rynek napojów alkoholowych

Rozdział V
RYNEK NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH
5.1. Import, produkcja oraz dostawy napojów alkoholowych w Polsce
Tabela 5.1. Import napojów alkoholowych w 2001 roku
1999 rok
2000 rok
Piwo poz. PCN 2203
30.096 tys. litrów
41.213 tys. litrów
Wino poz. PCN 2204,
2205, 2206
82.088 tys. litrów
68.804 tys. litrów
Wyroby spirytusowe
poz. PCN 2207, 2208
(100% alkohol)
2.460 tys. litrów
2.372 tys. litrów
2001
2002
41.175 tys. litrów
43.762 tyś litrów
67.031 tys. litrów
69.208 tys. litrów
1.984 tys. litrów
2.315 tys. litrów
Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego.
Tabela 5.2. Dostawy napojów alkoholowych na zaopatrzenie kraju w 2001 roku (według GUS)
Wyszczególnienie
Dostawy na zaopatrzenie kraju
1998
1999
Wyroby spirytusowe (w mln litrów
93,2
82,7
100%)
Wina i miody pitne (w mln litrów)
528,7
528,0
Piwo w mln litrów
2.097,6 2.330,3
Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego.
2000
2001
2002
74,7
63,7
65,9
458,0
2.557,3
403,7
2.544,9
301,2
2.675,9
Tabela 5.3. Produkcja wybranych napojów alkoholowych w 2002 roku (w mln litrów).
Wódka czysta
Piwo
Rok 2001 Rok 2002 Rok 2001 Rok 2002
Styczeń
69,6
48,5
1708
1672
Luty
26,0
40,0
1561
1531
Marzec
43,4
49,4
1773
2022
Kwiecień
44,5
46,4
2166
2434
Maj
48,7
36,3
2749
2728
Czerwiec
49,0
42,5
2509
2741
Lipiec
40,9
34,9
2753
3008
Sierpień
52,9
32,5
2846
2779
Wrzesień
42,6
28,9
1814
2291
Październik
52,5
86,5
1843
1921
Listopad
54,6
85,8
1621
1708
Grudzień
52,2
71,2
1505
1695
Suma:
576,9
602,9
2.484,8
2.653,0
Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego.
64
5.2. Ceny napojów alkoholowych
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego wskaźnik cen towarów i usług
konsumpcyjnych ogółem w 2002 roku wzrósł w stosunku do 2001 roku o 1,9%, w tym:
– żywność
– napoje alkoholowe
– 0,6%
+ 1,1%
Ceny napojów alkoholowych w 2002 roku wzrosły w stopniu niższym niż ceny
towarów i usług ogółem, co nie jest zgodne z ustawą o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
5.3. Obrót hurtowy napojami alkoholowymi
Do zadań byłego Ministra Gospodarki (obecnie Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki
Społeczne) należało m.in. wydawanie, cofanie i wygaszanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami
alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu.
Zadania te realizowano na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z późniejszymi zmianami).
Wydawanie, cofanie i wygaszanie zezwoleń następuje w drodze decyzji administracyjnych, na
zasadach i w trybie określonym przepisami kodeksu postępowania administracyjnego.
5.3.1. Realizacja zadań w 2002 roku
Zezwolenia na prowadzenie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi o zawartości powyżej
18% alkoholu wydawane są na czas określony, nie dłuższy niż rok.
Tabela 5.4. Liczba wydanych zezwoleń w latach 1991–2002:
Liczba wydanych zezwoleń
1991 r.
1406
zezwoleń
1992 r.
1108
zezwoleń
1993 r.
961
zezwoleń
1994 r.
1030
zezwoleń
1995 r.
952
zezwoleń
1996 r.
861
zezwoleń
1997 r.
705
zezwoleń
1998 r.
638
zezwoleń
1999 r.
566
zezwoleń
2000 r.
473
zezwoleń
2001 r
303
zezwoleń
2002 r.
304
zezwoleń
Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
Wysoka opłata za zezwolenie na obrót hurtowy tymi napojami (w 2002 roku w wysokości
równowartości 10.500 Euro za 500 tys. litrów 100% alkoholu) miała za zadanie eliminowanie
„przypadkowych” przedsiębiorców i jest jednym z instrumentów ograniczania liczby hurtowników.
Doprowadziło to do sytuacji dosyć stabilnej, tj. takiej, w której nastąpiło zmniejszenie ilości
hurtowników, zbliżonej do optymalnej. z zachowaniem konkurencji i jednoczesnym prawidłowym
zaopatrzeniu rynku. W stosunku do roku 1991 liczba wydanych w 2002 roku zezwoleń jest prawie
5–krotnie niższa.
65
Tabela 5.5. Liczba wydanych zezwoleń w latach 2001 – 2002 w podziale na województwa:
2001 r. 2002 r.
dolnośląskie
25
22
kujawsko–pomorskie
12
10
lubelskie
4
5
Lubuskie
11
8
łódzkie
20
25
małopolskie
26
21
mazowieckie
66
66
opolskie
6
6
podkarpackie
8
8
podlaskie
5
8
pomorskie
18
18
śląskie
35
34
świętokrzyskie
9
10
warmińsko–mazurskie
10
8
wielkopolskie
37
42
zachodniopomorskie
11
13
Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
Równolegle ze zmniejszeniem się liczby przedsiębiorców prowadzących obrót hurtowy ww.
napojami malała także wielkość sprzedaży hurtowej tych napojów, jednak od roku 2001 zauważalna
jest stabilizacja na zbliżonym poziomie, co przedstawia poniższe zestawienie:
Tabela 5.6.Wysokość sprzedaży hurtowej napojów alkoholowych w poszczególnych latach
Lp.
Wielkość sprzedaży w tys.
Lata
litrów 100% alkohol
%
1.
1994
144.388
2.
1995
142.334
3.
1995/1994
98,6
4.
1996
122.146
5.
1996/1995
85,8
6.
1997
114.760
7.
1997/1996
94,0
8.
1998
101.000
9.
1998/1997
87,0
10. 1999
85.583
11.
1999/1997
86,4
12. 2000
78.000
13.
2000/1999
66,7
14. 2001
89.598
15.
2001/2000
114,9
16. 2002
90.372
17.
2002/2001
100,9
Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
Wykazana w powyższej tabeli sprzedaż jest wielkością czysto ewidencyjną, stanowiącą sumę
informacji przedsiębiorców o sprzedaży hurtowej, które zbierane są głównie w celu kontroli wykorzystania
66
limitu sprzedaży hurtowej ustalonego dla przedsiębiorcy w zezwoleniu. Wykazane wielkości nie
odpowiadają bowiem ilościom alkoholu kierowanym na zaopatrzenie sieci detalicznej, gdyż na zaopatrzenie
tych odbiorców niebagatelny wpływ miały dostawy bezpośrednie od producentów, którzy zgodnie
z przepisami ustawy – nie musieli posiadać zezwoleń na sprzedaż hurtową. o ile kierowali bezpośrednio
wyroby wyłącznie własnej produkcji na rynek, co w rozwn1eniu ustawy oznaczało ich zbyt, a nie sprzedaż
hurtową.
Sytuacja ta od 2003 roku ulegnie zmianie, gdyż ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o zmianie
ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r. Nr 147,
poz. 1231) wprowadzony został obowiązek uzyskania zezwolenia na obrót hurtowy napojami
alkoholowymi przez producentów, którzy zbywają wybory własnej produkcji bezpośrednio do sieci
detalicznej.
5.3.2. Współpraca z organami kontroli i ścigania
Kontrola działalności gospodarczej w zakresie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi
jest prowadzona przez Inspekcję Handlową, Policję oraz Urzędy Kontroli Skarbowej. Ministerstwo
Gospodarki współpracowało na bieżąco z Inspekcją handlową, Komendą Główną Policji oraz
Komendami Rejonowymi Policji. Informacje o wydanych zezwoleniach są przekazywane do
Departamentu Kontroli Skarbowej w Ministerstwie Finansów w celu udostępnienia ich urzędnikom
kontroli skarbowej w całej Polsce.
Wymienione jednostki kontrolne badają między innymi zgodność prowadzonej działalności
z wydanym zezwoleniem i przestrzeganie warunków wykonywania działalności. W przypadku
nieprzestrzegania przepisów prawnych organy te nakładają kary pieniężne. Zgodnie z art. 45 ustawy
o wychowaniu w trzeźwości... – kto bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom prowadzi
obrót hurtowy napojami alkoholowymi – podlega karze grzywny od 10.000 złotych do 500,000złotych
(w przypadkach mniejszej wagi – kara 5.000 złotych).
Zezwolenia cofane są m.in. w przypadkach:
– nieprzestrzegania określonych w ustawie warunków prowadzenia obrotu napojami
alkoholowymi.
– wprowadzania do obrotu napojów alkoholowych pochodzących z nielega1nych źródeł,
– powtarzającego się zakłócania porządku publicznego w miejscu obrotu,
– popełnienia przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowych przez osobę
odpowiedzialną za działalność przedsiębiorcy posiadającego zezwolenie.
W 2002 roku nie wystąpiły powody do wydania przez Ministra Gospodarki decyzji cofających
zezwolenia.
Podstawową cechą charakteryzującą system udzielania zezwoleń jest ich jawność.
przejrzyste oraz jednolite kryteria dla wszystkich grup przedsiębiorców ubiegających
się o zezwolenie. Ich celem jest wyeliminowanie decyzji o charakterze uznaniowym.
Z obowiązujących warunków udzielania zezwoleń wynika zasada równości wobec prawa.
Warunki wydawania zezwoleń określone rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13
czerwca 200l r. w sprawie rodzaju dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie
zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi, wzorów wniosków oraz wzorów informacji o
sprzedaży napojów alkoholowych (Dz. U. Nr 60, poz. 614) pozwalają na stwierdzenie. że o tym, czy
zezwolenie zostanie wydane. decyduje wnioskodawca spełniając formalne warunki jego uzyskania.
Wpływy z tytułu opłat za wydane w 2002 roku zezwolenia na obrót hurtowy napojami
alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu wyniosły ok. 17 mln zł.
Wydatki na płace pracowników wykonujących prace w wyżej wymienionym zakresie wynoszą.
około 150 tys. zł rocznie, koszty materiałów i orgatechniki około 50 tys. zł.
W wyniku realizacji przyjętych przez Radę Ministrów założeń do pakietu „Przede wszystkim
przedsiębiorczość” ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przyjęto w części dotyczącej obrotu hurtowego napojami
67
alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu, zmiany wychodzące naprzeciw postulatom
przedsiębiorców. I tak:
– wprowadzono opłatę stałą za zezwolenie w wysokości 45 tys. zł. zamiast przeliczania
równowartości 10.500 Euro ustalanej według kursu kupna walut obcych, ogłaszanego przez
NBP w dniu dokonywania opłaty;
– wprowadzono obowiązek uzyskania zezwolenia na obrót hurtowy przez producentów,
dostarczających napoje alkoholowe własnej produkcji do sieci detalicznej.
– ograniczono liczbę przypadków naruszania warunków prowadzenia obrotu hurtowego napojami
alkoholowymi, z których wynikała konieczność bezwzględnego cofnięcia zezwolenia.
5.4. Nielegalna produkcja i handel alkoholem
W wyniku działań policyjnych ujawniono 3.768 przypadków nielegalnego handlu alkoholem/
podawania – z art. 43 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości... z czego:
– 1.169 miało miejsce w placówkach handlowych i gastronomicznych,
– 2.599 w innych miejscach.
W całej Polsce w wyniku podejmowanych działań w 2002 r.
• Policja zakwestionowała ogółem:
– 72.465,96 l. wódki, (50.499,32 w 2001 roku)
– 233.033,93 l. spirytusu, (165.677,1 w 2001 roku)
– 5.373,47 l. wina, (3.563,47 w 2001 roku)
– 16.701,1 l. piwa, (8.638,4 w 2001 roku)
– 11 l. innych napojów alkoholowych, typu koniak i rum.
Ujawniono 409 przypadków nielegalnej produkcji spirytusu (378 w 2001 roku).
• Zakwestionowano w związku z tym:
– 7.273,75 l. bimbru; (3.548,6 w 2001 roku)
– 9.536,25 l. zacieru; (128.661 w 2001 roku)
– likwidowano 203 sztuki aparatury do wyrobu spirytusu 281 w 2001 roku).
5.5. Nielegalny przewóz alkoholu przez granicę
Tabela 5.7. Liczba spraw oraz wartość wyrobów alkoholowych w przywozie będących przedmiotem
przestępstwa w 2002 roku:
Nazwa towaru
Liczba spraw
Wartość w zł
Piwo otrzymywane ze słodu (poz. PCN 2203)
74
2.071
Wina i pozostałe napoje fermentowane
62
14.852
(poz. PCN 2204, 2205, 2206)
Alkohol etylowy nieskażony o objętościowej mocy
alkoholu wynoszącej 80% lub więcej (poz. PCN
6.918
31.650.081
2207)
Alkohol etylowy nieskażony o objętościowej mocy
alkoholu mniejszej niż wynoszącej 80% obj.: wódki,
3.563
1.169.207
likiery i inne napoje alkoholowe (poz. PCN 2208)
Źródło: Ministerstwo Finansów; Departament Organizacji Służby Celnej; Wydział Monitorowania
i Analiz.
Do głównych działań podejmowanych przez Służbę Celną w celu ograniczenia strat budżetu
państwa, powodowanych przemytem towarów akcyzowych, należy zliczyć:
– prowadzenie przez organy celne kontroli nie tylko bezpośrednio na granicy państwowej, ale
także wewnątrz kraju: na bazarach, targowiskach, drogach dojazdowych do ww. i do przejść
granicznych oraz w podmiotach gospodarczych prowadzących działalność gospodarczą związaną
z obrotem towarowym z zagranicą;
– poddawanie kontroli środków przewozowych także wewnątrz kraju, na wyznaczonych odcinkach
68
–
–
–
dróg. Działania w tym zakresie są prowadzone w oparciu o wymianę informacji między
odpowiednimi służbami wewnątrz kraju, jaki służbami celnymi państw sąsiednich;
organizowanie kompleksowych, zintegrowanych akcji i operacji kontrolnych, z udziałem organów
Straży Granicznej i Policji;
podjęcie skutecznych działań uniemożliwiających przekraczanie granicy państwa przez osoby
zatrzymane podczas próby przemytu (w stosunku do osób krajowych – występowanie o
unieważnienie paszportu, w stosunku do osób zagranicznych – występowanie do Straży
Granicznej z wnioskiem o odmowę wydania wizy lub wjazdu na terytorium RP);
uczestnictwo (w ramach Zespołu ds. Nowelizacji Kodeksu karnego skarbowego) w pracach
legislacyjnych nad nowelizacją Kodeksu karnego skarbowego w kierunku stworzenia takich
rozwiązań prawnych, które Służbie Celnej pozwolą na skuteczniejsze przeciwdziałanie m.in.
przemytowi i dystrybucji wyrobów akcyzowych.
5.6. Wykroczenia w obrocie handlowym napojami alkoholowymi
W trakcie badań zrealizowanych w 2002 na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych przedstawiono ankietowanym sytuacje, w których dochodziło, w związku
z alkoholem, do łamania podstawowych norm prawnych. Dotyczyły one łamania prawa na rynku
alkoholowym: picie przez nieletnich i sprzedawanie im alkoholu oraz nielegalnego handlu alkoholem.
Respondenci byli proszeni o oraz o odpowiedź na pytanie czy w czasie ostatnich 12 miesięcy przed
badaniem zetknęli się osobiście z takimi sytuacjami oraz czy próbowali podjąć jakąś interwencję.
Prawie 2/3 badanych (70%) potwierdziło swoje obserwacje co do picia alkoholu przez
nastolatków. Znacznie niższy był jednak wśród nich udział osób, które próbowały jakiejś interwencji,
bo tylko 10%.
Na pytanie czy „Był(a) Pan(i) świadkiem sprzedaży alkoholu niepełnoletnim” twierdząco
odpowiedziało 25% badanych. W tej grupie na próby interwencji zdecydowało się niespełna 13%
świadków takiej sytuacji.
Spośród sytuacji poddanych badaniu najrzadziej obserwowana była przez respondentów
nielegalna sprzedaż napojów alkoholowych. Z taką sytuacją zetknęło się tylko niespełna 17% badanych.
Najrzadziej też respondenci obserwujący ta sytuację próbowali podjęć jakąś interwencję. Tylko 5%
świadków nielegalnej sprzedaży alkoholu próbowało podjęć jakieś działania w tej sprawie.Szczegółowy
rozkład odpowiedzi pokazuje tabelka zamieszczona poniżej.
Tabela 5.8. Widoczność wybranych przejawów patologii związanej z alkoholem i próby podjęcia
interwencji (odsetki badanych).
Próby interwencji wśród
Zetknięcie się
tych, którzy się zetknęli
Picie przez nastolatków
1. Tak
70,5
10,2
2. Nie
27,7
88,9
3. Nie pamiętam
1,8
0,9
Sprzedaż alkoholu niepełnoletnim 15–16
lat
1. Tak
25,2
12,8
2. Nie
70,5
86,0
3. Nie pamiętam
4,4
1,2
Nielegalna sprzedaż napojów alkoholowych
1. Tak
16,8
5,0
2. Nie
80,3
93,9
3. Nie pamiętam
2,9
1,1
69
W ramach prowadzonych działań kontrolnych policjanci w całej Polsce sprawdzali lokale
gastronomiczne i miejsca sprzedaży detalicznej, miejsca gromadzenia się młodzieży pod kątem
przestrzegania przepisów z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Tabela 5.9. Liczba skierowanych wniosków o ukaranie za naruszenie przepisów Ustawy o wychowaniu
w trzeźwości... na terenie poszczególnych województw (na podstawie sprawozdań z
komend wojewódzkich Policji oraz Stp – 7 B).
L.p.
województwo
Ilość skierowanych wniosków o ukaranie za
naruszenie przepisów ustawy o wychowaniu w
trzeźwości..
z art. 431
z art. 44
z art. 45
1.
Dolnośląskie
2.218
105
0
2.
Kujawsko–pomorskie
1.471
1.039
1
3.
Lubelskie
767
0
242
4.
Lubuskie
1.323
23
1
5.
Łódzkie
992
0
0
6.
Małopolskie
2.347
16
2
7.
Mazowieckie
1.336
34
1
8.
Opolskie
726
0
2
9.
Podkarpackie
1.905
79
0
10.
Podlaskie
709
59
5
11.
Pomorskie
3.146
16
1
12.
Śląskie
4.833
92
2
13.
Świętokrzyskie
3.570
8
0
14.
Warmińsko–mazurskie
1.734
61
0
15.
Wielkopolskie
843
151
1
16.
Zachodniopomorskie
4.227
78
20
17.
KSP – Warszawa
1.343
196
0
33.490
1.957
278
SUMA
Źródło: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
W 2002 r. Policja skierowała 474 wnioski o cofnięcie koncesji na sprzedaż napojów
alkoholowych, w tym 192 wnioski za sprzedaż alkoholu małoletnim; Policjanci skierowali do
sądów i Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 18.004 wniosków o leczenie
odwykowe.
5.7. Nieprawidłowości stwierdzone przez Inspekcję Handlową
Podobnie jak w latach ubiegłych Inspekcja Handlowa wykonując swoje zadania ochrony
interesów konsumentów oraz przestrzegania przepisów prawa w jednostkach handlowych
i gastronomicznych, przeprowadziła kontrole w podmiotach gospodarczych zajmujących się obrotem
napojami alkoholowymi.
W 2002 r. działania takie koncentrowały się na dwóch podstawowych zagadnieniach:
− egzekwowaniu przestrzegania w jednostkach detalicznych, gastronomicznych i hurtowych
postanowień ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. Nr 35,
poz. 230 z 1982 r. ze zm.);
− przestrzeganiu w takich jednostkach przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami
skarbowymi akcyzy (Dz.U. Nr 127, poz. 584 z 1993 r. ze zm.).
70
Wynikało to z faktu, że niektóre przepisy tych ustaw są ze sobą zbieżne. Ustawa o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zakazuje wprowadzania do obrotu napojów
alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł, a ustawa o oznaczaniu wyrobów znakami
skarbowymi akcyzy określa jako przestępstwo wprowadzanie do sprzedaży wyrobów spirytusowych
i winiarskich nie oznaczonych banderolami lub z banderolami podrobionymi bądź przerobionymi,
a więc napojów alkoholowych nielegalnego pochodzenia.
Należy podkreślić, że Inspekcja Handlowa podejmowała działania w zakresie przestrzegania
ww. ustaw nie tylko w związku ze skargami i informacjami od konsumentów, ale podstawowych
czynności sprawdzających dokonywała podczas innych kontroli zawsze w przypadku, gdy
inspekcjonowany podmiot posiadał w obrocie napoje alkoholowe.
Kontrolami objęto 7.345 sklepów, zakładów gastronomicznych i magazynów hurtowych.
Do najważniejszych ustaleń należały:
− sprzedaż napojów alkoholowych bez zezwoleń w 137 placówkach handlowych, gastronomicznych
i hurtowych. Wartość takich wyrobów wprowadzonych nielegalnie do obrotu wyniosła 2.230 tys.
zł,
− sprzedaż przez właścicieli lub pracowników 21 magazynów hurtowych wyrobów alkoholowych
podmiotom gospodarczym nie mającym zezwoleń na obrót takimi towarami. Wartość sprzedanych
w ten sposób alkoholi wyniosła 1.413 tys. zł,
− brak wywieszek informujących o szkodliwości spożywania napojów alkoholowych w 782 sklepach
i punktach gastronomicznych,
− konsumpcja napojów alkoholowych w 22 punktach sprzedaży detalicznej,
− sprzedaż napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł w 21 sklepach i zakładach
gastronomicznych, w tym w 4 z podrobionymi znakami skarbowymi akcyzy.
Stwierdzono ponadto szereg innych naruszeń ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi jak: niewnoszenie rocznych opłat za prowadzenie detalicznego lub gastronomicznego
obrotu wyrobami alkoholowymi, reklama lub promocja napojów alkoholowych, brak odrębnej kasy
fiskalnej w stoiskach z alkoholami w sklepach samoobsługowych o powierzchni powyżej 200 m2, sprzedaż
napojów alkoholowych nieletnim.
5.7.1. Wyniki kontroli w sklepach i punktach gastronomicznych
Inspekcjami objęto 5.332 jednostki detaliczne i 1.960 gastronomicznych. W czasie tych
kontroli ujawniono szereg istotnych naruszeń ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi:
• sprzedaż napojów alkoholowych bez zezwolenia stwierdzono w 136 jednostkach, co stanowiło
1,9% ogółu skontrolowanych (w 2001 r. 2,7%); udokumentowana wartość takich wyrobów
wprowadzonych nielegalnie do obrotu wyniosła 2.162 tys. zł, podczas gdy w roku poprzednim
1.375 tys. zł,
• konsumpcję napojów alkoholowych (głównie piwa) stwierdzono w 22 punktach sprzedaży
detalicznej – w roku 2001 w 17,
• reklamę lub promocję napojów alkoholowych ujawniono w 6 punktach sprzedaży (w 2001 r.
w 10),
• sprzedaż wyrobów alkoholowych nieletnim stwierdzono w 2 punktach handlowych
i 1 gastronomicznym (w 2001 roku w 1 przypadku),
• inne stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości, to:
− brak wywieszek informujących o szkodliwości spożywania napojów alkoholowych w 782
sklepach i zakładach gastronomicznych, to jest w 10,7% objętych kontrolami (w 2001 r.
–11,4%), co świadczy, że ten wymóg ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi w dalszym ciągu nie jest przestrzegany,
− niewniesienie na rzecz gmin rocznych opłat za prowadzenie sprzedaży wyrobów alkoholowych
w 14 jednostkach (w 2001 r. – w 57),
71
− brak wydzielonego stoiska ze sprzedażą napojów (oprócz piwa) zawierających powyżej 4,5%
alkoholu w 12 sklepach (w 2001 r. w 29),
− brak odrębnej kasy fiskalnej w stoiskach z alkoholami w sklepach samoobsługowych w 14
przypadkach,
− rozszerzenie czasu sprzedaży napojów alkoholowych poza określony w zezwoleniu,
w 5 sklepach,
− sprzedaż napojów alkoholowych w 5 obiektach komunikacji publicznej.
5.7.2. Wyniki kontroli w magazynach hurtowych ze sprzedażą napojów alkoholowych
Inspekcjami objęto 53 magazyny. W czasie kontroli stwierdzono naruszenia ustawy
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz warunków zezwoleń polegające
na:
• prowadzeniu działalności w zakresie hurtowego obrotu napojami alkoholowymi bez zezwolenia
– w 1 magazynie,
• sprzedaży napojów alkoholowych przedsiębiorcom nie posiadającym zezwoleń na ich sprzedaż
lub podawanie – w 21 magazynach (w 2001 r. w 68). Wartość wprowadzonych w ten sposób do
obrotu towarów wyniosła 1.413 tys. zł (w roku 2001 – 1.077 tys. zł).
5.7.3. Wyniki kontroli przestrzegania przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami
skarbowymi akcyzy (w zakresie kontroli wyrobów alkoholowych).
W czasie działań kontrolnych ujawniono 4 przypadki (wszystkie w zakładach gastronomicznych)
wprowadzenia do obrotu wyrobów sfałszowanych oznaczonych sfałszowanymi banderolami,
w 3 sklepach i 11 punktach gastronomicznych oferowano różnego rodzaju oryginalne napoje
alkoholowe produkcji zagranicznej bez znaków skarbowych akcyzy, ponadto w 4 przypadkach
zakwestionowano wódki oznaczone banderolami uszkodzonymi.
5.7.4. Wykorzystanie ustaleń kontroli
• W związku z nieprzestrzeganiem przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi podjęto następujące działania:
– do prokuratur lub policji skierowano 182 sprawy,
– do wydziałów ds. wykroczeń sądów rejonowych skierowano 127 spraw,
– do organów kontroli skarbowej i urzędów skarbowych przekazano 53 informacje i
doniesienia,
– nałożono 797 mandatów wymierzając grzywny o łącznej wartości 127,9 tys. zł,
– wydano 51 zarządzeń wstrzymujących sprzedaż napojów alkoholowych,
– wystąpiono do władz gmin z 8 wnioskami o cofnięcie zezwoleń na prowadzenie detalicznej
lub gastronomicznej sprzedaży wyrobów alkoholowych,
– w związku z nieprawidłowościami ujawnionymi w magazynach hurtowych, w 4 przypadkach
powiadomiono Ministerstwo Gospodarki, a w 9 urzędy marszałkowskie, to jest organy
wydające zezwolenia na hurtowy obrót napojami alkoholowymi.
• Za naruszanie przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy w zakresie
kontroli napojów alkoholowych skierowano do prokuratur lub policji 16 spraw, a do organów
kontroli skarbowej i urzędów skarbowych 19 doniesień i informacji.
5.7.5. Podsumowanie i wnioski
• Przeprowadzone w 2002 r. kontrole ujawniły (chociaż w różnym stopniu) naruszenie większości
zakazów wymienionych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
i przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, a skala nieprawidłowości
była na poziomie zbliżonym do wyników roku poprzedniego.
• Do najbardziej istotnych ustaleń należał, podobnie jak w roku ubiegłym, handel napojami
alkoholowymi bez zezwolenia.
Właściciele hurtowni sprzedawali wyroby alkoholowe do sklepów i punktów gastronomicznych,
72
•
•
•
w których obrót takimi towarami był zabroniony. Z kolei właściciele sklepów i zakładów
gastronomicznych oferowali nabywcom takie napoje naruszając nie tylko zakaz ich sprzedaży, ale
również umożliwiali konsumpcję w punktach detalicznych, podawali wyroby spirytusowe mając
zezwolenie wyłącznie na niskoprocentowe.
Przypadki nieprawidłowości stwierdzano często na terenach wiejskich, gdzie jednak z powodu
tego, że wszyscy się znają kontrole były znacznie utrudnione. Uwagę zwraca funkcjonowanie,
szczególnie w sezonie letnim przy sklepach znajdujących się przy drogach prowadzących do
miejscowości turystycznych nielegalnych barów piwnych wyposażonych w dystrybutory do
nalewania piwa z beczek, stoły, ławy i parasole z logo browarów.
Dzieje się to, jak się wydaje, za aprobatą większości miejscowej społeczności, która ma okazję
do dodatkowego, a może nawet jedynego zarobku.
Do rzadkości należało ujawnianie sprzedaży napojów alkoholowych nieletnim. Wykrywanie przez
inspektorów Inspekcji Handlowej takich niedozwolonych czynów jest bardzo utrudnione z uwagi
na brak przepisów pozwalających na legitymowanie klientów sklepów czy barów oraz akceptację
takich transakcji ze strony zarówno kupujących jak i sprzedawców, czego efektem jest zmowa
obu stron uniemożliwiająca udowodnienie przestępstwa. Należy zwrócić uwagę, że inspektorzy
nie mają prawa do stosowania prowokacji, jaką byłby zakup alkoholu przez nieletniego za wiedzą
przeprowadzających kontrolę. W tej sytuacji efektywność kontroli zależy od ścisłej współpracy z
funkcjonariuszami służb mundurowych mających uprawnienia do legitymowania.
Innego rodzaju przestępczymi działaniami było wprowadzanie do sprzedaży wyrobów
alkoholowych bez znaków skarbowych akcyzy, a także ze sfałszowanymi banderolami. Najwięcej
takich przypadków ujawniono w województwie śląskim.
Ustalenia przeprowadzonych kontroli dają podstawę. do kontynuowania podobnych działań w
2003 r.
5.8. Łamanie zakazu reklamy alkoholu
5.8.1. Działania Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji
Zadaniem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jest prowadzenie analizy form reklamy
napojów alkoholowych i podejmowanie działań zmierzających do jej zaniechania w przypadku
stwierdzenia jej niezgodności z prawem.
Realizując założenia ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r., Nr 147 poz. 1231, ze zm.) Urząd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów stara się na miarę własnych uprawnień ustawowych ograniczyć spożycie
alkoholu (również przez młodzież) poprzez zapobieganie promowaniu tego rodzaju napojów, a co za
tym idzie zachęcaniu do zwiększenia ich spożycia.
W chwili obecnej art. 131 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r., Nr 147 poz. 1231, ze zm.), zabrania reklamy i
promocji napojów alkoholowych, wyłączając z zakazu piwo, zezwalając na jego reklamę i promocję.
Powyższa reklama i promocja muszą jednakże spełniać opisane w ustawie warunki, tj.: nie może być
kierowana do małoletnich lub prowadzona poprzez budowanie skojarzeń z:
− atrakcyjnością seksualną,
− relaksem lub wypoczynkiem,
− sportem,
− nauką, pracą lub sukcesem zawodowym,
− zdrowiem lub sukcesem życiowym.
Reklama i promocja piwa nie może być prowadzona:
− w telewizji, radiu, kinie i teatrze między godziną 600 a 2300,
− na kasetach wideo i innych nośnikach,
− w prasie młodzieżowej i dziecięcej,
− na okładkach dzienników i czasopism,
− na słupach, tablicach oraz innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do
reklamy,
73
przy udziale małoletnich.
Art. 131 ust. 3 mówi również, iż zabrania się reklamy, promocji produktów i usług, których
nazwa, znak towarowy, kształt graficzny lub opakowanie wykorzystuje podobieństwo lub jest
tożsame z oznaczeniem napoju alkoholowego lub innym symbolem obiektywnie odnoszącym się do
napoju alkoholowego.
Aktualny stan prawny, zdaniem Urzędu, spowodował uporządkowanie rynku reklamy piwa.
Nie zdarzają się przypadki kampanii „pseudo bezalkoholowego” piwa, a reklama piwa alkoholowego
prowadzona jest w sposób zgodny z przepisami ustawy.
Mając jednakże na uwadze podjętą przez Ministra Finansów w dniu 1 sierpnia 2002 r. decyzje
o obniżce stawek podatku akcyzowego z dniem 1 października 2002 r. o 30%, niektóre firmy
produkujące na polskim rynku alkohole wysokoprocentowe podjęły działania noszące, zdaniem
Urzędu, znamiona czynów nieuczciwej konkurencji. Jak wynikało z sygnałów, zamieszczały one w
prasie ogłoszenia handlowe informujące, iż wiodące wyroby firm dostępne są w cenie 20% niższej
– z powodu planowanej obniżki akcyzy, przyjmowane były zwroty wódek z wyższą akcyza oraz
prowadzona była sprzedaż po obniżonych cenach lub też ceny wódek były przedwcześnie obniżane.
Zdarzały się również sytuacje, gdy przedstawiciele handlowi firm wymuszali wywieszanie dużych
rozmiarów informacji o obniżonych cenach wódki w punktach handlu detalicznego.
Ponieważ powyższe praktyki firm w zakresie prezentowania swoich wyrobów były działaniami
niewłaściwymi w stosunku do konsumentów, jak również naruszały przepisy ustawy z dnia 16
kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 47 poz. 211, ze zm.) Urząd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów podjął działania mające na celu wyjaśnienie zaistniałej sytuacji. Firmy
złożyły stosowne wyjaśnienia oraz poinformowały, iż praktyki, wobec których Urząd zgłaszał pisemne
zastrzeżenia, miały charakter jednorazowy i nie będą kontynuowane.
Informujemy ponadto, iż delegatury UOKiK nie prowadziły w 2002 r. spraw w zakresie analizy
form reklamy napojów alkoholowych, a co za tym idzie, nie podejmowały działań zmierzających do
jej zaniechania.
Urząd nie wydaje odrębnych środków finansowych na realizację założeń ustawy o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Zadania wynikające z Narodowego Programu
Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000–2005 wykonywane są w ramach
ustawowych obowiązków UOKiK.
−
5.8.2. Działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
Kontrola nadawców przeprowadzona w 2002 r., ujawniła jeden przypadek naruszenia art. 16
b ust. 2 ustawy o radiofonii i telewizji z 29 grudnia 1992 r (tj. Dz. U. z 2001 Nr 101, poz.1114). Radio
Gdańsk S.A., w dniu 8 marca 2002 r., wyemitowało spot reklamujący restaurację Dwór Oliwski. Treść
spotu zachęcała do „(...) skosztowania znakomitych win ze słonecznych regionów świata (...)”.
Na wezwanie Przewodniczącego KRRiT, nadawca bezzwłocznie zaprzestał emisji ww.
reklamy.
Przewodniczący KRRiT stwierdził, że w programie telewizji TVN, podczas marcowych emisji
audycji Agent rozpowszechniana była reklama piwa. Zgodnie z art. 21 ustawy z 26 października 1982
r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi reklamą napojów alkoholowych jest
publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych napojów alkoholowych lub symboli graficznych z nimi
związanych, a także nazw i symboli graficznych z nimi związanych, a także nazw i symboli graficznych
przedsiębiorców produkujących napoje alkoholowe, nie różniących się od nazw i symboli graficznych
napojów alkoholowych, służące popularyzowaniu znaków towarowych napojów alkoholowych. Dla
stwierdzenia reklamy piwa wystarczające było, iż w programie telewizyjnym publicznie rozpowszechniano
znak lub znaki towarowe piwa; czym naruszono art. 16 b ust. 1 pkt. 2 ustawy o radiofonii i telewizji oraz
art. 131 ust.2 pkt. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Po wezwaniu Przewodniczącego KRRiT nadawca zaprzestał emitowania tego przekazu
w trybie natychmiastowym.
Przewodniczący KRRiT 12 lipca 2002 r., wezwał TVP 1, TVP 2, TVN, TVN Siedem, TV Puls,
TV4 do natychmiastowego wstrzymania emisji reklamy piwa KARMI pomiędzy godzinami 6 a 23.
Wytwórca piwa Karmi (CARLSBERG OKOCIM S.A.) obniżył zawartość alkoholu w tym piwie z 1,2%
74
do 0,5%. Zgodnie z art. 46. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
napojem alkoholowym w rozumieniu ustawy jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający
alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 0,5 proc. W reklamie użyto jednak słowo „piwo”, a takie
produkty wolno reklamować w radiu i telewizji między godzinami 23 a 6 rano.
Nadawcy bezzwłocznie dostosowali się do wezwania Przewodniczącego KRRiT.
5.9. Wpływy podatkowe do budżetu państwa
Tabela 5.10. Wpływy podatkowe z tytułu akcyzy w 2001 i 2002 roku:
Kwota akcyzy w zł
Wyszczególnienie
2001 rok
2002 rok
Wyroby spirytusowe ogółem (w tym:)
4.199.756,4
3.875.988,3
kraj:
4.098.357,7
3.794.377,1
import:
101.398,7
81.611,2
Piwo ogółem (w tym):
2.029.824,7
2.104.510,1
kraj:
2.013.072,0
2.085.896,2
import:
16.752,7
18.613,9
Wino ogółem (w tym):
569.596,8
635.585,2
kraj:
489.567,1
516.115,8
import:
80.029,7
119.469,4
Razem (w tym:)
6.799.177,9
6.616.083,6
kraj:
6.600.996,8
6.396.389,1
import:
198.181,1
219.694,5
Źródło: Ministerstwo Finansów- Departament Podatku Akcyzowego
Dochody budżetu państwa w 2002 roku według GUS wyniosły 143,876 mld zł, zaś wpływy z podatku
akcyzowego od napojów alkoholowych stanowiły w nich 4,6% (obliczenia PARPA).
75