się, gdzie i czego może szukać, skąd brać i gdzie
odkładać. Dzięki takiej organizacji przestrzeni dziecku będzie łatwiej się skoncentrować i
właściwie wykonywać swoje zadania. Ponadto stałe, dostępne dla dziecka miejsce materiałów
dydaktycznych umożliwia mu samodzielne korzystanie z nich. Należy też pamiętać, że
materiałów do pracy nie może być za dużo, by nie rozpraszały uwagi dziecka, jednocześnie
jednak warto zaznaczyć, że powinny one być na tyle zróżnicowane, by rozbudzać ciekawość
dziecka i zachęcać je do działania10.
Wszystkie te warunki powinny być spełniane przez placówkę, która opiera się na
koncepcji Metody Montessori. Dlatego też Centrum stara się sprostać tym wymaganiom, nie
tylko w zakresie zajęć pedagogicznych. Wszyscy pracownicy ośrodka odbyli obowiązkowe
szkolenia z zasad obowiązujących w systemie edukacyjnym Montessori i są zobligowani do
ich respektowania, w miarę możliwości, także podczas swoich zajęć terapeutycznych. Dzięki
temu różne rodzaje terapii prowadzone w Centrum są spójne i wzajemnie połączone
określonymi regułami zgodnie z Metodą Montessori. Jest to niezwykle ważne z punktu
widzenia dziecka, któremu łatwiej i szybciej w ten sposób przyswoić konkretne zasady i
wartości, co z kolei ma odzwierciedlenie w jego funkcjonowaniu podczas zajęć, niezależnie
od tego, czy są to zajęcia logopedyczne, SI czy też pedagogiczne.
Zespół pracowników Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori
Początkowo zespół Centrum tworzyły 3 osoby (pedagog Montessori, neurologopeda i
terapeuta SI), obecnie w skład zespołu wchodzi 19 osób (4 nauczycieli Montessori –
głównych i wspomagających, 2 logopedów, 3 neurologopedów, 5 terapeutów SI, 2
fizjoterapeutów, 2 psychologów, 1 koordynator ds. organizacji).
Wszyscy wymienieni terapeuci są dodatkowo wyspecjalizowani w określonych,
wąskich dziedzinach, co znacząco podnosi ich kwalifikacje i kompetencje w konkretnych
obszarach. Wśród logopedów i neurologopedów są specjaliści od komunikacji AAC,
9
E.M. Minczakiewicz, Teoretyczne i pragmatyczne podstawy logopedii w koncepcji pedagogiki leczniczej Marii
Montessori, w: Medycyna w logopedii, J.J. Błeszyński (red.), wyd. Harmonia, Gdańsk 2013, s. 15.
10
Tamże, s. 26-27.
7
pracujący z niemówiącymi dziećmi z autyzmem, MPD, ZD czy specjaliści od wczesnej
interwencji i wspomagania rozwoju dziecka, koncentrujący się na nauce karmienia i poboru
pokarmu w zaburzeniach o zróżnicowanym podłożu.
Specjaliści SI są jednocześnie dyplomowanymi fizjoterapeutami. Jako terapeuci
integracji sensorycznej prowadzą także terapię bilateralną11 oraz Original Play12.
Fizjoterapeuci, specjalizujący się w pracy z najmłodszymi dziećmi, obejmują je programem
wczesnej rehabilitacji, wykorzystując w tym celu między innymi metodę NDT-Bobath.
Niektórzy z nich mają też bardzo dobre przygotowanie do pracy z dziećmi
głuchoniewidomymi (są tłumaczami i przewodnikami osób głuchoniewidomych).
Do zespołu pedagogów Metody Montessori należą pedagodzy specjalni, logopedzi,
wychowawcy przedszkolni oraz nauczyciele logorytmiki.
Współpraca interdyscyplinarna
Dzieci przebywające w Centrum rzadko uczęszczają tylko na jedne zajęcia. Po
konsultacjach logopedycznych, integracji sensorycznej czy fizjoterapeutycznych najczęściej
rodzice dzieci poszerzają diagnozę o kolejne badania (w zależności od zaburzenia:
laryngologiczne, foniatryczne, audiologiczne, ortodontyczne, neurologiczne, ortopedyczne,
psychologiczne, psychiatryczne, okulistyczne, optometryczne itd. wykonywane poza
ośrodkiem czy usługi będące w ofercie Centrum) i zazwyczaj decydują się na kolejne zajęcia.
Objęcie wszechstronną opieką dziecka w jednym miejscu daje szereg korzyści nie tylko
osobie zainteresowanej i jej rodzinie, ale także terapeutom, którzy mogą zaplanować spójny
model terapii, dostosowany indywidualnie do potrzeb pacjenta. Jest to tym bardziej istotne, że
do Centrum rzadko trafiają dzieci z wyizolowanym problemem, zazwyczaj pacjenci ci mają
trudności złożone, przejawiające się dysfunkcjami w różnych sferach ich rozwoju. W takich
sytuacjach cenna staje się możliwość skorzystania z kilku form i metod terapeutycznych. Na
Integracja bilateralna to koordynacja i współpraca obu stron ciała w ruchu. Umożliwia wykonywanie ćwiczeń
przez jedną stronę ciała, niezależnie od ruchów drugiej części. Ten rodzaj terapii poleca się zwłaszcza dzieciom i
młodzieży ze specyficznymi trudnościami w nauce, problemami emocjonalnymi i behawioralnymi, którzy,
mimo starań i dobrego rozwoju funkcji poznawczych, nie odnoszą większych sukcesów. Zob. np.
http://www.centrummontessori.pl/warsztaty/integracja_bilateralna,
http://asto.net.pl/szkolenia/bilateralnaintegracja, [dostęp online: 12.09.2016 r.].
12
Program „Original Play”® jest programem profilaktycznym, korekcyjnym i strategicznym, skierowanym na
rozwój i zdrowie dzieci i dorosłych. Celem terapii jest budowanie poprzez zabawę („zabawę pierwotną”) relacji
międzyludzkich, nabywanie umiejętności różnicowania dobrego i złego dotyku, zwiększenie poczucia własnej
wartości i zdolności akceptacji różnic, zmniejszanie lęków, stresu, zachowań obronnych, poziomu agresji, a
także
aktywizowanie
sensoryki,
poprawienie
kondycji
i
aktywności
fizycznej.
Zob.
http://www.originalplay.pl/znaczenie-quotoriginal-play,14, [dostęp online: 12.09.2016 r.].
11
8
przykładzie kilkorga dzieci będących w terapii logopedycznej chcemy pokazać, jak wygląda
współpraca logopedy z innymi specjalistami.
Co zyskuje dziecko…
U dziewięcioletniej Antosi została zdiagnozowana dyspraksja, dysleksja, wady
wymowy (sygmatyzm i rotacyzm), zaburzenia słuchu fonemowego oraz zaburzenia w
zakresie integracji sensorycznej. W placówce przez dwa lata uczęszczała jednocześnie na
zajęcia logopedyczne, Montessori i SI.
Po tym okresie terapii dziewczynka poczyniła znaczne postępy w nauce, poprawiło się
także jej ogólne funkcjonowanie w domu i w szkole. Dzięki równolegle prowadzonym
zajęciom z zakresu Montessori oraz logopedii dziewczynka opanowała naukę czytania
metodą sylabową. Obecnie czyta ze zrozumieniem, potrafi odpowiedzieć na pytania
dotyczące tekstu, potrafi także krótko streścić przeczytane opowiadanie. Intensywna terapia
logopedyczna znacznie poprawiła artykulację dziewczynki, która wymawia i poprawnie
różnicuje słuchowo wszystkie zaburzone wcześniej głoski ([ś, ź, ć, s, z, c, Ʒ, š, ž, č, ǯ]),
łącznie z [r]. Natomiast regularna terapia z zakresu integracji sensorycznej poprawiła jej
koordynację wzrokowo-ruchową oraz umiejętność koncentracji, wpłynęła także pozytywnie
na jej umiejętności grafomotoryczne oraz prawidłowy chwyt ołówka i kredki.
Czteroletni Tymek ma zdiagnozowany autyzm, który na początku objawiał się między
innymi całkowitym brakiem rozwoju mowy i umiejętności komunikacyjnych, zaburzeniami
zachowania, problemami z koncentracją i skupieniem uwagi na konkretnej czynności i
zadaniu, trudnościami w dostosowaniu się do określonych reguł, brakiem umiejętności bycia
w grupie i współpracy z innymi dziećmi.
Od ponad roku chłopiec przebywa pod opieką neurologopedy i pedagoga Montessori.
Obecnie chłopiec potrafi skoncentrować się na zadaniach ponad pół godziny, dzięki
grupowym zajęciom Montessori nauczył się funkcjonować w grupie i dostosowywać do zasad
w niej panujących, a z kolei zajęcia neurologopedyczne wpłynęły na poprawę rozumienia
kierowanych do niego wypowiedzi, zaczął też komunikować się za pomocą gestów i symboli.
Michalina ma zdiagnozowany zespół Downa oraz opóźnienie w rozwoju mowy.
Dziewczynka uczęszcza na zajęcia logopedyczne, ma indywidualną terapię Montessori, do
końca roku szkolnego 2016 przebywała też pod opieką fizjoterapeuty. Po dwóch latach terapii
potrafi skoncentrować się na zadaniach przez 45 minut, komunikuje się za pomocą gestów,
wyrażeń dźwiękonaśladowczych, wyrazów jedno- i dwusylabowych, prostych zdań dwu- i
9
trzyelementowych, rozumie zależności przyczynowo-skutkowe. Jej mocną stroną jest rozwój
emocjonalno-społeczny, komunikacja, motoryka duża i precyzyjna. Bez pomocy nauczyciela
Montessori nauka koncentracji i skupienia uwagi na wykonywanym zadaniu oraz
samodzielności najprawdopodobniej byłaby wydłużona w czasie. Natomiast regularna praca
rehabilitanta ruchowego nad motoryką dużą i małą oraz świadomością całego ciała na
zajęciach logopedycznych owocuje m.in. coraz lepszą grafomotoryką, prawidłowym chwytem
narzędzia pisarskiego, prawidłową siłą nacisku dłoni, a także precyzją ruchów
artykulacyjnych.
U pięcioletniego Nikodema występuje dyslalia złożona wieloraka, wysokie ryzyko
zagrożenia dysleksją, nieokreślona lateralizacja, zaburzenia zachowania – problemy z
koncentracją i skupieniem uwagi na konkretnej czynności i zadaniu oraz zaburzenia integracji
sensorycznej. Od dwóch lat chłopiec regularnie uczęszcza na zajęcia logopedyczne, grupowe
zajęcia Montessori i zajęcia SI.
Obecnie chłopiec potrafi się skupić około pół godziny, zadania wykonuje
samodzielnie, sprząta swoje stanowisko pracy, porozumiewa się za pomocą zdań, które w
większości mają poprawną budowę. Sposób artykulacji Nikodema nadal nie jest idealny,
ćwiczeń wymagają jeszcze ruchy precyzyjne. Zajęcia Montessori pomagają chłopcu w
nabywaniu umiejętności pracy w grupie, skupianiu uwagi na wykonywanym zadaniu,
koncentrowaniu się tylko na jednej rzeczy, ale także umiejętności proszenia o pomoc. Na
zajęciach SI chłopiec dostaje przede wszystkim ćwiczenia mające na celu zaspokojenie
potrzeb układu przedsionkowego i proprioceptywnego. Wskutek połączonych terapii na
zajęciach logopedycznych chłopiec lepiej radzi sobie z wykonywanym ćwiczeniem, nie
wpada tak łatwo w złość, gdy zadanie sprawia mu trudność, jest w stanie poprosić terapeutę o
pomoc. Lepiej funkcjonuje w środowisku przedszkolnym i domowym.
Co zyskuje rodzic…
Przychodzący do Centrum po pomoc rodzic ma możliwość wszechstronnego
zdiagnozowania rozwoju swojego dziecka w jednym miejscu. Sugerowane przez pediatrów,
psychologów, nauczycieli przedszkolnych czy szkolnych badania np. logopedyczne czasami
wymagają poszerzonej diagnostyki. W przypadku dzieci powyżej 2. r.ż. z nadwrażliwością
dotykową, nie tylko w obrębie twarzy i jamy ustnej, ale całego ciała sugerujemy konsultacje
10
w zakresie SI. Rodzicom dzieci z wadami wymowy, w uzasadnionych przypadkach 13, a także
dzieci z nieprawidłowym połykaniem i problemami w poborze pokarmu proponujemy
spotkanie z fizjoterapeutą14, dzieciom z nadpobudliwością, brakiem koncentracji, dysleksją
zalecamy spotkanie z pedagogiem Montessori. Bardzo często okazuje się, że zaburzenia
związane z rozwojem mowy nie są wyizolowaną jednostką, ale składają się na bardziej
złożony problem. Wszechstronne skonsultowanie pacjenta daje rodzicom bardziej
wiarygodny obraz ich dziecka, stwarza możliwość zaproponowania terapii uwzględniającej
indywidualne potrzeby dziecka.
W placówce skupiającej specjalistów z różnych dziedzin monitorowanie postępów
dziecka na wielu płaszczyznach jego rozwoju psychoruchowego staje się łatwiejsze. Po
każdych zajęciach rodzic dostaje informację zwrotną od terapeutów dziecka, co np. w danym
momencie należy korygować, co utrwalać, a co automatyzować. Działający ze sobą w
porozumieniu terapeuci starają się stworzyć taki plan pomocy dziecku, który będzie mógł być
– częściowo – realizowany na innych zajęciach. Rodzic może być pewny, że rozwój jego
dziecka będzie monitorowany przez każdego specjalistę, z którym dziecko współpracuje.
Wspólnie realizowany przez terapeutów plan pomocy dziecku przekłada się także na
wielopłaszczyznowe wspieranie działań rodzica w pracy domowej z dzieckiem. Rodzic nie
pozostaje pozostawiony sobie sam poza placówką. Dostaje rady, zalecenia, wskazówki, które
może wdrożyć w życie w środowisku domowym, przedszkolnym czy szkolnym. Ważne przy
Dotyczy to dzieci, które we wczesnym dzieciństwie uczęszczały na rehabilitację ruchową lub takich, które nie
mają za sobą doświadczeń fizjoterapeutycznych, natomiast my obserwujemy u nich wzmożone lub obniżone
napięcie mięśniowe, asymetrię, nieprawidłowy wzorzec ruchu w motoryce małej i dużej.
14
Zob. np. M. Borkowska, Metoda NDT-Bobath (Neurodevelopmental Treatment – Bobah) w usprawnianiu
dzieci z zaburzeniami rozwoju ruchowego, [w:] Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, B.
Cytowska, B. Wilczura (red.), wyd. Impuls, Kraków 2008, s. 193-208; I. Brzozowska-Misiewicz, J. StańczakUrbańska, Wpływ wad postawy na wady wymowy, „Forum Logopedy”, nr 14/2016, s. 40-44; M. Czajkowska, E.
Kaptur, Metoda Vojty w diagnozie i terapii triady ssanie-połykanie-oddychanie u dziecka przedwcześnie
urodzonego, „Logopedia” 2016 (w druku); M. Bednarczyk, M. Lewandowska, P. Stobnicka-Stolarska, A.
Szozda, E. Winnicka, P. Zawitkowski, Ocena gotowości do funkcji jedzenia (karmienia doustnego), „Standardy
Medyczne Pediatria” nr 1/2014, s. 36-39; B. Dołyk, Diagnostyka i terapia metodą Vojty we wczesnej
interwencji. Zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej, [w:] Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju
małego dziecka, B. Cytowska, B. (red.), wyd. Impuls, Wilczura, Kraków 2008, 209-220; A. Łada, Diagnostyka i
terapia neurollogopedyczna w świetle koncepcji NDT-Bobath, w: Teoretyczne i pragmatyczne podstawy
logopedii w koncepcji pedagogiki leczniczej Marii Montessori, w: Medycyna w logopedii, J.J. Błeszyński (red.),
wyd. Harmonia, Gdańsk 2013, s. 140-148; E. Winnicka-Makulec, Niskie napięcie mięśniowe u noworodków i
niemowląt w aspekcie logopedycznych, w: Interwencja logopedyczna. Zagadnienia ogólne i praktyka, J.
Porayski-Pomsta, M. Przybysz-Piwko (red.), Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2012, s. 189-196; P.
Zawitkowski, A. Bartochowski, Główne założenia programu wczesnej stymulacji i opieki rozwojowej
noworodka. Rola i zadania fizjoterapeuty, w: Medycyna Wieku Rozwojowego, t. IV, Warszawa 2000, s. 129-141.
13
11
tym jest to, że przekazywane mu informacje są spójne i opierają się na przemyślanej strategii
działania w odniesieniu do konkretnego dziecka.
Uczęszczając do jednego ośrodka pomocy dziecku, rodzic zyskuje także czas i
pieniądze. W większości miejsc, w tym też w Centrum, inaczej wygląda odpłatność za
pojedyncze konsultacje czy jednorazowe spotkania, a inaczej za jeden rodzaj terapii, czy cały
pakiet zajęć.
Co zyskuje terapeuta…
Logopeda w trakcie pierwszego spotkania (a zdarza się, że kolejnych też) nie zawsze
jest w stanie jasno określić problem, z którym zgłaszają się rodzice dziecka. Czasami jego
wiedza na temat rozwoju pacjenta jest zbyt mała, czasami wymaga uzupełnienia o dodatkowe
badania diagnostyczne. Diagnoza logopedyczna stanowi punkt wyjścia do dalszego
postępowania terapeutycznego, poszerzonego o wyniki konsultacji z innymi specjalistami15.
Wzajemna współpraca miedzy specjalistami pracującymi w Centrum ma duże
znaczenie nie tylko dla dzieci i ich rodzin, jest ona istotna również dla samych terapeutów.
Przede wszystkim mają oni możliwość ciągłej wymiany własnych doświadczeń i obserwacji
w odniesieniu do konkretnych pacjentów. Dotyczy to zwłaszcza tych dzieci, u których
występują złożone problemy rozwojowe. Jeśli takie dziecko jest jednocześnie pod opieką
kilku specjalistów, wówczas mają oni możliwość skonfrontować własne spostrzeżenia i uwagi
związane z jego funkcjonowaniem. Pozwala to nie tylko pogłębić diagnostykę oraz ustalić
indywidualny lub grupowy plan pomocy dla dziecka, ale także pozytywnie wpływa na sam
proces terapeutyczny.
Jednocześnie każdy terapeuta ma wgląd do dokumentacji danego pacjenta, dzięki
czemu może wspólnie z innymi specjalistami monitorować przebieg terapii, oceniać postępy
dziecka oraz ustalać kierunki i metody dalszej z nim pracy. Warto w tym miejscu podkreślić,
że tego typu działania umożliwiają także rozpoznawanie zainteresowań i uzdolnień u
poszczególnych dzieci, a w konsekwencji zaplanowanie odpowiedniego wsparcia związanego
z rozwijaniem tych obszarów.
Współpraca między terapeutami owocuje też wielopłaszczyznowym wspieraniem
rodziców dziecka, które pozostaje pod opieką placówki.
A. Hojda, Wieloaspektowość i interdyscyplinarność badania dziecka w wieku poniemowlęcym z opóźnieniem
rozwoju mowy, w: Interdyscyplinarność w logopedii, A. Hamerlińska-Latecka, M. Karwowska (red.), wyd.
Komlogo Piotr Gruba, Gliwice 2014, s. 283.
15
12
Podsumowanie
Maria Montessori była twórczynią teorii o wrodzonym potencjale dziecka, który ma
szansę się rozwinąć pod wpływem sprzyjającego środowiska wychowawczego. Wielokrotnie
podkreślała ona podmiotowość dziecka oraz to, że jest pełnoprawną istotą ludzką, której świat
jest jednak odmienny od świata dorosłych16. Aby dzieci mogły się prawidłowo rozwijać,
należy im umożliwić wszechstronny rozwój i pomóc w kształtowaniu „wrodzonego
potencjału”. „Dzieci bowiem czekają na zapewnienie im wolności i odpowiedniego,
stymulującego je środowiska wychowawczego, niezbędnego do przeżywania dzieciństwa oraz
doświadczania siebie i świata z jego trudnym do wyobrażenia i przecenienia bogactwem”17.
Istotnym elementem systemu montessoriańskiego jest także współpraca między
nauczycielem, dzieckiem i rodzicem na wielu płaszczyznach. Tę właśnie koncepcję działania
stara się realizować Centrum Uśmiechu Dziecka – Montessori w Poznaniu. Zasada wzajemnej
współpracy jest nadrzędna i dotyczy zarówno grona specjalistów pracujących w tej placówce,
jak też dzieci oraz ich rodziców. W niniejszym artykule starałyśmy się pokazać, na czym ta
współpraca polega, jakie korzyści z niej płyną i jakie znaczenie ma ona dla terapii
poszczególnych dzieci. Ciągła wymiana własnych doświadczeń, spostrzeżeń i uwag w gronie
specjalistów sprzyja procesowi diagnostycznemu oraz terapeutycznemu, pozwala traktować
każde dziecko indywidualnie i spojrzeć na nie z innej perspektywy oraz dostrzec to, co nie
zawsze jest widoczne lub też budzi wątpliwości, gdyż wykracza poza kompetencje logopedy,
fizjoterapeuty czy pedagoga. Każdy terapeuta specjalizuje się w innej dziedzinie, stąd tak
ważna jest umiejętność wzajemnej wymiany doświadczeń oraz dzielenia się swoją wiedzą,
obserwacjami i uwagami. Na koniec warto podkreślić, że jest to umiejętność ważna, choć
niełatwa, wymaga ona bowiem od współpracujących osób ciągłej aktywności, elastyczności i
dobrej woli.
Bibliografia
1. Bednarczyk M., Lewandowska M., Stobnicka-Stolarska P., Szozda A., Winnicka E.,
Zawitkowski P., Ocena gotowości do funkcji jedzenia (karmienia doustnego),
„Standardy Medyczne Pediatria” nr 1/2014, s. 36-39.
Zob. U. Nowak, D. Skopińska, G. Kucharzewska, Pedagogika Marii Montessori w rehabilitacji dzieci
niepełnosprawnych. Pedagogika M. Montessori – jej „narodziny” i rozwój, w: Wczesna diagnostyka i terapia
dzieci z zaburzeniami psychomotorycznymi, J. Włodek-Chronowska (red.), wyd. UJ, Kraków 1996, s. 29-38.
17
E.M. Minczakiewicz, Teoretyczne i pragmatyczne podstawy logopedii…, dz. cyt., s. 16.
16
13
2. Berg H.K., Maria Montessori – poszukiwanie życia razem z dziećmi. Odpowiedzi na
aktualne pytania pedagogiczne, wyd. Jedność, Kielce 2007.
3. Borkowska M., Metoda NDT-Bobath (Neurodevelopmental Treatment – Bobah) w
usprawnianiu dzieci z zaburzeniami rozwoju ruchowego, [w:] Wczesna interwencja i
wspomaganie rozwoju małego dziecka, B. Cytowska, B. Wilczura (red.), wyd. Impuls,
Kraków 2008, s. 193-208.
4. Brzozowska-Misiewicz I., Stańczak-Urbańska J., Wpływ wad postawy na wady
wymowy, „Forum Logopedy” nr 14/2016, s. 40-44.
5. Czajkowska M., Kaptur E., Metoda Vojty w diagnozie i terapii triady ssaniepołykanie-oddychanie u dziecka przedwcześnie urodzonego, „Logopedia” 2016 (w
druku).
6. Dołyk B., Diagnostyka i terapia metodą Vojty we wczesnej interwencji. Zaburzenia
ośrodkowej koordynacji nerwowej, [w:] Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju
małego dziecka, B. Cytowska, B. (red.), wyd. Impuls, Wilczura, Kraków 2008, 209220;
7. Dziecko i dorosły w koncepcji pedagogicznej Marii Montessori – teoria i praktyka,
red. B. Surma, wyd. Palatum, Łódź 2009.
8. Epstein P., Z notatek pedagoga Montessori: poradnik, tłum. M. Madej, wyd. Impuls,
Kraków 2014.
9. Język oknem na świat – edukacja językowa w pedagogice Montessori, M. Miksza
(red.), wyd. Palatum, Łódź 2015.
10. Hojda A., Wieloaspektowość i interdyscyplinarność badania dziecka w wieku
poniemowlęcym z opóźnieniem rozwoju mowy, w: Interdyscyplinarność w logopedii,
A. Hamerlińska-Latecka, M. Karwowska (red.), wyd. Komlogo Piotr Gruba, Gliwice
2014, s. 271-289.
11. Łada A., Diagnostyka i terapia neurollogopedyczna w świetle koncepcji NDT-Bobath,
w: Teoretyczne i pragmatyczne podstawy logopedii w koncepcji pedagogiki leczniczej
Marii Montessori, w: Medycyna w logopedii, J.J. Błeszyński (red.), wyd. Harmonia,
Gdańsk 2013, s. 140-148.
12. Miksza M., Zrozumieć Montessori czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka,
wyd. Impuls, Kraków 2014.
13. Minczakiewicz E.M., Teoretyczne i pragmatyczne podstawy logopedii w koncepcji
pedagogiki leczniczej Marii Montessori, w: Medycyna w logopedii, J.J. Błeszyński
(red.), wyd. Harmonia, Gdańsk 2013, s. 11-31.
14
14. Montessori M., Domy dziecięce metoda pedagogiki naukowej stosowana w
wychowaniu najmłodszych dzieci, wyd. Żak, Warszawa 2005.
15. Montessori M., Odkrycie dziecka, wyd. Palatum, Łódź 2014.
16. Nowak U., Skopińska D., Kucharzewska G., Pedagogika Marii Montessori w
rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych. Pedagogika M. Montessori – jej „narodziny”
i
rozwój,
w:
Wczesna
diagnostyka
i
terapia
dzieci
z
zaburzeniami
psychomotorycznymi, J. Włodek-Chronowska (red.), wyd. UJ, Kraków 1996, s. 29-38.
17. Surma B., Pedagogika Montessori – podstawy teoretyczne i twórcze inspiracje w
praktyce, wyd. Palatum, Łódź 2008.
18. Winnicka-Makulec E., Niskie napięcie mięśniowe u noworodków i niemowląt w
aspekcie logopedycznym, w: Interwencja logopedyczna. Zagadnienia ogólne i
praktyka, J. Porayski-Pomsta, M. Przybysz-Piwko (red.), Dom Wydawniczy Elipsa,
Warszawa 2012, s. 189-196.
19. Wychowanie dla pokoju w pedagogice Montessori, M. Miksza (red.), wyd. Impuls,
Kraków 2016.
20. Zawitkowski P., Bartochowski A., Główne założenia programu wczesnej stymulacji i
opieki rozwojowej noworodka. Rola i zadania fizjoterapeuty, w: Medycyna Wieku
Rozwojowego, t. IV, Warszawa 2000, s. 129-141.
21. http://www.psouu.org.pl/aktualnosci/dzialalnosc-psouu, [dostęp online: 12.09.2016].
22. http://www.bycrodzicami.pl/metoda-montessori/, [dostęp online: 12.09.2016 r.].
23. https://widziales.wordpress.com/maria-montessori/, [dostęp online: 12.09.2016 r.].
24. http://www.centrummontessori.pl/warsztaty/integracja_bilateralna, [dostęp online:
12.09.2016 r.].
25. http://asto.net.pl/szkolenia/bilateralna-integracja, [dostęp online: 12.09.2016 r.].
26. http://www.originalplay.pl/znaczenie-quotoriginal-play,14, [dostęp online: 12.09.2016
r.].
Nota o Autorkach:
Dr Ewa Kaptur
Logopeda, specjalista wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, nauczyciel emisji głosu,
językoznawca, adiunkt w Zakładzie Leksykologii i Logopedii na Wydziale Filologii Polskiej i
Klasycznej na UAM w Poznaniu. Zajmuje się przede wszystkim wczesną interwencją
logopedyczną, a także diagnozą i terapią logopedyczną dzieci w wieku przedszkolnym i
15
szkolnym. Przedmiotem jej szczególnych zainteresowań jest nauka prawidłowego karmienia
na różnych etapach rozwoju dziecka (w normie i w patologii).
Dr Jolanta Sławek
Neurologopeda, językoznawca, adiunkt w Zakładzie Leksykologii i Logopedii na Wydziale
Filologii Polskiej i Klasycznej na UAM w Poznaniu. Zajmuje się terapią wad wymowy u
dzieci, przede wszystkim jednak wspomaganiem rozwoju mowy u dzieci z deficytami o
podłożu neurologicznym (np. z zespołem Aspergera, autyzmem, dysleksją). Prowadzi
również terapię zaburzeń mowy u osób dorosłych w zakresie afazji, dyzartrii i chorób
neurodegeneracyjnych (np. SM).
16