Pobierz

Transkrypt

Pobierz
Wydział Promocji Handlu I Inwestycji
Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej
w New Delhi
Przepisy i standardy regulujące import
artykułów żywnościowych do Indii
New Delhi 2014
Niniejszy materiał został przygotowany staraniem Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji
Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w New Delhi. Informacje zawarte w publikacji są
prezentowane czytającym i korzystającym nieodpłatnie i nie mogą podlegać dalszej
odsprzedaży czy też wykorzystaniu w ramach prowadzonej działalności komercyjnej polegającej
w szczególności na doradztwie biznesowym.
2
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
Przepisy i standardy regulujące import artykułów żywnościowych do Indii
W Indiach istnieje szereg urzędów i departamentów rządowych, których rolą jest wdrażanie procedur i
przepisów definiujących standardy i specyfikacje importowanych artykułów żywnościowych, a także
dotyczących procedur związanych z importem tego typu produktów oraz związanych z tym opłat
celnych.
Poniższa lista zawiera szereg agencji, które zajmują się implementacją przepisów dotyczących importu
artykułów żywnościowych do Indii:
 The Bureau of Indian Standards (BIS) – Biuro ds. Indyjskich Standardów
 The Central Board of Excise & Customs (CBEC) – Centralna Rada ds. Akcyzy i Cła
 The Directorate General of Foreign Trade (DGFT) – Generalna Dyrekcja Handlu Zagranicznego
 The Food Safety & Standards Authority of India (FSSAI) – Indyjski Urząd Bezpieczeństwa i
Standardów Żywności
Do ważnych ustaw, rozporządzeń i strategii, które regulują import artykułów żywnościowych należą:

Ustawa o Przeciwdziałaniu Fałszowaniu Żywności (The Prevention of Food Adulteration Act) z
1954 r.

Ustawa o Standardach Wag i Miar (Standards of Weights & Measures Act) z 1976 r.

Rozporządzenie o Kwarantannie Roślin (The Plant Quarantine Order) z 2003 r.

Ustawa o Przepisach dot. Bezpieczeństwa i Standardów Żywności (The Food Safety & Standards
Regulation Act) z 2010 r.
3
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
I.
Opłaty celne w imporcie jabłek
Opłaty celne w imporcie są określane i egzekwowane przez Centralną Radę ds. Akcyzy i Cła przy
Ministerstwie Finansów. Opłaty celne egzekwowane są przez upoważnionych funkcjonariuszy celnych w
porcie przybycia ładunku do Indii.
Do różnorakich opłat nakładanych przez CBEC na importowane towary zaliczamy opłatę portową,
podstawową opłatę celną, podstawową preferencyjną opłatę celną, dodatkową opłatę celną (CVD),
podatek na szkolnictwo liczony od opłaty akcyzowej, podatek na szkolnictwo liczony od opłaty celnej
oraz specjalną dodatkową stawkę celną (ACVD).
Obecnie indyjskie władze celne pobierają opłaty portowe w wysokości 1% od ceny CIF ładunku (tj.
obejmującej koszt, ubezpieczenie i fracht), podstawową stawkę celną w wysokości 50% podlegającej
opodatkowaniu wartości ładunku (liczonej od ceny CIF i opłaty portowej) oraz 3% podatek na
szkolnictwo liczony od sumy ceny CIF, opłaty portowej oraz podstawowej opłaty celnej w imporcie
świeżych jabłek oznaczonych kodem ze Zharmonizowanego Systemu o numerze 08081000.
Opłaty celne w imporcie świeżych jabłek do Indii
Kod ze Zharmonizowanego
Systemu
8081000
Opis kodu ze
Zharmonizowanego Systemu
świeże jabłka
Opłata portowa
1% ceny CIF
Podstawowa stawka celna
50% ceny CIF i opłaty portowej
Podstawowa preferencyjna
stawka celna
0%
Dodatkowa stawka celna
0%
Podatek na szkolnictwo od
akcyzy
0%
Podatek na szkolnictwo od cła
3% wartości po uzyskaniu podstawowej opłaty celnej
Specjalna dodatkowa stawka
celna
0%
Tabela 1. Indyjskie opłaty celne nakładane na import świeżych jabłek (kod ze Zharmonizowanego Systemu: 08081000)
Powyższe informacje obrazują szczegółowo rodzaje opłat celnych nakładane przez indyjskie władze.
Mimo iż Indie nie nakładają żadnych ilościowych ograniczeń na import świeżych jabłek to wysoka
podstawowa stawka celna jakiej podlega import jabłek ma na celu ochronę krajowych producentów tych
owoców. Niezależnie od tego faktu wolumen świeżych jabłek sprowadzanych do Indii wykazuje od kilku
lat stabilną tendencję wzrostową, jako że indyjscy konsumenci cenią sobie jakość i różnorodność odmian
tego produktu w porównaniu z jabłkami produkowanymi w Indiach.
Podczas odprawy celnej ładunku dokonywanej przez władze celne w indyjskim porcie dostawy importer
winien przedstawić kopię faktury, pozwolenie na import wydane przez FSSAI oraz DGFT, a także
świadectwo fitosanitarne określające standard importowanych jabłek.
4
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
II. Przepisy FSSAI, DGFT i innych powiązanych organów
Indyjski Urząd Bezpieczeństwa i Standardów Żywności (FSSAI) powstał w 2006 r. z inicjatywy rządu
indyjskiego jako czołowy urząd centralnego szczebla zajmujący się regulacją i standaryzacją wszelkich
artykułów żywnościowych i napojów sprzedawanych i spożywanych w Indiach. Tak więc z definicji
działalność FSSAI obejmuje także importowane produkty żywnościowe i napoje.
Zanim zaczęły obowiązywać zapisy Ustawy o Bezpieczeństwie i Standardach Żywności z 2006 r., które
oficjalnie powołały do życia FSSAI, kwestie związane z artykułami żywnościowymi uregulowane były
szeregiem różnych ustaw i nadzorowane przez szereg organów, które odpowiadały za nadzór nad
poszczególnymi towarami. Ustawa z 2006 r. skonsolidowała te różnorakie ustawy i organy w ramach
jednego centralnego urzędu.
Przykładowo, przed powołaniem do życia FSSAI kwestie związane z bezpieczeństwem żywności
uregulowane były w Ustawie o Przeciwdziałaniu Fałszowaniu Żywności z 1954 r. oraz różnych aktach
prawnych odnoszących się do poszczególnych towarów, w tym Rozporządzeniu w sprawie owoców z
1955 r., Rozporządzeniu w sprawie produktów mięsnych z 1973 r., Rozporządzeniu w sprawie (kontroli)
produktów pochodzących z olejów roślinnych z 1947 r., Rozporządzeniu w sprawie regulacji opakowań
olejów jadalnych z 1967 r. i Rozporządzeniu w sprawie mleka i produktów mlekopochodnych z 1992 r.
Zakres nadzoru FSSAI jest szeroki, a do jego kompetencji należy:

Opracowywanie procedur dot. bezpieczeństwa żywności.

Ustalanie technik dot. pobierania próbek i badań.

Opracowywanie procedur w imporcie artykułów żywnościowych do Indii.

Wybór laboratoriów w Indiach do inspekcji i badania importowanych artykułów żywnościowych.

Opracowywanie procedur znakowania, opakowywania i umieszczania na produktach informacji
o kraju pochodzenia.

Opracowywanie procedur w zakresie wykorzystywania dozwolonych dodatków do żywności,
środków konserwujących, barwników, itd. w importowanych artykułach spożywczych.
W powiązaniu z Generalną Dyrekcją Handlu Zagranicznego (DGFT), FSSAI reguluje także import
artykułów żywnościowych do Indii. Przed powołaniem do życia FSSAI pobieranie próbek i odprawa celna
importowanej żywności leżała w gestii władz stanowych w porcie dostawy. Od momentu utworzenia
FSSAI to właśnie ten urząd wyznacza inspektorów bezpieczeństwa we wszystkich portach indyjskich, do
których przybywają ładunki z żywnością, aby doprowadzić do standaryzacji i podnieść jakość procedur
bezpieczeństwa i pobierania próbek.
5
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
1. Procedura importu artykułów żywnościowych do Indii
W momencie przypłynięcia ładunku z artykułami żywnościowymi do portu importer winien przedstawić
zgłoszenie przywozowe w formie odpowiedniej deklaracji celnej gdzie należy zadeklarować szczegóły
dotyczące wartości ładunku. Ponadto, importer winien przedstawić wszelkie faktury sprzedażowe,
dokumenty potwierdzające poniesienie opłat frachtowych i ubezpieczenie ładunku, a także wszelkie
zezwolenia na import i świadectwa fitosanitarne (w przypadku świeżych produktów rolnych), które
mogą być wymagane w przypadku danego rodzaju towaru.
Zgodnie z okólnikiem nr 3 z 2011 r. wydanym przez CBEC importer winien zapewnić, iż w momencie
przybycia ładunku do Indii importowany towar ma przed sobą przynajmniej 60% pierwotnego okresu
trwałości. Jeśli importer nie zdoła wykazać się powyższym przed urzędnikiem FSSAI, urzędnik ten może
odmówić pobrania próbki ładunku co jest równoznaczne z opóźnieniem procedury odprawy celnej.
Następnie funkcjonariusze CBEC pobierają próbki importowanej żywności i przekazują je pracownikom
FSSAI, którzy także znajdują się w porcie. Procedura pobierania próbek różni się w zależności od tego,
czy importowane artykuły żywnościowe należą do kategorii żywności wysokiego ryzyka, szybko psującej
się lub innej.
Zwykle FSSAI pobiera pełne próbki z pięciu następujących po sobie ładunkach danego artykułu
żywnościowego sprowadzanych przez danego importera. Następnie, jeśli importowanej żywności nie
sklasyfikowano jako żywności wysokiego ryzyka lub szybko psującej się, i jeśli urzędnicy FSSAI nie mają
zastrzeżeń do historii danego importera, próbki pobierane są na bazie 5-20% ładunku.
Następnie pracownicy FSSAI wysyłają próbki do weryfikacji w laboratoriach FSSAI, gdzie są one badane
pod kątem spełnienia standardów wyznaczonych dla danej kategorii żywności.
Jeśli próbki spełniają standardy określone przez FSSAI, laboratorium zaaprobowane przez FSSAI
wystawia świadectwo zgodności dla danego ładunku, a urzędnik FSSAI w porcie wydaje świadectwo o
braku zastrzeżeń („No Objection Certificate”, NOC) dla ładunku. Świadectwo to jest następnie
przekazywane urzędnikowi celnemu, który zezwala na odprawę celną ładunku.
Jeśli próbka nie spełnia standardów urzędnik FSSAI urzędujący w porcie ma prawo zażądać zatrzymania
ładunku, jego reeksportu lub zniszczenia. Wszelkie koszty związane z pobieraniem i badaniem próbek
ponoszone są przez importera ładunku.
Odprawa celna importowanej żywności może trwać od jednego dnia do jednego miesiąca w zależności
od tego, czy importer został niedawno zarejestrowany w DGFT, czy dana kategoria importowanej
żywności jest sprowadzana do Indii po raz pierwszy i czy importowane artykuły żywnościowe zostały
uznane za produkty wysokiego ryzyka lub szybko psujące się.
6
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
W przypadku jeśli ładunek nie spełnia standardów określonych przez FSSAI i został zatrzymany w porcie
importerowi przysługuje prawo złożenia skargi umożliwiające skontrolowanie wydanej decyzji wraz z
władzami celnymi urzędującymi w porcie.
2. Procedura pobierania próbek importowanych artykułów żywnościowych
Procedury dotyczące pobierania próbek importowanych artykułów żywnościowych nie zmieniły się od
momentu ich wprowadzenia pod egidą wytycznych CBEC, zgodnie z okólnikiem nr 58/2001 z 15
października 2001 r. Wytyczne stanowią, iż próbki należy pobierać w przypadku wszystkich
importowanych artykułów żywnościowych szybko psujących się oraz artykułów żywnościowych
wysokiego ryzyka.
Zgodnie z okólnikiem nr 37 (RE-2003) 2002-2007 DGFT następujące produkty sklasyfikowano jako
artykuły żywnościowe wysokiego ryzyka:

Oleje i tłuszcze jadalne

Rośliny strączkowe i produkty z roślin strączkowych

Zboża i produkty zbożowe

Mleko w proszku i mleko skondensowane

Mleko dla niemowląt, preparaty do początkowego żywienia niemowląt oraz żywność na bazie
mleka podawana w czasie odstawiania od piersi dla niemowląt

Barwniki do żywności i dodatki do żywności

Naturalna i pakowana woda pitna

Odpowiedniki lub substytuty herbaty, kawy i masła kakaowego.
Zgodnie z definicją zawartą w wytycznych CBEC określonych w okólniku nr 58/2001 z 15 października
2001 r., szybko psujące się artykuły żywnościowe to towary takie jak owoce, warzywa, mięso, ryby, ser,
itd., które z dużym prawdopodobieństwem zepsują się po otwarciu.
Według okólnika FSSAI nr 1/2008/Import Safety/FSSAI z września 2010 r. wszelkie artykuły żywnościowe
wysokiego ryzyka podlegają w 100% obowiązkowi pobierania próbek. Świeże jabłka (kod ze
Zharmonizowanego Systemu o nr 08081000) zaliczają się do kategorii żywności o wysokim stopniu
ryzyka i w związku z tym podlegają obowiązkowi pobierania próbek w 100%.
7
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
Importowane produkty żywnościowe, które nie są zaliczane do kategorii wysokiego ryzyka czy szybko
psujących się, podlegają następującej procedurze pobierania próbek:

Próbki pobierane są z pierwszych pięciu następujących po sobie ładunkach artykułów
żywnościowych zaimportowanych przez indywidualnego importera i zgłoszonych urzędnikowi
FSSAI w porcie.

Jeśli próbki spełniają wymagane standardy to kolejne ładunki żywności wybierane są losowo z 520% ładunku.

Ilość i wybór próbek żywności pobieranych do badań zależy od kraju pochodzenia ładunku,
historii danego importera oraz rodzaju żywności.

Jeśli próbka danej żywności pobranej z danego ładunku nie spełnia wymaganych standardów
FSSAI przechodzi do obowiązkowego pobierania próbek z wszystkich ładunków zawierających
dany artykuł żywnościowy przez określony okres.
3. Standardy laboratoryjne określone przez FSSAI dla różnych rodzajów importowanych
artykułów żywnościowych
W Indiach procedury laboratoryjne stosowane do badania próbek importowanej żywności i napojów
określane są przez FSSAI. Procedury te zależą od przypisania danego artykułu żywnościowego czy napoju
do jednej z kategorii określonych przez FSSAI w Indyjskim Kodzie Żywności (Indian Food Code) (system
kategoryzacji żywności).
Ostateczne Parametry Laboratoryjne (Final Laboratory Parameters) odnoszące się do badania
importowanej żywności zostały określone przez FSSAI w sierpniu 2012 r. i są dostępne na stronie
internetowej: http://fssai.gov.in/Portals/0/Pdf/Final_Lab_Parameters(21-08-2012).pdf
Parametry te różnią się w zależności od kategorii, do której należy żywność będąca przedmiotem
badania, jednak ogólnie rzecz ujmując bada się ją pod kątem obecności pestycydów, chemikaliów, metali
ciężkich, substancji mikrobiologicznych oraz substancji farmakologicznie aktywnych.
FSSAI wydaje także podręczniki opisujące procedury badań laboratoryjnych dla konkretnych kategorii
żywności, a także dla niektórych kategorii substancji niebezpiecznych. Podręcznik zawierający opis
procedur badania pod kątem obecności substancji mikrobiologicznych w żywności oraz podręcznik
traktując o badaniach przetworzonych owoców i warzyw dostępne są pod poniższymi adresami stron
www:
http://fssai.gov.in/Portals/0/Pdf/15Manuals/FRUITS%20AND%20VEGETABLES.pdf
http://fssai.gov.in/Portals/0/Pdf/15Manuals/MICROBIOLOGY%20MANUAL.pdf
8
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
W 2011 r. FSSAI opublikował także listę dozwolonych dodatków spożywczych, a także wyznaczył górną
granicę ich zawartości w różnych kategoriach artykułów żywnościowych. Poniżej znajduje się odnośnik
do spisu dodatków do żywności dopuszczonych przez FSSAI:
http://www.fssai.gov.in/Portals/0/Pdf/Food%20safety%20and%20standards(%20Food%20product%20s
tandards%20and%20food%20additives)%20regulation,%202011%20(part%20II).pdf
Ponadto, pod poniższym adresem www dostępne są wytyczne laboratoryjne opracowane przez FSSAI w
zakresie analizy dodatków spożywczych w różnych produktach żywnościowych:
http://fssai.gov.in/Portals/0/Pdf/15Manuals/FOOD%20ADDITIVES.pdf
Przed wejściem w życie powyższych przepisów Ministerstwo Zdrowia i Dobrobytu Rodzinnego
ustanawiało procedury regulujące wykorzystanie dodatków spożywczych w różnych kategoriach
artykułów żywnościowych takich jak owoce morza i produkty pochodzenia morskiego; cukier, czekolada i
gotowane wyroby cukiernicze; przetworzone owoce i warzywa; ciastka, chleb i wyroby cukiernicze, itd.
4. Wymogi FSSAI w zakresie etykiet i opakowań różnych rodzajów importowanych
artykułów żywnościowych
Wytyczne FSSAI dotyczące wymogów w zakresie opakowań i etykiet importowanych artykułów
żywnościowych zostały wprowadzone Regulacjami ds. Bezpieczeństwa i Standardów Żywności
(Opakowania i Etykiety) z 2011 r. Ujednolicony tekst przepisów dostępny jest pod adresem strony
internetowej
http://www.fssai.gov.in/Portals/0/Pdf/Food%20Safety%20and%20standards%20(Packaging%20and%20
Labelling)%20regulation,%202011.pdf
Wytyczne zaczynają się od określenia różnorakich rodzajów dozwolonych materiałów opakowaniowych
dla importowanych artykułów żywnościowych, a także różnego rodzaju wymaganych oznakowań.
Następnie wytyczne definiują standardy obowiązujące dla różnego rodzaju opakowań, a także
obowiązkowe wymogi w zakresie opakowań dla poszczególnych produktów.
Przykładowo, przepisy te stanowią następujące wymagania w zakresie opakowań owoców, warzyw i
produktów pochodnych:

Wszelkie opakowania zawierające jadalne produkty na bazie owoców winny być zamknięte w
taki sposób, iż niemożliwym byłoby ich otwarcie bez zniszczenia numeru zezwolenia i znaku
identyfikacyjnego producenta znajdującego się na wierzchu opakowania.

Puszki zawierające owoce, soki i warzywa muszą być szczelnie zamknięte za pomocą
higienicznych wieczek wykonanych z blachy.

Butelki i słoiki zawierające owoce, warzywa i soki winny być zamknięte hermetycznie.
9
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]

Soki i słodzone napoje na bazie koncentratów z owoców, napoje z jęczmienia, soki z wyciskanych
owoców i syropy winny być opakowane w szczelnie zamknięte czyste butelki. Soki i miąższe
mogą być pakowane w drewniane baryłki jeśli są do nich dodawane siarczyny.

Do pakowania dżemów, przetworów, galaretek i marmolad należy używać nowych puszek,
czystych słoików, nowych pojemników, butelek, opakowań z porcelany oraz pojemników z
aluminium.

Do pakowania warzyw konserwowych należy używać czystych butelek, słoików, drewnianych
beczułek i blaszanych pojemników pokrytych warstwą polietylenu o grubości 250 GA.

Do pakowania sosów pomidorowych i ketchupów należy używać czystych butelek. Jeśli
kwasowość nie przekracza 0,5% kwasu octowego można także używać puszek z otwieranymi
higienicznymi wieczkami.

Owoce kandyzowane, skórki z owoców i suszone owoce i warzywa mogą być pakowane w
papierowe torebki, kartonowe lub drewniane pudełka, nowe puszki, butelki, słoiki oraz
pojemniki z aluminium lub innych nadających się do tego celu surowców.

Owoce i warzywa można także pakować w dobrej jakości aseptyczne i elastyczne materiały
opakowaniowe spełniające wymagania określone przez BIS.
Podobne wymagania odnośnie opakowań zostały określone dla pozostałych kategorii importowanych
artykułów żywnościowych takich jak puszkowane wyroby mięsne, jadalne oleje i tłuszcze, woda pitna,
itd. i są dostępne pod wyżej podanym adresem strony internetowej.
W marcu 2012 r. FSSAI wprowadził zmiany w Regulacjach dot. Bezpieczeństwa i Standardów Żywności z
2011 r. dotyczące etykiet i przewidziała różne wymogi w zakresie oznakowywania dla czterech różnych
kategorii importowanych produktów żywnościowych.
Poniższa tabela przedstawia wymagania dotyczące oznakowania dla czterech różnych kategorii
artykułów żywnościowych i napojów wprowadzonych przez FSSAI.
10
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
Nr
1
Rodzaj opakowania
Żywność paczkowana, w
tym opakowania zbiorcze




Minimalne wymogi dotyczące oznakowania
Nazwa artykułu żywnościowego
Skład (nie jest wymagany w przypadku żywności
jednoskładnikowej)
Wartość odżywcza w 100 gramach lub 100 ml lub w
porcji, w tym: wartość energetyczna w kcal; ilość białka,
węglowodanów (konkretna zawartość cukru) i tłuszczy;
ilość innych składników odżywczych lub zdrowotnych, na
które powołuje się producent/importer; numeryczne
informacje dot. zawartości witamin i minerałów.
Nazwa i adres producenta
Ilość netto
Kod / numer partii
Data produkcji
Data minimalnej trwałości / termin przydatności
Informacja czy artykuł jest produktem wegetariańskim czy
nie
Nazwa i adres importera
Nazwa artykułu żywnościowego
Skład (nie jest wymagany w przypadku żywności
jednoskładnikowej)
Nazwa i adres producenta
Data produkcji
Data minimalnej trwałości / termin przydatności
Nazwa i adres importera




Nazwa artykułu żywnościowego
Nazwa i adres podmiotu pakującego
Data pakowania
Nazwa i adres importera









2
3
4
Opakowania hurtowe (w
tym
półprodukty
i
produkty
pośrednie,
które podlegają dalszemu
przetwarzaniu
celem
wytworzenia produktu
finalnego, paczkowane)
Żywność podstawowa jak
ziarna,
rośliny
strączkowe,
owoce,
suszone
owoce,
przyprawy niemielone,
itd. importowane w
opakowaniach
Żywność podstawowa jak
ziarna,
rośliny
strączkowe,
owoce,
przyprawy niemielone,
itd. importowane luzem,
nie w jednostkowych
opakowaniach



 Nazwa artykułu żywnościowego
 Nazwa i adres importera
(Jeśli powyższe informacje można zweryfikować za pomocą
innych stosownych dokumentów.)
Tabela 2. Wymogi FSSAI dla importowanych artykułów żywnościowych w zakresie oznakowania, według kategorii
produktowych
Wytyczne te stanowią, iż jeśli na etykiecie importowanego produktu brakuje informacji, czy ma on
charakter wegetariański czy nie, a także nazwy i adresu importera, są to „błędy dające się naprawić”,
które można skorygować naklejając na produkt etykietę z niezbędnymi informacjami w magazynie
portowym w porcie dostawy w Indiach.
11
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
Jeśli jednak etykieta nie zawiera informacji dotyczących nazwy i adresu producenta, składu, daty
produkcji, daty minimalnej trwałości / daty przydatności do spożycia, kodu lub numeru partii, wagi lub
objętości netto lub informacji o wartościach odżywczych, urzędnicy FSSAI zatrzymają taki ładunek. Po
wprowadzeniu ładunku na teren Indii takiego problemu nie da się rozwiązać przyklejając poprawioną
etykietę na produkt.
Wytyczne zawarte w Regulacjach określają także procedury odprawy celnej w imporcie w odniesieniu do
żywności niestandaryzowanej, suplementów żywnościowych / suplementów diety, żywności
funkcjonalnej, nutraceutyków i innych artykułów w następujący sposób:

W przypadku importu żywności niestandaryzowanej FSSAI zarządził, że jeśli dany rodzaj
żywności sprowadzany jest do Indii po raz pierwszy importer musi uzyskać zezwolenie na import
przedmiotowego artykułu żywnościowego z Wydziału Zezwoleń dla Produktów FSSAI.

Jeśli dany rodzaj żywności niestandaryzowanej importowany był do Indii przez dłuższy czas i nie
odnotowano żadnych przypadków skarg, importer może starać się o tymczasowe zezwolenie na
import danego produktu od FSSAI. Po przeprowadzeniu badań laboratoryjnych nad artykułem
żywnościowym, jeśli nie wykażą one nieprawidłowości, uprawniony urzędnik FSSAI może wydać
Świadectwo o Braku Zastrzeżeń na import danego produktu.

W przypadku importu suplementów żywności / suplementów diety, żywności funkcjonalnej,
nutraceutyków i im podobnych, upoważniony funkcjonariusz FSSAI winien pobrać próbki tychże
produktów i przekazać je do badań w laboratorium zaaprobowanym przez FSSAI.
Kolejna nowelizacja Regulacji dot. Bezpieczeństwa i Standardów Żywności (Opakowania i Etykiety), która
miała miejsce w styczniu 2013 r., wprowadziła następujące dodatkowe procedury:

W przypadku opakowań hurtowych jeśli opakowania te mają etykiety nadane w kraju
pochodzenia danego artykułu żywnościowego i jeśli spełniają one wymagania FSSAI w zakresie
oznakowania, etykiety te będą akceptowane. Ponadto, opakowania hurtowe winny mieć
etykiety wskazujące datę minimalnej trwałości lub termin przydatności.

W przypadku niestandaryzowanej żywności, w odniesieniu do której FSSAI nie opublikował
jeszcze standardów, produkt musi mieć przeprowadzone badania w zakresie parametrów
bezpieczeństwa, parametrów mikrobiologicznych oraz metali ciężkich. Świadectwo Analizy
Produktu (Certificate of Analysis, COA), które określa rodzaje badań laboratoryjnych, jakim
poddano produkt w kraju pochodzenia, także może być złożone do FSSAI.
W listopadzie 2013 r. FSSAI opublikował kolejną nowelizację Regulacji ds. Bezpieczeństwa i Standardów
Żywności w zakresie opakowań i etykiet. Zmiany te regulują następujące kwestie:
12
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]

FSSAI wprowadził obowiązek, aby w przypadku importowanych ładunków z żywnością na
głównych opakowaniach w bardzo widoczny sposób umieszczać numer licencji FSSAI oraz logo
FSSAI.

Ponadto, nazwa i adres importera winny być umieszczone przy numerze licencji i logo FSSAI na
opakowaniu, zanim ładunek będzie mógł zostać poddany odprawie celnej.

Logo i numer licencji FSSAI nie stanowią gwarancji, iż produkt uzyskał zezwolenie FSSAI, ale iż
importer jest „operatorem z branży żywności” uznanym przez FSSAI.
Komunikaty i przepisy FSSAI i DFT dotyczące konkretnych produktów lub zagadnień
FSSAI publikuje także komunikaty i rozporządzenia odnoszące się do konkretnych produktów, a także do
konkretnych zagadnień, np. komunikaty dotyczące importu mięsa, wyrobów mięsnych i drobiu do Indii,
okresu trwałości importowanych artykułów żywnościowych, oraz środków woskujących stosowanych do
powlekania owoców.
Komunikaty i rozporządzenia dotyczące procedur odnoszących się do wybranych produktów lub
zagadnień dostępne są na stronie internetowej FSSAI lub DGFT. Poniżej przedstawiono kilka
komunikatów i rozporządzeń odnoszących się do importu szeregu rodzajów artykułów żywnościowych.
i.
Przepisy dot. mięsa, wyrobów mięsnych i drobiu
Importowane mięso, wyroby mięsne i drób winny spełniać warunki określone w Ustawie o
Bezpieczeństwie i Standardach Żywności z 2006 r. w zakresie produkcji, uboju, pakowania, oznakowania
i warunków jakościowych określonych w przedmiotowej ustawie.
Jeśli importowane wyroby mięsne czy z drobiu nie spełniają wszelkich warunków określonych w ustawie,
indyjscy urzędnicy celni nie odprawią ładunku. Co więcej, DGFT zarządziła pełną prohibicję w zakresie
importu wołowiny do Indii. Wszelkiej importowanej do kraju przetworzonej żywności i olejom jadalnym
winno towarzyszyć oświadczenie dołączone do dokumentów przewozowych stwierdzające, iż ładunek
nie zawiera wołowiny w żadnej postaci.
Ponadto, aby importować mięso i wyroby mięsne, mleko i wyroby mleczne oraz artykuły, z których
wytwarza się karmę dla zwierząt domowych należy uzyskać pozwolenie sanitarne na import z Wydziału
Hodowli Zwierząt i Mleczarstwa, zgodnie z Ustawą o Imporcie Zwierząt Hodowlanych z 2001 r. (ze
zmianami).
13
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
ii. Przepisy dot. okresu trwałości importowanych produktów
Zgodnie z Ustawą o Bezpieczeństwie i Standardach Żywności z 2006 r. w momencie wprowadzenia na
teren Indii importowane artykuły żywnościowe winny mieć przed sobą 60% pierwotnego okresu
trwałości z momentu ich produkcji. Okres trwałości liczony jest w oparciu o datę produkcji i datę
ważności podaną na etykiecie importowanej żywności (których podanie jest obowiązkowe w świetle
Regulacji ds. Bezpieczeństwa i Standardów Żywności w Zakresie Opakowań i Etykiet).
Zaniechanie wykazania, iż okres trwałości wynosi jeszcze przynajmniej 60% całego okresu trwałości
produktu poczynając od momentu jego produkcji może spowodować zatrzymanie ładunku przez
upoważnionych urzędników FSSAI podczas inspekcji, jego reeksport lub zniszczenie.
FSSAI przewidział zwolnienie od zasady 60% okresu trwałości dla importowanych do Indii artykułów
żywnościowych, które są przeznaczone na reeksport. Zwolnienie to podlega następującym restrykcjom:

Importowane artykuły żywnościowe przeznaczone na reeksport muszą spełniać indyjskie
procedury sanitarne i fitosanitarne.

Indyjscy importerzy artykułów żywnościowych przeznaczonych na reeksport muszą
zagwarantować indyjskim władzom celnym, iż towary te nie będą sprzedawane na indyjskim
rynku.

Indyjscy importerzy winni przedstawić stosowne świadectwo indyjskim władzom celnym
podczas reeksportu towarów.
iii. Przepisy dotyczące wykorzystania środków woskujących na świeżych owocach importowanych
do Indii
W komunikacie opublikowanym w oficjalnej Gazecie Indyjskiej (G.S.R. 114 E) z 2008 r. Minister ds.
Zdrowia i Dobrobytu Rodzinnego ogłosił nowelizację Ustawy o Przeciwdziałaniu Fałszowania Żywności
stwierdzając, iż zezwala na import do Indii świeżych owoców powlekanych woskiem pszczelim (białym
lub żółtym), woskiem karnauba lub woskiem szelakowym pod warunkiem, iż nazwa środku woskującego
będzie wyraźnie wymieniona na opakowaniu.
Ponadto, ilość wosku użyta do powleczenia powierzchni świeżych owoców nie powinna przekraczać
„dobrych praktyk produkcji”.
iv. Obowiązkowe badania wszystkich owoców i warzyw importowanych z państw członkowskich
UE
Po pojawieniu się bakterii E. coli w kilku europejskich państwach w 2011 r., w czerwcu 2011 r. FSSAI
wydał okólnik nakazujący wszystkim upoważnionym funkcjonariuszom FSSAI w Indyjskich portach
14
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
przeprowadzanie obowiązkowych 100% badań wszystkich ładunków owoców i warzyw sprowadzanych
do Indii z państw członkowskich UE pod kątem obecności bakterii E. coli.
Upoważnionym funkcjonariuszom FSSAI nakazano także, aby Świadectwa o Braku Zastrzeżeń wydawać
jedynie jeśli w próbkach pobranych z ładunków zaaprobowane przez FSSAI laboratoria nie stwierdziły
obecności bakterii E. coli.
Biorąc pod uwagę, iż przeprowadzenie tego typu badań laboratoryjnych wymaga sporo czasu oraz
zważywszy na krótszy okres trwałości owoców i warzyw, przedmiotowy komunikat doprowadził do
wzrostu kosztów po stronie importerów, którzy muszą ponosić dodatkowe wydatki związane z
magazynowaniem tych produktów w chłodniach.
v. Dodatkowe procedury dot. importowanej pakowej żywności
Oprócz procedur określonych dla importu pakowanej żywności w Regulacjach ds. Bezpieczeństwa i
Standardów Żywności (Opakowania i Etykiety) i Ustawie o Standardach Wag i Miar, importowane
pakowane artykuły żywnościowe podlegają także pod Procedury Prawnej Metrologii dla Towarów
Pakowanych z 2011 r., które stwierdzają, iż wszelkie towary pakowane, które są sprzedawane w Indiach
(w tym pakowane artykuły żywnościowe z importu) winny spełniać wymogi określone w Procedurach.
W szczególności Procedury stanowią, iż dla wszystkich pakowanych towarów importowanych do Indii
należy określić następujące informacje:

Nazwę i adres importera.

Generyczną lub popularną nazwę towaru.

Ilość netto wyrażoną w standardowych jednostkach wag i miar.

Miesiąc lub rok produkcji, zapakowania lub zaimportowania produktu.

Maksymalną cenę detaliczną po jakiej importowana pakowana żywność może być sprzedawana
konsumentowi w Indiach.
vi. Przepisy dot. importu żywności genetycznie zmodyfikowanej,
zmodyfikowanych organizmów i żywych zmodyfikowanych organizmów
pasz,
genetycznie
Import genetycznie zmodyfikowanych organizmów i żywych zmodyfikowanych organizmów do Indii
regulowany jest przepisami Ustawy o Ochronie Środowiska z 1986 r. Ustawa stanowi, iż tego typu
produkty mogą być importowane do Indii pod następującymi warunkami:
15
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]

Import genetycznie zmodyfikowanych organizmów i żywych zmodyfikowanych organizmów jest
ograniczony jedynie do celów związanych z badaniami i rozwojem, żywnością, paszami,
przetwarzaniem dużej ilości materiału oraz uwolnienia do środowiska.

Import do Indii jakiejkolwiek żywności, pasz, przetworzonego materiału żywnościowego lub
składników, dodatków do żywności czy produktów, które zawierają genetycznie zmodyfikowany
materiał możliwy jest jedynie po uzyskaniu zezwolenia Komisji Zezwalającej ds. Inżynierii
Genetycznej (Genetic Engineering Approval Committee, GEAC) przy Ministerstwie Środowiska i
Lasów.

Instytuty lub przedsiębiorstwa, które chcą importować genetycznie zmodyfikowany materiał na
cele badawcze muszą uprzednio zgłosić stosowny wniosek do Komisji Weryfikacyjnej ds.
Modyfikacji Genetycznych (Review Committee for Genetic Modification, RCGM) Wydziału
Biotechnologii oraz do GEAC.

Wszelkie ładunki, które zawierają materiał zmodyfikowany genetycznie winny w momencie
importu do Indii posiadać oświadczenie o tego typu zawartości.
5. Dodatkowe obowiązkowe wymogi / procedury w imporcie artykułów żywnościowych
Istnieje szereg dodatkowych procedur i przepisów w zakresie importu artykułów żywnościowych do
Indii, które zostały wprowadzone przez różne uprawnione do tego agencje i uzupełnione odpowiednimi
rozporządzeniami i komunikatami. Mimo iż w niektórych przypadkach rozporządzenia te zostały w
całości włączone do treści aktów prawnych: Procedury dot. Bezpieczeństwa i Standardów Żywności oraz
Regulacje dot. Bezpieczeństwa i Standardów Żywności z 2012 r., warto wymienić zawarte w nich
regulacje.
i.
Ustawa o Standardach Wag i Miar z 1976 r. oraz Procedury dot. Standardów Wag i Miar dla
Towarów Pakowanych z 1977 r.
Ustawa o Standardach Wag i Miar z 1976 r. odnosi się do szeregu procedur w zakresie informacji o
produkcie, jakie muszą znaleźć się w przypadku pakowanych artykułów żywnościowych. Procedury te
wdrażane są przez Departament Spraw Konsumenckich Ministerstwa Spraw Konsumenckich, Żywności i
Publicznej Dystrybucji.
16
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
Ustawa mówi o informacjach dotyczących istoty pakowanego artykułu żywnościowego, nazwie
producenta i daty produkcji oraz maksymalnej ceny sprzedaży danego towaru. Jak widać pokrywa się
ona w wielu punktach z wymaganiami w zakresie opakowań i etykiet przewidzianymi przez wyżej
opisywane Regulacje dot. Bezpieczeństwa i Standardów Żywności (Opakowania i Etykiety).
Ponieważ przedmiotowa ustawa, a w szczególności Procedury dot. Standardów Wag i Miar dla Towarów
Pakowanych, mają zastosowanie do wszystkich pakowanych artykułów żywnościowych sprzedawanych i
konsumowanych w Indiach, ma ona także zastosowanie do wszelkich pakowanych artykułów
żywnościowych importowanych do Indii.
Rozdział V pierwotnego brzmienia Ustawy o Standardach Wag i Miar z 1976 r. traktuje o wagach i
miarach w imporcie do Indii.
Procedury dot. Standardów Wag i Miar dla Towarów Pakowanych znowelizowano w 2006 r. Poprawki
wprowadziły niewielkie zmiany do przepisów zawartych w pierwotnej treści Procedur.
Przepisy te przewidują, iż określone kategorie importowanych pakowanych artykułów żywnościowych,
takie jak mleko w proszku, mleko skondensowane i mleko dla niemowląt muszą spełniać standardy
opublikowane przez Biuro Standardów Indyjskich (Bureau of Indian Standards, BIS).
Więcej informacji na temat przepisów zawartych w przedmiotowej ustawie dostępnych jest pod
następującymi adresami www:

Ustawa o Standardach Wag i Miar z 1976 r.: http://haryanafood.gov.in/PDF/ACT-1.pdf

Procedury dot. Standardów Wag i Miar dla Towarów Pakowanych z 1977
http://www.legalpundits.com/Content_folder/StandWeigMearAct1977amendmed.pdf

Procedury dot. Standardów Wag i Miar dla Towarów Pakowanych, nowelizacja z 2006 r.:
http://www.pfndai.com/Gazette%20pdfs/038_425_2006.pdf
r.:
ii. Przepisy Biura Standardów Indyjskich
Produkty spożywane w Indiach muszą spełniać obowiązkowe standardy publikowane przez Biuro
Standardów Indyjskich. Standardy te dotyczą także pewnych produktów importowanych do Indii.
Zagraniczny producent czy eksporter tego typu produktów winien uzyskać licencję BIS w celu otrzymania
znaku potwierdzającego spełnienie standardów BIS, który musi być dołączony do etykiety produktu. Jeśli
producent czy eksporter produktów, które muszą spełniać obligatoryjną specyfikację BIS, nie uzyska
stosownej licencji, musi liczyć się z zakazem importu tego produktu do Indii.
Towary, co do których wymagane jest posiadanie świadectwa BIS znajdują się w Załączniku III do
Programu BIS i są dostępne tutaj: http://www.bis.org.in/cert/man.pdf
17
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
iii. Ustawa o Przeciwdziałaniu Fałszowania Żywności z 1955 r.
Przed wejściem w życie Ustawy o Bezpieczeństwie i Standardach Żywności, Ustawa o Przeciwdziałaniu
Fałszowania Żywności z 1955 r. była głównym aktem prawnym regulującym procedury w zakresie
bezpieczeństwa i standardów, jakie musiała spełniać żywność konsumowana w Indiach.
Tymczasem Ustawa o Przeciwdziałaniu Fałszowania Żywności została uchylona w lutym 2009 r.
komunikatem, który jednocześnie przekazał wszelkie kompetencje w zakresie regulowania i
egzekwowania bezpieczeństwa i standardów żywności spożywanej w Indiach Indyjskiemu Urzędowi
Bezpieczeństwa i Standardów Żywności.
Przed jej uchyleniem, Ustawa o Przeciwdziałaniu Fałszowania Żywności obejmowała różne aspekty
przetworzonej żywności i dystrybucji żywności, takie jak dodatki do żywności, środki konserwujące,
barwniki, obecność szkodliwych substancji, wymogi w zakresie opakowań i etykiet, itd.
Procedury przewidziane w Ustawie o Przeciwdziałaniu Fałszowania Żywności oraz jej nowelizacje zostały
praktycznie w całości i bez zmian włączone do Procedur i Regulacji dot. Bezpieczeństwa i Standardów
Żywności z 2012 r.
iv. Rozporządzenie o Kwarantannie Roślin (Zarządzenie dot. Importu do Indii) z 2003 r.
Rozporządzenie o Kwarantannie Roślin zostało uchwalone przez rząd Indii w 2003 r. i miało na celu
zakazanie oraz uregulowanie importu artykułów rolniczych do Indii. Obecnie przepisy tego
rozporządzenia wdrażane są przez Dyrektorat ds. Ochrony, Kwarantanny i Przechowywaniu Roślin w
ramach Departamentu Rolnictwa i Współpracy przy Ministerstwie Rolnictwa.
Rozporządzenie dotyczy importu różnych rodzajów owoców, ziaren, bawełny, chwastów, roślin, nasion,
gleb, drewna, środków kontroli biologicznej i materiałów opakowaniowych, lub elementów tych
produktów. Rozporządzenie stwierdza, iż importerzy wszelkich tego typu produktów winni pozyskać od
stosownej agencji ważne pozwolenie na import do Indii, a także pozwolenia dotyczące konkretnych
towarów.
Przedmiotowy akt prawny przewiduje także, iż produkty będące przedmiotem importu i wymienione w
rozporządzeniu muszą być wolne od chorób i substancji mikrobiologicznych. Wymóg ten odnosi się nie
tylko do kategorii i rodzaju importowanych produktów pochodzenia roślinnego ale także do kraju
pochodzenia.
Przykładowo, zgodnie z rozporządzeniem świeże jabłka / sadzonki / siewki importowane do Indii muszą
być wolne od:
 Zarazy ogniowej (Erwinia amylovora)
 Guzowatości korzeni (Agrobacterium tumefaciens)
 Korzenia włośnikowatego (A.. rhizogenes)
18
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
 Rdzy jabłoni i gruszy (Gymnosporangium spp) nieazjatyckiej
 Wirusów powodujących chlorotyczną plamistość liści jabłoni, mozaikę jabłoni, bliznowatość
skórki jabłek oraz żłobkowatość pnia jabłoni
 Znamionka jedlicowego (Megastigmus spermotrophus)
 Wirusów/fitoplazmów atakujących jabłkowe
Rozporządzenie to zawiera także przepisy odnoszące się do poszczególnych państw zgodnie z którymi
świeże jabłka przeznaczone do spożycia winny być wolne od konkretnych chorób.
Rozporządzenie znowelizowano w 2012 r. i obecnie zawiera ono odnoszący się do poszczególnych
państw (w tym Polski) obszerny spis chorób i substancji mikrobiologicznych, których nie mogą zawierać
rośliny i materiał roślinny importowany do Indii.
Więcej informacji na temat przepisów zawartych w omawianym rozporządzeniu znajduje się pod
następującymi adresami www:

Rozporządzenie o Kwarantannie Roślin (Zarządzenie dot. Importu do Indii) z 2003 r.:
http://dbtbiosafety.nic.in/act/Plant%20Quarantine%20_order_2003.pdf

Rozporządzenie o Kwarantannie Roślin (Zarządzenie dot. Importu do Indii), nowelizacja z 2012 r.:
http://agricoop.nic.in/gazette/wto4112.pdf
v. Rozporządzenie dot. Roślin, Owoców i Nasion (Zarządzenie dot. Importu do Indii) z 1989 r.
Oprócz wymogów fitosanitarnych określonych w wyżej opisanym Rozporządzeniu o Kwarantannie Roślin
wszelkie żywe produkty rolne importowane do Indii muszą spełniać wymogi przewidziane w
Rozporządzeniu dot. Roślin, Owoców i Nasion (Zarządzenie dot. Importu do Indii), co leży w kompetencji
Departamentu Rolnictwa i Współpracy Ministerstwa Rolnictwa.
Zgodnie z rozporządzeniem wszystkie produkty rolne muszą uzyskać zezwolenie na import
zaświadczający o bezpieczeństwie biologicznym i fitosanitarnym. Wydanie zezwolenia na import
poprzedza analiza ryzyka w imporcie zgodnie z Porozumieniem Światowej Organizacji Handlu w sprawie
stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych.
Badania przeprowadzane na potrzeby analizy ryzyka w imporcie mają na celu określenie rodzaju
szkodników, owadów, itd., które powiązane są z danym produktem w jego kraju pochodzenia, określenie
czy te organizmy są już obecne w Indiach oraz czy miałyby szkodliwy wpływ jeśli zostałyby sprowadzone
do Indii.
Pełna treść Rozporządzenia dot. Roślin, Owoców i Nasion (Zarządzenie dot. Importu do Indii) z 1989 r.
dostępna jest na stronie internetowej http://agricoop.nic.in/pfs.htm
19
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]
Informacje zawarte w publikacji są prezentowane czytającym i korzystającym nieodpłatnie i nie
mogą podlegać dalszej odsprzedaży czy też wykorzystaniu w ramach prowadzonej działalności
komercyjnej polegającej w szczególności na doradztwie biznesowym.
20
50-M (GATE-4), SHANTIPATH, CHANAKYAPURI, New Delhi 110021
Tel.: +91 11 414 96 959, Fax.: +91 11 268 89 215
www.newdelhi.trade.gov.pl, e-mail: [email protected] , [email protected]