banki mleka - dlaSpecjalistow.pl

TECHNIKA – TECHNOLOGIA
BANKI MLEKA
jako element promocji karmienia piersią
W większości krajów Europy banki mleka są częścią spójnego systemu opieki nad matką mającego na celu
zwiększenie odsetka dzieci karmionych piersią. Tocząca się na świecie dyskusja nad skutecznością banków
mleka jako narzędzia promującego karmienie naturalne od kilku miesięcy dotyczy także Polski.
P
o kilkunastu latach braku zainteresowania
tą alternatywą żywienia noworodków w naszym kraju pierwszy profesjonalny bank mleka
powstał w Warszawie, kolejne w innych miastach.
Pozytywny wpływ organizacji banków na system
wspierania matki w decyzji o naturalnym karmieniu
mierzy się odsetkiem dzieci karmionych piersią lub
mlekiem własnej matki z grupy dzieci otrzymujących
początkowo mleko od dawczyń. Pozytywnym efektem
zagospodarowywania nadmiaru mleka od dawczyń
z danego szpitala jest także zmiana postaw społeczności
lokalnej, na takie, które sprzyjają karmieniu piersią.
Mleko od dawczyń stanowi bezpieczną alternatywę dla
mieszanki, w sytuacji kiedy mleko biologicznej matki
jest niedostępne lub jest w niewystarczającej ilości.
Istnieje jednak kilka obiektywnych trudności
we wskazaniu wpływu działalności banków mleka
na politykę karmienia piersią, wynikających po części
z założeń tych instytucji.
Bank, który nie zarabia,
szpital, który nie traci
Ponad 160 laboratoriów zrzeszonych w Europejskim
Stowarzyszeniu Banków Mleka umożliwia bezpieczne
dzielenie się pokarmem kobiecym na rzecz dzieci,
które z przyczyn losowych nie mogą być karmione mlekiem własnych mam. Mamy dawczynie
to wolontariuszki przekonane o wartości kobiecego
mleka – nie otrzymują gratyfikacji za oddawanie
pokarmu – robią to honorowo. Dawczynie to zdrowe kobiety, przestrzegające diety matki karmiącej,
wolne od nałogów i prowadzące higieniczny tryb
życia. Warunkiem współpracy z bankiem mleka jest
ustabilizowana laktacja, która zapewnia efektywne
karmienie własnego dziecka. Dawczynie badane
są w kierunku obecności przeciwciał świadczących
o infekcji wirusem HIV, wirusem żółtaczki typu
B i C, a także wyklucza się nosicielstwo kiły. Takie
środki ostrożności są wymagane, chociaż mleko jest
pasteryzowane metodą Holtera poprzez inkubację
w 62,5ºC przez 30 minut. Proces pasteryzacji eliminuje z mleka groźne bakterie z wyjątkiem E. faecalis,
jak również wiele wirusów, w tym wirus HIV, CMV,
HTLV czy prątki gruźlicy. Ze względu na groźne dla
zdrowia i życia konsekwencje zakażenia przez mleko
krew dawczyń jest badana w odstępach podyktowanych
wiedzą o tzw. okienku serologicznym.
OPM 9-10/2012
Ze względu na możliwość przetrwania w mleku
termoopornych toksyn bakteryjnych wskazana jest
analiza mikrobiologiczna mleka przed pasteryzacją.
Mleko powinno być przechowywane w przystosowanych do tego plastikowych butelkach, posiadających
atest do kontaktu z żywnością. Aby zapewnić czystość
procesu pozyskiwania pokarmu, optymalnie jest, gdy
butelki dopasowane są do laktatorów klasy szpitalnej
z możliwością separacji mediów. Sprzęt do ściągania
pokarmu powinien być użytkowany zgodnie z zaleceniami producenta, ze szczególnym uwzględnieniem
zasad sterylizacji w przypadku sprzętu ogólnego użytku
i dezynfekcji laktatorów osobistych. Bank mleka generuje
więc koszty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa
epidemiologicznego. Aktualnie wydatkami tymi obciążany jest szpital, który decyduje się na organizację
placówki na swoim terenie. Reaktywacja banków mleka
w Polsce nie przyniesie zamierzonego efektu, jakim
jest zwiększenie odsetka dzieci karmionych wyłącznie
mlekiem kobiecym, jeżeli nie dojdzie do wdrożenia
procedury medycznej, która pozwalałaby na refundację
z NFZ kosztów leczenia dziecka karmionego naturalnie
na wyższym poziomie niż to, które karmione jest sztucznie. Wymaga to jednak rozwiania wszelkich wątpliwości
związanych z zastosowaniem pasteryzowanego mleka
od dawczyń w procesie terapii wcześniaków i dzieci
chorych.
dr Aleksandra
Wesołowska
Warszawski
Uniwersytet
Medyczny
Mleko prawie jak od mamy
Poważnym ograniczeniem w upowszechnieniu pasteryzowanego mleka od dawczyń w polskich oddziałach
intensywnej terapii jest przekonanie o nieoptymalnym
składzie pokarmu od innej niż biologiczna matka oraz
zmniejszonej wartości terapeutycznej mleka poddanego
obróbce. Najistotniejszą kwestią pod względem zaspokojenia potrzeb żywieniowych noworodka urodzonego
przedwcześnie jest łatwa przyswajalność składników
pokarmowych zawartych w zgodnym gatunkowo pokarmie, jakim jest mleko od dawczyń. W przypadku
mleka pasteryzowanego może być jedynie obniżona
zdolność trawienia tłuszczów przez dezaktywację lipazy
zależnej od soli żółci. Pod względem żywieniowym
straty podczas pasteryzacji Holtera są minimalne
i dotyczą głównie witamin rozpuszczalnych w wodzie,
takich jak witamina C, witamina A, kwas foliowy. Jak
wykazały badania opublikowane w bibliotece Cochraine, suplementacja mleka biologicznej matki mlekiem
35
TECHNIKA – TECHNOLOGIA
z banku mleka, zamiast sztuczną mieszanką, skutkuje
wolniejszym przybieraniem na wadze oraz zwolnieniem
przyrostu na długość oraz obwodu głowy. Jednocześnie
w przypadku 6 na 8 analizowanych badań średnie
przyrosty wagi w czasie były optymalne.
Pasteryzacja Holtera, stosowana powszechnie w bankach mleka na całym świecie rzeczywiście dezaktywuje
część czynników, które wspomagają rozwój niedojrzałego noworodka. W mleku kobiecym zawartych jest
jednak tysiące czynników należących do związków
o zróżnicowanej budowie pod względem biochemicznym. Destrukcji temperaturami przekraczającymi
ciepłotę ciała ulegają z pewnością komórki układu
immunologicznego zawarte w mleku kobiecym oraz
immunoglobuliny klasy G i M. IgA natomiast pozostają
aktywne, co ma szczególne znaczenie w rozwoju tolerancji pokarmowej noworodka. Cytokiny zawarte w mleku
kobiecym są bardzo niejednorodną klasą związków
pod względem budowy i różnie też zachowują się
po pasteryzacji – część traci aktywność, jak np. czynnik
wzrostu hepatocytów, a inne są termooporne, jak np.
TGF beta i alfa. Obróbka cieplna dezaktywuje enzymy
mleka, takie jak wspomniana lipaza zależna od soli
żółci, w mniejszym stopniu – amylazę i peroksydazę
glutationu, względnie stabilna jest natomiast laktoferyna oraz całkowicie odporny na zakres temperatur
stosowanych dla mleka kobiecego – lizozym. Mniej
złożone związki pochodzenia aminokwasowego, takie
jak leptyna, pozostają aktywne biologicznie, co może
mieć wpływ na różnice w regulacji stanów głodu i sytości
u dzieci karmionych naturalnie i sztucznie.
Zawarte w mleku niezbędne nienasycone kwasy
tłuszczowe, takie jak LCPUFA, w minimalnym stopniu
tracą aktywność na drodze pasteryzacji, ale jak wykazały
ostatnie badania wymagana jest suplementacja tych
związków w diecie dawczyń ze względu na zróżnicowany ich poziom w mleku matek wcześniaków.
Jak wykazano w wielu badaniach, mleko po pasteryzacji nadal pozostaje nie tylko wartościowym
pokarmem, ale także źródłem wielu gatunkowo specyficznych bioaktywnych czynników. Jeśli więc nawet jest
to pokarm mniej wartościowy niż pokarm biologicznej
matki, nadal stanowi on pierwszą alternatywę z wyboru
w przypadku konieczności dokarmiania noworodka.
Dla oceny efektywności stosowania mleka z banku
mleka w suplemetacji żywienia wcześniaka liczą się
jednak badania oceniające nie tylko krótko-, ale i długoterminowe efekty kliniczne. Poważnym ograniczeniem
dla prezentacji wiarygodnych wyników jest w tym
przypadku różnorodność protokołów żywieniowych.
W niewielkiej części badań mleko od dawczyń stanowi
wyłączną podstawę diety dziecka, gdyż nieetyczne
by było zaprzestanie starań o mleko biologicznej matki.
Efekt zastąpienia sztucznych mieszanek mlekiem gatunkowo biologicznym osłabia konieczność stosowania
tzw. wzmacniaczy pokarmu kobiecego produkowanych
na bazie mleka krowiego. Biorąc pod uwagę te ograniczenia, wyniki, które uzyskano na grupie około
tysiąca noworodków urodzonych przed terminem,
wykazały ochronną rolę pasteryzowanego pokarmu
w stosunku do rozwoju martwiczego zapalenia jelit
36
(ang. NEC) w okresie okołoporodowym, jak również
wpływ na zmniejszone ryzyko zachorowania na tzw.
późną sepsę (ang. LOS), powinny być przekonywujące.
Konieczne są jednak badania prospektywne, które
pozwolą ocenić efekty długoterminowe.
Mleko dla najmniejszych,
mleko dla wybranych
Wraz z uznaniem wartości mleka pasteryzowanego
wiąże się konieczność ustalenia ściśle określonej
kolejności beneficjentów. Mleko z banku mleka
przeznaczone jest przede wszystkim dla wcześniaków
i dzieci przewlekle chorych oraz zagrożonych martwiczym zapaleniem jelit, sepsą lub też dzieci matek
HIV-pozytywnych. W sytuacji niedoboru pokarmu
w banku mleka pierwszeństwo mają noworodki,
u których zwłoka w rozpoczęciu minimalnego żywienia troficznego spowodowana jest brakiem mleka
biologicznej matki.
W Polsce pilotażowy program Fundacji Bank Mleka
Kobiecego pt. „Mamy mleko dla wcześniaka”, polegający
na wdrożeniu odpowiednich procedur we współpracy
z Kliniką Neonatologii CMKP Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego im. prof. W Orłowskiego
w Warszawie ogranicza się do noworodków urodzonych
przed terminem w tym jednym szpitalu. Na mocy
porozumienia pomiędzy szpitalami mleko użyczane
jest także nieodpłatnie pacjentom Kliniki Intensywnej
Terapii i Neonatologii WUM kwalifikowanych przez
prof. Marię Katarzynę Borszewską-Kornacką, która
jest patronem naukowym programu.
Mleko mamy jest w głowie,
mama jest w rękach personelu
Decyzja o suplementacji mlekiem z banku mleka
powinna być zawsze poprzedzona poradą laktacyjną
wspierającą biologiczną matkę w decyzji o naturalnym
karmieniu. Często świadomość zabezpieczenia potrzeb
żywieniowych dziecka mlekiem z banku mleka pozwala
biologicznej mamie uporać się z presją i stresem, który
hamuje laktację.
Edukacją laktacyjną powinny zostać objęte także
matki dawczynie, gdyż ich wiedza o wartości kobiecego
mleka i zaangażowanie w pomoc innym jest argumentem dla kobiet nieprzekonanych do naturalnego
karmienia. Kobiety współpracujące z bankami mleka
stają się często liderami grup wsparcia, a ich przykład
jest źródłem motywacji dla matek borykających się
z problemami z podtrzymaniem laktacji.
Złożone i szczegółowe procedury banku mleka, obejmujące rekrutacje dawczyń, instrukcje postępowania
z mlekiem przed i po pasteryzacji, kolejność beneficjentów gwarantują optymalne zagospodarowywanie
nadwyżek pokarmu w czasie pobytu w szpitalu, który
może być także wykorzystany dla własnego dziecka
dawczyni w sytuacji kryzysowej.
Dlatego dobrze funkcjonujący bank mleka to przede
wszystkim element promocji karmienia piersią i dowód wielkiej troski matek i personelu medycznego
o właściwe wykorzystanie bezcennego dla małych
pacjentów pokarmu, jakim jest mleko mamy.

OPM 9-10/2012