wydanie 1 - mam.media.pl

Caspar David Friedrich,
Mężczyzna i
kobieta obserwujący księżyc, 1830-1835
Adam Mickiewicz (1798-1855) jest
najważniejszym polskim poetą
wieszczem. Student literatury na
Uniwersytecie
Wileńskim
wcześnie debiutował tomikiem
"Poezje,
tom
I"
(1822),
wprowadzając na łamy polskiej
literatury nowy prąd zwany
romantyzmem.
Odrzucił
kunsztowną i poprawną budowę
utworów,
odrzucił
często
poruszane motywy na rzecz
fantastyki, ludowej moralności,
legend, podań. "Czucie i wiara
silniej mówi do mnie niż mędrca
szkiełko i oko", napisał w
balladzie "Romantyczność". Słowa
te zdominowały polską poezję nie
tylko w pierwszej połowie XIX
wieku, ale i na długo po śmierci
poety.
Co ma księżyc do Mickiewiczowej
ballady? Otóż, w romantyzmie artystów
często pociągała tajemniczość przyrody,
zwłaszcza miejsca odludne
budzące grozę. W balladzie i na obrazie
została uchwycona przyroda nocą, a
człowiek - na jej tle - jest tylko aktorem
drugoplanowym.
Ballady i romanse
Wydany w debiutanckim tomiku
Mickiewicza zbiór 14 utworów, dla
których wspólna jest ludowość oraz
fascynacja pięknem, jak i grozą
natury, mszczącej się za krzywdy
niewinnych. Tym samym poeta
oddaje swe silne przywiązanie do
rodzimych tradycji, nie są mu obce
ludowe podania zasłyszane nieraz w
dzieciństwie. Do tej sielskiej
ŚWIAT PRZEDSTAWIONY
1. Miejsce: jezioro Świteź, miejsce
spotkań strzelca i dziewczyny.
2. Czas: późny wieczór.
3.
Bohaterowie:
strzelec
"w
tutejszym borze" i dziewczyna
rusałka z jeziora Świteź.
4. Narracja: 1-osobowa; narrator
zdaje
relację
z
przebiegu
niefortunnie
zakończonej
dla
strzelca randki.
5. Fabuła:
Para zakochanych spotyka się
późnym wieczorem nad jeziorem
Świteź.
Chłopak
przysięga
dziewczynie miłość i wierność,
chociaż nic o niej nie wie.
Dziewczyna
ukrywa
przed
strzelcem swoje pochodzenie, jest
nieufna. Przestrzegła go przed
złamaniem przysięgi, po czym
ucieka, a na jej miejsce pojawia się
kuszącej
urody
dziewczyna.
Strzelec nie umie oprzeć się pokusie
i ulega namowom tajemniczej
kobiety. Wszedł do wody i, zanim
się
zorientował,
że
kusząca
piękność była jego dziewczyną,
przepadł w odmętach Świtezi.
Strzelec oblał egzamin z wierności,
więc za karę jego dusza błąkać się
ma wzdłuż brzegów jezioro aż po
czasu kres.
o
Kazimierz Alchimowicz, Świtezianka, 1900
Obraz wziął udział w ogłoszonym w 1898
r. przez "Tygodnik Ilustrowany" konkursie
na ilustrację do dzieł Mickiewicza. Praca,
pierwotnie wykonana "na kartonie",
wygrała jednogłośnie.
rzeczywistości wkrada się
fantastyka, będąca wymiarem
sprawiedliwości w myśl
ludowej moralności - surowej,
nie znającej litości. Wspólny
jest również nastrój:
tajemnicy, grozy, dodatkowo
wzmagany przez dzikość,
nieprzystępność przyrody.
CHŁOPAK
Młody, lekkomyślny, kochliwy.
Zadeklarował uczucia do tajemniczej
dziewczyny, choć nic o niej nie wiedział.
Postawa strzelca przestrzega przed
rzucaniem słów na wiatr, pochopnym
podejmowaniu decyzji.
DZIEWCZYNA
Z jednej strony budzi negatywne uczucia,
w związku z okrutnym ukaraniem i
okpieniem młodzieńca. Z drugiej strony czy nie miała racji?
Co warto wiedzieć o balladzie?
1. Synkretyzm rodzajowy
jest to łączenie elementów liryki,
epiki i dramatu w jednym
utworze.
Do
liryki
należy,
chociażby, budowa stroficzna,
środki
poetyckie.
Z
epiki
wyodrębnianie elementów świata
przedstawionego,
w
tym
narratora. Elementem dramatu
jest dialog chłopaka i dziewczyny,
a więc podział na głosy.
2. Fantastyka
W balladzie roi się od stworzeń
pełnych magicznych mocy, które
potrafią zmienić postać, rzucić
zaklęcia.
3. Nastrój
grozy, tajemnicy. Noc, pełnia
księżyca,
miejsca
odludne
wzmagają atmosferę niezwykłości
i strachu. Warto zwrócić uwagę na
"zachowanie się" przyrody, która
to najczęściej reaguje na zwroty
akcji i która to niejednokrotnie
staje się świadkiem krwawych
wydarzeń.
4. Ludowość
tematy zaczerpnięte z podań,
legend, czasami i wierzeń, w tym i
zabobony. Ludowość przejawia się
również w przesłaniu ballady "nie ma winy bez kary". Przyroda
stoi na straży porządku. Morał je z
reguły wypowiedziany wprost,
najczęściej
kilkakrotnie
powtórzony.
BUDOWA "ŚWITEZIANKI"
- 38 strof czterowersowych,
- naprzemienne wersy 10- i 8sylabowe
- średniówka po 5. sylabie
- rymy krzyżowe abab cdcd...
- pojawiają się refreny - ich funkcją
jest nawiązanie do ludowych tradycji
przekazywania
sobie
różnych
opowieści za pomocą piosenek.
ŚRODKI POETYCKIE
- porównania: "jak mokry jaskier
wschodzi na bagnie"
- omówienie: "wodnym krysztale"
- epitety: "chłopiec piękny i młody",
"świetle księżyca", "luba dziewczyno"
- pytania retoryczne: "Kim jest
dziewczyna?"
- animizacja: "niesie go wodne
przestworze", "oczy twe żwirem
zagasną", "roztwiera paszczę otchłań
podwodna"
- onomatopeje: "a wicher szumi po
gęstym lesie", "on pod tym jęczy
modrzewiem"
- metafora: "namioty źwierciadeł"
środki potęgują nastrój grozy,
tajemniczości,
działają
na
wyobraźnię
MOTYW WINY I KARY w literaturze
Adam Mickiewicz "Dziady" cz. II
Pojawiające się duchy ostrzegają, że kara
nikogo nie ominie.
Juliusz Słowacki "Balladyna"
Natura karze
Boskich.
za
pogwałcenie
mit o Prometeuszu
praw
nieadekwatna kara do popełnionej winy