Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej

Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej

Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej
Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej
Po Soborze Watykańskim II
Wstęp
1. Wydane dnia 15 września 1962 r. "Dyrektyw Episkopatu w związku z Instrukcją
św. Kongregacji Obrzędów o muzyce sakralnej i Liturgii" jako dokument
przedsoborowy wymagały przepracowania w duchu soborowej Konstytucji o Świętej
Liturgii (KL) oraz posoborowych dokumentów Stolicy Apostolskiej, mianowicie:
Instrukcji "Musicam sacram" z r. 1967 (MS) oraz "Wprowadzenia ogólnego do Mszału
Rzymskiego" z r.1975 (IGMR). Pracę tę wykonała Podkomisja Komisji Liturgicznej
Episkopatu Polski ds. Muzyki Kościelnej zestawiając w niniejszej Instrukcji
najwaŜniejsze zasady dotyczące muzyki liturgicznej. Główną podstawę opracowania
norm zawartych w Instrukcji stanowią wspomniane dokumenty Stolicy Apostolskiej
obowiązujące w całym Kościele. Uwzględnione jednak zostały takŜe zwyczaje i
tradycje polskie zatwierdzone przez Stolicę Apostolską.
2. Instrukcja ma charakter normatywny i ogólny zajmując się jedynie tymi
problemami szczegółowymi, które stały się obecnie aktualne. Inne przypadki
naleŜy rozpatrywać, uwzględniając normy ogólne. Sprawy trudniejsze naleŜy
przedkładać do rozstrzygnięcia Diecezjalnej Komisji Muzyki Kościelnej względnie
Podkomisji ds. Muzyki Kościelnej przy Komisji Episkopatu ds. Liturgii.
I Normy ogólne
3. Muzyką liturgiczną nazywamy tę muzykę, która moŜe być uŜywana przy
sprawowaniu kultu BoŜego. Zgodnie z treścią Instrukcji "Musicam Sacram" powinna
się ona odznaczać charakterem sakralnym oraz doskonałością formy (MS 4a). Celem
muzyki liturgicznej jest "chwała BoŜa i uświęcenie wiernych" (KL 112), tak
wykonawców jak i pozostałych uczestników liturgii. Do muzyki liturgicznej
zaliczamy: śpiew jednogłosowy (chorał gregoriański i śpiew ludowy), śpiew
wielogłosowy (polifonia dawna i nowsza) oraz muzykę instrumentalną (MS 4b).
4. Muzyka, a zwłaszcza śpiew, jest nie tylko ozdobą uroczystej liturgii, ale
jest jej integralną częścią. Dlatego naleŜy pilnie zabiegać o to, by czynności
liturgiczne w miarę moŜliwości były odprawiane ze śpiewem, uwzględniając
równocześnie podział funkcji między róŜne osoby (MS 5). Śpiew bowiem sprzyja
zjednoczeniu zgromadzonych i otwiera ich dusze na tajemnice roku liturgicznego
(IGMR 25). Dlatego teŜ, jeŜeli nie zachodzi uzasadniona przeszkoda, części
przeznaczone do śpiewu z załoŜenia, powinny być rzeczywiście śpiewane z
uwzględnieniem rodzaju formy, których domaga się ich charakter (MS 5).
5. KaŜda czynność liturgiczna powinna być uprzednio starannie przygotowana pod
względem duszpasterskim i muzycznym (MS 5). Odpowiedzialnym za to jest przede
wszystkim duszpasterz kościoła oraz jego współpracownicy, a zwłaszcza organista,
kantor oraz prowadzący zespoły śpiewacze.
6. Do uroczystości z trudniejszymi melodiami naleŜy wybierać osoby bieglejsze w
śpiewie, a nie kierować się jedynie względem na ich godność i urząd (MS 8).
7. Przy wyborze repertuaru muzycznego naleŜy uwzględnić moŜliwości wykonawców.
Lepiej jest bowiem wykonać dobrze jakiś utwór prosty, niŜ wykonywać źle rzeczy
trudniejsze.
8. Repertuar utworów, czy to śpiewanych, czy wykonywanych na instrumentach, musi
zgadzać się z myślą przewodnią dnia liturgicznego lub przynajmniej zgadzać się z
okresem liturgicznym, jak równieŜ odpowiadać treściowo danej czynności
liturgicznej (MS 32).
9. PoniewaŜ liturgia jest dziełem całego ludu BoŜego, dlatego podczas jej
sprawowania naleŜy mieć na względzie dobro duchowe wszystkich zgromadzonych
bardziej niŜ poszczególnych jednostek (IGMR 313). Ten wzgląd naleŜy mieć zawsze
na uwadze przy włączaniu w ramy liturgii odpowiednich śpiewów.
10. Wszystkie śpiewy przeznaczone do uŜytku liturgicznego mają mieć aprobatę
Konferencji Episkopatu Polski, albo przynajmniej Władzy Diecezjalnej. Nie wolno
w liturgii wykonywać utworów i charakterze świeckim.
Strona 1
Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej
II Liturgia Mszy Świętej
11. Przy sprawowaniu Eucharystii z udziałem wiernych, zwłaszcza w niedziele i
święta, naleŜy - o ile to moŜliwe - nawet kilka razy w tym samym dniu odprawiać
Mszę św. ze śpiewem (MS 27). W związku z tym tak naleŜy ułoŜyć godziny
sprawowania liturgii, aby w kaŜdej Mszy św. był czas na wykonywanie śpiewów.
"Nie jest jednak rzeczą konieczną zawsze śpiewać wszystkie teksty przeznaczone w
zasadzie do śpiewu" (IMGR 19). "Dobierając części, które mają być rzeczywiście
śpiewane - pierwszeństwo naleŜy przyznać tym, które śpiewa kapłan i asystujący,
a lud na nie odpowiada, oraz wykonywanym wspólnie przez kapłana i lud" (IMGR 19
i MS 7,16).
12. Zamiast przepisanych w Graduale Romanum śpiewów procesyjnych na Wejście,
Przygotowanie darów i Komunię św. moŜna stosować pieśni zatwierdzone przez
Konferencję Episkopatu Polski zawarte w "Śpiewniku mszalnym" lub w innych
śpiewnikach mających aprobatę Władz Diecezjalnych zgodnie z postanowieniem
Instrukcji "Musicam Sacram" (MS 32).
13. Śpiewu stałych części Mszy św. a takŜe psalmu responsoryjnego i śpiewu przed
Ewangelią, które stanowią integralną część liturgii słowa (IMGR 36), nie wolno
zastępować pieśniami nawet mającymi "imprimatur" władzy kościelnej.
14. PoniewaŜ Modlitwa Eucharystyczna stanowi kulminacyjny moment Mszy św.,
dlatego nie wolno podczas niej wykonywać jakiejkolwiek muzyki (IMGR 54). Jedynie
celebrans moŜe wykonywać śpiewem niektóre części samej Modlitwy Eucharystycznej
(prefacja, słowa konsekracji i in.).
15. Zabrania się wykonywania w ramach liturgii piosenek religijnych, których
tekst często nie jest w ogóle religijny, a muzyka z reguły posiada charakter
świecki.
16. We wszystkich kościołach w Polsce naleŜy wprowadzać śpiewy zalecane przez
Komisję Episkopatu Polski, np. "Mszę Pielgrzymów". Przyczyni się to bowiem do
czynniejszego udziału wiernych w uroczystościach ogólnoludzkich lub
między-diecezjalnych.
17. PoniewaŜ "śpiew gregoriański Kościół uznaje za własny śpiew liturgii
rzymskiej, dlatego w czynnościach liturgicznych powinien on zajmować pierwsze
miejsce wśród innych równorzędnych rodzajów śpiewu" (KL 116). Zgodnie z
zaleceniem Konstytucji o Liturgii świętej wierni powinni umieć śpiewać po
łacinie niektóre części Mszy św. ze względu na celebrację w tym języku w grupach
międzynarodowych (KL 54). Zestaw takich śpiewów zawiera wydany w Rzymie z okazji
roku świętego śpiewnik "Jubilate Deo".
18. Podczas liturgii Mszy św. zaleca się wykonywania polifonii dawnej i nowszej
w języku łacińskim i polskim, tak jednak, by nie wyłączać wiernych całkowicie z
udziału w śpiewie. Muzykę wielogłosową, szczególnie dawnych mistrzów, Kościół
zawsze uwaŜał za nieoceniony skarbiec i dobro kultury.
19. Na organach i innych instrumentach wolno akompaniować do śpiewu przez cały
rok liturgiczny. Wyłączone są od tego jedynie śpiewy solowe celebransa i diakona
np.: Prefacja, Ewangelia itp. Natomiast solowa gra na instrumentach zabroniona
jest od zakończenia śpiewu hymnu "Chwała na wysokości Bogu" we Mszy Wieczerzy
Pańskiej do zakończenia tego hymnu we Mszy Wigilii Paschalnej.
20. Podczas liturgii nie wolno wykonywać muzyki mającej charakter wyraźnie
świecki np. jazzu, big-beatu itp. Muzyka ta nie jest zgodna z duchem i powagą
liturgii, nie sprzyja jej refleksyjnemu przeŜywaniu, a ponadto często wyłącza
całe zgromadzenie wiernych od udziału w śpiewie. Poza liturgią moŜna urządzać
specjalne naboŜeństwa gromadzące młodych ludzi wprawiających ten rodzaj muzyki.
Duszpasterze mają obowiązek tak kierować tymi naboŜeństwami, by miały one
charakter religijny i by zawsze z nich płynęło dobro duchowe uczestników.
III Liturgia Godzin
21. Zgodnie ze wskazaniem Konstytucji o Świętej Liturgii zaleca się usilnie tym,
którzy odprawiają brewiarz w chórze lub wspólnie, by go śpiewali (MS 37).
Śpiewane powinny być w niedzielę i święta waŜniejsze godziny, zwłaszcza Jutrznia
Strona 2
Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej
(Laudes matuninae) i Nieszpory. Zalecenie to dotyczy przede wszystkim domów
zakonnych i seminariów duchownych.
22. NaleŜy utrzymać, a gdzie zaniedbano, przywrócić zwyczaj śpiewania Nieszporów
parafialnych w niedziele i święta, chyba Ŝe w poszczególnych okresach urządza
się w ich miejsce inne naboŜeństwa np. Gorzkie śale. Nieszpory powinny być
odprawiane według nowego porządku przepisanego w Liturgii Godzin. Części
śpiewane moŜna wykonywać według melodii miejscowych.
IV Sakramenty, sakramentalia i naboŜeństwa
23. Sakramenty i sakramentalia mające szczególne znaczenie w Ŝyciu całej
wspólnoty parafialnej, np. Chrzest, Bierzmowanie, Święcenia kapłańskie,
MałŜeństwo, Konsekracja kościoła lub ołtarza, Pogrzeb itp., o ile to moŜliwe,
powinny być sprawowane ze śpiewem (MS 43). Śpiewy znajdują się w odpowiednich
księgach liturgicznych.
24. "NaleŜy pilnie wystrzegać się, by pod pozorem podnoszenia okazałości nie
wprowadzać do obrzędów czegoś czysto świeckiego albo niezgodnego z kultem BoŜym"
(MS 43). JeŜeli okoliczności za tym przemawiają moŜna przed lub po zakończeniu
obrzędów liturgicznych wykonywać solową muzykę wokalną lub instrumentalną,
byleby odpowiadała ona duchowi muzyki kościelnej.
25. "NaleŜy przez śpiew nadać bardziej uroczysty charakter tym obrzędom, które
liturgia w ciągu całego roku kościelnego specjalnie uwydatnia. A juŜ wyjątkowo
podniośle powinny być odprawiane obrzędy Wielkiego Tygodnia" (MS 44) i BoŜego
Ciała.
26. Szczególnie troskliwie naleŜy pielęgnować te naboŜeństwa, które tradycyjnie
odprawiają się ze śpiewem np. Gorzkie śale, Godzinki, naboŜeństwa majowe,
róŜańcowe i inne. W nowych formach naboŜeństw np. naboŜeństwach słowa BoŜego,
duszpasterze winni przestrzegać norm ogólnych o muzyce kościelnej (zob. nn. 9 i
10).
27. PoniewaŜ muzyka religijna jest w wysokim stopniu skutecznym środkiem
oŜywienia poboŜności wiernych, dlatego w naboŜeństwach odprawianych poza
liturgią moŜna wykonywać te utwory muzyczne, które utraciły juŜ wprawdzie
miejsce w liturgii, ale ze względu na swoją wartość artystyczną nie powinny
popaść w zapomnienie. Jedną z form takich naboŜeństw mogą być godziny lub
koncerty muzyki religijnej.
V Instrumenty muzyczne
28. "W Kościele łacińskim naleŜy mieć w wielkim poszanowaniu organy piszczałkowe
jako tradycyjny instrument muzyczny, którego brzmienie dodaje ceremoniom
kościelnym majestatu, a umysły wiernych podnosi do Boga i spraw niebieskich" (KL
120). Akompaniament organowy podtrzymuje śpiew, ułatwia udział w czynnościach
liturgicznych i przyczynia się do głębszego zjednoczenia wiernych (MS 64).
Organy powinny znajdować się we wszystkich kościołach w Polsce. Tzw. organy
elektronowe dopuszcza się do uŜytku jako instrument tymczasowy. Natomiast tam,
gdzie ze względu na brak miejsca nie da się zbudować organów piszczałkowych,
moŜna je instalować zamiast fischarmonium.
29. Poza organami wolno uŜywać w liturgii innych instrumentów z wyjątkiem tych,
które są zbyt hałaśliwe lub nawet przeznaczone do wykonywania współczesnej
muzyki rozrywkowej. Wyłącza się z uŜytku liturgicznego, zgodnie z tradycją,
takie instrumenty, jak fortepian, akordeon, mandolina, gitara elektryczna,
perkusja, wibrafon itp.
30. Muzyka w czasie sprawowania czynności liturgicznych winna być wykonywana "na
Ŝywo", dlatego nie wolno zastępować śpiewu zgromadzenia lub gry na instrumentach
muzyką odtwarzaną za pomocą aparatów, np. magnetofonu, adaptera, radia itp. Nic
nie stoi na przeszkodzie, by poza liturgią odtwarzać niekiedy muzykę religijną z
płyt czy taśm, aby w tego rodzaju audycjach udostępnić wiernym arcydzieła muzyki
twórczej religijnej dla wytworzenia odpowiedniego nastroju lub teŜ celem
wyrabiania w nich dobrego smaku.
VI Wychowanie muzyczne
Strona 3
Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej
31. NaleŜy dokonać wszelkich starań, aby uzyskać moŜliwie wszechstronne
wychowanie muzyczne duchowieństwa. Dlatego poleca się:
W Seminariach Duchownych diecezjalnych i zakonnych w całej rozciągłości
wprowadzić w Ŝycie program nauczania muzyki kościelnej w Seminariach duchownych
w Polsce, uchwalony przez Sekcję Muzyki Kościelnej na Kongresie Teologów
Polskich w Lublinie - w dniach 21-23 września 1971 r. (Tekst w Ruchu Biblijnym i
Liturgicznym, 1972, n.5, s.257 nn).
Dokształcać w tej dziedzinie kapłanów juŜ pracujących w duszpasterstwie w
po-seminaryjnych kursach dla duchowieństwa.
Zatroszczyć się o odpowiednie nauczanie muzyki Kościelnej w nowicjatach
zakonnych męskich i Ŝeńskich.
Zatroszczyć się w szczególny sposób o to, by chorał gregoriański znalazł więcej
miejsca niŜ dotąd w liturgii Seminariów duchownych, domów zakonnych, podczas
rekolekcji i zjazdów duchowieństwa, w kościołach katedralnych, zwłaszcza w
ramach odprawianej tam liturgii w języku łacińskim, a takŜe w większych
kościołach. Minimum repertuaru gregoriańskiego zawiera mały śpiewnik "Jubilate
Deo" wydany w Rzymie, 14 kwietnia 1974r. z okazji Roku Świętego (por. n.17).
32. Przedmiotem specjalnej troski winno być kształcenie organistów. Na terenie
diecezji powinno się zająć tą sprawą erygowane przez Ordynariusza studium
organomistrzowskie. Jego zadaniem jest nie tylko kształcenie nowych organistów,
ale i dokształcanie tych, którzy juŜ pracują w tym zawodzie.
33. Odpowiednie przygotowanie muzyczne, tak teoretyczne, jak i praktyczne,
powinni otrzymać takŜe katecheci zakonni i świeccy, by mogli w swej pracy słuŜyć
pomocą duszpasterzom.
34. Duszpasterze niech otoczą opieką istniejące chóry kościelne, a gdzie ich
brak, jeśli tylko to moŜliwe, niech starają się o ich załoŜenie. Chóry bowiem
przyczyniają się do tego, Ŝe liturgia nabiera okazałości i uroczystego
charakteru. Im teŜ przypada waŜna rola pielęgnowania i rozwijania wielogłosowej
muzyki kościelnej.
35. W kaŜdym kościele powinna istnieć "schola cantorium" prowadząca i
podtrzymująca śpiew wiernych. NaleŜy takŜe szkolić i formować kantorów-solistów,
którzy w poszczególnych przypadkach mogą zastąpić scholę, a stale powinni
spełniać funkcję psałterzysty wykonującego śpiewy międzylekcyjne (IMGR 66-67).
36. Usilnie zachęca się duszpasterzy, organistów, dyrygentów chórów kościelnych,
katechetów i inne osoby odpowiadające za stan muzyki liturgicznej w danym
kościele, by systematycznie nauczali wiernych, a zwłaszcza dzieci i młodzieŜ,
tradycyjnych i nowych śpiewów przydatnych w sprawowaniu liturgii.
37. KaŜdy kościół powinien posiadać bibliotekę muzyczną zawierającą aktualne
księgi liturgiczne, zwłaszcza te, które są przeznaczone dla śpiewu. Ponadto
powinny się w niej znajdować śpiewniki, nuty dla chóru wielogłosowego, scholi,
organisty, a takŜe nuty dla zespołu instrumentalnego. Fundusze potrzebne na
konserwację i wzbogacanie tych zbiorów, winien zapewnić rządca kościoła. On teŜ
ma czuwać nad tym, by organista w naleŜyty sposób opiekował się biblioteką
muzyczną. Sprawa ta powinna być uwzględniona w czasie wizytacji biskupiej i
dziekańskiej. Nieaktualne juŜ księgi liturgiczno-muzyczne jak mszały,
antyfoniarze, graduały, koncjonały oraz inne muzykalia winny być pieczołowicie
przechowywane lub przekazywane do archiwum diecezjalnego.
VII Komisje Muzyki Kościelnej
38. Bardzo waŜną rolę w rozwoju muzyki kościelnej oraz w zagwarantowaniu
wykonania podanych wyŜej norm spełniają Komisje Muzyki Kościelnej. Organem
doradczym Episkopatu Polski jest Podkomisja ds. Muzyki Kościelnej przy Komisji
Episkopatu ds. Liturgii. Zgodnie z Regulaminem zatwierdzonym przez Konferencję
Plenarną Episkopatu, Podkomisja przez swego sekretarza wyjaśnia wątpliwości z
dziedziny muzyki kościelnej. Organem doradczym Biskupa Ordynariusza jest
Diecezjalna Komisja Muzyki Kościelnej, która winna być w stałym kontakcie z
Podkomisją Episkopatu ds. Muzyki Kościelnej. Z terenem Diecezji utrzymuje
łączność przez dekanalnych albo rejonowych referentów muzycznych. Wszelkie
sprawy z dziedziny muzycznej załatwia na bieŜąco mianowany przez Ordynariusza
Referent Kurii Biskupiej, działając zgodnie z regulaminem danej Kurii.
Strona 4
Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej
39. Inne Komisje diecezjalne, jak Liturgiczna, Duszpasterska, Katechetyczna, we
wszystkich sprawach związanych bezpośrednio z muzyką powinny działać w ścisłym
porozumieniu z Diecezjalną Komisją Muzyczną. W szczególności dotyczy to
zatwierdzania i wydawania nowych pieśni i śpiewników, wprowadzania nowych
kompozycji do liturgii itp.
Konferencja Plenarna Episkopatu Polski podczas obrad w Warszawie dnia 8 lutego
1979 r. Instrukcję niniejszą zatwierdziła jako obowiązującą we wszystkich
Diecezjach w Polsce.
Diecezjalne Komisje Liturgiczne i Muzyczne mają obowiązek czuwać, by
duszpasterze, organiści i inni wykonujący muzykę liturgiczną treść Instrukcji
znali, cel jej dobrze rozumieli i w praktyce duszpasterskiej zasad jej wiernie
przestrzegali.
Warszawa, dnia 8. lutego 1979 r.
+ Stefan Kardynał Wyszyński
Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski
+ Stanisław Jakiel
Przewodniczący Komisji Episkopatu
ds. Liturgii i Podkomisji ds. Muzyki Kościelnej
Strona 5