Folksonomia w kontekście umiejętności informacyjnych

$
!
!
!
!
!
!
!
!
Folksonomia*w*kontekście"umiejętności"informacyjnych"–!wstęp&do&
rozważań%
Ewa$Rozkosz$
!
!
!
This$item$was$submitted$to$the$oPUB$Repository$of$the$University$of$Lower$Silesia.$
!
!
$
Citation:%Rozkosz,$E.$(2012).$Folksonomia$w$kontekście$umiejętności$informacyjnych$–$wstęp$
do$rozważań.$In$S.$Kubów,$&$M.$Karciarz$(Eds.),$Społeczny$i$pedagogiczny$kontekst$
funkcjonowania$bibliotek$akademickich$(pp.$49Q56).$Wrocław:$Wydawnictwo$Naukowe$
Dolnośląskiej$Szkoły$Wyższej.$
$
Version:$Publisher's$version$
$
$
$
$
$
$
oPUB%
opub.dsw.edu.pl%
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
INSTYTUCJE
Ewa Rozkosz
Dolnośląska Szkoła Wyższa
Folksonomia w kontekście umiejętności informacyjnych – wstęp do rozważań
Abstrakt:Systemyorganizującezasobyinformacyjne,jakimisąkatalogibiblioteczne,konstruowanesązmyśląoodbiorcy.Indeksowanie,służąceuporządkowaniuchaosuwzbiorzezgromadzonychmetainformacji,odbywasięprzypomocy
wyspecjalizowanychnarzędzi,jakimisąjęzykiinformacyjno-wyszukiwawcze.WPolsceczynnośćtaopierasięprzede
wszystkimnadwóchjęzykach:JHPBNorazJHPKABA.Kontrolasłownictwa,będącadomenąprzytoczonychnarzędzi, zapewnić ma efektywność w procesie wyszukiwania. Wykorzystanie leksyki zaczerpniętej z języka naturalnego
dajemożliwośćprowadzeniaposzukiwańprzezosobynieposiadająceodpowiedniegoprzygotowaniateoretycznego.Owi
niespecjaliścikonstruująinstrukcjewyszukiwawczewsposóbniemetodyczny,nieznajązasadwyodrębnianiatematu,budowyrozwiniętychhasełprzedmiotowych.Ajednak,rozwijanaodnajmłodszychlatkompetencja,jakąjestumiejętność
kategoryzacjiobiektówwprzestrzeni,awefekcietworzeniawłasnychetykietdlawyodrębnionychkategorii,pozwalana
odnajdywanieźródełrelewantnych.Kompetencjataodpowiadaźródłosłowowipojęciafolksonomia.Termintenwyrasta
ze-przestrzeni,awięcświatawirtualnego,uruchomionegowrazzrozpowszechnieniemglobalnejsieciInternet.Stosowanydlaopisaniaczynnościnadawaniaetykiet,tzw.tagówdlaobiektówcyfrowychwinternetowychserwisachspołecznościowych.Wniniejszymreferaciepostanowionozaadaptowaćpojęciefolksonomiinapotrzebyopisaniamechanizmu
poruszaniasięużytkownikówpobibliotecznychsystemachinformacyjno-wyszukiwawczych.
Słowakluczowe:folksonomia,językiinformacyjno-wyszukiwawcze,użytkownicyinformacji
Otóż nie istnieje „informacja w ogóle”. Nie dość też jej adresata. Informacja
istnieje tylko ze względu na pewien zbiór, w obrębie którego dokonuje się
wyboru.
StanisławLem, Summa Technologiae
Wstęp
Na polu postrzegania funkcjonuje pewien filozoficzny trywializm, jakim jest stwierdzenie,
żeotaczającynasświatanalizowaćmożnanawieluróżnychpoziomach.Tennajbardziejnamacalny
z nich dotyczy materialnego wymiaru przestrzeni, wobec której można stosować takie określenia
jakdługość,szerokość,głębokośćczymasa.Percepcjainnychpłaszczyznrzeczywistościwymaga
przejścianawyższypoziomabstrakcji,naktórymmaterialneobiektyuzyskująformęnowejjakości,
formęsymboliczną.Jednąztakichpłaszczyznjestjęzyk,instrument,któryodróżniaczłowiekaod
przedstawicieli innych gatunków. Za pomocą języka tworzone są rozmaite komunikaty, następuje
nawiązywanierelacji,budowaniespołeczeństw.Światjęzykastanowiswoistepreludiumdoświata
informacji,określanegoteżmianeminfosfery.Informacyjnywymiarrzeczywistościczęstoutożsamianyjestzeświatemcyfrowym;wistocieposiadajednakznacznieszerszekonotacje.Dodystrybucji obiektów w infosferze wykorzystywane były i są różne materiały: poczynając od muszelek,
49
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
INSTYTUCJE
sznurkówczyglinianychtabliczek,napapierze,dyskuoptycznymczytelebimachkończąc.Punktem
centralnyminfosferyjestczłowiek,awięcwytwórca,posiadacz,dystrybutor,krytykiodbiorcainformacji.Właściwestudiumtejprzestrzenizapewniaczłowiekowizespółkompetencjiinformacyjnych.
Wyposażonywznajomośćregułuporządkowaniazasobówwsystemachagregującychinformacje,
jakrównieżumiejętnośćposługiwaniasięnarzędziamidostępu,eksplorujejąwsposóbefektywny.
Osobatakaokreślanajestwliteraturzeanglojęzycznejjakoinformation literate1,awięcczłowiek
odznaczającysiępiśmiennością informacyjną.Napiedestaleniniejszejpiśmiennościstoiumiejętność
formułowaniapytań.Ograniczającprzestrzeńinfosferydosystemuinformacyjno-wyszukiwawczego
nowoczesnejbiblioteki,umiejętnośćtasprowadzaćsiębędziedokonstruowaniakwerendwpisywanychwokniedialogowymkatalogubibliotecznego.
Pomiędzy charakterystyką wyszukiwawczą a kwerendami użytkowników
Jeślibyspersonifikowaćmechanizmwyszukiwawczykatalogubibliotecznego,tomożnapowiedzieć,żerozmowamiędzyużytkownikiemasystememprzypominaograniczonądohasełkomunikacjędwojgaosób,posługującychsiętymsamymjęzykiemnarodowym,aleinnągwarą.Mimo
podobieństwa,niezawszepojęcia,którezastosujejednazestron,będązrozumiałedladrugiejstrony
dialogu.
Kwerenda:sposóbnauczania
„0”wynikówwyszukiwania
Rys.1.Sytuacjakomunikacjawdialoguużytkownikazkatalogiembibliotecznym(opracowaniewłasne)
Rekordy bibliograficzne, będące reprezentacjami fizycznych jednostek bibliotecznych, zawierająinformacjeotreścidokumentów,wyrażonewjednymzjęzykówinformacyjno-wyszukiwawczych.Najczęściejwykorzystywanesądotegocelujęzykiokontrolowanymzasobieleksykalnym.
WBiblioteceDolnośląskiejSzkołyWyższejweWrocławiucharakterystykatreściowasporządzonajestzapomocą:
• JHPKABA2,
Chanlin,L.IChang,C.(2003).Web-BasedLibraryInstructionforPromotingInformationSkills.Journal of Instructional Psychology,
30(4),Źródło:http://www.questia.com/reader/printPaginator/741[15.04.2009].
2
JęzykHasełPrzedmiotowychKABA(KatalogiAutomatyczneBibliotekAkademickich).
1
50
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
INSTYTUCJE
• lokalnegojęzykhasełprzedmiotowych,opartegonaJHPBN3,
• skróconychsymboliUKD4.
Naiwnościąbyłobysądzić,iżużytkownicykataloguzastosująwprocesiewyszukiwawczym
instrukcje w tychże językach. Na podstawie obserwacji oraz ustnych zapytań użytkowników wywnioskować można, że prowadząc poszukiwania dokumentów o określonej treści, formułują oni
kwerendy opierając się przede wszystkim na własnym doświadczeniu, bazie pojęciowej zdobytej
wtokukształcenia,pracynaukowejczyzawodowej.
WcelupozyskaniaprecyzyjnejinformacjioformiekwerendwpisywanychwokniedialogowymkataloguOPACprzeprowadzonoankietęwśródlosowowybranychużytkownikówBiblioteki
DSW.Badaniamiobjętogrupę64osób.Respondentówpoproszonoopodaniehaseł,którezastosowalibypodczasposzukiwańdokumentównaokreślonytemat.Połowabadanychotrzymałakwestionariuszzpytaniemohasłaopisująceliteraturęnatematmetodbadańwpedagogice,zadaniemdrugiej
połowy było podanie hasła charakteryzującego piśmiennictwo z zakresu nauczania w klasach 1-3
szkołypodstawowej.Wynikiprzedstawionowpostacichmury tagów (zob.rys.2-3).
Odpowiedzinajczęściejwystępującewdużejmierzepokrywałysięzformamidostępnymiw
artykulehasłaprzedmiotowego(hasło,odsyłacze)lubtylkonieznacznieodnichodstawały(tj.wymagałyniewielkiejmodyfikacjiużytegowkwerendziewyrazu).Wynikidlapierwszegokwestionariusza
dająpewienzaburzonyobraz,gdyżwieleodpowiedziprzyporządkowaćmożnadokonkretnychtytułówpopularnychiczęstowypożyczanychzBibliotekiDSWpublikacjinatematmetodologiibadań
pedagogicznych.
Wprzypadkudrugiejankietynajczęściejpodawanaprzezrespondentówforma(„nauczanie
początkowe”),odpowiadaformiehasławJHPKABAorazwJHPBN.Drugiewkolejnościhasło
wpisywanewkwestionariuszu(„nauczaniezintegrowane”)występujetakżewindeksiekataloguBibliotekiDSW(wzoremsłownikaJHPBN).
JęzykHasełPrzedmiotowychBibliotekiNarodowej.
UniwersalnaKlasyfikacjaDziesiętna.
3
4
51
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
badania
ankieta
badania ilościowe
badania naukowe
INSTYTUCJE
badania jakościowe
badania naukowe w pedagogice
badania nauk pedagogicznych
badania pedagogiczne
badania pedagogiki
badania w naukach humanistycznych
badania w naukach pedagogicznych
badania w pedagogice
Baumann
dyskurs
edukacja
edukacja dzieci i młodzieży
empiryzm
jak badać w naukach pedagogicznych
literatura pedagogiczna
metodologia
metodologia - pedagogika
metodologia badań
metodologia badań pedagogicznych
metody badań
metodologia nauk
metody badań pedagogicznych
metody badań jakościowych
metody badań w pedagogice
badań w naukach pedagogicznych
metody i techniki badań
metody ilościowe
nauki pedagogiczne - badania
Pilch
naukowe metody badań
metodyka
pedagogika
opis przypadku
przeprowadzanie badań pedagogicznych
rodzaje metod badawczych
metody badawcze
metody jakościowe
pedagogika – metody badań
pedagogika – metody
metody
nauki pedagogiczne
nauka
metodyka - pedagogika
badań
metody badań – pedagogika
pedagogika – rodzaje
rodzaje badań
sposoby badań pedagogicznych
techniki badań
techniki
badań pedagogicznych
Rys.2.Hasłapodaneprzezrespondentówdlaliteraturynatematbadańpedagogicznych(opracowaniewłasne)
charakterystyka nauczania
edukacja wczesnoszkolna
początkowym
dzieci
edukacja zintegrowana
kształcenie w klasach 1-3
metodyka nauczania początkowego
nauczanie w klasach 1-3
edukacja - szkoła podstawowa
klasy 1-3
kształcenie zintegrowane
oświata
pedagogika wczesnoszkolna program kształcenia
szkoła podstawowa – klasy początkowe
literatura kl. 1-3 sp
nauczanie początkowe
nauczanie wczesnoszkolne
nauka i zabawa w klasach początkowych
konspekt zajęć w nauczaniu
wpływ nauczania klas 1-3
nauczanie zintegrowane
pedagogika
pedagogika klas 1-
szkoła podstawowa
zintegrowana edukacja wczesnoszkolna
Rys.3.Hasłapodaneprzezrespondentówdlaliteraturynatematnauczaniawklasach1-3szkołypodstawowej
52
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
INSTYTUCJE
Hasławprzedstawionychchmurachuszeregowanesąalfabetycznie.Rozmiarliterwskazuje
naczęstotliwośćwystępowaniaodpowiedziwankietach.Formaprezentacjiwynikówniejestprzypadkowa.Respondenciodpowiadającnapytanieetykietowalipewienwirtualnyobiekt–dokument
na zadany temat. Wiele haseł podanych w kwestionariuszach wykazuje charakterystyczne cechy,
zbliżonedointernetowychtagów:
• prywatnesłownictwo,
• wielowymiarowość,
• emocjonalnenacechowanie,
• wysokistopieńsubiektywizmu5.
Czym jest folksonomia
Tagi,inaczejetykiety,stanowiąwynikfolksonomii,awięcspołecznegoklasyfikowania(ang.
social classifications),zjawiskawystępującegoodpoczątkutrzeciegomilleniumwserwisachinternetowych.Terminfolksonomia(ang.folksonomy)toneologizm,którypowstałwwynikupołączenia
wyrazufolk(zang.ludowy)zwyrazemtaksonomia,inaczejindeksowanie6.Zastosowanyzostałpo
razpierwszyprzezThomasaVanderadlanazwaniazjawiska,polegającegonajogólniejmówiącna
nadawaniuprzezinternautówetykietobiektomcyfrowymzamieszczonymwglobalnejsieci.Utworzonewtensposóbmetadaneprezentowanesąwspecyficznymindeksie–chmurzetagów(rys.2-3),
gdziegraficzniewyróżnionesąetykietynajczęściejużywaneprzezredaktorów7.Ideąjestułatwienie
uczestnikomkomunikacjiinternetowejdotarciadoposzukiwanychtreści,atakżezmniejszeniepoziomuentropiiwśrodowiskucyfrowym.Zawartośćetykietodpowiadaswobodniedobranymsłowom
kluczowym. Można więc mówić o specyficznym języku folksonomii, jako języku informacyjnym
stworzonym przez i dla społeczności internetowej. Sukces tego języka polega na jego prostocie.
Uproszczenie,aniekiedynawetbanalnośćetykietsprzyjająichdostępności.Błędneformyeliminuje
mechanizmocenyfrekwencyjnościużycia.Pozwalaonnawyodrębnieniechmurytagówzawierającej
hasłaonajwiększejsile,gwarantująctymsamymwyższystopieńkompatybilnościcharakterystyki
obiektuzzapytaniamiużytkownikówprzeszukującychetykietowanezasobyserwisuinternetowego.
Co łączy folksonomię i proces tworzenia instrukcji wyszukiwawczych
Siłapojedynczegotaguwzrastawrazzliczbąredaktorówstosującychgowcharakterystykach
treściowychswoichobiektów.Podobnazależnośćwystępujewzapytaniachużytkownikówkatalogu
bibliotecznego.Najpopularniejszeformykwerendwykazująsięnajczęściejwysokimstopniemrele Roszkowski, M. (2008). Czym jest tagowanie? Warsztaty Bibliotekarskie, 3-4(27-28). Źródło: http://www.pedagogiczna.edu.pl/
warsztat/2008/3-4/080306.htm[15.04.2009].
6
Roszkowski,M.(2007).Folksonomiajakonarzędziespołecznegotagowania.Warsztaty Bibliotekarskie, 4(24).Źródło:http://www.
pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2007/4/070404.htm[15.04.2009].
7
Sosińska-Kalata,B.(2008).Ewolucjamodeliorganizacjiwiedzywsystemachorganizacyjnych.W:E.B.ZybertiD.Grabowska
(Red.),Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji (s.113-114).Warszawa:WydawnictwoSBP.
5
53
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
INSTYTUCJE
wancji,awięczgodnościinstrukcjizcharakterystykąwyszukiwawcządokumentu.
Kontrowersyjnympomysłemwydawaćsięmożeporównywanieprocesuformułowaniazapytańużytkownikówzespołecznościowymklasyfikowaniem.Niemniejjednaktedwazjawiskamają
punktstyczny,jakimjestczłowiek–niewykwalifikowanygeneratorinformacji,autorhasełskładającychsięnakwerendyczyteżetykiet.
Wprocesiefolksonomiijednostkowyużytkownikindeksujączasóbmamożliwośćwybrania
dowolnej formy leksykalnej. Jednak aby uzyskać efekt widoczności obiektu w serwisie powinien
umieścićgowgrupieobiektówopodobnychwłaściwościach,zastosowaćwięcwyrazzaczerpnięty
zrepertuarunajpopularniejszychetykiet.Eksploratorelektronicznegokatalogubibliotecznegopodczaskonstruowaniakwerendyuwzględnićpowinienzasady,jakimiposłużyłsięindeksator,twórca
metadanych.Jednązczołowychzasadjeststandaryzacja;porządkujeonasłownikiopisaneprzyjego
pomocyzasoby,przyczyniającsięjednocześniedoobniżeniaadekwatnościniektórychformjęzyka
informacyjno-wyszukiwawczegowstosunkudoformjęzykanaturalnego8.
Obiesytuacjewymagająumiejętnościinformacyjnychzwiązanychzkonceptualizacjądziałań, które uwzględnią kontekst, w jakim występuje bądź występować będzie informacja. Poniżej
przedstawiampropozycjekonceptualizacjidozastosowaniaprzezróżnegrupyużytkowników:
1.Wfolksonomii:
• określenieceludziałań(np.pozycjonowanie,uporządkowanie,ukrycie,identyfikacja),
• oglądobiektu,
• werbalizacjaatrybutówobiektu,
• zapoznaniesięzbudowąbazy,wktórejobiektzostaniezamieszczony(zaetykietowany),
• wybóretykiet–realizacja.
2.Wdialoguzsystemembibliotecznym:
• określeniepotrzebinformacyjnych(celuwyszukiwania),
• analizatematuposzukiwanego,
• werbalizacjaatrybutówobiektu(dokumentu)poszukiwanego,
• stworzenieartykułuroboczego(sieciformjęzykowych,naktóreskładaćsiębędąposzukiwa-
nytematitematypozostającedoniegowróżnychrelacjach)
• werbalizacjakwerendy–realizacja.
Sacharnyj, L. V. (1989). Struktury kojarzeniowe w języku naturalnym i języku informacyjno-wyszukiwawczym (na przykładzie
językahasełprzedmiotowych).Zagadnienia Informacji Naukowej, 9,87-88.
8
54
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
INSTYTUCJE
Napodstawiepowyższychpropozycjiwyłonićmożnadwiepodstawowekategorieumiejętnościinformacyjnych:językoweitechniczne.Pierwszadotyczykompetencjibudowanychoddziecka,
awięctzw.bogactwajęzyka,jakimposługujesięczłowieknacodzień.Umiejętnośćtapozwalana
swobodnąwerbalizacjępotrzebinformacyjnych,znajdywanieekwiwalentówsłownychbądźwyrazów,pozostającychwpewnejrelacjisemantycznejdotematuposzukiwanego.Kategoriadrugakoncentrujesięnaznajomościregułtworzeniacharakterystykiwyszukiwawczejdokumentu,funkcjonowaniaserwisów,wktórychtreścipodlegająprocesowispołecznegoklasyfikowania.Dotyczyrównież
praktycznejwiedzyodialogupomiędzyczłowiekiemakomputerem,azatemobudowieizasadach
działaniainterfejsuwstosowanychsystemach.
Refleksje
Pod koniec pierwszej dekady 21. wieku jedną z umiejętności, jaką powinni odznaczać się
użytkownicysystemówagregującychinformacje,jestefektywnewyszukiwanierekordówwtychże
systemach.Istotnajestrównieżwiedza,zdobywanawprocesiewieloletniejedukacji,którapozwalać
manaczynneuczestnictwowinfosferze,nasamodzielnośćwyszukiwawcząikrytycznepodejście
doowocówwyrastającychnagruncieprzestrzeniinformacyjnej.ByćmożepokolenieGooglezmomentemwkroczeniawetapedukacyjnejsamodzielnościtakimicechamibędziesięodznaczać.Póki
jednakużytkownicysystemóworganizującychinformacjeniezawszepotrafiąradzićsobiezjegoobsługą,niezbędnyjestprzewodnik,pracownikinformacji,bibliotekarzpełniącyrolętranslatorajęzyka
systemunajęzykcodzienności.
55
Społeczny i pedagogiczny kontekst funkcjonowania bibliotek akademickich
INSTYTUCJE
Bibliografia
Chanlin, L. I Chang, C. (2003).Web-Based Library Instruction for Promoting Information Skills.
Journal of Instructional Psychology, 30(4),Źródło:http://www.questia.com/reader/printPaginator/741[15.04.2009].
Roszkowski, M. (2007). Folksonomia jako narzędzie społecznego tagowania. Warsztaty Bibliotekarskie, 4(24). Źródło: http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2007/4/070404.htm [15.04.
2009].
Roszkowski, M. (2008). Czym jest tagowanie? Warsztaty Bibliotekarskie, 3-4(27-28). Źródło:
http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2008/3-4/080306.htm[15.04.2009].
Sacharnyj,L.V.(1989).Strukturykojarzeniowewjęzykunaturalnymijęzykuinformacyjno-wyszukiwawczym (na przykładzie języka haseł przedmiotowych). Zagadnienia Informacji Naukowej, 9,87-88.
Sosińska-Kalata, B. (2008). Ewolucja modeli organizacji wiedzy w systemach organizacyjnych.
W:E.B.ZybertiD.Grabowska(Red.),Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji (s.113-114).Warszawa:WydawnictwoSBP.
Dziękuję Bogdanowi Kalinowskiemu za pomoc przy przygotowaniu narzędzi badawczych.
56