karta charakterystyki kadm rafinowany

Transkrypt

karta charakterystyki kadm rafinowany
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 1/14
Sekcja 1: Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa
1.1. Identyfikator produktu
Kadm rafinowany
Nazwa chemiczna: Kadm (niesamozapalny) [CAS: 7440-43-9; WE: 231-152-8]
Numer rejestracji właściwej: 01-2119489023-40-0018.
1.2. Istotne zidentyfikowane zastosowania substancji lub mieszaniny oraz
zastosowania odradzane
Zastosowania zidentyfikowane: Powlekanie kadmem. Produkcja akumulatorów.
Energetyka atomowa, elektrotechnika.
Zastosowania odradzane: Wszystkie inne niż zidentyfikowane.
1.3. Dane dotyczące dostawcy karty charakterystyki
Producent/Dystrybutor: HUTA CYNKU „Miasteczko Śląskie” S.A.
Adres: ul. Hutnicza 17; 42-610 Miasteczko Śląskie
Telefon/Fax: +48 32 2888 444 (centrala) / +48 32 2888 687/885
Adres e-mail osoby odpowiedzialnej za kartę charakterystyki: [email protected]
1.4. Numer telefonu alarmowego
112 (telefon alarmowy), 998 (straż pożarna), 999 (pogotowie ratunkowe)
Sekcja 2: Identyfikacja zagrożeń
2.1. Klasyfikacja substancji lub mieszaniny
Klasyfikacja według rozporządzenia 1272/2008/WE:
Acute Tox. 2; H330
Muta. 2; H341
Carc. 1B; H350
Repr. 2; H361fd
STOT RE 1; H372
Aquatic Acute 1; H400
Aquatic Chronic 1; H410
Zagrożenia dla człowieka: Powoduje uszkodzenie narządów poprzez długotrwałe lub
powtarzane narażenie. Może powodować raka. Podejrzewa się, że powoduje wady
genetyczne. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność lub na dziecko w łonie matki.
Wdychanie grozi śmiercią.
Zagrożenia dla środowiska: Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne, powodując
długotrwałe skutki.
Zagrożenia wynikające z właściwości fizykochemicznych: Nie jest klasyfikowany.
W sekcji 16 podano znaczenie zwrotów H oraz symboli.
2.2. Elementy oznakowania
Piktogram określający rodzaj zagrożenia, hasło ostrzegawcze:
Postać produktu (blok) determinuje brak oznakowania jako niebezpieczny.
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia:
Brak ze względu na postać produktu (blok).
Zwroty wskazujące środki ostrożności:
Brak ze względu na postać produktu (blok).
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Nazwy
niebezpiecznych
składników
umieszczone
(niesamozapalny) (Oznakowanie WE: 231-152-8).
Strona/stron: 2/14
na
etykiecie:
Kadm
Na mocy punktu 1.3.4 rozporządzenia 1272/2008, substancja nie wymaga oznakowania
pod względem zagrożeń determinowanych przez klasyfikację ze względu na formę w jakiej
jest wprowadzana do obrotu.
2.3. Inne zagrożenia
Brak informacji dotyczących spełniania kryteriów PBT lub vPvB zgodnie z załącznikiem XIII
rozporządzenia 1907/2006 (REACH). Badania nie zostały przeprowadzone.
Sekcja 3: Skład/informacja o składnikach
3.1. Substancje
Nazwa substancji niebezpiecznej:
Zakres stężeń [%]:
Numer CAS:
Numer WE:
Numer indeksowy:
Klasyfikacja 1272/2008/WE:
Kadm (niesamozapalny)*
>99,95
7440-43-9
231-152-8
048-002-00-0
Carc. 1B; H350
Muta. 2; H341
Repr. 2; H361fd
Acute Tox. 2; H330
STOT RE 1; H372
Aquatic Acute 1; H400
Aquatic Chronic 1; H410
Zawartość innych metali jako zanieczyszczeń nie przekracza 0,03% w/w i nie jest podstawą
do zmiany klasyfikacji produktu.
*Kadm produkowany jest w trakcie oczyszczania cynku otrzymanego metodą
pirometalurgiczną według technologii ISP (Imperial Smelting Processes) w piecu szybowym.
Proces rafinacji (oczyszczania) cynku w Hucie Cynku „Miasteczko Śl.” S.A. prowadzi się
metodą rektyfikacji. Kadm rafinowany otrzymuje się z kolumny rektyfikacyjnej „Baby”.
W sekcji 16 podano znaczenie zwrotów H oraz symboli.
3.2. Mieszaniny
Nie dotyczy.
Sekcja 4: Środki pierwszej pomocy
4.1. Opis środków pierwszej pomocy
Opisane środki pierwszej pomocy dotyczą pracy w warunkach narażenia na pary, dymy
i pyły wytwarzające się podczas obróbki mechanicznej i termicznej kadmu rafinowanego.
Narażenie drogą oddechową: Natychmiast wyprowadzić poszkodowaną osobę na świeże
powietrze, zapewnić ciepło oraz odpoczynek. Zastosować sztuczne oddychanie w przypadku
zatrzymania oddechu. W przypadku wystąpienia zaburzeń oddechowych podać tlen (tlen
powinna podawać osoba przeszkolona). Natychmiast zasięgnąć porady lekarza, zwłaszcza
w przypadku narażenia na pyły, dymy i opary kadmu.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 3/14
Kontakt ze skórą: Zanieczyszczone miejsce natychmiast przemyć dużą ilością wody.
Natychmiast zdjąć zanieczyszczoną produktem odzież i obuwie. W razie wystąpienia
niepokojących objawów zasięgnąć porady lekarza.
Kontakt z oczami: Usunąć szkła kontaktowe. Przemywać zanieczyszczone oczy większą
ilością letniej wody przez 10-15 minut, przy wywiniętych powiekach. Co pewien czas
nakładać górną na dolną powiekę. W razie wystąpienia niepokojących objawów zasięgnąć
porady lekarza.
Po spożyciu: Wypłukać usta wodą. Osobie przytomnej podać dużo wody do wypicia 2-4
szklanki wody. Osobie nieprzytomnej nie podawać żadnych środków doustnie. Nie
wywoływać wymiotów bez wyraźnych zaleceń lekarza. Niezwłocznie zasięgnąć porady
lekarza - pokazać niniejszą kartę charakterystyki. Uwzględniając postać produktu (bloki)
narażenie drogą pokarmową jest mało prawdopodobne. Pobranie kadmu drogą pokarmową
może być następstwem nie przestrzegania podstawowych zasad higieny, np. nie mycia rąk
po pracy z produktem; narażenia na duże stężenie pyłów i dymów produktu.
4.2. Najważniejsze ostre i opóźnione objawy oraz skutki narażenia
Narażenie drogą oddechową: Kadm może powodować raka dróg oddechowych.
W następstwie powtarzanego narażenia inhalacyjnego może powodować przewlekłe
zapalenie oskrzeli, a także owrzodzenie i perforację przegrody nosowej. Kadm i jego
związki mogą powodować uszkodzenie płuc, wątroby i nerek oraz nowotwory płuc i gruczołu
krokowego u ludzi. Może powodować upośledzenie węchu, rozedmę płuc, niedokrwistość,
demineralizację kości i zwłóknienie płuc. Z wyników badań wynika, że pierwotnym organem
docelowego działania toksycznego kadmu w warunkach narażenia przewlekłego są nerki.
Może spowodować zgon w następstwie narażenia inhalacyjnego na dymy, pyły i opary.
W następstwie narażenia inhalacyjnego na dymy może powodować tzw. gorączkę
odlewników z objawami grypopodobnymi, metalicznym posmakiem w ustach, gorączką,
dreszczami, kaszlem, osłabieniem, bólem w klatce piersiowej, bólami mięśniowymi
i zwiększoną liczbą białych ciałek krwi. Objawy zatrucia mogą ujawnić się z opóźnieniem.
Może powodować obrzęk płuc, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunkę i opóźniony
obrzęk płuc, a także proteinurię.
Kontakt ze skórą: Może powodować podrażnienie skóry.
Kontakt z oczami: Może powodować podrażnienie oczu w warunkach narażenia na dymy
i pyły.
Po spożyciu: Może powodować podrażnienie przewodu żołądkowo jelitowego
z nudnościami, wymiotami, biegunką. Działa toksycznie po połknięciu. W następstwie
połknięcia powoduje ubytek płynów ustrojowych, ostrą niewydolność nerek i zaburzenia
sercowo-płucne.
4.3. Wskazania dotyczące wszelkiej natychmiastowej pomocy lekarskiej
i szczególnego postępowania z poszkodowanym
W temperaturze pokojowej, jeśli pominąć zagrożenia mechaniczne uwarunkowane masą
bloków kadmu (ok. 700 kg), kadm w postaci metalicznej nie stwarza bezpośredniego
zagrożenia
dla
zdrowia
pracowników.
Wyprowadzić
poszkodowaną
osobę
z zanieczyszczonego produktem środowiska. W razie wystąpienia problemów zdrowotnych,
natychmiast skontaktować się z lekarzem lub centrum toksykologicznym. Przekazać
informacje zawarte w karcie charakterystyki. Osobie nieprzytomnej nie podawać niczego
doustnie. W przypadku ostrego zatrucia, przeszkolone osoby z personelu medycznego
mogą podać EDTA (sole wapniowo-sodowe). Należy jednak uwzględnić fakt, że podanie tej
substancji osobom ze schorzeniami nerek, przewlekłymi schorzeniami dróg oddechowych,
schorzeniami wątroby lub skóry może być dla nich szkodliwe.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 4/14
Sekcja 5: Postępowanie w przypadku pożaru
5.1. Środki gaśnicze
Odpowiednie środki gaśnicze: Piasek, pył grafitowy, suche środki gaśnicze na bazie
chlorku sodu.
Niewłaściwe środki gaśnicze: Dostosować do otoczenia.
5.2. Szczególne zagrożenia związane z substancją lub mieszaniną
Produkt niepalny. Podczas pożaru, w temperaturze ponad 313°C (temperatura topnienia
kadmu), wytwarzają się niebezpieczne dymy zawierające toksyczne i drażniące dymy
i opary kadmu, tlenek kadmu. Nie wdychać dymów i gazów wytwarzających się podczas
pożaru. Pyły kadmu zagrażają wybuchem w obecności otwartego ognia lub wysokiej
temperatury. Pod wpływem wysokiej temperatury kadm może ulec gwałtownemu
zapłonowi, a także ponownemu zapłonowi po ugaszeniu ognia.
5.3. Informacje dla straży pożarnej
Stosować pełne wyposażenie ochronne oraz aparaty izolujące drogi oddechowe
z niezależnym obiegiem powietrza. Chronić kanalizację, wody powierzchniowe i glebę przed
zanieczyszczeniem. Wody popożarowe traktować jako niebezpieczne zanieczyszczenie
i gromadzić w oddzielnych pojemnikach.
Sekcja 6: Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska
6.1. Indywidualne środki ostrożności, wyposażenie ochronne i procedury
w sytuacjach awaryjnych
Dla osób nienależących do personelu udzielającego pomocy: Należy ograniczyć
dostęp osób postronnych do obszaru awarii do czasu zakończenia procesu usuwania
produktu. Stosować odpowiednią odzież ochronną.
Dla osób udzielających pomocy: Stosować odpowiednią odzież ochronną.
6.2. Środki ostrożności w zakresie ochrony środowiska
Zabezpieczyć studzienki ściekowe. Nie dopuszczać do skażenia wód powierzchniowych
i gruntu. W przypadku poważnego zanieczyszczenia jakiegokolwiek elementu środowiska,
powiadomić odpowiednie władze administracyjne i kontrolne oraz organizacje ratownicze.
Zużyte opakowania dostarczać do uprawnionych do ich przerabiania przedsiębiorstw.
6.3. Metody i materiały zapobiegające rozprzestrzenianiu się skażenia i służące do
usuwania skażenia
Zbierać mechanicznie. Zebrany ze środowiska produkt można wykorzystać ponownie.
6.4. Odniesienia do innych sekcji
Postępowanie z odpadami – patrz sekcja 13. Środki ochrony indywidualnej – patrz sekcja 8.
Sekcja 7: Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie
7.1. Środki ostrożności dotyczące bezpiecznego postępowania
Podczas wszelkich, wykonywanych czynności z produktem: nie jeść, nie pić, nie palić, nie
zażywać lekarstw. Nie ma specjalnych zaleceń w przypadku pracy z kadmem w postaci
bloków. Podczas obróbki mechanicznej lub termicznej produktu unikać wytwarzania pyłów
i dymów produktu. Zapewnić odpowiednią wentylację. Unikać zanieczyszczenia oczu, skóry
i odzieży. Nie wdychać dymów i pyłów produktu wytwarzających się podczas obróbki
termicznej lub mechanicznej. Nosić odpowiednie środki ochrony indywidualnej. Myć ręce
przed każdą przerwą w pracy i po jej zakończeniu.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 5/14
7.2. Warunki bezpiecznego magazynowania, łącznie z informacjami dotyczącymi
wszelkich wzajemnych niezgodności
Przechowywać we właściwie oznakowanych, fabrycznych opakowaniach, z etykietą w języku
polskim zgodną z obowiązującymi przepisami. Nie przekraczać dopuszczalnego
jednostkowego obciążenia powierzchni magazynowej. Transport wewnętrzny przy użyciu
wózka widłowego lub suwnicy. Nie przechowywać razem z żywnością, napojami i paszami.
Unikać silnych utleniaczy, kwasów, siarki, cynku, selenu, telluru.
7.3. Szczególne zastosowanie(-a) końcowe
Powlekanie kadmem. Produkcja akumulatorów. Energetyka atomowa, elektrotechnika.
Sekcja 8: Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej
Informacje ogólne: Ochronę pracowników w branży związanej z narażeniem na kadm
zapewnia się przez systematyczne wdrażanie starannie zaprojektowanego systemu
stopniowego zarządzania ryzykiem, określającego środki kontroli narażenia pracowników
i łącznego pomiaru narażenia i jego skutków. Celem systemu jest zapobiegania i ochrona
przed wystąpieniem wczesnych (subklinicznych) skutków narażenia na poziomie organu
docelowego działania toksycznego (nerek). System ten jest szczegółowo opisany
w poradniku "Zarządzanie ryzykiem w odniesieniu do przewlekłego narażenia na kadm
i jego związki" (ICdA 2006). Poradnik opisuje dwie podstawowe etapy działania:
1) Pomiar stężenie Cd w powietrzu środowiska pracy:
Po pierwsze, uwzględnia się stosowanie środków technicznych, umożliwiających
zapewnienie normatywu (i-OEL) – 4 mg respirabilnego Cd/m3, zgodnie z wytycznymi UE
zaproponowanymi przez Komitet Naukowy (SCOEL), zgodnie z art. 3 dyrektywy 98/24/WE
(2009). Normatyw ten, (i-OEL) jest traktowany jako DNEL,- i jest obligatoryjny, jeżeli inne
pomiary narażenia na Cd oraz jego skutków dla zdrowia (jak podano poniżej) ekspozycji
i skutku (opisane poniżej) nie są wykonywane. Wartość OEL – 4 µg Cd/m3 dotyczy
generalnie kadmu i jego związków, chyba, że udowodni się ograniczoną rozpuszczalność
danego związku kadmu. Ogólna/wdychana frakcja odpowiadająca frakcji respirabilnej jest
zdeterminowana wielkością wdychanych cząstek.
2) Indywidualne postępowanie medyczne w zależności od wielkości narażenia i ujawnionych
skutków dla zdrowia. W zasadzie, podczas pracy z kadmem, i zwłaszcza wtedy nie można
zapewnić zgodności z wartością i-OEL, ochronę pracownika należy zapewnić przez
dodatkowe środki ograniczenia ryzyka, zgodnie z wartościami dopuszczalnych stężeń
biologicznych, zmierzonych dla każdego pracownika. Środki te obejmują:
• Stosowanie indywidualnych ochron dróg oddechowych i środków BHP w połączeniu z:
• Indywidualnym postępowaniem medycznym, obejmującym okresowy pomiar wskaźników
biologicznych narażenia i efektu.
Wskaźniki narażenia: pomiar Cd w moczu (mg Cd/g kreatyniny) i/lub Cd we krwi (mg Cd/l)
w celu oceny łącznego indywidualnego narażenia.
wskaźniki
efektu:
pomiar
wczesnych,
przedklinicznych
wskaźników
zaburzeń
czynnościowych kanalików nerkowych, takich jak: np. poziom β-mikroglobuliny (β2-MG)
i białka wiążącego retinol (RPB).
Swoisty medyczny nadzór (szczegóły ICdA 2006 r. - część II, pkt 4) stanowi uzupełnienie
działań technicznych i środków BHP. Umożliwia łączną ocenę narażenia poprzez wszystkie
możliwe drogi, dzięki ocenie zawartości CD w organizmie i ujawnieniu wczesnych
(subklinicznych skutków dla zdrowia. Zapewnia możliwość kontroli ryzyka związanego
z narażeniem pracowników na kadm.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 6/14
8.1. Parametry dotyczące kontroli
Nazwa substancji
Kadm
[CAS: 7440-43-9]
i jego związki
nieorganiczne w przeliczeniu na Cd
NDS
0,01 mg/m3
(frakcja
wdychalna)
NDSCh
0,002 mg/m3
(frakcja
respirabilna)
NDSP
-
DSB
Kadm w moczu: 5 µg/g
kreatyniny
Kadm we krwi: 5 µg/l
Podstawa prawna: Rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń
i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2014 roku,
poz. 817).
Procedury monitorowania:
PN-Z-04102-02:1975 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości kadmu i jego
związków. Oznaczanie kadmu i jego związków na stanowiskach pracy metodą
kolorymetryczną z ditizonem (norma wycofana bez zastąpienia).
PN-Z-04102-3:2013-10 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości kadmu i jego
związków. Część 3: Oznaczanie kadmu i jego związków na stanowiskach pracy metodą
płomieniową absorpcyjnej spektrometrii atomowej.
Kadm
Wartości DNEL substancji – składników produktu w warunkach narażenia ostrego
i przewlekłego
DN(M)ELs dla pracowników
4 µg Cd/m3
DN(M)ELs dla populacji generalnej
1,0 µg Cd/kg masy ciała na dzień (ok. 2 µg/g kreatyniny)
8.2. Kontrola narażenia
Obowiązują przepisy ogólne higieny pracy. Nie dopuszczać do przekraczania w środowisku
miejsca pracy stężeń normatywnych niebezpiecznych składników. Zapewnić odpowiednią
wentylację, zwłaszcza w pomieszczeniach zamkniętych, ogólną i miejscową wyciągową.
Wentylacja powinna być wykonana z zabezpieczeniu przeciwwybuchowym. Myć ręce i twarz
przed każdą przerwą i po zakończeniu pracy. W miejscu pracy nie jeść, nie pić, nie palić
tytoniu. Unikać kontaktu ze skórą. Nie dopuszczać do zanieczyszczenia oczu. Nie wdychać
par, dymów i pyłów produktu. Unikać kontaktu z żywnością.
Ochrona oczu lub twarzy: Stosować odpowiednie okulary ochronne w warunkach
narażenia na opary, pyły i dymy produktu (zgodne z EN 166).
Ochrona skóry: Stosować odpowiednie rękawice ochronne (zgodne z EN 374). Właściwości
ochronne rękawic zależą nie tylko od rodzaju materiału, z którego są wykonane. Czas
działania ochronnego może być różny przypadku różnych producentów rękawic.
W przypadku wielu substancji nie można precyzyjnie oszacować czasu działania ochronnego
rękawic. Uwzględniając podane przez producenta parametry rękawic należy zwracać uwagę
podczas stosowania produktu czy rękawice jeszcze zachowują swoje właściwości ochronne.
Stosownie do narażenia podczas pracy z produktem nosić odpowiednią odzież ochronną
z długimi rękawami i nogawkami, fartuchy, obuwie ochronne.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 7/14
Ochrona dróg oddechowych: W warunkach narażenia na stężenia przekraczające
dopuszczalne wartości NDS, w warunkach narażenia na pyły, dymy i opary produktu nosić
odpowiednie ochrony dróg oddechowych, np. w warunkach krótkotrwałego narażenia maski filtrujące z odpowiednim pochłaniaczem lub aparaty oddechowe z niezależnym
dopływem powietrza w warunkach narażenia na duże stężenia.
Zagrożenia termiczne: Zazwyczaj nie jest wymagana. Podczas pracy z gorącym
(roztopionym) produktem stosować ubranie ochronne odporne na wysoką temperaturę.
Stosowane środki ochrony indywidualnej powinny spełniać wymagania zawarte
w rozporządzeniu w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej
(Dz. U. z 2005 r., Nr 259, poz. 2173). Pracodawca zobowiązany jest zapewnić środki
ochrony indywidualnej właściwe do wykonywanych prac oraz spełniające wszystkie
wymagania, w tym ich konserwację i oczyszczanie.
Należy monitorować stężenie niebezpiecznych substancji w środowisku pracy zgodnie
z uznanymi metodami badawczymi. Tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania
badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy
powinny spełniać wymagania Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie badań
i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2011 r., Nr 33,
poz. 166).
Kontrola narażenia środowiska: Nie należy dopuścić do przedostania się dużych ilości
produktu do wód gruntowych, kanalizacji, ścieków lub gleby.
PNEC - Przewidywane stężenie niepowodujące zmian w środowisku.
Kadm [CAS: 7440-43-9]
PNEC dla organizmów słodkowodnych: 0,19 µg/L wody
PNEC dla organizmów morskich: 1,14 µg/L wody
PNEC osad (słodkowodny): 1,8 mg/kg suchej masy osadu
PNEC osad (woda morska): 0,64 mg/kg suchej masy osadu
PNEC gleba: 0,9 mg/kg suchej masy gleby
PNECSTP dla osadu czynnego w oczyszczalniach biologicznych: 20 µg Cd/L
PNEC drogą pokarmową: 0,16 mg/kg żywności (zatrucie wtórne – ptaki i ssaki)
Sekcja 9: Właściwości fizyczne i chemiczne
9.1. Informacje na temat podstawowych właściwości fizycznych i chemicznych
Wygląd:
Zapach:
Próg zapachu:
pH:
Temperatura topnienia/krzepnięcia:
Początkowa temperatura wrzenia
i zakres temperatur wrzenia:
Temperatura zapłonu:
Szybkość parowania:
Palność (ciała stałego, gazu):
Górna/dolna granica palności lub
górna/dolna granica wybuchowości:
Prężność par:
Wydanie 2
Ciało stałe barwy srebrnoszarej, bloki
o masie około 700 kg
Bezwonny
Nie dotyczy
Nie dotyczy
313oC
Nie dotyczy, produkt ulega rozkładowi
zanim zacznie wrzeć
Nie dotyczy
Nie dotyczy
Nie dotyczy
Nie dotyczy
Nie dotyczy
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Gęstość par:
Gęstość względna:
Rozpuszczalność:
Współczynnik podziału: n-oktanol/woda:
Temperatura samozapłonu:
Temperatura rozkładu:
Lepkość:
Właściwości wybuchowe:
Właściwości utleniające:
Strona/stron: 8/14
Nie dotyczy
8,6 g/cm3 w 20oC
Rozpuszczalność w wodzie 2,3 mg/l
Nie dotyczy
Nie dotyczy
Nie określono
Nie dotyczy
Brak. W wyniku kontaktu z kwasami
uwalnia się skrajnie łatwopalny wodór
Nie dotyczy
9.2. Inne informacje
Brak danych.
Sekcja 10: Stabilność i reaktywność
10.1. Reaktywność
W kontakcie z powietrzem ulega utlenieniu. Łatwo matowieje z kontakcie z wilgotnym
powietrzem.
10.2. Stabilność chemiczna
Produkt w warunkach prawidłowego przechowywania jest stabilny chemicznie.
10.3. Możliwość wystąpienia niebezpiecznych reakcji
W wyniku kontaktu z kwasami uwalnia się skrajnie łatwopalny wodór (H2).
10.4. Warunki, których należy unikać
Unikać nadmiernego ciepła, kontaktu z wilgocią i nadmiernego kontaktu z powietrzem.
10.5. Materiały niezgodne
Unikać silnych utleniaczy, kwasów, siarki, cynku, selenu, telluru.
10.6. Niebezpieczne produkty rozkładu
Brak w normalnych warunkach stosowania i przechowywania.
Sekcja 11: Informacje toksykologiczne
11.1. Informacje dotyczące skutków toksykologicznych
Toksyczność ostra:
LD50 (doustnie, myszy, kadm sproszkowany) 890 mg/kg masy ciała
LC50 (doustnie, szczury, kadm sproszkowany) 2330 mg/kg masy ciała
Po spożyciu: Działa toksycznie. Może powodować podrażnienie przewodu żołądkowo
jelitowego z nudnościami, wymiotami, biegunką. W następstwie połknięcia powoduje
ubytek płynów ustrojowych, ostrą niewydolność nerek i zaburzenia sercowo płucne.
Substancja jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie w tej klasie.
LC50 (inhalacyjnie, szczury) 20 mg/m3/30 min.
Narażenie drogą oddechową: Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe. Może
spowodować zgon w następstwie narażenia inhalacyjnego na dymy, pyły i opary.
W następstwie narażenia inhalacyjnego na dymy może powodować tzw. gorączkę
odlewników z objawami grypopodobnymi, metalicznym posmakiem w ustach, gorączką,
dreszczami, kaszlem, osłabieniem, bólem w klatce piersiowej, bólami mięśniowymi
i zwiększoną liczbą białych ciałek krwi. Objawy zatrucia mogą ujawnić się z opóźnieniem.
Może powodować obrzęk płuc, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunkę i opóźniony
obrzęk płuc, a także proteinurię. Substancja jest zaklasyfikowana jako stwarzająca
zagrożenie w tej klasie: T+; R26 (Acute Tox. 2; H330).
Działanie żrące/drażniące na skórę: Może powodować podrażnienie skóry. Substancja
nie jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie w tej klasie.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 9/14
Poważne uszkodzenie oczu/działanie drażniące na oczy: Może powodować
podrażnienie w warunkach narażenia na dymy i pyły. Substancja nie jest zaklasyfikowana
jako stwarzająca zagrożenie w tej klasie.
Działanie uczulające na drogi oddechowe lub skórę: Substancja nie jest
zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie w tej klasie.
Działanie mutagenne na komórki rozrodcze: Istnieją doniesienia o działaniu
mutagennym kadmu. Substancja jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie w tej
klasie: Muta. Cat. 3; R68 (Muta. Cat. 2; H341). Cechy działania mutagennego wykazano
w teście mikrojądrowym u myszy oraz metodą analizy cytogenetycznej u chomików.
Działanie rakotwórcze: Substancja jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie
w tej klasie, kategoria 2.
Na podstawie wyników badań epidemiologicznych u osób zawodowo narażonych na kadm
stwierdzono statystycznie zwiększoną liczbę przypadków raka gruczołu krokowego i dróg
oddechowych. Na podstawie wyników badań wskazujących na statystycznie istotne
zwiększenie liczby zgonów na raka dróg oddechowych wśród pracowników zatrudnionych
przy produkcji kadmu wnioskowano, że kadm i jego związki są czynnikami rakotwórczymi.
IARC (Międzynarodowa Organizacja do Badań nad Rakiem) zaliczyła kadm do czynników
o działaniu rakotwórczym dla ludzi – grupa 1. Również NTP (National Toxicology
Programme) w USA zaliczył kadm do grupy czynników rakotwórczych dla ludzi.
Działanie szkodliwe na rozrodczość: U potomstwa szczurów (samców i samic, którym
przez okres 13 tygodni podawano drogą pokarmową kadm w dawce 155 mg/kg stwierdzono
zmniejszoną masę urodzeniową i zmiany behawioralne.
U potomstwa samic szczurów, którym w okresie ciąży podawano drogą pokarmową kadm
w dawce 23 mg/kg stwierdzono zaburzenia rozwojowe układu krwiotwórczego (śledziony,
szpiku kostnego). Cechy działania teratogennego stwierdzono również u potomstwa samic
myszy, którym w okresie organogenezy podawano kadm drogą pokarmową.
W warunkach testu wielopokoleniowego, u szczurów narażonych drogą pokarmową,
stwierdzono zmniejszenie liczby implantacji/samicę oraz ogólnej liczby implantacji.
Zaburzenia spermatogenezy stwierdzono u samców szczurów w następstwie podania
kadmu do jamy otrzewnej.
Substancja jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie w tej klasie: Repr. Cat. 3;
R62-63 (Repr. 2; H361).
Toksyczność dla dawki powtarzalnej: Działa toksycznie przez drogi oddechowe i po
połknięciu; stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia.
Produkt jest zaklasyfikowany jako stwarzający zagrożenie w tej klasie: (T; R48/23/25;
STOT Cat. 1; H372).
Zagrożenie aspiracją: Substancja nie jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie
w tej klasie.
Opóźnione, bezpośrednie oraz przewlekłe skutki krótko- i długotrwałego
narażenia
Skutki narażenia ostrego:
Kontakt z oczami: Może powodować podrażnienie oczu w warunkach narażenia na dymy
i pyły.
Kontakt ze skórą: Może powodować podrażnienie skóry.
Narażenie drogą oddechową: Może spowodować zgon w następstwie narażenia
inhalacyjnego na dymy, pyły i opary. W następstwie narażenia inhalacyjnego na dymy
może powodować tzw. gorączkę odlewników z objawami grypopodobnymi, metalicznym
posmakiem w ustach, gorączką, dreszczami, kaszlem, osłabieniem, bólem w klatce
piersiowej, bólami mięśniowymi i zwiększoną liczbą białych ciałek krwi. Objawy zatrucia
mogą ujawnić się z opóźnieniem. Może powodować obrzęk płuc, nudności, wymioty, bóle
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 10/14
brzucha, biegunkę i opóźniony obrzęk płuc, a także proteinurię.
Po spożyciu: Może powodować podrażnienie przewodu żołądkowo jelitowego
z nudnościami, wymiotami, biegunką. Działa toksycznie po połknięciu. W następstwie
połknięcia powoduje ubytek płynów ustrojowych, ostrą niewydolność nerek i zaburzenia
sercowo płucne.
Skutki narażenia przewlekłego:
Narażenie drogą oddechową: Kadm może powodować raka dróg oddechowych.
W następstwie powtarzanego narażenia inhalacyjnego może powodować przewlekłe
zapalenie oskrzeli, a także owrzodzenie i perforację przegrody nosowej. Kadm i jego
związki mogą powodować uszkodzenie płuc, wątroby i nerek oraz nowotwory płuc i gruczołu
krokowego u ludzi. Może powodować upośledzenie węchu, rozedmę płuc, niedokrwistość,
demineralizację kości i zwłóknienie płuc. Z wyników badań wynika, że pierwotnym organem
docelowego działania toksycznego kadmu w warunkach narażenia przewlekłego są nerki.
Substancja jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie w tej klasie.
Narządy docelowego działania toksycznego: Nerki, krew, wątroba, płuc, układ kostny,
prostata.
Sekcja 12: Informacje ekologiczne
12.1. Toksyczność
Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki.
Na mocy punktu 1.3.4 rozporządzenia 1272/2008, substancja nie spełnia tego zagrożenia
ze względu na formę w jakiej jest wprowadzana do obrotu.
Toksyczność ostra dla środowiska wodnego:
Wartość TLm dla pstrąga tęczowego: 30 ppm w warunkach 24-godzinnego narażenia.
Wartość CL50 dla okonia słonecznego (stripped bass) w warunkach 24-48-godzinnego
narażenia: 0,001 ppm. Wartość TL50 dla ryby fathead minnow w warunkach 96-godzinnego
testu statycznego: 7,2 ppm.
EC50 dla Daphnia pulex: 42 µg Cd/l. Wartości EC50 wynoszą od 38 µg Cd/l do 1900 µg Cd/l.
Średnia geometryczna dla skorupiaków, Daphnia, wynosi 130 µg Cd/l.
Substancja jest zaklasyfikowana jako stwarzająca zagrożenie w tej klasie.
Toksyczność przewlekła dla środowiska wodnego:
Wody słodkowodne:
Dane dla 12 gatunków ryb:
Wartość NOEC wynosi od 0,47 µg/l Cd do 13,5 µg/l Cd (dla substancji rozpuszczonej).
Wody morskie:
Dane dla 6 gatunków ryb:
Wartość NOEC wynosi od 10 µg/l Cd do 794 µg/l Cd (dla substancji rozpuszczonej).
Najniższa wartość przewlekłego NOEC, zastosowana jako wartość referencyjna
klasyfikacji: 0,21 µg Cd/l (Daphnia magna).
Toksyczność dla mikroorganizmów:
EC10/LC10 lub NOEC mikroorganizmów wodnych: 0,2 mg/l
Toksyczność dla organizmów w środowisku lądowym:
PNEC drogą pokarmową: 0,16 mg/kg żywności (zatrucie wtórne – ptaki i ssaki)
Toksyczność dla środowiska atmosferycznego: Nie ma danych dla produktu.
Wydanie 2
do
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 11/14
12.2. Trwałość i zdolność do rozkładu
Nie dotyczy metali, substancji nieorganicznych.
12.3. Zdolność do bioakumulacji
Istniejące wyniki badań nie rozstrzygają jednoznacznie o możliwości bioakumulacji kadmu
w środowisku. Wyniki badań biomagnifikacji kadmu w łańcuchu pokarmowym w środowisku
wodnym, wskazują, że kadm nie ulega biomagnifikacji.
12.4. Mobilność w glebie
Kadm może migrować do powietrza z naturalnych źródeł.
12.5. Wyniki oceny właściwości PBT i vPvB
Nie dotyczy substancji nieorganicznych.
12.6. Inne szkodliwe skutki działania
Nie wpływa na ocieplenie globalne i niszczenie warstwy ozonowej.
Sekcja 13: Postępowanie z odpadami
13.1. Metody unieszkodliwiania odpadów
Podczas usuwania odpadów przestrzegać przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r.
o odpadach (Dz. U. 2013 r., poz. 21 z późn zm.). Przestrzegać przepisów ustawy z dnia 13
czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. 2013 r.,
poz. 888 z późn. zm.).
Klasyfikacja odpadów zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia
2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923).
Wspólnotowe akty prawne:
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r.
w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy z późn. zm.
Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r.
w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych z późn. zm.
Sposób likwidacji produktu: Nie wprowadzać do środowiska. Odpady i złom kadmu
przekazać do recyklingu.
Sposób likwidacji opakowań: Opakowania usuwać jako odpad; dostarczać do
uprawnionego przedsiębiorstwa.
Sekcja 14: Informacje dotyczące transportu
14.1. Numer UN
Brak.
14.2. Prawidłowa nazwa przewozowa UN
Brak.
14.3. Klasa(-y) zagrożenia w transporcie
Brak.
14.4. Grupa pakowania
Brak.
14.5. Zagrożenia dla środowiska
Nie określono.
14.6. Szczególne środki ostrożności dla użytkownika
Podczas obchodzenia się z ładunkiem należy stosować środki ochrony indywidualnej – patrz
sekcja 8.
14.7. Transport luzem zgodnie z załącznikiem II do MARPOL 73/78 i kodem IBC
Nie określono.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 12/14
Sekcja 15: Informacje dotyczące przepisów prawnych
15.1. Przepisy prawne dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska
specyficzne dla substancji lub mieszaniny
• Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach
(Dz. U. Nr 63, poz. 322 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie kryteriów
i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin – tekst ujednolicony
(Dz. U. 2015 r., poz. 208).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z 2005 r. Nr 259, poz. 2173).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2012 r. w sprawie oznakowania
opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych oraz niektórych
mieszanin – tekst ujednolicony (Dz. U. 2015 r., poz. 450).
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy (Dz. U. 2014 r., poz. 817).
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – tekst ujednolicony
(Dz. U. z 2003, Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166).
• Ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. (Dz. U. 2013 r., poz. 21 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami
opakowaniowymi (Dz. U. 2013, poz. 888 z późn. zm.).
• Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923).
• Transport drogowy i kolejowy ADR/RID zgodnie z Oświadczeniem Rządowym z dnia 28
maja 2013 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej
dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR),
sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. (Dz. U. 2013 r., poz. 815) oraz
Ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym - tekst ujednolicony
(Dz. U. 2013, poz. 1594 z późn. zm.).
• Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia
2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń
(REACH), Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 396 z dnia 30 grudnia 2006 roku
z późn. zm.
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia
2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin,
zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające
rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 z późn. zm.
• Rozporządzenie Komisji (UE) nr 453/2010 z dnia 20 maja 2010 r. zmieniające
rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów
(REACH).
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r.
w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy z późn. zm.
• Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 1994 r.
w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych z późn. zm.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 13/14
15.2. Ocena bezpieczeństwa chemicznego
Dokonano ocenę bezpieczeństwa chemicznego dla substancji.
Sekcja 16: Inne informacje
Pełen tekst zwrotów H z sekcji 2 i 3:
H330 - Wdychanie grozi śmiercią.
H341 - Podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne.
H350 - Może powodować raka.
H361fd - Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność lub na dziecko w łonie matki.
H372 - Powoduje uszkodzenie narządów poprzez długotrwałe lub powtarzane narażenie.
H400 - Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne.
H410 - Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki.
Wyjaśnienie skrótów i akronimów:
Aquatic Acute 1 - Stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego – zagrożenie ostre,
kategoria 1.
Aquatic Chronic 1 - Stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego - zagrożenie
przewlekłe, kategoria 1.
Acute Tox. 2 - Toksyczność ostra (po narażeniu inhalacyjnym), kategoria 2.
Carc. 1B - Rakotwórczość, kategoria zagrożeń 1B.
Carc. Cat. 2 - Rakotwórczość, kategoria 2.
DNEL - Pochodny poziom niepowodujący zmian stanu zdrowia człowieka.
DSB - Stężenie w materiale biologicznym.
EC50 - Średnie skuteczne stężenie.
LC50 - Stężenie śmiertelne medialne.
LD50 - Dawka śmiertelna medialna.
Muta. 2 - Działanie mutagenne na komórki rozrodcze, kategoria zagrożeń 2.
Muta. Cat. 3 - Działanie mutagenne, kategoria 3.
NDS - Najwyższe dopuszczalne stężenie.
NDSCh - Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe.
NDSP - Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe.
PNEC - Przewidywane stężenie niepowodujące zmian w środowisku.
Repr. 2 - Działanie szkodliwe na rozrodczość, kategoria zagrożeń 2.
Repr. Cat. 3 - Działanie szkodliwe na rozrodczość, kategoria 3.
STOT RE 1 - Działanie toksyczne na narządy docelowe - narażenie powtarzane, kategoria
zagrożeń 1.
Źródła danych kluczowych:
Karta charakterystyki producenta z dnia 20 maja 2011 roku.
Porady szkoleniowe: Przed użyciem zapoznać się z kartą charakterystyki.
Uwaga: Niniejsza karta charakterystyki jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi, bez
zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich
informacji lub zaleceń w niej zawartych. Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają
aktualny stan naszej wiedzy.
Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie
wymogów prawa krajowego oraz za określenie przydatności produktu do konkretnych celów.
Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości produktu.
Wydanie 2
KARTA CHARAKTERYSTYKI
Na podstawie rozporządzenia nr 1907/2006/WE (REACH) z późn. zm.
KADM RAFINOWANY
Data wydania: 29.02.2012
Aktualizacja: 09.06.2015
Strona/stron: 14/14
Niniejsza informacja oparta jest na aktualnym stanie naszej wiedzy i jej interpretacją jest
opisanie produktu tylko pod kątem uwzględnienia wymogów zdrowia, bezpieczeństwa
i ochrony środowiska.
Kartę charakterystyki wykonano na podstawie obowiązujących w Polsce przepisów
dotyczących substancji chemicznych i ich mieszanin przez Firmę Doradczą ISOTOP s.c.
z siedzibą w Gdańsku: www.isotop.pl; e-mail: [email protected]
Aktualizacji karty charakterystyki z dnia 29 lutego 2012 roku (wydanie 1) dokonano
w podsekcji 1.1, 1.3, 2.1, 2.2, 3.1, 8.1, 8.2, 9.1, 10.6, 11.1, 12.1, 13.1, 15.1 oraz w sekcji
16 i oznaczono zmieniony tekst przez podkreślenie.
Wydanie 2