Zespol wypalania sie sil

REFERAT PRZYGOTOWANY NA POSIEDZENIE ZESPOŁU
SAMOKSZTAŁCENIOWEGO NAUCZYCIELI
WSPIERAJACYCH SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 9
TEMAT REFERATU: Zjawisko zespołu „wypalania się sił” u rodziców
dzieci niepełnosprawnych.
Opracowała : mgr Izabela Śmiechowska
Zjawisko zespołu wypalania się sił u rodziców dzieci
niepełnosprawnych
Zespół wypalania się sił (burn-out syndrome) był przedmiotem badań i analiz
w zakresie problematyki wyczerpania i poczucia zniechęcenia występujących u
menadŜerów, dyrektorów przedsiębiorstw i u osób obciąŜonych wysokim stopniem
odpowiedzialności za powierzone funkcje kierownicze. Stany psychiczne
występujące w tym zespole charakteryzują się zniechęceniem i brakiem wiary we
własne siły, łączą się z frustracją, izolacją i bezradnością. Na tym tle rodzi się
poczucie osamotnienia i niechęć do kontynuowania wysiłków, które ocenione
zostały jako bezowocne i nie dające podstaw dla osiągnięcia zamierzonych celów.
Zgodnie z dotychczasowymi poglądami zespół wypalania się sił moŜna określić
jako wyczerpanie sił psychicznych i fizycznych występujące zwykle w efekcie
wykonywania przez dłuŜszy czas intensywnych zajęć związanych ze sprawowaniem
nad kimś opieki oraz napięciem psychicznym związanym na przykład z pracą na
kierowniczym stanowisku. Sytuacje wyzwalające zespół wypalania się sił występuje
zdaniem Sullivan, w okolicznościach wymagających sprawowania ciągłej opieki
nad osobami przejawiającymi powaŜne problemy zdrowotne lub zaburzenia w
zachowaniu. W odniesieniu do dzieci i młodzieŜy autystycznej zespół wypalania się
sił obserwowany bywa zarówno u rodziców jak i wychowawców. ZaleŜy on
wyraźnie od stopnia nasilenia występujących trudności w sprawowaniu opieki, a
takŜe od tego, czy zapewnione są efektywne sposoby odpoczynku i regeneracji sił.
Wielostronna analiza zespołu wypalania się sił wskazuje na to, Ŝe jednym z
czynników mającym istotne znaczenie jest umiejętność radzenia sobie z mim.
Dlatego teŜ wiele prac badawczych zostało podjętych w celu oceny najbardziej
skutecznych metod pozwalających zmniejszyć lub ograniczyć jego destrukcyjny
wpływ na osobowość i zdolność realizowania zadań wychowawczych przez
rodziców. W tym zakresie występują jednak znaczne róŜnice indywidualne;
bardzo często, co dla jednej osoby stanowi przeszkodę nie do pokonania, dla
drugiej jest mało istotnym epizodem, bez większego znaczenia dla prawidłowego
funkcjonowania w rolach rodzinnych czy zawodowych. Dlatego teŜ
profesjonaliści powinni podczas kontaktów z rodzicami i udzielonych im porad
uwzględnić to indywidualne zróŜnicowanie, starając się dostosować swoje
wymagania i oczekiwania do cech osobowości i sytuacji socjoekonomicznej osób
potrzebujących tej pomocy.
Zespół „wypalania się sił" znalazł szerokie zainteresowanie badawcze w
odniesieniu do stresującej pracy w róŜnych zawodach. Określany bywa wówczas
jako zespół „wypalania zawodowego". E. Mandal podaje, Ŝe na zespół ten
„składają
się
trzy
podstawowe
wymiany:
wyczerpanie
emocjonalne
(zniechęcenie, poczucie, Ŝe nie moŜna z siebie nic innym dać), depersonalizacja
(traktowanie innych ludzi w sposób przedmiotowy) oraz brak satysfakcji i
osiągnięć w pracy (utrata wiary we własna pracę, swoje moŜliwości, połączone z
obniŜająca się skutecznością mimo zwiększonego czasu pracy lub wysiłku,
uchylanie się od obowiązków)."
W. Gaj da zwraca uwagę na to, Ŝe symptomy zmęczenia psychicznego są w
duŜym stopniu podobne do syndromu wypalania zawodowego. Ostrzegawcze
symptomy wypalania występują w pierwszej fazie zmęczenia psychicznego,
przejawiają się głównie „w sferze zaburzeń natury popędowo - regulacyjnej
osobowości" i świadczą o postępującym zmęczeniu fizycznym człowjeka."
MoŜna więc sadzić, ze zespół „wypalania się sił" moŜe wystąpić na
róŜnym tle, nieomal u kaŜdego człowieka. Jak podaje M. Florkowski: „Termin
„wypalania się" (burnout) określa stan, w którym osoba traci zainteresowanie
innym człowiekiem, zaczyna go traktować bardziej jak rzecz niŜ istotę ludzką.
Okazuje się, Ŝe taka postawę moŜe przyjąć kaŜdy w szczególnych warunkach (...)
Nie wszystkie osoby są jednak podatne na utratę zainteresowania innymi,
poniewaŜ ludzie róŜnią się odpornością na stres, a takŜe sposobami radzenia
sobie z nimi."
E. Pisula prezentuje pogląd, Ŝe przyczyną pojawienia się u rodziców
poczucia „wypalania się sił" jest brak postępów w rozwoju dziecka, a takŜe gdy
rodzice nie uzyskują „wsparcia, adekwatnych usług terapeutycznych, edukacyjnych,
itp." Autorka ta powołując się na wyniki badań angielskich uczonych stwierdza, Ŝe w
wyniku długotrwałego stresu i poczucia „wypalania się sił" u matek nastąpiło
„zdecydowane pogorszenie się ich stanu zdrowia, nasilenia takich dolegliwości jak:
cukrzyca, rozedma płuc, nadciśnienie." Bardzo waŜne jest udzielanie matce dziecka
niepełnosprawnego wsparcia psychicznego w sytuacjach stresu, wyczerpania i
zniechęcenia."
Opieka pielęgnacyjna nad dzieckiem cięŜko chorym, stały niepokój i
zagroŜenie spowodowane rzutami chorobowymi i uciąŜliwością leczenia dziecka
sprawiają, Ŝe rodzice ulegają psychicznemu zmęczeniu i przezywają liczne
załamania. Nic wiec dziwnego, Ŝe przy długotrwałej chorobie dziecka pojawia się u
nich zespół „wypalania się". dzieje się tak zwłaszcza wtedy gdy choroba ma
charakter postępujący i niepomyślną prognozę. Brak poprawy stanu zdrowia dziecka i
mimo leczenia nasilanie się symptomów chorobowych osłabia wiarę rodziców w ich
zdolność do wysiłku. Zniechęceni i załamani psychicznie zaniedbują dziecko i nie
wypełniają naleŜycie zaleceń specjalistów.
śycie w warunkach długotrwałego stresu prowadzić moŜe do wystąpienia
wypalania sił. W odniesieniu do rodziców dzieci autystycznych, zjawisko to
pierwszy raz zostało opisane przez Sullivan, która zdefiniowała je jako wypalenie
psychicznych i (lub) fizycznych sił w wyniku przeciąŜenia sprawowaniem
długotrwałej intensywnej opieki nad dzieckiem. Za psychologiczne wskaźniki
zespołu uznano rezygnacje, rozproszenie energii, poczucie osamotnienia, utratę
zainteresowań, nadpobudliwość, utratę dobrych kontaktów interpersonalnych,
niezadowolenie z sytuacji Ŝyciowej, a takŜe negatywne odczucia wobec chorego
dziecka. Wypaleniu sił towarzyszy podwyŜszony poziom leku, nieodłącznie
związany z doświadczeniem silnego stresu. Prowadzone dotychczas badania nad
stresem rodzicielskim u rodziców dzieci autystycznych rzadko dotyczyły syndromu
wypalania sił. Jak się wydaje zespół ten odgrywać moŜe istotna rolę w
funkcjonowaniu jednostki jako rodzica niepełnosprawnego dziecka.
Niektórzy rodzice nie maja psychicznego wsparcia ze strony innych osób
pozostają
długo
w
stanie
kryzysu
emocjonalnego
spowodowanego
niepogodzeniem się z choroba dziecka. Nieraz tylko pozornie przystosowują się do
zaistniałej sytuacji, wyciszają przejawy swojej rozpaczy, ale nie potrafią
zmobilizować się do zapewnienia dziecku odpowiedniego leczenia. Zdarza się
takŜe, Ŝe po długim okresie konstruktywnego przystosowania się do choroby
dziecka, rodzic przezywa powaŜny stan kryzysu psychicznego określany jako
zespół „wypalania się". Zespół ten powstaje w wyniku przeciąŜenia rodzica
długotrwała opieka i odpowiedzialnością za leczenie i wychowanie chorego
dziecka. Powstawaniu tego zespołu sprzyjają małe efekty leczenia, niepomyślne
jego prognozy oraz zaburzenia rozwoju i zachowania się dziecka. Zespół ten
przejawia się zniechęceniem i spadkiem motywacji rodziców do pracy z
dzieckiem, zdystansowaniem się emocjonalnym wobec niego i w konsekwencji
brakiem zaangaŜowania w proces jego leczenia i wychowania.
Rodzic zaniedbuje dziecko, traci cierpliwość i wyrozumiałość dla niego,
niekiedy jawnie je odtrąca. W złagodzeniu tego stanu skuteczne jest odciąŜenia
na jakiś czas rodzica od nadmiaru obowiązków i wsparcie psychiczne ze strony
innych osób ukazujące mu pozytywny obraz dziecka. Zdaniem A. Maciarz na
zespół wypalenia się bardziej naraŜone są matki samotne, nadmiernie obciąŜone
obowiązkami i nie mające wsparcia ze strony osób bliskich.
BIBLIOGRAFIA
E. Pisula, Stres rodzicielski i zespół wypalania się u rodziców dzieci autystycznych, ..Dziecko autystyczne"
1998 T. VI, nr l
K. Błaszczyńska, Wybrane problemy kształtowania postaw rodzicielskich wobec dzieci z odchyleniami
od normy, „Problemy rodziny" 1991, nr l
A. Maciarz Psychoemocjonalne i wychowawcze problemy dzieci przewlekle chorych. Kraków 1998
T. Gałkowski, Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym. Warszawa 1995
E. Mandal, Syndrom wypalenia zawodowego a toŜsamość płciowa nauczycielek, [w:] Zdrowie psychiczne w
zawodzie nauczycielskim, Red. T. Rongińska, W. Gajda, Zielona Góra, Potsdam 1998, Wyd. WSP
W. Gajda, Zmęczenie psychiczne w kontekście wypalania zawodowego, [w:] Zdrowie psychiczne w zawodzie
nauczycielskim, Red. T. Rongińska, W. Gajda, Zielona Góra, Potsdam 1998, Wyd. WSP
M Florkowski, Syndrom wypalania psychicznego w zawodzie nauczyciela, [w:] Zdrowie psychiczne w
zawodzie nauczycielskim, Red. T. Rongińska, W. Gajda, Zielona Góra, Potsdam 1998, Wyd. WSP
M. Pisula, Psychologiczne problemy rodziców dzieci z zaburzeniami rozwoju, Warszawa 1998
E. Góralczyk,fcnoroba dziecka w twoim Ŝyciu, Warszawa 1996, CMPPP