Krótki poradnik

Instalacja systemu operacyjnego GNU/Linux
Wojciech Penar
17 marca 2012
Zamiast wstępu, czyli nowy system, wiele
możliwości
Poniższa instrukcja powstała z potrzeby chwili — jak przedstawić komuś, kto Linuksa widzi pierwszy
raz na oczy możliwości uruchomienia nowego systemu operacyjnego, a jednocześnie — ustrzec przed
popularnymi błędami, prowadzącymi często do utraty danych.
Niniejsza część poświęcona jest sprawom ogólnym, a w szczególności wymaganiom systemu GNU/Linux
(bo tak ściśle się ten system nazywa). Obejmuje dobór sprzętu, wymagania odnośnie potrzebnego miejsca
na dysku (instalacja), ilości pamięci, wybór dystrybucji GNU/Linux. . .
W dalszych częściach dokumentu zostaną przedstawione różne podejścia do korzystania z systemu
Linux na domowym komputerze. Pierwsze, to rozruch z płyty Live CD. Rozwiązanie najprostsze, ale
jednocześnie narzucające najwięcej ograniczeń, szczególnie na polu sterowników dla nietypowego sprzętu
(nie spodziewajmy się pełnego wsparcia akceleracji 3D czy co bardziej egzotycznych sterowników kart
WiFi) czy obsługi języków narodowych.
Drugie proponowane rozwiązanie to wykorzystanie technologii wirtualizacyjnych, pozwalających na
uruchomienie Linuksa (i nie tylko) wewnątrz innego systemu operacyjnego. Wraz z dostępnością darmowego oprogramowania wirtualizacyjnego (Oracle VirtualBox), posiadacze odpowiednio mocnego komputera mogą się pokusić o instalację Linuksa wewnątrz maszyny wirtualnej. W tej części opisany zostanie
tylko proces przygotowania maszyny wirtualnej i uruchomienie instalatora — dalszy opis jest identyczny
jak dla instalacji bezpośrednio na komputerze (nazywanej przeze mnie “instalacją natywną”.
Trzecim rozwiązaniem jest zainstalowanie Linuksa w środowisku Windows, czyli instalator Ubuntu o
nazwie Wubi. Rozwiązanie to wymaga wolnego miejsca na istniejącej partycji FAT32 lub NTFS (czyli
standardowe typy partycji używane w systemie Windows). System zostanie zainstalowany “do pliku”, a po
restarcie pojawi się możliwość wyboru Linuksa ze standardowego menu startowego Windows. Usunięcie
Linuksa po takiej instalacji jest trywialne — Linuksa usuwa się korzystając z narzędzia “Dodaj/Usuń
programy” (bądź jego odpowiednika).
Ostatnia część opisuje proces “instalacji natywnej”, czyli instalacji Linuksa na dysku twardym komputera (lub. . . maszyny wirtualnej) na przeznaczonej dla niego partycji. Przy instalacji “na sprzęcie”
(nie wirtualnej) obok istniejącego systemu operacyjnego jest to dość skomplikowany proces i może być
niebezpieczny. Konieczne jest wygospodarowanie wolnego miejsca na dysku (nieprzydzielonego do żadnej partycji), aczkolwiek można wykorzystać drugi (trzeci, kolejny...) dysk twardy. Instalując system w
maszynie wirtualnej będziemy używali tego samego instalatora, ale możliwości “popsucia” czegoś przy
tej okazji są bardzo mocno ograniczone.
1
Wymagania systemu GNU/Linux
Wymagania poszczególnych dystrybucji a nawet ich odmian mogą dość znacznie się różnić w zależności od instalowanego oprogramowania. W większości przypadków wystarcza procesor klasy i686 (czyli
Pentium III i wyższe oraz odpowiedniki AMD), aczkolwiek niektóre dystrybucje pozwalają na instalację
na procesorach klasę a nawet dwie niższych. Minimalna wymagana ilość pamięci będzie się wahać od
1
około 256MB (praca w konsoli tekstowej) do 512MB/1GB w przypadku środowiska graficznego. W przeciwieństwie do systemu Windows, nawet 32-bitowa wersja Linuksa jest w stanie obsłużyć ponad 4GB
pamięci.
Zależnie od wyboru oprogramowania, potrzebne będzie od około 2,5GB (podstawowa instalacja) do
nawet 50GB (zaawansowane oprogramowanie naukowe, systemy składu tekstów naukowych, oprogramowanie developerskie) miejsca na dysku. Typowa instalacja powinna się zamknąć w 10GB. Poważnych
problemów mogą nastręczać dostępne na niektórych płytach głównych kontrolery RAID. W większości
wypadków są to rozwiązania programowe, wymagające sterowników. Nie są one bezpośrednio wspierane
przez Linuksa, zatem instalacja Linuksa na istniejącej macierzy może nie być możliwa.
Obsługiwane (lepiej lub gorzej) są praktycznie wszystkie układy graficzne. Czasem gorzej oznacza
brak akceleracji 3D lub niemożność przełączenia się na akcelerowaną/nieakcelerowaną kartę graficzną w
przypadku niektórych komputerów przenośnych. Czołowi producenci (Ati, nVidia) dostarczają sterowniki, istnieją także sterowniki rozwijane społecznościowo (zwykle nie pozwalają na wykorzystanie pełnych
możliwości kart z akceleracją 3D).
Teoretycznie nie stanowią problemu karty sieciowe dla sieci przewodowych. Bywają problemy z
obsługą kart bezprzewodowych — uruchomienie niektórych kart może nastręczać trudności bądź być
całkowicie niemożliwe, aczkolwiek wiele dystrybucji posiada wbudowane narzędzia automatyzujące, a
przynajmniej ułatwiające proces instalacji sterowników.
Aby ustrzec się przykrych niespodzianek, warto uruchomić wersję Live dystrybucji przed jej instalacją.
Wprawdzie zwykle grafika nie będzie akcelerowana, ale problemy z kartami sieciowymi czy kontrolerami
dysków twardych są do zdiagnozowania już na tym etapie.
Dla osób bez wcześniejszych doświadczeń przedstawiam zdroworozsądkowe minimum dla pracy w
trybie graficznym:
Procesor: Pentium IV lub wyższy
Pamięć: minimum 1GB
Dysk twardy: minimum 10GB
Karta graficzna: dowolna, w przypadku prostych kart mogą być niedostępne efekty specjalne na pulpicie.
Taki system pozwoli na wygodną pracę w przypadku płyt Live CD oraz instalacji natywnej lub za pomocą
Wubi. Przy instalacji w maszynie wirtualnej trzeba uwzględnić wymagania hosta i/lub innych maszyn
wirtualnych. Zakładając wirtualizację w warunkach domowych (np. VirtualBox) niezbędne minimum
to przynajmniej 1GB pamięci operacyjnej więcej niż wynosi minimum dla używanego systemu operacyjnego, ale z racji tego, że z niektórych programów będziemy mogli korzystać w środowisku komputera
gospodarza, można takiej maszynie przydzielić mniejszą ilość pamięci (512MB). Wskazane by komputer gospodarza miał procesor wielordzeniowy, ewentualnie wielowątkowy (technologia HT lub podobna),
czyli Pentium 4 HT, Pentium D i nowsze.
2
Wybór dystrybucji
System GNU/Linux dostępny jest pod postacią dystrybucji. Dystrybucja jest to zbiór oprogramowania
zawierający między innymi system operacyjny GNU, jego jądro (Linux), wybór oprogramowania użytkowego (np. OpenOffice.org czy serwer www Apache) oraz instalator, pozwalający to oprogramowanie
zainstalować na dysku twardym .
Poszczególne dystrybucje potrafią różnić się wyborem dostępnych programów, ich wersjami, ale także
narzędziami konfiguracyjnymi czy umiejscowieniem plików konfiguracyjnych.
Podstawowe kryteria wyboru dystrybucji wymieniono poniżej:
Wsparcie społeczności — im większa społeczność użytkowników danej dystrybucji, tym łatwiej będzie
uzyskać pomoc. Nieocenionym wsparciem są znajomi używający na co dzień Linuksa. Jeżeli w
pobliżu są takie osoby, warto użyć takiej dystrybucji, by mogły nas wesprzeć.
Polonizacja — w przypadku trudności w posługiwaniu się językiem angielskim, utrudniony jest dostęp
np. do system pomocy. Dobrze “spolszczona” dystrybucja znacznie ułatwi stawianie pierwszych
kroków.
2
Obsługa sprzętu — w przypadku uruchamiania Linuksa bezpośrednio na komputerze, konieczne jest
wsparcie dla sprzętu — przede wszystkim kontrolerów dysków twardych oraz urządzeń peryferyjnych, w mniejszej mierze karty graficznej — brak sterownika w pewnym zakresie rekompensuje
możliwość pracy w trybie zgodności bez akceleracji 3D.
Listę wszelkich dystrybucji Linuksa wraz z krótkim opisem i linkami do stron projektów można znaleźć
na stronie DistroWatch (http://distrowatch.com/).
W chwili obecnej na szczycie list popularności znajdują się Ubuntu oraz wywodzący się z niego Mint.
Ubuntu (określany jako “Linux dla istot ludzkich”) jest pochodną Debiana - jednej z najstarszych dystrybucji Linuksa, obecnie kojarzonej bardziej z zastosowaniami profesjonalnymi niż stacjami roboczymi.
Jeśli nie ma przeciwwskazań (problemy z obsługą sprzętu), bądź przesłanek by wybrać inną dystrybucję
(np. brat używający na co dzień Fedory) na początek polecam właśnie Ubuntu.
Dalej na liście popularnych dystrybucji znajdują się Fedora, CentOS czy Mandriva — pochodne
RedHata. Również warte uwagi, także cieszące się wsparciem społeczności użytkowników.
Wspomniałem, że praktycznie każda dystrybucja rozwija własne narzędzia do zarządzania systemem.
O ile narzędzia graficzne są po prostu “intuicyjne”, o tyle narzędzia konsolowe mogą się dość mocno różnić,
zarówno między “redhatowatymi” a “debianowatymi”, jak i wewnątrz każdej grupy. Dodatkowo rozdział
Dabien — RedHat jest na tyle stary, że różnice te sięgają dość głęboko (od formatu pakietów i narzędzi
z tym związanych, po szczegóły położenia i przeznaczenia plików konfiguracyjnych czy nazewnictwo
narzędzi). Różnice w obrębie “rodziny” są, już mniejsze i np. między Ubuntu a Debianem jest to głównie
opakowanie rozmaitych funkcji w “klikane” konfiguratory i znaczne ułatwienie zarządzania komputerem.
Wiem, że jestem stronniczy, ale jeśli nadal nie wiesz “co wybrać” — wybierz Ubuntu, przesiąść się
zawsze można! Jego główną zaletą jest prężnie działająca społeczność użytkowników, co powoduje, że
wklejenie komunikatu o błędzie do wyszukiwarki internetowej i uzupełnienie nazwą dystrybucji (Ubuntu)
rzadko nie daje pozytywnych rezultatów. W przeciwieństwie do niektórych innych dystrybucji nie pojawiło się “parcie na zysk”, które przynajmniej w jednym przypadku zakończyło się utrudnieniem startu
początkującym, poprzez wyrzucenie z darmowej wersji dystrybucji wsparcia dla kart sieci bezprzewodowych czy oprogramowania zamkniętego. Istotną wadą może być “pogoń za nowinkami”. Już przynajmniej
dwa razy (używam Ubuntu od 6-ciu lat) spotkałem się z zaleceniem “downgrade” do poprzedniej wersji,
bo coś nie działało, jak należy. Z drugiej strony jest to normalne we wszystkich dystrybucjach, które
starają się “nadążać”, jeśli przykładamy większą wagę do stabilności środowiska w którym pracujemy —
Ubuntu LTS (wydawana co dwa lata wersja z przedłużonym wsparciem) będzie dobrym wyborem.
3
Przygotowanie nośnika instalacyjnego/instalatora
W dalszych opisach ograniczam się do tylko jednej dystrybucji — Ubuntu. W pozostałych dystrybucjach
jest podobnie, po szczegóły odsyłam do dokumentacji, jaką można znaleźć na ich stronach internetowych.
3.1
Skąd pobrać Linuksa
Najszybszym i najłatwiejszym sposobem zdobycia nośnika instalacyjnego Ubuntu jest wejście na jego
stronę domową i skorzystanie z działu “Download”. Zależnie od intencji, interesuje nas pobranie bądź
obrazu płyty instalacyjnej (“Download and install”), bądź instalatora Wubi (“Run it with Windows”).
Standardowo proponowana jest ostatnia dostępna wersja dystrybucji dla architektury 32 bitowej. Jeśli
nie masz procesora z rodziny Core 5, Core 7 bądź AMD z doipiskiem 64 — jest to dokładnie ta wersja,
jakiej potrzebujesz.
Jeśli chcesz przeprowadzić instalację w środowisku Windows przy użyciu Wubi — przejdź teraz do
części III.
Jeśli interesuje Cię instalacja w maszynie wirtualnej — po pobraniu obrazu płyty instalacyjnej przejdź
do części II.
Jeśli chcesz korzystać z Live CD lub dokonać pełnej instalacji — czytaj dalej.
3.2
Przygotowanie nośnika instalacyjnego
Pobrany obraz płyty (plik .iso) należy nagrać na nośniku — płycie CD lub popularnym nośniku USB
flash (pendrive).
3
W przypadku nagrywania na płycie CD możesz wykorzystać oprogramowanie do nagrywania płyt (np.
Nero), albo mechanizmów wbudowanych w system operacyjny Windows. W tym celu klikamy prawym
przyciskiem myszy na pobranym pliku, po czym wybieramy opcję “Nagraj obraz płyty”. Uruchomiony
zostanie stosowny kreator.
Drugą opcją jest wykorzystanie nośnika typu USB flash. Potrzebujemy pendrive o pojemności minimum 1GB (obraz płyty to trochę ponad 600MB), a także (co bardzo ważne) — komputer musi umożliwiać rozruchu z takiego nośnika (możliwości tu jest wiele — konfiguracja w BIOSie, “bootmenu” uruchamiane odpowiednim klawiszem przy starcie komputera itp.). Pierwszym krokiem jest pobranie programu, który posłuży do przygotowania pendrive’a: UNetbootin (http://unetbootin.sourceforge.
net/) lub proponowanego na stronie Ubuntu Universal USB Installer (http://www.pendrivelinux.
com/universal-usb-installer-easy-as-1-2-3/). Oba programy mają rozwijane menu z wyborem
dystrybucji do instalacji — wtedy same pobiorą stosowny obraz płyty, jeśli wcześniej pobraliśmy plik
obrazu — wskazujemy go w przeznaczonym do tego okienku. Uważnie czytamy komunikaty, by przypadkiem nie zainstalować Ubuntu na... dysku twardym aktualnie pracującym w naszym komputerze.
Mając przygotowaną płytę CD lub nośnik USB (nazwijmy go sobie Live USB) — możemy przyjść do
uruchomienia z niego komputera i pracy z Live CD lub instalacji.
3.3
Dodatek: typy obrazów
Standardowym obrazem instalacyjnym jeśli chodzi o rodzinę Ubuntu jest obraz opisany jako “desktop”.
Jest to obraz typu Live CD, czyli pozwalający uruchomić komputer z płyty i przetestować w praktyce
działanie nowego systemu. Istnieją także obrazy “alternate” (instalacja w trybie graficznym, brak Live
CD) oraz “server” — jak sama nazwa wskazuje, wersja przeznaczona do instalacji serwerowych.
Zakładając, ze mówimy o komputerach zgodnych z IBM/PC, przyjmujemy, że obrazy przeznaczone
dla architektury 32-bitowej oznaczone są jako i386, dla architektur 64-bitowych — amd64.
Niektóre dystrybucje (np. Debian) udostępniają dodatkowy typ obrazu — “netinstall” — służy on do
instalacji Linuksa poprzez sieć, tzn. instalator w trakcie instalacji pobiera wszystkie potrzebne pakiety
z sieci (dokładniej z jednego z serwerów lustrzanych — mirrora — zawierającego składniki dystrybucji).
Część I
Live CD, czyli jak polizać cukierek przez
papierek
Jak wspomniano, Live CD posiada istotne ograniczenia — brak możliwości zmiany zainstalowanego
oprogramowania czy zapisania ustawień (nie jest to do końca prawdą gdy korzystamy z nośnika USB
flash), jednak jest to najprostszy sposób zapoznania się z Linuksem, weryfikację zgodności naszego sprzętu
z wybraną dystrybucją czy oszacowania wydajności. W poprzedniej części (a dokładniej w sekcji 3
opisany został sposób przygotowania nośnika Live CD (lub Live USB). Pozostaje nam umieścić go w
napędzie/porcie USB i zrestartować komputer, po drodze upewniając się, że rozruch nastąpi właśnie z
niego (ustawienia BIOSu komputera, opcja bootmenu, itp.).
Przy pomyślnym rozruchu z wybranego nośnika powinien pojawić się ekran umożliwiający wybór
języka (dowolny, który jest na liście, a użytkownik czuje się na siłach go używać) oraz trybu pracy
“Wypróbuj. . . ” (“Try. . . ”) to właśnie tryb Live. Po wyborze tej opcji system zostanie uruchomiony i po
krótkiej chwili powinniśmy widzieć pulpit.
Ważne: nośnik użyty do uruchomienia będzie potrzebny przez cały czas pracy z tak uruchomionym
Linuksem, usunięcie płyty CD z napędu zwykle będzie niemożliwe, usunięcie nośnika USB spowoduje
załamanie systemu.
Przy wyjściu z Linuksa (opcja shutdown jeśli brak pełnego tłumaczenia) lub restarcie (reboot) system
zamknie się, jednak przed ostatecznym wyłączeniem/restartem zostaniemy poproszeni o wyjęcie nośnika
i wciśnięcie klawisza Enter.
4
Część II
Instalacja w maszynie wirtualnej
Jak już wspomniałem, istnieje możliwość zainstalowania oprogramowania wirtualizacyjnego, a następnie
instalacji Linuksa w maszynie wirtualnej. Podejście takie jest bardzo wygodne, w każdej chwili można
maszynę wirtualną usunąć albo wprost przeciwnie — zainstalować sobie ich więcej i testować np. usługi
typu klient-serwer.
Jednym z darmowych środowisk wirtualizacyjnych dostępnych za darmo jest Oracle VirtualBox
(https://www.virtualbox.org/). Działa ono w środowisku systemu operacyjnego, pozwalając uruchomić wewnątrz niego kilka systemów operacyjnych. Zarówno po stronie hosta (system goszczący)
jaki gościa (system goszczony) wspieranych jest wiele systemów operacyjnych, w tym MS Windows (do
Windows 7 włącznie) czy Linux.
Uruchomienie maszyny wirtualnej w środowisku innego systemu operacyjnego wymaga odpowiednich
zasobów. Stąd też zalecenia odnośnie procesora (wielordzeniowy) i pamięci operacyjnej (minimum 2GB).
Zapotrzebowanie na przestrzeń dyskową jest oczywiste.
4
Przygotowanie maszyny wirtualnej
Pierwszym etapem jest utworzenie nowej maszyny wirtualnej, na której potem zainstalujemy Linuksa.
W tym celu wybieramy opcję tworzenia nowej maszyny wirtualnej, i przy użyciu stosownego narzędzia
przystępujemy do jej konfiguracji.
Pierwszym krokiem jest określenie nazwy i typu systemu operacyjnego oraz ilości udostępnianej pamięci operacyjnej. Jeśli komputer posiada 3GB pamięci RAM lub więcej — można udostępnić 1GB dla
maszyny wirtualnej. W przeciwnym wypadku udostępniamy tylko 512MB.
Następnie wybieramy opcję tworzenia nowego dysku twardego — zalecam tworzenie dysku typu VDI
o pojemności 8-10GB z rozmiarem dynamicznym — pozwoli oszczędzić to miejsce na dysku komputera
hosta, a jednocześnie zapewni wymagany zapas pojemności.
Po zakończeniu kreatora maszyn wirtualnych należy w ostawieniach nowej maszyny, w zakładce
nośniki, wskazać jako nośnik dla napędu CD/DVD pobrany obraz płyty instalacyjnej. Tak przygotowana
maszyna wirtualna jest gotowa do uruchomienia.
5
Instalacja systemu
Po uruchomieniu maszyny wirtualnej, powinien zgłosić się instalator. Instalację przeprowadzamy zgodnie
ze wskazówkami dla instalacji natywnej, opisanej w części IV.
6
Instalacja dodatków w maszynie wirtualnej
Po ukończeniu instalacji Linuksa, warto wykonać dodatkowy krok — zainstalować dodatki (Guest Additions) w maszynie wirtualnej.
Umożliwiają one m. in. korzystać z urządzeń USB gospodarza czy udostępnić maszynie wirtualnej katalog (folder) komputera gospodarza w celu wymiany plików. Dodatkowo możliwe jest m. in.
współdzielenie schowka między systemem zainstalowanym na komputerze a wirtualnym, automatyczne
skalowanie rozmiaru ekranu komputera gościa do wielkości okna czy praca w trybie pełnoekranowym.
Aby zainstalować dodatki VirtualBox należy:
1. Uzupełnić zainstalowane pakiety o pakiet build-essential (i pakiety znajdujące się w jego zależnościach)
• Z konsoli tekstowej: apt-get install build-essential
• Narzędziem graficznym: System → Administracja→Menadżer pakietów Synaptic
2. Udostępnić maszynie wirtualnej nośnik z dodatkami (Z menu programu VirtualBox wybieramy
Urządzenia → Zainstaluj dodatki
5
Rysunek 1: Okno instalatora Wubi
3. W maszynie wirtualnej montujemy udostępniony obraz płyty CD (powinna się pojawić stosowna
ikona na pulpicie)
4. Opcja dla leniwych — wykorzystujemy automatyczne uruchamianie
5. Opcja dla dociekliwych — z poziomu terminala wykonujemy poniższe czynności:
(a) Przechodzimy do katalogu, gdzie zamontowano płytę CD:
cd /media/... (pomagamy sobie klawiszem TAB)
(b) W katalogu głównym płyty znajduje się plik VBoxLinuxAdditions.run, który należy uruchomić
jako użytkownik uprzywilejowany:
sudo ./VBoxLinuxAdditions.run
(c) Czekamy, aż dodatki się zainstalują
6. Uruchamiamy ponownie maszynę wirtualną.
Po instalacji dodatków maszyna wirtualna jest gotowa do pracy.
Część III
Wubi - instalacja w systemie Windows
Wubi jest instalatorem systemu Ubuntu dla Windows. Największą jego zaletą, jest fakt, że jak na
instalator zgodny z systemem Windows przystało, zawiera również deinstalator, pozwalający w sposób
bezstresowy pozbyć się Linuksa, gdy nie będziemy chcieli go już używać. Po instalacji na wybranym
dysku (wolumenie) zostanie utworzony katalog ubuntu z obrazem dysku twardego systemu Ubuntu oraz
kilkoma plikami konfiguracyjnymi. Po restarcie komputera zostaniemy poproszeni o wybór systemu
operacyjnego, z tymże jest to program rozruchowy systemu Windows — MBR nie jest modyfikowany.
Na rysunku 1 przedstawiono okno instalatora Wubi. Z listy “Rozmiar instalacji” można wybrać
ilość miejsca na dysku twardym, jaką chcemy przeznaczyć na instalację Linuksa. Dodatkowo instalator
umożliwia wskazanie, jakiej edycji Ubuntu chcemy używać: Ubuntu, Kubuntu, Xubuntu oraz Mythbuntu.
W dużym skrócie Kubuntu to Ubuntu z KDE jako menadżerem okien — bardziej dopracowane od
strony graficznej, jednocześnie jest bardziej wymagające w stosunku do sprzętu (procesor, pamięć, karta
graficzna). Dla odmiany Xubuntu używa menadżera okien o nazwie xfce — środowisko lekkie i przyjemne
w odbiorze. Niestety, nie jest możliwa instalacja kilku wersji (edycji) Ubuntu obok siebie.
Po ustawieniu opcji instalacji i wybraniu przycisku “Zainstaluj” system Ubuntu zostanie zainstalowany
i dopisany do bootloadera systemu MS Windows. Przy ponownym uruchomieniu komputera będzie
dostępny jako jedna z opcji uruchamiania (aczkolwiek systemem domyślnym jest Windows).
6
Część IV
Samodzielna instalacja
7
7.1
Zanim zaczniesz
Partycjonowanie dysku
Ważną kwestią przy instalacji dowolnego systemu operacyjnego jest partycjonowanie dysku. Linux daje
tu szczególnie duże możliwości — prawie każdy fragment systemu plików może mieścić się na oddzielnej
partycji, z czego korzysta się często np. na serwerach. W przypadku instalacji domowej praktyczne
możliwości są dwie: instalacja wszystkiego na jednej partycji (pomijam przestrzeń wymiany — swap,
który zwykle jest wydzielony jako oddzielna partycja), albo wydzielenie oddzielnej partycji na pliki
użytkownika (system plików /home). Pierwsze rozwiązanie jest niewygodne w sytuacji, gdy chcemy
przeinstalować system i nie tracić danych, drugie będzie wymagało od nas trochę więcej zaangażowania
na etapie instalacji. Docelowo będziemy potrzebowali miejsca na dwie lub trzy partycje:
/ czyli główny system plików
/home czyli opcjonalnie wydzielone pliki użytkowników
swap czyli przestrzeń wymiany
Zaczniemy od końca — w komputerze przenośnym przestrzeń wymiany powinna być większa niż ilość
pamięci operacyjnej — jest ona wykorzystywana przy hibernacji, jeśli jest jej za mało, hibernacja nie
jest możliwa.
Przestrzeń na pliki użytkownika (jeśli ją będziemy wydzielali) powinna umożliwić wygodną pracę.
Wedle uznania, od kilkuset MB, do “ile fabryka dała”, jednak jeśli używamy kilku systemów operacyjnych na tym samym komputerze, proponuję pliki multimedialne i współdzielone dokumenty trzymać na
partycji znanej systemowi Windows (NTFS, FAT32) — będą wtedy dostępne zarówno dla Windows, jak
i Linuksa.
Jeśli instalacja ma charakter tymczasowy, wydzielane /home nie ma sensu. W zupełności wystarczy
nam około 10GB wolnego miejsca na dysku, a w trakcie instalacji wybór opcji “Wykorzystaj wolny obszar
na dysku”.
7.2
Stan początkowy, stan docelowy
Sposób postępowania przy instalacji systemu Linux zależy od stanu wyjściowego jak i zamierzanego efektu
docelowego. Instalacja Linuksa jako jedynego systemu operacyjnego na nowym sprzęcie jest zadaniem
trywialnym (przynajmniej — dopóki ów sprzęt jest obsługiwany przez instalowaną wersję dystrybucji).
Gorzej sprawa się przedstawia, jeśli chcemy go doinstalować jako drugi system obok wcześniej zainstalowanego systemu MS Windows (np. preinstalowanego na komputerze przenośnym), szczególnie, jeśli
wcześniej dla instalacji systemu Windows wykorzystano cały obszar dysku.
Poniżej przedstawiam pokrótce sposób postępowania w najpopularniejszych przypadkach,
7.2.1
GNU/Linux jako jedyny system operacyjny na nowym komputerze (lub w maszynie
wirtualnej)
Po prostu, uruchamiamy instalator. O ile zostanie wykryty nasz dysk twardy, a nośnik instalacyjny (lub
nagrany na nim obraz) nie jest uszkodzony, instalacja nie powinna nastręczać żadnych trudności. Ten
typ instalacji zachodzi, gdy instalujemy Linuksa w maszynie wirtualnej.
7.2.2
GNU/Linux jako drugi system operacyjny na nowym komputerze (lub na dodatkowym dysku twardym)
Niezależnie od docelowego układu (jeden, dwa czy więcej systemów operacyjnych) jest to sytuacja najprostsza. Sprowadza się do instalacji pierwszego systemu tak, by zostawić miejsce na dysku następnym.
7
Aby instalację sobie ułatwić należy najpierw instalować system(y) z rodziny MS Windows, a następnie Linuksa — większość instalatorów dystrybucji Linuksa poradzi sobie z automatycznym dodaniem
do listy dostępnych systemów operacyjnych zainstalowanego wcześniej MS Windows. W drugą stronę
potrzebna jednak będzie już “wiedza tajemna” pozwalająca przywrócić bootloader (program ładujący
system operacyjny) oraz właściwie go skonfigurować.
7.2.3
GNU/Linux jako drugi system operacyjny na komputerze z zainstalowanym innym
systemem operacyjnym
W przypadku instalacji Linuksa jako drugiego systemu operacyjnego na komputerze, gdzie wcześniej zainstalowano MS Windows na całym dostępnym obszarze dysku konieczne jest wygospodarowanie wolnego
miejsca dla nowego systemu operacyjnego.
Jest to czynność potencjalnie niebezpieczna — stanowczo zaleca się wykonanie kopii bezpieczeństwa zgromadzonych danych!
Jeśli mamy dysk podzielony na wiele partycji, zwykle pozostaje nam “ewakuacja” danych z partycji
przeznaczonych do likwidacji oraz usunięcie tych partycji w narzędziu do konfiguracji dysków twardych
(np. systemowym, dostępnym w MS Windows). Wprawdzie usunięcie partycji będzie możliwe z poziomu
instalatora systemu Linux, ale “licho nie śpi”, łatwo popełnić nieodwracalny błąd — Linux używa innych
konwencji nazewniczych w odniesieniu do dysków twardych i partycji — partycje nie są identyfikowane
literami dysków, co może wprowadzać w błąd.
W przypadku gdy istniejący system operacyjny zainstalowano na jednej partycji (obejmującej cały
obszar dysku) pomocna jest opcja zmiany rozmiaru partycji dostępna w nowszych wersjach MS Windows.
Zmieniając rozmiary partycji pamiętajmy, że po pierwsze — jest to czynność potencjalnie niebezpieczna
(wykonaj kopie bezpieczeństw), po drugie — nie zawsze będzie możliwa. W takim przypadku czasem
wystarczy taką partycję wcześniej zdefragmentować, często pomocne bywają programy do zarządzania
dyskami twardymi pokroju Partition Magick, które w sobie znany sposób potrafią zmienić rozmiar partycji mimo niekorzystnego układu istniejących danych. Oczywiście, zmiana rozmiaru partycji będzie
możliwa jedynie wtedy, gdy jest na niej wolne miejsce.
Po wygospodarowaniu wolnego miejsca na dysku (nieprzypisanego do żadnej partycji lub w postaci
nieprzydzielonego obszaru na partycji rozszerzonej), uruchamiamy instalatora Linuksa, analogicznie jak
przy instalacji dwóch systemów na jednym komputerze (sekcja 7.2.2). uruchomić instalator Linuksa.
8
Instalacja
Wiedząc czego chcemy i przygotowawszy wcześniej miejsce na dysku (lub maszynę wirtualną) możemy
przystąpić do instalacji. W tym celu uruchamiamy komputer z przygotowanego nośnika instalacyjnego
(bądź maszynę wirtualną — z obrazu płyty instalacyjnej).
8.1
8.1.1
Instalator graficzny Ubuntu — wersja desktop
Witamy: wybór języka i uruchomienie instalatora
Pierwszym krokiem jest wybór języka z listy oraz wskazanie, że chcemy system zainstalować — wybieramy
opcję “Zainstaluj. . . ”.
8.2
Położenie użytkownika: lokalizacja i wybór strefy czasowej
Zostaniemy poproszeni o wskazanie regionu i strefy czasowej, jakiej chcemy używać. Razem z wyborem języka, wybór naszej lokalizacji ma wpływ m. in. na dobór serwerów używanych do instalacji i
aktualizacji oprogramowania.
8.2.1
Układ Klawiatury
Zwykle instalator sugeruje nam układ klawiatury opisany jako“polski”, rzadziej “polski (programisty)”,
czyli klasyczne “qwerty”, ze znakami diakrytycznymi dostępnymi kombinacją «prawy Alt» + «litera».
8
Jeśli mamy nietypową klawiaturę, możliwe jest “automatyczne” wykrywanie układu klawiatury —
zostaniemy poproszeni o wprowadzenie kilku znaków i na tej podstawie instalator będzie próbował odgadnąć, jaki układ klawiatury mamy na myśli.
Trzecia opcja pozwala na wybór wcześniej zdefiniowanych układół klawiatury — np. Kaszubskiej
albo “maszynistki” (“qwertz”).
8.2.2
Przygotowanie miejsca na dysku
Jeśli instalujemy Linuksa obok innego systemu operacyjnego, teraz następuje najbardziej niebezpieczny
moment.
Uczulam, że o ile nie instalujemy Linuksa w maszynie wirtualnej lub jako jedynego systemu na dysku,
chcemy zainstalować system w wolnym obszarze dysku.
Na liście wyboru znajduje się lista dostępnych dysków, jednakże w przeciwieństwie do systemu Windows, partycje nie są oznaczone literami(!). Zwykle kolejne dyski (przypięte do kolejnych kanałów kontrolera dysków twardych na płycie głównej) mają przypisane kolejne litery: sda, sdb, sdc,. . . natomiast
partycje na dysku oznaczone są cyframi (sda1, sda2,. . . ). Partycje o numerach 1 do 4 to partycje podstawowe i/lub jedna rozszerzona. Partycje o numerze 5 i wyższym to kolejne dyski logiczne w partycji
rozszerzonej.
W przypadku starych dystrybucji (sprzed unifikacji podsystemów IDE/SATA/SCSI) rozróżniane są
typy kontrolerów — zależne od użytego jądra i sterownika, dyski SATA oznaczane są jako /dev/hdX lub
/dev/sdX (gdzie X to kolejne litery począwszy od ‘a’), dyski IDE to /dev/hdX, dyski SCSI — /dev/sdX.
Należy pamiętać, że niektóre systemy (np. starsze wersje systemu Linux i MS Windows wymagają,
by obraz jądra systemu (lub partycja systemowa) znajdowały się ma partycji podstawowej. Jeśli ten
warunek nie będzie spełniony, system nie będzie w stanie się uruchomić.
Jak już wspomniałem, w wersji minimum dla systemu Linux potrzebne są dwie partycje — jedna
na dane (pliki programów, dane użytkownika), druga jako przestrzeń wymiany (swap). Wprawdzie Linux potrafi wzorem MS Windows korzystać z przestrzeni wymiany w postaci pliku, ale jest to rzadko
stosowane. Zależnie od przeznaczenia komputera rozmiar partycji swap waha się w okolicy od połowy
pamięci operacyjnej komputera (współczesny pecet z dużą ilością RAMu, wersja stacjonarna, bez wykorzystywania hibernacji) do 512 MB ponad rozmiar pamięci operacyjnej (komputer przenośny, powyżej
1GB ramu).
Jeśli przewidujemy dłuższą przygodę z Linusem, warto wydzielić na osobnej partycji katalogi domowe
użytkowników. Pozwoli to oszczędzić sobie pracy przy ewentualnej reinstalacji — można zaniechać formatowania takiej partycji. Wydzielenie partycji na dane użytkownika będzie wymagało ręcznej konfiguracji
partycji.
Jeśli instalujemy system w maszynie wirtualnej wybieramy opcję wykorzystania całego rozmiaru
dysku.
Uwaga! Opcja “wykorzystaj cały obszar dysku” zrobi dokładnie to, co napisano — usunie stare
partycje, założy nowe i sformatuje je. Jeśli na starych partycjach były jakieś dane, ich odzyskanie może
być bardzo trudne, a na pewno będzie bardzo kosztowne. Stąd też zalecenie, by przygotować miejsce na
instalowany system w znanym sobie środowisku.
8.2.3
Tożsamość użytkownika
Imię i nazwisko użytkownika (bądź “Full name” w wersji anglojęzycznej) to nazwa użytkownika wyświetlana np. w programie pocztowym. Pod pojęciem nazwy użytkownika (“user name”, “nazwa konta”)
kryje się login używany do logowania w systemie. W nazwie użytkownika zabronione jest między innymi
używanie spacji i znaków specjalnych (z pewnymi wyjątkami. Wskazane jest wykorzystanie tylko małych
liter, ewentualnie cyfr (ale login nie może zaczynać się cyfrą).
Następnie należy dwukrotnie wprowadzić hasło — w przeciwieństwie do loginu, wszystkie znaki są
dozwolone (choć ostrzegam przed wykorzystaniem niestandardowych znaków, np. znaków diakrytycznych, takich jak polskie “ogonki” czy niemieckie “umlauty” — nie zawsze są dostępne z klawiatury). Jeśli
hasło będzie zbyt krótkie — pojawi się stosowny komunikat.
Nazwa komputera ma znaczenie drugorzędne, aczkolwiek obowiązują obostrzenia podobne jak przy
nazwie konta użytkownika.
9
Ostatnie trzy opcje, to ustawienia automatycznego logowania i szyfrowania katalogu domowego użytkownika. Zwykle będziemy chcieli jedynie wymagania hasła do logowania, ale jeśli nie ufamy współużytkownikom naszego komputera — opcja szyfrowania jest dostępna. Na słabszym sprzęcie należy liczyć się
z pewnym spowolnieniem operacji plikowych w swoim katalogu domowym. Opcja automatycznego logowania przydaje się np. w przypadku instalacji w maszynie wirtualnej — wtedy zabezpieczenie hasłem
jest zbędne.
8.2.4
Zainstaluj
Zwykle nie będziemy mieli na tym etapie zastrzeżeń. Można przejrzeć opcje instalacji, po czym zrobić
sobie przerwę, w czasie, gdy system się instaluje.
W ustawieniach zaawansowanych widnieje opcja wyboru miejsca instalacji bootloadera — zwykle
powinien to być MBR dysku twardego, z którego następuje rozruch komputera.
Po zakończeniu instalacji pojawi się stosowne powiadomienie, a następnie monit o usuniecie nośnika
instalacyjnego z napędu. Po naciśnięciu klawisza Enter system uruchomi się ponownie.
9
Pierwsze uruchomienie
Po restarcie powinien pojawić się — w zależności od wprowadzonych ustawień — pulpit (gdy użyto opcji
automatycznego logowania) lub ekran logowania (w przeciwnym wypadku). Jeśli nie jesteśmy zalogowani
— zalogujmy się i przygotujmy system do pracy
9.1
Konfiguracja sieci
Podstawową czynnością jest konfiguracja połączenia sieciowego — jest to konieczne tylko wtedy, gdy
chcemy używać sieci bezprzewodowej lub w sieci przewodowej, z której korzystamy, nie działa DHCP
(automatyczna konfiguracja ustawień sieciowych komputerów).
9.2
Aktualizacja oprogramowania
Świeżo zainstalowany system posiada zainstalowane oprogramowanie z czasu, kiedy tworzony był obraz
płyty instalacyjnej. W związku z tym może nie zawierać wszystklich dostępnych poprawek związanych
z bezpieczeństwem czy wykrytymi błędami w oprogramowaniu. Aby zainstalować aktualizacje należy
posłużyć się jednym z dwóch narzędzi apt-get (dla konsoli tekstowej) lub Menadżerem aktualizacji
(Update Manager ) (środowisko graficzne).
9.2.1
Aktualizacja pakietów z wykorzystaniem konsoli tekstowej
Otwieramy okno terminala (Programy → Akcesoria → Terminal )
Instalacja i aktualizacja pakietów wymaga uprawnień, zatem niezbędne jest albo uzyskanie uprawnień
administratora (polecenie sudo -i), albo poprzedzanie każdego wywołania programu do zarządzania
pakietami tymże poleceniem.
Pierwszym krokiem jest aktualizacja bazy pakietów, służy do tego polecenie:
sudo apt-get update
Następnym krokiem jest właściwa instalacja pakietów:
sudo apt-get upgrade
9.2.2
Aktualizacja pakietów z wykorzystaniem narzędzi graficznych
Program Menadżera aktualizacji dostępny jest w menu System → Administracja, choć zwykle sam się
uruchamia przy starcie systemu (i jeśli znajdzie nowe wersje zainstalowanych pakietów — otwiera stosowne okno).
Pierwszym krokiem jest aktualizacja bazy danych o pakietach (przycisk Sprawdź, zostaniemy poproszeni o podanie hasła), następnie należy zatwierdzić wybór pakietów do aktualizacji (przycisk Zainstaluj
aktualizacje).
10
9.3
Uzupełnienie dodatkowych sterowników
Wymagane tylko wtedy, gdy w naszym systemie zostanie wykryty sprzęt wymagający specjalnego traktowania — np. karta graficzna z układem firmy nVidia, dla której jest przygotowany przez producenta
sterownik (tzw. własnościowy), pozwalający wykorzystać pełne jej możliwości. Zwykle taka sytuacja
jest sygnalizowana stosowną ikoną powiadomienia na górnym panelu, obok wskaźnika głośności i połączeń sieciowych. Dodatkowo narzędzie do zarządzania sterownikami dostępne jest w menu System →
Administracja → Sterowniki
11