Bezpieczna szkoła - program

SPIS TREŚCI
Wprowadzenie do programu “Bezpieczna Szkoła”
1
Założenia programowe oraz struktura organizacyjna programu.............str. 2 - 12
2
Proponowane moduły tematyczne programu .........................................str.13
2.1. Moduł I pt. ”Co każde dziecko wiedzieć powinno o pracy Policji”.... str.12 - 16
2.2. Moduł II pt. “W drodze do szkoły”........................................................str.17 - 21
2.3. Moduł III pt. “Moja bezpieczna szkoła”................................................str.22 - 25
2.4. Moduł IV pt. “Baw się bezpiecznie”................................................... . str.26 - 30
2.5 Moduł V pt. “Bądź sobą”........................................................................str. 31 - 37
3
Bibliografia............................................................................................ str. 39
4
Załączniki.
4.1. Druk nr 1 – wykaz szkół uczestniczących w programie.
4.2. Druk nr 2 – działania prewencyjne podjęte przez jednostkę.
4.3. Druk z wykazami adresów i telefonów .
4.4. Druk - ocena stanu działań prewencyjnych w ramach programu.
4.5. Ankieta “Moja opinia o przemocy”.
4.6. Konspekt pt. “Żeby pies nie był wrogiem”.
4.7. Ankieta pt. ”Jak to jest u nas”
4.8. Test “ Czy jesteś mistrzem poruszania się po drogach”,
4.9. Zestaw zdań do połączenia
4.10. Quiz pt. “Co byś zrobił”.
4.11, Quiz pt. “Czy znasz pracę Policji”.
4.12. Krzyżówka z hasłem.
4.13. Krzyżówka z hasłem.
4.14. Krzyżówka pt. “ Kto ci pomoże w razie niebezpieczeństwa”,
4.15. Krzyżówka pt. “Bezpieczny bo zapobiegliwy”.
4.16. Pytania z cyklu “Prawda czy fałsz”
.
2
“BEZPIECZNA SZKOŁA”
Wielkopolski Program Prewencyjny
Zapewnienie
bezpieczeństwa dzieciom i młodzieży
stanowi podstawowe
zadanie przed którym stoją rodzice, nauczyciele oraz Policja.
Wraz z rozwojem dziecka i jego samodzielności musimy coraz bardziej liczyć
się z koniecznością wyposażenia go w umiejętność przewidywania zagrożeń,
unikania ich, a jeśli już zaistnieją - w zdolność do radzenia sobie z trudną
sytuacją.
Statystyki policyjne dowodzą, iż dzieci
predyspozycje psychofizyczne oraz
otaczającego je świata,
coraz
i
młodzież ze względu
wychowanie
częściej stają
się
w poczuciu
na swoje
ufności
do
ofiarami jak i też sprawcami
przestępstw.
Mając to na uwadze Wydział Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji
w
Poznaniu opracował program prewencyjny “Bezpieczna Szkoła”, którego celem
jest prowadzenie szeroko rozumianej profilaktyki wiktymologicznej - uczenia dzieci
i młodzieży unikania zagrożeń, a także edukacja rodziców i nauczycieli w zakresie
wychowania i promowania postaw pomagających w zachowaniu bezpieczeństwa .
Program ten jest adresowany do uczniów szkoły podstawowej i gimnazjów.
3
I.
Założenia programu:
1. Promowanie tematyki prewencji kryminalnej dotyczącej bezpieczeństwa
dzieci w trakcie spotkań w szkołach oraz w ramach prowadzonych akcji
profilaktycznych poprzez kampanie informacji medialnych.
2. Stworzenie jednolitych standardów bezpieczeństwa dla wszystkich szkół
poprzez wprowadzenie jednakowych form współdziałania Policji, szkoły i
rodziców zmierzających do wyeliminowania lub znacznego ograniczenia
wszelkich zagrożeń .
II.
Cele programu adresowanego do dzieci :
1. Uwrażliwienie ich na możliwości pojawienia się zagrożeń w drodze do i ze
szkoły, w czasie zabawy i przebywania w domu.
2. Wskazanie na sposoby radzenia sobie w sytuacjach zagrożeń.
3. Zwrócenie uwagi na umiejętności przewidywania skutków nieodpowiedniego
postępowania i zachowania w różnych sytuacjach i miejscach.
4. Przedstawienie uczniom zakresu ich odpowiedzialności za bezpieczeństwo innych.
5. Wykształcenie umiejętności zwracania się o pomoc w przypadkach wystąpienia
zagrożeń.
4
III.
Cele programu adresowanego do rodziców i nauczycieli
1. Wzbogacenie wiedzy w informacje związane ze sposobami uczenia dzieci
właściwego postępowania i zachowania , które pozwoli uchronić je przed staniem
się ofiarą przestępstwa ze strony dorosłych lub nieletnich sprawców.
2. Wprowadzenie jednolitego algorytmu postępowania rodziców i nauczycieli w
przypadku ujawnienia ucznia - ofiary przestępstwa lub ucznia – sprawcy czynu
zabronionego.
3. Przekazanie wiedzy dotyczącej praw dzieci ofiar przestępstw i odpowiedzialności
prawnej ucznia sprawcy czynu zabronionego.
IV.
Sposoby osiągnięcia zakładanych celów :
1. Diagnozowanie stanu bezpieczeństwa na terenie szkoły w oparciu o informacje
dyrekcji szkoły, rozpoznanie terenu przez dzielnicowego.
2. Organizowanie i przeprowadzenie szkoleń programowych przez specjalistów
ds. nieletnich, dzielnicowych z nauczycielami oraz pedagogami szkolnymi.
3.
Uczestniczenie specjalistów ds. nieletnich i dzielnicowych w spotkaniach
z rodzicami w szkołach.
4.
Współdziałanie instytucji i organizacji wspierających realizację programu w
zakresie profilaktyki uzależnień.
5. Wypracowanie odpowiednich form przekazu informacji pomiędzy Sądem
Rodzinnym a Policją w sprawach dotyczących nieletnich sprawców czynów
zabronionych oraz małoletnich pozbawionych właściwej opieki rodzicielskiej.
6. Prowadzenie działań prewencyjnych przez dzielnicowych i kuratorów sądowych
m. innymi poprzez kontrolę miejsc zagrożonych, gdzie grupują się niepełnoletni,
wspólne wizyty w domach podopiecznych podlegających kurateli sądowej.
5
7,
Pozyskiwanie instytucji i organizacji pozapolicyjnych do współpracy w
opracowaniu i wydaniu materiałów informacyjno– edukacyjnych związanych z
bezpieczeństwem dzieci.
8.
Współdziałanie w realizacji programu instytucji i organizacji działających na rzecz
zapewnienia pomocy i bezpieczeństwa dzieciom.
V.
Przedstawiciele szkolnej profilaktyki :
1. Dyrektorzy szkół
2. Wychowawcy klas
3. Pedagog szkolny
4. Uczniowie
5. Rodzice uczniów
6. Policja - Komendant KP, Naczelnik Sekcji Prewencji KMP, KPP ,
specjalista ds. nieletnich, dzielnicowy
7. Instytucje i organizacje współdziałające na rzecz bezpieczeństwa dzieci i młodzieży
DYREKTOR
1. Zapoznaje się z programem i wyraża zgodę na jego wdrożenie.
2. Ustala z przedstawicielem Policji formy i sposoby realizacji programu na terenie
szkoły.
3. Wyznacza przedstawiciela szkoły, który będzie “ KOORDYNATOREM “
odpowiedzialnym za kontakty z Policją przy realizacji programu.
6
KOORDYNATOR - ( nauczyciel lub pedagog szkolny ).
1. Opracowuje okresowy harmonogram działań profilaktycznych na terenie
szkoły w oparciu o propozycje Policji oraz innych instytucji i organizacji
współuczestniczących w realizacji programu.
2.
Zapoznaje grono nauczycielskie z założeniami realizowanych działań cząstkowych
programu poprzez określenie form ich realizacji przez wychowawców klas.
3. Sporządza w okresie półrocznym sprawozdanie z przeprowadzonych działań
profilaktycznych na terenie szkoły z uwzględnieniem przedsięwzięć realizowanych
przez udziale Policji.
WYCHOWAWCY KLAS
1. Realizują w klasach nauczania początkowego w bloku tematycznym
“Czujemy się bezpieczni” tematykę prewencji kryminalnej zawartej w programie.
2. Prowadzą działania profilaktyczne w klasach IV – VI Szkół Podstawowych i
Gimnazjum w oparciu o moduły tematyczne programu w trakcie lekcji
wychowawczej.
UCZNIOWIE
Przygotowują założenia oraz aktywnie uczestniczą we wprowadzaniu różnorodnych
form działań profilaktycznych wśród społeczności szkolnej, w tym np.:
1.
Wypełniają ankiety problemowe.
2.
Organizują quizy tematycznie związane z zagadnieniem bezpieczeństwa.
3.
Zgłaszają tematy do dyskusji na nurtujące ich problemy np.; alkoholizmu,
narkomanii, przemocy itp.
7
4.
Wystawiają inscenizacje teatralne.
5.
Uczestniczą w pokazach filmów video o tematyce bezpieczeństwa dzieci i
młodzieży.
6.
Biorą czynny udział w konkursach plastycznych.
7. Uczestniczą w spotkaniach z przedstawicielami organizacji i instytucji działających
na rzecz
8.
dzieci i młodzieży.
Zgłaszają swoje propozycje związane ze sposobami i formami prowadzenia zajęć
dotyczącymi ich bezpieczeństwa.
RODZICE UCZNIÓW .
1.
Posiadają pełną wiedzę na temat założeń, celów oraz sposobów realizacji
programu
poprzez uzyskanie jej na zebraniach w szkołach od
“koordynatorów” lub wychowawców klas.
2.
Włączają się w realizację programu na przykład poprzez uczenie dzieci zasad
zachowania się w różnych sytuacjach zagrożeń powodując kształtowanie
pożądanych nawyków .
3.
Stosują określone przez specjalistów ds. nieletnich lub dzielnicowych procedury
postępowania w przypadku zaistnienia zdarzenia z udziałem ich dziecka – ofiary
przestępstwa.
4.
Uczestniczą w występach, pokazach, inscenizacjach tematycznie związanych z
prowadzoną profilaktyką.
8
POLICJA.
1.
Nadzór nad przebiegiem realizacji programu “Bezpieczna szkoła” sprawują:
Naczelnicy Sekcji Prewencji KMP, KPP oraz Komendanci Komisariatów Policji.
2.
Funkcje koordynatora przedsięwzięć profilaktycznych realizowanych na terenie
szkół ze strony Policji pełnią specjaliści ds. nieletnich Komend Miejskich i
Powiatowych, którzy jednocześnie są odpowiedzialni za wdrożenie i realizację
programu prewencyjnego “Bezpieczna Szkoła”.
3.
W realizacji programu aktywnie uczestniczą dzielnicowi, którym stosownego
instruktażu udzielają specjaliści ds. nieletnich.
4.
Do zadań specjalistów ds. nieletnich i dzielnicowych należy :
- odbycie spotkań z dyrektorem lub wskazanym przez niego przedstawicielem
szkoły,
- przedstawienie programu i jego założeń oraz uzyskanie zgody na realizację,
- określenie terminów kolejnych spotkań oraz form realizacji programu,
- systematyczne udzielanie informacji nauczycielom lub koordynatorom o
sytuacji w zakresie bezpieczeństwa na terenie usytuowania szkoły,
- systematyczne - kwartalne ocenianie wyników podejmowanych działań i ich
wpływ na stan zagrożenia w szkole,
- dokumentacja z realizacji działań prewencyjno – profilaktycznych w szkołach
prowadzona powinna być na załączonych do programu drukach – tabelach nr1,2
9
Podmioty pozapolicyjne.
Formy współpracy Policji z organizacjami i instytucjami współuczestniczącymi przy
realizacji programu “Bezpieczna Szkoła” pozostawia się do decyzji Komendantów
jednostek.
INSTYTUCJE I ORGANIZACJE WSPÓŁDZIAŁAJĄCE NA RZECZ
ZAPEWNIENIA BEZPIECZEŃSTWA I POMOCY DZIECIOM.
Istotną rolę w prowadzonej profilaktyce wśród dzieci i młodzieży odgrywają
instytucje i organizacje, które w swych założeniach statutowo - organizacyjnych
zobowiązane są do prowadzenia działań , których celem jest zapobieganie i
zwalczanie zjawiskom patologii i przemocy w rodzinie.
W realizacji celów programowych wskazane jest wypracowanie form i metod
wspólnej współpracy, co pozwoli na zintegrowanie tych działań.
Poniższy wykaz przedstawia listę instytucji i organizacji , które najczęściej
współpracują ze szkołami:
Poradnia Pedagogiczno - Psychologiczna
Rada Osiedla
Straż Miejska
Straż Pożarna
Sąd Rodzinny
MONAR
SANEPID - Dział Oświaty i Promocji Zdrowia
PCK
Kuratorium Oświaty
Urząd Miasta i Gminy
Poradnia Opiekuńczo - Wychowawcza
Poradnia Uzależnień
Ośrodek Pomocy Społecznej
ZHP i ZHR
Komitet Ochrony Praw Dziecka
Parafia
Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Domy Kultury
Fundacje, Stowarzyszenia, Towarzystwa itd.
10
Drodzy nauczyciele, rodzice i opiekunowie.
Bezpieczeństwo dziecka to bardzo ważny problem i nie należy go lekceważyć.
Wszystkim nam zależy, aby żadne dziecko nie poniosło uszczerbku na zdrowiu czy
nawet życiu, nie stało się ofiarą przestępstwa dokonanego przez dorosłych lub
nieletnich bądź nie uległo nieszczęśliwemu wypadkowi.
Informacje zawarte w programie “Bezpieczna Szkoła” mają pomóc Państwu
w zapewnieniu bezpieczeństwa dzieciom w domu ,w szkole ,w drodze do i ze szkoły
bądź innych miejscach i sytuacjach.
Prosimy zatem o aktywne włączenie się w realizację programu poprzez osobiste
zaangażowanie się w kreowanie profilaktyki wiktymologicznej, edukację młodzieży i
organizację ciekawych form spędzania tzw. “czasu wolnego”, omawianie opisanych
sytuacji z dziećmi w trakcie zajęć szkolnych i rozmów w domu.
Sądzimy, że informacje przekazane dzieciom, przy udziale Państwa jako
współrealizatorów programu uchronią je przed skutkami wielu niebezpiecznych
zdarzeń, których następstwem mogą być osobiste tragedie.
DO RODZICÓW
"APEL TWOJEGO DZIECKA"
NIE psuj mnie , dając mi wszystko, o co Cię proszę. Niektórymi prośbami jedynie
wystawiam Cię na próbę.
NIE obawiaj się postępować wobec mnie twardo i zdecydowanie.
Daje mi to poczucie bezpieczeństwa.
NIE pozwól mi utrwalać złych nawyków. Ufam, że Ty pomożesz mi się z nim
uporać.
NIE postępuj tak, abym czuł się mniejszy niż jestem. To sprawia , że postępuję
głupio, żeby udowodnić, że jestem duży.
NIE karć mnie w obecności innych. Najbardziej mnie przekonujesz, gdy mówisz do
mnie spokojnie i dyskretnie.
NIE ochraniaj mnie przed konsekwencjami tego co zrobiłem. Potrzebne mi są
również bolesne doświadczenia.
NIE przejmuj się zbytnio, gdy mówię "JA Cię nienawidzę". To nie Ciebie
nienawidzę, ale ograniczeń, które stawiasz przede mną.
NIE przejmuj się zbytnio moimi małymi dolegliwościami. Pomyśl jednak czy nie
staram się przy ich pomocy przyciągnąć Twojej uwagi, której bardzo
potrzebuję.
11
NIE gderaj. Będę się bronił, udając głuchego.
NIE dawaj mi pochopnych obietnic, bo czuję się bardzo zawiedziony gdy ich później
nie dotrzymasz .
NIE przeceniaj mnie. To mnie krępuje i niekiedy zmusza do kłamstwa, aby nie
sprawić Ci zawodu.
NIE zmieniaj swoich zasad postępowania w zależności od układów. Czuję się wtedy
zagubiony i tracę wiarę w Ciebie.
NIE zbywaj mnie, gdy stawiam Ci pytania. Ja znajdę informacje gdzie indziej, ale
chciałbym żebyś Ty była moim przewodnikiem po świecie.
NIE mów, że mój strach i moje obawy są głupie. Dla mnie są bardzo realne.
NIGDY nawet nie sugeruj, że ty jesteś doskonały i nieomylny. Przeżywam bowiem
zbyt wielki wstrząs , gdy widzę, że nie jesteś taki.
NIGDY nie myśl, że usprawiedliwianie się przede mną jest poniżające Twoją
godność. Wzbudza ono we mnie prawdziwą serdeczność .
NIE zabraniaj mi eksperymentowania i popełniania błędów. Bez tego nie mogę się
rozwijać.
NIE zapominaj jak szybko dorastam. Jest Ci zapewne trudno dotrzymać mi kroku,
ale - proszę Cię - postaraj się.
12
VI. REALIZACJA PROGRAMU.
1. Etap pierwszy.
Propagowanie wielkopolskiego programu prewencyjnego “Bezpieczna Szkoła”
poprzez:
Przedstawienie przez Wydział Prewencji KWP w Poznaniu założeń programu oraz
sposobu realizacji;
a. Wojewodzie Wielkopolskiemu w ramach Regionalnego Systemu Bezpieczeństwa;
b. Wielkopolskiemu Kuratorowi Oświaty oraz uzyskanie jego akceptacji merytorycznej;
c.
Marszałkowi Sejmiku Wojewódzkiego;
d.
zorganizowanie konferencji prasowej przez Wydział Prewencji KWP w Poznaniu.
2. Etap drugi.
Szkolenia.
a. narada szkoleniowa zorganizowana dla specjalistów ds. nieletnich województwa
wielkopolskiego w KWP Poznań.
b. spotkania informacyjno-instruktażowe dla dzielnicowych przeprowadzone przez
specjalistów ds. nieletnich w KMP, KPP i KP województwa wielkopolskiego.
3. Etap trzeci.
Wdrożenie wielkopolskiego programu prewencyjnego “Bezpieczna Szkoła”.
W KMP, KPP i KP wdrożeniem wielkopolskiego programu prewencyjnego
zajmą się policjanci Zespołów ds. Nieletnich i Patologii i dzielnicowi.
a. uzyskanie akceptacji Dyrekcji szkoły na realizację programu w placówce, fakt
ten wpisywany jest do druku nr 1 ( sporządza dzielnicowy ),
b. nawiązanie współpracy z wyznaczonym przez dyrektora szkoły
koordynatorem,
c. promowanie poprzez uczestnictwo w spotkaniach organizowanych przez
instytucje pozapolicyjne założeń programu “Bezpieczna szkoła”
d. przekazywanie do massmediów informacji o prowadzonych działaniach
wdrożeniowych programu,
13
e. opracowanie harmonogramu wspólnych działań realizacji programu w
oparciu o ustalenia przeprowadzone z przedstawicielem szkoły
(druk nr 2 sporządza specjalista ds. nieletnich ),
f. pozyskiwanie instytucji i organizacji przez szkołę i Policję do czynnej
współpracy przy realizacji programu poprzez współorganizację imprez
oraz wydawanie materiałów edukacyjno-propagandowych.
4. Etap czwarty.
Ocena realizacji programu.
1. Specjaliści ds. nieletnich z KMP, KPP, i KP wspólnie z dzielnicowym i
koordynatorem szkolnym dokonuje okresowych ( półrocznych i rocznych ) ocen
stopnia funkcjonowania programu "Bezpieczna Szkoła” ( druk nr 3 ).
2. Przekazywanie przez Wydział Prewencji KWP w Poznaniu informacji o
stopniu realizacji programu:
- Wojewodzie;
- Kuratorowi Oświaty;
- massmediom
3. Przekazywanie przez KMP, KPP i KP informacji o stopniu realizacji programu.
- władzom samorządowym;
- delegaturom Kuratorium Oświaty;
- lokalnym massmediom.
4. Aktualizowanie i modyfikowanie przez Wydział Prewencji KWP w Poznaniu
programu “Bezpieczna Szkoła”.
14
Proponowane moduły tematyczne programu
prewencyjnego
“Bezpieczna Szkoła”
I.
Co każde dziecko wiedzieć powinno o pracy policji.
Moduł tematyczny przybliżający dzieciom i nauczycielom pracę służb policyjnych,
ich rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa ludzi, utrzymania ładu i porządku
publicznego.
II.
W drodze do szkoły.
Celem tego modułu jest przekazanie uczniom informacji związanych z
umiejętnością bezpiecznego postępowania i zachowania w drodze do i ze szkoły.
III.
Moja bezpieczna szkoła
Moduł tematyczny związany z zagrożeniami jakie mogą występować na terenie
szkoły i sposobami postępowania w takich przypadkach.
IV.
Baw się bezpiecznie.
Tematyka tego modułu dotyczy zagrożeń na jakie mogą być narażone dzieci w
trakcie zabawy ,która może przebiegać w różny sposób i odbywać się w miejscach
nie zawsze bezpiecznych do zabawy.
V.
Bądź sobą.
Moduł tematyczny związany z zagadnieniem uzależnień tj. alkoholowych,
lękowych i narkotykowych wśród dzieci.
15
Ad. I. Co każde dziecko wiedzieć powinno o pracy policji
Cele zajęć : przybliżenie dzieciom pracy służb policyjnych, ich roli w zapewnieniu
bezpieczeństwa i utrzymania porządku publicznego. Kształtowanie w dzieciach postawy
zaufania do policjanta.
Forma zajęć: pogadanka, pokaz, wycieczka do jednostki, prezentacja itd.
W zajęciach z dziećmi powinien uczestniczyć umundurowany policjant specjalista ds.
nieletnich, dzielnicowy lub policjant ruchu drogowego.
Spotkanie poza częścią merytoryczną można urozmaicić pokazem sprzętu policyjnego tj.
radiowóz , wyposażenie służbowe policjanta ,technika posługiwania się pałką typu
“tonfa”, tresura psa policyjnego itd.
Czy znasz numer telefonu Pogotowia Policyjnego ? ( 997 i z telefonu
komórkowego112).
Nazwa Policja funkcjonuje od dnia 10.05.1990r.
Policja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeństwu , przeznaczoną
do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania ładu i porządku publicznego.
Do podstawowych zadań Policji należy m.in.:
- ochrona życia i zdrowia obywateli oraz ich mienia,
- zapewnienie spokoju w miejscach publicznych w środkach komunikacji publicznej i w
ruchu drogowym,
- podejmowanie działań w celu zapobiegania popełnianiu przestępstw i wykroczeń,
- wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców,
- współdziałanie z policjami innych państw.
Policja robi wszystko, aby m.in. każde dziecko mogło żyć, bawić i uczyć się w
bezpiecznych warunkach.
Policja dzieli się na : policję kryminalną
policję prewencji i ruchu drogowego
policję specjalistyczną
Policja kryminalna : zajmuje się wspólnie z prokuratorami prowadzeniem dochodzeń i
śledztw w sprawach o przestępstwa, przesłuchuje przestępców, świadków zdarzeń
przestępczych, zbiera inne materiały dowodowe celem przedstawienia ich w sądzie.
Policja Prewencji i Ruchu Drogowego : są najczęściej widoczną grupą mundurową
pełniącą służbę w patrolach pieszych lub zmotoryzowanych na ulicach miast, wsi i trasach
komunikacji samochodowej.
16
Dzielnicowy, którego spotykasz na ulicy, osiedlu lub w szkole to policjant Wydziału
Prewencji.
Co to jest PREWENCJA ?
To najogólniej mówiąc takie działanie zapobiegawcze mające na celu niedopuszczenie do
popełnienia przestępstwa i wykroczenia.
Nad bezpieczeństwem wszystkich uczestników ruchu drogowego ( pieszych i
zmotoryzowanych ) czuwają policjanci Wydziału Ruchu Drogowego.
Można ich rozpoznać po białych czapkach.
Na kurtkach umundurowania mają naszyte pomarańczowe lub jasnozielone odblaskowe
paski z napisem na plecach Policja.
Policjanci Wydziału Ruchu Drogowego prowadzą również postępowania w sprawach o
wykroczenia i przestępstwa drogowe .
PYTANIE.
Czy widziałeś policjanta kierującego ruchem na skrzyżowaniu ulic? ( opisz i pokaż w jaki
sposób kierował ruchem drogowym )
Policja specjalistyczna.
Nad bezpieczeństwem dorosłych i dzieci przebywających nad wodą czuwają
policjanci z Komisariatów Wodnych . Patrolują tereny nadbrzeżne oraz pływają po
wodach łodziami motorowymi.
Gdy udajemy się w podróż koleją naszego bezpieczeństwa strzegą policjanci z
Komisariatów Kolejowych. Patrolują tereny dworców ,stacji i pociągów.
Będąc na terenie dworca lotniczego spotkasz tam policjantów z Komisariatu
Lotniczego, którzy czuwają nad bezpieczeństwem przebywających tam pasażerów
oraz terenu lotniska.
Podstawowe wyposażenie służbowe policjanta :






broń, pistolet P 64,
pałka,
kajdanki,
ręczny miotacz gazowy,
radiostacja,
notatnik służbowy.
17
W służbie policyjnej są wykorzystywane zwierzęta takie jak : psy, konie.
Psy szkolone są do zadań obronnych tj. obrony przed atakiem, zatrzymania
uciekającego sprawcy.
Psy tropiące to takie, które potrafią po zapachu odnaleźć osobę, przedmiot lub
narkotyk.
Konie są wykorzystywane w Oddziałach Prewencji do patrolowania rozległych
terenów leśnych w pobliżu dużych miast, obiektów rekreacyjno – wypoczynkowych
itp.
Pytania kontrolne do tematu :
1. Podaj numer telefonu Pogotowia Policyjnego ?
2. Po czym można rozpoznać policjanta ?
3. Dlaczego są potrzebni policjanci ?
4. Czy znasz wydziały na jakie dzieli się Policja ?
5. Co oznacza słowo “ Prewencja “ ?
6. Kto strzeże naszego bezpieczeństwa na drogach ?
7. Podaj podstawowe wyposażenie policjanta ?
8. Jakie zwierzęta pomagają policjantom w służbie ?
9. Kogo poprosisz o pomoc w przypadku zagrożenia ?
10. Jak popularnie nazywa się przedmiot do zatrzymywania pojazdów ?
11. Podaj godziny pracy Policji ?
12. Wymień znane Ci stopnie policyjne ?
13 Podaj jaki kolor mają drzwi radiowozu policyjnego ?
14. Jakie zadania służbowe wykonują policjanci z Komisariatów Wodnych ?
Załącznik 4.11. Quiz – Czy znasz pracę Policji
18
Ad. II. W drodze do szkoły
a. jak należy bezpiecznie pokonać drogę do szkoły.
Każdego roku dzieci i młodzież stają się ofiarami wypadków drogowych. W
zdarzeniach tych ich uczestnicy ponoszą śmierć lub doznają okaleczeń, co związane jest
niejednokrotnie z długotrwałym pobytem w szpitalach.
Większości tych zdarzeń można by unikać zachowując zasady prawidłowego
postępowania przy poruszaniu się po drogach.
Celem tego modułu tematycznego jest :
- promowanie rozwagi i ostrożności na drogach,
- poskromienie brawury dzieci na rzecz ich osobistego bezpieczeństwa,
- utrwalenie umiejętności bezpiecznego zachowania się,
- pogłębienie rozumienia zasad bezpieczeństwa.
Forma prowadzonych zajęć :
Prelekcje, wykłady, pokazy filmów video np.: “Bezpieczeństwo dzieci”, warsztaty,
inscenizacje teatralne, konkursy , prezentacje plansz informujących np.: znaki drogowe
itp. wycieczki w miejsca szczególnie niebezpieczne znajdujące się na drodze do szkoły,
dyskusja na temat bezpiecznej drogi w oparciu o publikację książkową np.; “ Policja ... nie
tylko dzieciom” wydawnictwa Bog & Art.
Pamiętaj, że :
Pieszy to osoba znajdująca się na drodze poza pojazdem. Do nich zalicza się osoba
prowadząca, ciągnąca, pchająca rower , motocykl, wózek dziecinny lub inwalidzki , a
także osoby poruszające się samodzielnie po chodniku w wózku inwalidzkim.
Pieszy ma obowiązek poruszania się po chodniku. Jeżeli droga nie posiada chodnika piesi
powinni poruszać się po poboczu.
Idąc po poboczu drogi należy poruszać się lewą stroną drogi i usuwać się z jezdni jeśli
nadjeżdża pojazd.
Piesi idąc jezdnią są obowiązani iść jeden za drugim . Na drodze o małym ruchu w
warunkach dobrej widoczności , dwóch pieszych może iść obok siebie.
Jezdnię należy przekraczać w miejscach do tego wyznaczonych , oznakowanych
odpowiednimi znakami.
Na jezdnię nie wolno wybiegać.
Pamiętaj jednak , aby :
- upewnić się czy nie nadjeżdża żaden pojazd ,
- na drugą stronę jezdni przechodzić po jak najkrótszym odcinku,
- nie wychodzić spoza zaparkowanych pojazdów,
19
-
nie przechodzić przez jezdnię przed zakrętami, wzniesieniami lub tam gdzie są
barierki,
- nie chodzić po torowiskach tramwajowych lub kolejowych,
- nie przechodzić przez tory, gdy zapory są opuszczone,
- idąc do szkoły korzystaj zawsze z tej samej drogi sprawdzonej przez Twoich
rodziców.
Będziesz dobrze widoczny na drodze - wyposażony w emblemat odblaskowy, który
pozwoli kierowcy pojazdu zobaczyć Cię z odległości co najmniej 150 m.
Przechodząc przez jezdnię pamiętaj o 5 podstawowych zasadach :
1. Zatrzymaj się –
2. Spójrz w lewo –
3. Spójrz w prawo –
4. Spójrz w lewo –
5. Przechodź
–
zanim przejdziesz, zatrzymaj się na brzegu chodnika,
spójrz, czy nic nie nadjeżdża z lewej strony,
następnie sprawdź, czy nic nie nadjeżdża z prawej strony,
dla pewności spójrz jeszcze raz w lewo,
jeśli droga jest wolna przejdź przez jezdnię
Jeśli przejście przez jezdnię wyposażono w sygnalizację świetlną, musisz zapamiętać jak
należy zachować się w czasie zapalania poszczególnych świateł.
1 Światło czerwone - STÓJ!
2 Światło żółte - UWAGA !
3 Światło zielone - IDŹ !
Pytania kontrolne do tematu :
1.Gdzie przechodzimy przez jezdnię ?
2.Gdzie nie przechodzimy przez jezdnię ?
3.Jak przechodzimy przez jezdnię ?
4.Wymień sposoby oznaczenia przejść dla pieszych ?
5.W co powinno być wyposażone dziecko poruszające się drogą ?
6.Którą stroną drogi należy poruszać się ?
7.Czy twoja droga do szkoły jest bezpieczna ( omów , jakie twoim zdaniem, napotykasz
trudności komunikacyjne )?
Załącznik 4.11.
Quiz “ Co byś zrobił “
Załącznik 4.8.
Test “Czy jesteś mistrzem poruszania się po drogach ? “
Załącznik 4.14.
Krzyżówka “ Kto ci pomoże w razie niebezpieczeństwa ? “
20
W drodze do szkoły - powiedz “ NIE” obcemu
Od najwcześniejszego dzieciństwa dorośli stanowią dla dzieci znaczący autorytet.
Silne “ wdrukowanie “ przekonania o doskonałości osób starszych stanowią źródło
realnego zagrożenia w sytuacjach, gdy dziecko zetknie się z kimś o złych zamiarach.
Wiele dzieci poddaje się zachętom lub naciskowi osoby obcej ufnie lub w poczuciu
bezradności.
Celem zajęć jest uświadomienie dzieciom, że niektórzy ludzie nie zasługują na zaufanie.
Najmłodsi muszą zrozumieć , że pewne z pozoru niewinne sytuacje wymagają od nich
stanowczych zachowań lub ucieczki .
W sytuacjach niepewności co do intencji osoby obcej lub osamotnienia dziecko musi
zdawać sobie sprawę , że nie jest naganne uciekanie się do niewinnych kłamstw.
Inne cele to :
- wytworzenie w umyśle dziecka pojęcia “obcego”,
- uświadomienie , że osoba obca może być na pozór miła , przyjaźnie wyglądająca
- wytworzenie w dzieciach obrazu sytuacji , które mogą być dla nich zagrażające,
- uczulenie dzieci na typowe techniki zachowania “obcego” mające na celu zachęcenie
dziecka do odejścia w odludne miejsce,
- wyposażenie dziecka w świadomość, że zawsze w sytuacjach zagrożenia przez
“obcego” może i powinno szukać pomocy w zbiorowościach ludzi.
Obcy.
Grupa wiekowa : 7-13 lat
Wskazaną forma prowadzenia zajęć
jest opowiadanie nauczyciela , dyskusja
dzieci. Prowadzący zajęcia powinien uzmysłowić uczniom, że na co dzień spotykają
wielu ludzi , których znają bardzo mało albo nawet wcale.
Mogą ich mijać na ulicy , stać obok na przystanku autobusowym, itd.
Większość z nich to mili, uczciwi ludzie . Ale może się zdarzyć, że przypadkowo
spotkają kogoś, kto jest zły i okrutny. Będzie wyglądał tak jak inni ludzie, będzie się
uśmiechał do dziecka, spróbuje poczęstować cukierkiem , bądź podarować coś.
Kiedy jednak nikogo nie będzie w pobliżu , jego zachowanie zmieni się.
Stanie się wówczas niebezpieczny , a nawet będzie chciał zrobić krzywdę.
Należy przekazać dzieciom definicję pojęcia “obcy” z punktu widzenia świadomości
dziecka.
OBCY - to osoba , która nigdy nie była przedstawiona dziecku w obecności rodziców
lub przez nich samych i z którą dziecko nie miało do tej pory kontaktu.
Jeśli nawet jest to krewny, a nie został wcześniej przedstawiony to jest to także
obcy!
Należy uzmysłowić dzieciom, że dla zdobycia ich zaufania obcy może podawać
się za :
- krewnego (ciocia, wujek)
- osobę urzędową ( listonosz , policjant, hydraulik, dozorca itp.)
- osobę duchowną (ksiądz, siostra zakonna)
21
- znajomego rodziców
- osoby wzbudzające litość (żebrak)
- osoby wzbudzające zainteresowanie (cyganka , akwizytor)
Dlatego należy pamiętać i stosować następujące zakazy :
NIE przyjmuj słodyczy od obcych!
NIE udzielaj informacji, gdzie mieszkasz, jak się nazywasz!
NIE zatrzymuj się przy obcym, jeżeli w pobliżu nie ma ludzi!
UNIKAJ odludnych miejsc !
NIGDY pod żadnym pozorem nie idź z osobą nieznajomą!
NIE IDŹ powiedz koleżance lub koledze, którzy chcieliby z nim pójść!
Jeżeli OBCY będzie próbował cię zatrzymać :
BIEGNIJ w kierunku, gdzie są ludzie, najlepiej do sklepu, na pocztę itp.
KRZYCZ O POMOC, wołając, że OBCY cię napadł.
RODZICU – NAUCZ I SPRAWDŹ !
Dziecko musi wiedzieć, jak się nazywa , gdzie mieszka i znać swój numer telefonu. Dzięki
temu, gdy się zagubi, będzie umiało się skontaktować z Wami. Jest to ważne, gdy musi
wezwać pomoc przez telefon.
Powiedz dziecku, że kiedy odbiera telefon, nie powinno mówić jak się nazywa, ani
jaki jest numer jego telefonu. Jeżeli OBCY pozna imię dziecka , łatwiej mu będzie zdobyć
jego zaufanie albo je nastraszyć.
Poćwicz z dzieckiem wzywanie pomocy przez telefon.
Oceń pod względem bezpieczeństwa drogę, którą dziecko idzie do szkoły oraz miejsca, w
których najchętniej się bawi.
PAMIĘTAJ:
Dziecko musi unikać odludnych ścieżek i placów.
Nie powinno po zmierzchu samo przebywać poza domem.
Nie wypisuj nazwiska, adresu dziecka na zewnętrznych częściach jego odzieży czy
książkach.
Uważaj na negatywne reakcje dziecka wobec różnych osób i sprawdź każde podejrzane
zdanie, jakie wypowiada na ich temat.
Pomóż dziecku ustalić listę osób, do których ma zaufanie i w razie potrzeby może się
zwrócić o pomoc.
Naucz dziecko, aby nigdy nie otwierało nikomu drzwi, kiedy jest samo w domu.
Nie wolno mu także przyznać się do tego, kiedy rozmawia z kimś przez telefon.
Wykorzystaj gry rozbudzające umiejętność obserwowania i zapamiętywania.
Przećwicz z dzieckiem sytuację : ktoś z rodziny wchodzi na 10 sekund do pokoju, dziecko
przypatruje się i zapamiętuje jak najwięcej szczegółów.
22
Praktyczne porady dla dzieci.
Kiedy ktoś obcy puka , a ty jesteś sam w domu, powiedz ,że mama zamknęła drzwi od
zewnątrz.
Kiedy na podwórzu ktoś cię pyta , gdzie są rodzice, powiedz, że są w domu.
Kiedy ktoś telefonuje, a ty jesteś sam w domu, powiedz, że rodzice nie mogą podejść do
telefonu i poproś o zostawienie numeru.
Nigdy nie mów o pieniądzach i innych cennych rzeczach, które są w domu.
Nie chwal się, ile zarabiają twoi rodzice.
Jeśli ktoś obcy mówi, że twoi rodzice przysłali go po coś ważnego do domu, powiedz,
że klucze od mieszkania ma sąsiad.
Nikomu nie opowiadaj o planowanych wyjazdach.
Kiedy, ktoś cię pyta, gdzie mieszkasz, powiedz, że nie pamiętasz dokładnego adresu, ale
tato właśnie idzie, to może powiedzieć.
Kiedy ktoś obcy próbuje nawiązać z tobą rozmowę, powiedz, że tato nie pozwala ci
rozmawiać z nieznajomymi, a właśnie patrzy przez okno.
Kiedy obawiasz się pójść schodami lub jechać windą z osobą , która budzi twój
niepokój, poczekaj, aż winda wróci pusta lub zaczekaj nawet kilka minut na klatce
schodowej, unikając kontaktu z osobą OBCĄ.
Załącznik 4.12. Krzyżówka
23
Ad. III. Moja bezpieczna szkoła
Zagrożenia ,na jakie mogą być narażone dzieci w szkole.
( informacje przeznaczone dla nauczycieli i rodziców )
Przemoc, prześladowanie staje się obecnie tematem numer jeden wśród zagadnień
związanych z bezpieczeństwem dzieci w szkole.
Przyczynami złych relacji dziecka w szkole mogą być : zaniedbania w rodzinie,
niewłaściwy ubiór, nieśmiałość, zamknięcie w sobie lub też rozpieszczenie przez
rodziców, zarozumiałość, lekceważenie, niepowodzenia szkolne, bieda itd.
Nauczyciele , rodzice i opiekunowie w wielu wypadkach nie zdają sobie sprawy z tego, że
dziecko uczęszczające do szkoły jest ofiarą przemocy.
Coraz częściej zadajemy sobie pytania :
Dlaczego tak się dzieje ?
Jak temu zapobiegać ?
Jak rozpoznać , że dziecko jest ofiarą przemocy ?
PRZEMOC, AGRESJA , PRZESTĘPSTWA –
to pojęcia pomiędzy którymi zachodzi wzajemna relacja.
Problemy wandalizmu, wymuszenia pieniędzy, bójki i pobicia , picie alkoholu i
narkotyzowanie się uczniów to zagrożenia , które najczęściej mają miejsce w szkole.
Nie ulega wątpliwości, że w istniejących współcześnie warunkach socjalizacji i
wychowania tkwią podstawowe źródła zaburzeń zachowania dzieci i młodzieży.
Celem tego modułu tematycznego jest :
uwrażliwienie nauczycieli na jawne i ukryte zagrożenia występujące w
środowisku uczniowskim,
wyposażenie ucznia w umiejętność zwracania się o pomoc w przypadkach
zagrożenia,
przybliżenie rodzicom zagrożeń, które mogą mieć wpływ na zachowanie ich
dzieci w domu,
wypracowanie jednolitej formy monitorowania ( rejestrowania ) przypadków
przemocy, agresji, czynów karalnych na terenie szkoły.
Forma zajęć : prelekcja , spotkanie z rodzicami lub nauczycielami, warsztaty, pokaz
filmów video o tematyce przemocy, ankieta, dyskusja, zabawa w pytania “ co by było
gdyby” , inscenizacje teatralne.
Prowadzący zajęcia : specjalista ds. nieletnich, dzielnicowy, wychowawca klasy ,
pedagog szkolny, psycholog.
Zjawisko narastającej przemocy w szkole przyjęto określać “mobbningiem” definiując to;
“ O zjawisku mobbningu w szkole można mówić wówczas, gdy ofiara przez dłuższy czas
jest wielokrotnie narażana na negatywne działania ( wyrządzenie krzywdy, chęć
wyrządzenia krzywdy lub przykrości ) ze strony innej osoby lub kilku osób”.
24
Szkoła wolna od strachu i przemocy .
Nie wolno nam oczekiwać, że dzieci same zapewnią sobie bezpieczeństwo w szkole.
Wszystkie mają prawo do nietykalności osobistej, a obowiązek zapewnienia im
bezpieczeństwa spoczywa na nas dorosłych.
Dziecko , które wie jak się bronić przed zagrożeniami jest w mniejszym stopniu narażone
na niebezpieczeństwa.
Pamiętaj !
Koniecznie musimy przekonać dziecko, że zawsze powinno mówić nam o
wszystkim, co mu się przydarzyło.
Jedyne co możemy zrobić, to rozmawiać z dzieckiem i uczyć je, na odpowiednim do jego
wieku i możliwości percepcyjnych poziomie, gdzie może szukać pomocy i jak najlepiej
uchronić się przed przemocą.
Symptomy występujące u dziecka - ofiary przemocy ( mobbningu )








niechęć do chodzenia do szkoły,
nagłe “gubienie” pieniędzy lub przedmiotów wartościowych np. zegarek,
zmienianie drogi do szkoły,
wracanie do domu w podartym ubraniu, ze zniszczonymi książkami,
zeszytami,
zaniedbania w nauce,
pojawianie się niewiadomego pochodzenia sińców, zadrapań i skaleczeń,
niechęć do opowiadania o swoich kłopotach,
złoszczenie się na rodziców.
Jeśli podejrzewasz, że dziecko jest prześladowane postaraj się upewnić, czy te
podejrzenia są prawdziwe.
Tylko wspólne współdziałanie rodziców i nauczycieli może pomoc wyjść dziecku z
roli ofiary.
Co dziecko powinno wiedzieć o przemocy ( informacje dla dzieci )
O przemocy w szkole mówimy wtedy, gdy osoba mająca przewagę fizyczną lub
psychiczną używa jej przeciw słabszemu.
Typowym przejawem agresji jest bójka między chłopcami.
Powszechne, zarówno wśród dziewcząt jak i chłopców , jest obrzucanie się wulgarnymi
wyzwiskami.
Inna forma przemocy to złośliwości, np. umyślne niszczenie lub uszkadzanie
atrakcyjnych przedmiotów należących do pokrzywdzonego i wreszcie agresja spotykana
coraz częściej – wymuszanie drobnych kwot pieniężnych i różnych wartościowych rzeczy
przez starszych kolegów lub rówieśników.
Pamiętaj i ty możesz stać się ofiarą przemocy ze strony innych uczniów.
Jak rozpoznać i odpowiednio zareagować, aby się przed nią uchronić ?
Przemoc występuje najczęściej pod dwoma postaciami :
25
Przemoc fizyczna,
Przemoc psychiczna.
Co to jest przemoc fizyczna ?
Ma miejsce wtedy gdy np. inny kolega używając siły fizycznej bije cię kopiąc nogą lub
używając pięści. Do przemocy fizycznej dochodzi również w sytuacjach, gdy inna osoba
dokonuje na tobie wymuszenia pieniędzy lub innych wartościowych przedmiotów
używając siły fizycznej np. wykręca ci ręce, dusi za szyję.
Co to jest przemoc psychiczna ?
Występuje w sytuacjach, gdy inne osoby szykanują cię używając obraźliwych słów,
opluwają, popychają, naśmiewają się.
Pamiętaj !
Gdy jesteś ofiarą lub świadkiem takich zachowań powiadom o tym :nauczyciela,
pedagoga szkolnego, rodziców, opiekunów , Policję.
Twoja bierna postawa jako ofiary lub tego , który przygląda się z boku takim
zachowaniom rozzuchwala prześladowców i powoduje szkody w twoim zdrowiu i
społeczności szkolnej.
Przykłady najczęściej występujących form przemocy w szkole:



bicie, wymuszenia pieniędzy, kradzieże,
zastraszanie, zmuszanie do palenia papierosów,
niszczenie mienia, poniżanie.
Miejsca występowania przemocy na terenie szkoły :



korytarze szkolne, szatnie,
sklepiki szkolne, toalety ,
tereny szkoły.
Cechy charakteryzujące sprawców przemocy ( mobbningu ).
-
łatwo irytują się, szydzą z innych, celowo mówią rzeczy, które mogą kogoś zranić,
grożą, naśmiewają się , popychają innych, szturchają, biją, znęcają się, niszczą cudze
rzeczy,
- mogą być silniejsi od kolegów z klasy, zwłaszcza od ofiar; są sprawni fizycznie i mają
dobrą koordynację ruchów, mają potrzebę dominowania i tyranizowania innych,
uciekają się do przemocy i gróźb, dążą do realizacji swojej woli za wszelką cenę;
chełpią się swoją władzą nad pozostałymi uczniami,
26
- są porywczy, impulsywni, cechuje ich niski próg frustracji, mają trudności z
przystosowaniem się do panujących norm, dla korzyści oszukują, ogólnie są
zbuntowani, nieposłuszni i agresywni także wobec dorosłych i nauczycieli, starsi i
silniejsi mogą budzić strach nawet wśród dorosłych, sprytnie wykręcają się z trudnych
sytuacji,
-
mają opinię twardych, nie współczują dręczonym uczniom, są pewni siebie i zazwyczaj
mają dość wysokie mniemanie o sobie,
- wcześniej niż inni zaczynają łamać inne normy społeczne i prawne; wpadają w złe
towarzystwo, dużo piją, kradną, stają się chuliganami, zwykle mają poparcie
przynajmniej niewielkiej grupki kolegów,
- oceny – do piątej klasy bez odstępstw, później mają negatywny stosunek do szkoły i
ocen.
Załącznik 4.5. Ankieta “Moja opinia o przemocy”
27
Ad. IV .
Baw
się bezpiecznie
Przebywając w domu lub na podwórzu często jesteś narażony na różnorodne
niebezpieczeństwa , które mają związek z miejscem zabawy lub z przedmiotem twojego
zainteresowania.
Celem tych zajęć jest zachęcenie dzieci do rozważań na temat niebezpiecznych miejsc i
sposobów zabawy.
Odpowiadając na proste pytania związane z sytuacjami, które sprzyjają powstawaniu
zagrożeń dzieci same wskazują na okoliczności ich występowania.
Forma zajęć : prelekcja , prezentacja , inscenizacja scenek sytuacyjnych, dyskusja,
pokaz filmów video , konkurs rysunkowy, ankieta itp.
Zajęcia prowadzone przez nauczyciela przy współudziale
policjanta tj. specjalisty ds. nieletnich , dzielnicowego.
umundurowanego
W zajęciach policjant może wykorzystać informacje z biuletynu policyjnego na temat
niebezpiecznych zdarzeń z udziałem dzieci.
1. Wspinanie się po krzesłach - zawsze są takie miejsca , gdzie trudno się dostać
szukając czegoś lub bawiąc się . Krzesła stawiane jedno na drugim łatwo się
przewrócą. Można wtedy bardzo się zranić. Do wchodzenia na wysokości służą
specjalne schodki lub drabiny. Ani dzieci, ani dorośli nie powinni tak postępować.
Czy Ty lub ktoś z Twojej rodziny tak robi?
2. Dziecko i jego zainteresowanie kontaktem prądowym - kontakt tylko częściowo
chroni nas przed prądem . Przez dwa otwory płynie on za pomocą wtyczki do
wszystkich urządzeń domowych.
Jego plastikowa obudowa to izolator.
W sytuacji , gdy chcesz podłączyć magnetofon poproś o to osobę dorosłą.
Czy wiesz dlaczego ?
Dobrze znany Ci z wyglądu kontakt może stać się nagle śmiertelnym zagrożeniem.
Nie zbliżaj się do niego.
3. Dziecko wybiega za piłką na ulicę.
Czy lubisz grać w piłkę?
W jakich miejscach grasz w piłkę ?
Nigdy nie baw się w pobliżu jezdni , nawet jeśli Ci się wydaje , że będziesz pamiętał o
grożących niebezpieczeństwach.
Jeżeli grasz w piłkę w swoim ogródku , zawsze sprawdź, czy furtka jest dobrze
zamknięta.
PAMIĘTAJ - w ciągu kilku sekund Twoje życie może się zupełnie zmienić.
4.Dziecko zagląda do garnka -małe dzieci nie powinny same wchodzić do kuchni.
Nigdy nawet w obecności dorosłych nie powinny zbliżać się do kuchenki gazowej
28
lub elektrycznej. Ogień z palnika, gorący płyn lub tłuszcz łatwo mogą zagrozić ich
bezpieczeństwu.
5. Dzieci na dachu budynku, szopy, garażu .
W co się bawią dzieci ?
Czy są bezpieczne przebywając na dachu ?
Czy ich rodzice wiedzą, gdzie one są ?
PAMIĘTAJ - przebywanie i zabawa w takich miejscach są niedozwolone i mogą
skończyć się poważnym wypadkiem.
6. Dziecko ogląda nóż - są rzeczy, których nigdy nie wolno ruszać małym dzieciom,
podaj przykłady np. nóż w rączkach dziecka bardzo szybko może stać się
niebezpieczny.
Kiedy nóż jest Ci do czegoś potrzebny np. do ukrojenia kromki chleba , zawsze
poproś o pomoc dorosłych.
7. Plac budowy - miejsce niebezpieczne.
Czy na terenie placu budowy mogą przebywać dzieci ?
Na jakie niebezpieczeństwa są narażone dzieci , które samowolnie wejdą na budowę ?
Skąd wiadomo , że tam nie wolno wchodzić ?
Na budowie jest wiele niebezpiecznych miejsc :rusztowania, wykopy , ostre narzędzia i
ciężkie maszyny. Operatorzy w trakcie pracy mogą nie zauważyć małych dzieci.
Czy znasz treść tabliczek , które wiszą na ogrodzeniu wokół budowy ?
“ NIEUPOWAŻNIONYM WSTĘP WZBRONIONY “
8. Dziecko siedzi na szafie przy oknie.
- Czy to jest bezpieczne miejsce dla Ciebie?
Czy szyba jest wystarczającym zabezpieczeniem przed wypadnięciem?
Nie siadaj nigdy na wysokości okna.
9. Otwarte okno w twoim pokoju.
- Jeśli Twoja mama otworzy okno , żeby przewietrzyć pokój nie wolno tam
podchodzić.
Czy wiesz dlaczego?
Co może się stać ?
Czy Ty wychylasz się czasami przez okno?
10. Dziecko zagląda do apteczki.
Apteczka to miejsce, gdzie są kolorowe pudełka ,buteleczki z lekarstwami.
Czy możesz samemu zabrać jakieś pudełko, buteleczkę, fiolkę z lekarstwem ?
Kiedy używamy lekarstw ?
Kto ci podaje lekarstwa i mówi ile należy zażyć tabletek, syropu ?
PAMIĘTAJ - nigdy sam nie dotykaj lekarstw i nie próbuj ich łykać.
Jeśli zjesz niepotrzebnie kolorowe tabletki, rozpuszczą się w twoim żołądku i mogą
spowodować poważne zatrucie.
29
11. Stłuczona szklanka .
Każdemu z nas zdarza się czasem stłuc szklankę. Zbieranie stłuczonego szkła może być
niebezpieczne i przypomina zabawę ostrymi nożami bez uchwytu.
Łatwo jest wtedy zranić się w rękę.
Można stracić dużo krwi i będzie potrzebna pomoc chirurga.
Dlatego, zawsze w takich sytuacjach poproś o pomoc osobę dorosłą.
Gdybyś jednak w takiej sytuacji był sam, weź szufelkę , zmiotkę i ostrożnie stawiając
stopy, tak by nie nadepnąć na szkło, powoli i uważnie zmieć kawałki szklanki na
szufelkę.
Nie dotykaj ich ręką.
W przypadku gdybyś się zranił, owiń rękę mocno czymkolwiek czystym i biegnij do
sąsiadów, oni na pewno ci pomogą.
12. Niewypał.
Co to jest niewypał ?
Gdzie go można znaleźć ?
Co każdy powinien zrobić po znalezieniu niewypału ?
Czy można się bawić niewypałem ?
PAMIĘTAJ - każda broń jest produkowana po to, żeby ranić lub zabijać.
W rękach dziecka staje się niebezpieczna.
Nigdy nie wchodź na teren , na którym mogą być niewypały ( np. teren poligonu
wojskowego ).
Jeśli gdziekolwiek natkniesz się na coś co twoim zdaniem może być niewypałem
oznacz to miejsce np. zatykając chusteczkę na kijku i zawiadom kogoś dorosłego.
13. Studzienka kanalizacyjna.
Czy takie miejsce powinno być dobrze zabezpieczone ?
Co się może stać dziecku , które przebywa w pobliżu niezabezpieczonej studzienki ?
PAMIĘTAJ - nie podchodź do takich miejsc.
Jeśli takie miejsca napotkasz, nie odchodź od niego beztrosko myśląc tylko o sobie.
Pomyśl o innych dzieciach.
Oznacz to miejsce bardzo ostrożnie kijkiem lub innym przedmiotem i powiadom
dorosłych lub np. Policję czy Straż Miejską.
Tak postępując uchronisz kogoś przed nieszczęśliwym wypadkiem.
14. Fajerwerki.
Co to są fajerwerki ?
Kiedy i dlaczego się ich używa?
Jak one działają ?
Czy to bezpieczna zabawa dla dzieci ?
PAMIĘTAJ - fajerwerki źle odpalone mogą spowodować poparzenie ciebie i innych
osób przebywających w pobliżu.
Może wystrzelić ci w dłoniach, spaść w nieprzewidywalnym miejscu, wybuchnąć
ogłuszając i raniąc ludzi.
30
Tylko dorośli mogą ci zorganizować fajerwerki mając na uwadze twoje
bezpieczeństwo.
15. Staw i glinianki .
Czy w pobliżu twojego miejsca zamieszkania jest staw lub inny zbiornik wodny ?
Czy chodzisz tam sam lub z kolegami ?
Czy to jest ładne miejsce do zabawy ?
Czy można tam się kąpać ?
PAMIĘTAJ - w takich miejscach może być niebezpiecznie dla ciebie.
Stromy brzeg, głęboka woda to zagrożenia, które mogą narazić ciebie na poważny
wypadek utraty zdrowia i życia.
Jeśli jednak chcesz się tam bawić , poproś rodziców, starsze rodzeństwo, aby udali się
razem z tobą.
16. Maszyny rolnicze .
Wymień znane ci maszyny rolnicze.
Czy można się bawić w pobliżu pracujących maszyn rolniczych ?
Czy dzieci mogą kierować lub przebywać na pracujących maszynach rolniczych ?
PAMIĘTAJ - maszyny rolnicze posiadają dużo elementów ruchomych, które mogą być
zagrożeniem dla ciebie, gdy będziesz przebywał w ich pobliżu.
17. Pies –Twój przyjaciel
Czy pies jest przyjacielem ludzi ?
Czy masz psa ?
Czy on cię kiedyś ugryzł ?
PAMIĘTAJ - łagodny z pozoru pies może stać się groźny, jeżeli :
- wejdziesz na teren pilnowany przez psa tj. podwórko, mieszkanie , ogród , samochód,
- drażnisz psa , tj. rzucasz w niego kamieniami , wymachujesz kijem lub uderzasz nim o
ogrodzenie, głośno krzyczysz,
- sprawiasz psu ból, tj. ciągniesz go za uszy, za ogon lub bijesz,
- zabierasz przedmioty należące do psa, tj. jedzenie, piłki, zabawki, szczenięta,
- dotykasz, głaszczesz obcego psa bez zgody właściciela,
Jakie sygnały ostrzegające wysyła pies, gdy jest niezadowolony ?
- sygnały akustyczne ( szczekanie , wycie, warczenie, skomlenie , skowyt ),
- mimika pyska i uszu .
Jak dzieci mają postępować, by unikać lub minimalizować skutki ataku psa.
a
b
c
ucieczka na drzewo,
zatrzymać się, nie krzyczeć, nie machać rękoma, nie patrzeć psu w oczy,
podsunąć psu coś do gryzienia , np. torebkę, plecak, teczkę, parasol, odgrodzić się od
psa rowerem,
31
Jeżeli pies nas przewróci to:
a. zwinąć się w kłębek twarzą i brzuchem do ziemi ( skulić się ),
b. zasłonić uszy, twarz, kark,
18.“ Graffiti “ malowanie i rysowanie po murach .
Czy wiesz co to jest “ graffiti “ ?
Czy widziałeś takie malowidła i w jakich miejscach ?
Czy miejsca na których były one namalowane uważasz za właściwe ?
PAMIĘTAJ - każdy, kto celowo niszczy malując lub rysując elewację budynków,
wagonów tramwajowych lub kolejowych podlega odpowiedzialności karnej.
Załącznik 4.6. Konspekt “ Żeby pies nie był wrogiem”
Załącznik 4.8. Test “Czy jesteś mistrzem poruszania się po drogach”
Załącznik 4.10. Quiz “Co byś zrobił”.
Załącznik 4.13. Krzyżówka z hasłem.
Załącznik 4.15. Krzyżówka pt. ”Bezpieczny bo zapobiegliwy”
32
V. Bądź sobą.
W dzisiejszych czasach trudno sobie wyobrazić nieformalną grupę nastolatków,
której członkowie nie byliby w określonych sytuacjach narażani na nakłanianie przez
kolegów lub koleżanki do palenia papierosów, picia alkoholu czy zażywania środków
odurzających. Często odmowa traktowana jest jako objaw słabości, naiwności lub
wykluczenie z grupy.
Podstawowym celem zajęć jest stworzenie atmosfery sprzyjającej rozważaniom na
temat uzależnień oraz kreowanie właściwego stosunku do używek. Ponadto uświadomienie
dzieciom i młodzieży najczęstszych motywów uzależnienia się, określenie ich skutków;
znalezienie alternatywnych sposobów rozładowania napięć oraz zaspokojenie swoich
potrzeb innymi drogami niż używki.
1. Dziękuję - nie piję!
Narastanie negatywnych skutków związanych z używaniem , a przede
wszystkim nadużywaniem alkoholu , obserwuje się w sferze zjawisk społecznych,
zdrowotnych i ekonomicznych . Konsekwencje pijaństwa i alkoholizmu widoczne są w
środowiskach zamieszkania, na ulicach, na boiskach sportowych i innych miejscach.
Miniwykład.
Definicja alkoholizmu obejmuje osoby, których spożycie alkoholu jest tak duże,
iż niszczy ich zdrowie fizyczne lub zaburza osobiste czy społeczne funkcjonowanie, albo
też kiedy picie jest wstępnym warunkiem do normalnego funkcjonowania.
Alkoholizm jest chorobą polegającą na kontynuacji spożycia alkoholu przez daną
osobę, pomimo, że powoduje to problemy w jakiejkolwiek dziedzinie jej życia.
Alkoholizm jest nieuleczalną chorobą.
Jest chorobą rodzinną- dotyka każdego członka rodziny i wywiera nań niszczący
wpływ. Jest to choroba, która zaczyna się i rozwija podstępnie, bez świadomości
zainteresowanej osoby. Polega na niekontrolowanym piciu napojów alkoholowych i może
doprowadzić do przedwczesnej śmierci.
Jeśli ktoś pije alkohol, a ma mniej niż 18 lat - wypicie każdej ilości alkoholu
jest nadużyciem tej substancji.
Ilość alkoholu we krwi ma wpływ na nasze zachowanie. Poziom alkoholu we krwi jest
także prawną miarą nietrzeźwości. Określa się go w promilach, obliczając ile gramów
ETOH znajduje się w 1 litrze krwi.
Stan wskazujący na użycie alkoholu - 0,2 promila do 0,5 promila alkoholu we krwi
Próg nietrzeźwości
- 0,5 promila we krwi
Stan nietrzeźwości
- stężenie alkoholu powyżej 0,5 promila
Zatrucie śmiertelne powoduje stężenie około 4 promili.
33
Stężenie alkoholu we krwi zależy od:
1. ilości i rodzaju spożywanego alkoholu,
2. płci, wagi i budowy ciała osoby pijącej,
3. czasu konsumpcji alkoholu.
Młody człowiek, którego organizm jest w trakcie rozwoju i wzrostu nie może pić alkoholu.
Wpływ alkoholu na młody organizm:
a).zakłóca funkcjonowanie komórek nerwowych i mózgu,
b).zakłóca działanie zmysłów - słuchu, powonienia, smaku i dotyku,
c).zaburza psychologiczny i społeczny obraz młodego człowieka.
Nastolatki piją.
Międzynarodowe badania ankietowe prowadzone systematycznie co cztery lata w
kilkudziesięciu krajach europejskich, także w Polsce, wskazują na niepokojące trendy.
Wynika z nich, że od połowy lat dziewięćdziesiątych gwałtownie wzrasta spożycie
alkoholu wśród polskiej młodzieży.
Ostatnie, przeprowadzone w roku 2003., pokazują, że nieomal dwie trzecie
piętnastolatków deklarowało fakt spożywania alkoholu w czasie ostatnich 30 dni przed
badaniem, co stanowi wzrost o ponad 15 % w stosunku do roku 1995.
Dlaczego nastolatki piją alkohol?
1. aby czuć się dorosłym,
2. aby dopasować się do otoczenia,
3. aby czuć się dobrze i być na luzie,
4. aby wyrazić swoją potrzebę buntu i chęć zmierzenia się z ryzykiem,
5. aby zaspokoić ciekawość,
6. ponieważ alkohol jest łatwo dostępny.
Szkody i zagrożenia.
1. Powtarzające się picie alkoholu przez nastolatki, nawet w ilościach nieszkodliwych
dla dorosłych, może poważnie uszkodzić ich życie i procesy rozwojowe:
- zaburza zdolność do uczenia się, zapamiętywania i logicznego rozumowania, jest
źródłem trudności w nauce i przeszkadza w dalszej edukacji i karierze zawodowej,
- hamuje rozwój emocjonalny i opóźnia dojrzewanie- młody człowiek nastawia się tylko
na doraźne i natychmiastowe przyjemności, nie uczy się dojrzałych i skutecznych
sposobów radzenia ze stresem i rozwiązywania problemów życiowych; wczesne picie
obniża motywację do osiągania celów życiowych i realizację wartości,
- zwiększa ryzyko uzależnienia od alkoholu i nikotyny oraz sięgania po narkotyki.
2. Upijanie się przez nastolatki jest bardzo częstą przyczyną poważnych i doraźnych szkód
związanych z:
34
- wypadkami, zachorowaniami i śmiercią,
- konfliktami z prawem,
- większym prawdopodobieństwem stania się ofiarą przestępstwa,
- ryzykownym seksem, groźbą zakażenia chorobami wenerycznymi ( w tym HIV ),
stosunkami z pogranicza gwałtu, przypadkową inicjacją, niechcianą ciążą.
Alkohol jest czynnikiem kryminogennym w zdarzeniach związanych z
popełnieniem wykroczeń i przestępstw. Policjanci w bardzo wielu przypadkach
interweniują w awanturach i kłótniach domowych, bójkach ulicznych oraz wypadkach
drogowych gdzie sprawcą jest osoba będąca pod wpływem alkoholu.
Ofiarami przestępstw stają się osoby pijane poprzez to, że łatwo je napaść ,
obrabować, pobić, potrącić na drodze, uprowadzić.
Picie alkoholu przez niepełnoletnich jest przejawem demoralizacji i prowadzi do
różnorodnych zagrożeń związanych z uzależnieniami i dokonywaniem czynów
zabronionych.
W roku 2004 na terenie kraju Policja ujawniła 14 507 nieletnich w stanie
nietrzeźwości ( w 2003 r. ujawniono 10 880 nieletnich ).
W Izbach Wytrzeźwień zatrzymano 2658 nieletnich w tym 243 dziewczęta.
Nieletni będąc pod wpływem alkoholu w roku 2004 popełnili 3001 czynów karalnych.
Dane te są sygnałem ostrzegawczym dla rodziców i dzieci jakie następstwa wynikają z
picia alkoholu.
2. Dziękuję, nie biorę - " Ja i używki "
Wskazaną formą pracy na zajęciach jest dyskusja, rozmowa, ankieta , sonda.
Pytania ukierunkowujące dyskusję :
- Czy widzieliście osoby uzależnione od narkotyków ? Jak wyglądały ?
- Co robiły ? Co prawdopodobnie czuły ?
- Jak wyobrażacie sobie ich sytuację życiową ?
- Czy widzieliście osoby handlujące narkotykami ? Jak wyglądały ?
- Od kogo słyszeliście o handlarzach narkotykami ?
- Czy wiecie, jakie stosują sposoby, żeby pozyskać "klientów" ?
- Co to są narkotyki ?
- Czy ktoś z was widział kiedyś narkotyki ?
- Czy ktoś wam kiedyś proponował do wąchania lub jedzenia coś, co wydawało wam się
podejrzane ?
- Czy mówiliście o tym rodzicom ?
- Dlaczego o takich sytuacjach trzeba koniecznie powiedzieć komuś dorosłemu?
- Kto to jest narkoman ?
35
-
Dlaczego ludzie zażywają narkotyki ?
Jak to jest u nas ?
Forma : ankieta audytoryjna. ( załącznik )
UWAGA !
Informacje uzyskane z ankiety nauczyciel może wykorzystać w rozmowach i
dyskusjach w czasie zajęć poświęconych uzależnieniom. Niedopuszczalne jest używanie
danych z ankiety do piętnowania uczniów.
Wyniki ankiety należy skonsultować ze specjalistą ds. nieletnich lub dzielnicowym.
Aby uniknąć nieporozumień należy jasno wyjaśnić sformułowania :
Środki uzależniające - są to substancje chemiczne pochodzenia roślinnego lub
syntetyczne, które ludzie używają , aby doraźnie wpływać na swe samopoczucie oraz
kondycję psychiczną i fizyczną.
Narkotyk – jest to określenie substancji pochodzenia naturalnego lub syntetycznego,
którego przyjęcie przez istotę żywą powoduje zdegenerowanie jednego lub więcej
czynności jej organizmu.
Środek odurzający – to określenie substancji powodującej obniżenie lub pobudzenie
określonego układu nerwowego wywołującego potrzebę jego stałego przyjmowania,
uzależnienia psychicznego i fizycznego od działania środka oraz powodującego szkodliwe
następstwa dla zdrowia psychicznego jak również fizycznego.
Uzależnienie – określa stan w którym człowiek nie potrafi obyć się bez danej substancji.
Wyróżniamy dwa rodzaje uzależnień :
a. fizyczne - rodzaj uzależnienia powodowanego przez opiaty, barbiturany,
pociągającego za sobą objawy łaknienia, gdy zaprzestanie się przyjmowania danej
substancji.
b. psychiczne – narastająca potrzeba psychicznego przyjęcia narkotyku, którego
odstawienie może wywołać objawy złego samopoczucia oraz stany lękowe.
Towarzyszyć temu może tzw. zjawisko tolerancji.
Tolerancja –jest to określenie odporności na dany środek w wyniku czego dla
uzyskania pożądanego efektu zachodzi konieczność zwiększenia dawek
przyjmowanego narkotyku.
Nawyk – ( przyzwyczajenie ) rodzaj psychicznego uzależnienia wynikającego ze stanu
wielokrotnego przyjmowania narkotyku.
Głód narkotyczny – całkowite psychiczne i fizyczne uzależnienie od narkotyku,
wywołujące stan nieprzezwyciężonej potrzeby przyjęcia kolejnej dawki, nagłe
odstawienie narkotyku bez należytego dozoru lekarskiego może spowodować tzw.
kryzys.
36
Przedawkowanie – określenie na podanie do organizmu dawki narkotyku
powodującego przekroczenie granicy wytrzymałości, głównie oparte na przyjęciu
jakościowym a nie ilościowym danego narkotyku, jego objawem jest naruszenie
wydolności krążeniowo- oddechowej mogącej prowadzić w skutkach do zgonu.
Odstawienie narkotyku - okres od 1 do 2 tygodni niezbędnych, aby narkoman
przestał odczuwać fizyczną potrzebę przyjęcia narkotyku.
Dlaczego młodzi ludzie sięgają po środki uzależniające - mimo, że to nie jest dla nich
dobre i wiedzą, że nie powinni tego robić ?
Podaj przykłady:
1. dostępność,
2. kryzys dojrzewania,
3. potrzeba przynależności do grupy,
4. moda,
5. chęć odurzenia się,
6. ciekawość,
7. nuda,
8. obrona przed problemami,
9. sytuacja rodzinna.
Co to znaczy nadużywanie czyli złe używanie ?
- narkotyki : każde ich spożycie czy użycie jest nadużyciem;
- tytoń ; palenie jest zawsze szkodliwe i jest nadużywaniem;
- leki (uspakajające, przeciwbólowe, nasenne, pobudzające )- nadużywaniem jest
zażywanie ich bez wskazań lekarza ;
- alkohol etylowy: nadużywanie to picie
* za wcześnie
* za dużo
* w nieodpowiednich okolicznościach
Dziesięć sposobów odmawiania
Poniżej przedstawiamy sposoby mówienia "NIE" w konkretnych sytuacjach, które
mogą być Ci pomocne.
1. Po prostu powiedz "NIE"
Pokręć głową: "Nie dziękuję. Nie mam ochoty. nie myślę tego robić."
2. Odejdź.
Zasadą jest powiedzenie "NIE", nie więcej niż dwa razy i jeśli to nie skutkuje, odejdź
szybko i pewnie.
3. Zignoruj.
37
Po prostu zignoruj, udając , że jesteś zajęty, w ogóle nie odpowiadaj.
4. Podaj powód
"Muszę iść do domu, spodziewam się telefonu. Przepraszam, mam inne plany ".
5. Zmień temat
" Podobają mi się twoje adidasy, drogo kosztowały ?"
6. Zażartuj
"Z rozkoszą, ale zaplanowałem uporządkować dziś szufladę ze skarpetami".
7. Oburz się
" Nie mogę uwierzyć w to, co słyszę. Chyba nie mówisz tego poważnie".
8. Powiedz komplement
" Jesteś fajnym i mądrym chłopakiem, ale ten pomysł to niewypał".
9. Zaproponuj coś lepszego
" Mam lepszy pomysł, chodźmy do mnie posłuchać nowej płyty".
10. Rzuć wyzwanie
"Jesteś przecież moim przyjacielem, więc nie namawiaj mnie do czegoś, czego nie
chcę zrobić".
Straty i korzyści związane z używkami ( przykłady do dyskusji )
STRATY
utrata zdrowia
problemy w szkole
kłótnie z rodzicami
wypadki
strata pieniędzy
agresja
konflikty
KORZYŚCI
lepsze samopoczucie
pewność siebie
miejsce w grupie
lepszy humor
Omów po kolei każdą stratę i korzyść ukazując ich wartości i pozory.
Podaj inne przykłady i uzasadnij je.
Skutki zażywania narkotyków :
-
zależność fizyczna,
zależność psychiczna,
halucynacje,
wymioty,
utrata przytomności,
rozkojarzenie świadomości,
38
-
urojenia prześladowcze,
organiczne uszkodzenie mózgu,
ciężkie stany depresji,
zakażenie wirusem HIV
bóle “ głodowe “
rozpad więzi społecznych,
przestępstwa.
Lista sygnałów dla rodziców i nauczycieli brania narkotyków !
-
nagłe niepowodzenia w nauce,
akty wandalizmu,
znikanie z domu,
mowa niespójna,
obrzęk powiek,
zmiany osobowości,
przywidzenia, żółtaczka,
pojawienie się w domu igieł, fajek itp.
Załącznik 4.7. Ankieta “ Jak to jest u nas “.
Załącznik 4.9. Połącz i uzupełnij zdania.
Załącznik 4.16. Pytania z cyklu “Prawda czy fałsz”
-
kolizje z prawem,
wagary, drobne kłamstwa,
późne powroty do domu,
sen w ciągu dnia,
aktywność w ciągu nocy,
mętny wzrok,
niechlujny wygląd,
39
Bibliografia
Bajurska J.(1996),O przemocy w szkole, “Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 3.
Balcerek M.(1990),Konwencja Praw Dziecka, IBPM, Warszawa.
Bińczycka J.(1993),Prawa dziecka, Impuls, Warszawa.
Czyż E.(1992),Dziecko i jego prawa, Komitet Ochrony Praw Dziecka, Warszawa.
Dąbrowska-Bąk M.(1995),Przemoc w szkole, Poznań.
Dąbrowska-Bąk M.(19995),Szkoła-klimat bezprawia, ”Problemy OpiekuńczoWychowawcze”3.
Falandysz L.(1979),Wiktymologia, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Golec D.(1992),Przemoc w szkole, “Edukacja i Dialog”3.
Hołyst B.(1997),Przemoc w życiu codziennym, Warszawa.
Karkowska M., Czarnecka W.(1994),Przemoc w szkole, Impuls, Kraków.
Klus- Stańska D., Nowicka M.(1999),Bezpieczeństwo dzieci. Scenariusze zajęć dla
rodziców i nauczycieli,Kraków.
Kmiecik-Baran K.(1999),Młodzież i przemoc.Mechanizmy socjologicznopsychologiczne,Warszawa.
Tatarowicz J.(1995),Przemoc w szkole, “Nowa Szkoła”2.
Wojciechowski M.(1995),Przemoc nie omija szkół, “Edukacja i Dialog” 8.
Ziemska M.(1979),Postawy rodzicielskie, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Arendarska (2001), Sobą być dobrze żyć , " Toret " Warszawa.
Wolniewicz-Grzelak. Lekcje o zdrowiu i środkach uzależniających, Warszawa 1996