Scientific Review in Pharmacy - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Transkrypt

copyright © 2008 Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego ISSN 1425-5073
Farmaceutyczny
www.fpn.info.pl
Cena 24,50 zł
Przegląd Naukowy
Miesięcznik
PISMO POD PATRONATEM WYDZIAŁU FARMACEUTYCZNEGO ŚLĄSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO W KATOWICACH
Index Copernicus 2,51
ROK V (IX)
Nr 9-10/2008 (44-45)
Scientific Review in Pharmacy
ENDOTELINA JAKO CEL TERAPEUTYCZNY W RAKU
JELITA GRUBEGO
Obserwacje nad osłonowym wpływem DNA
z czerwiu pszczelego w modelu embriotoksyczności. Kwas acetylosalicylowy
Ocena dystrybucji subtypów endogennych
retrowirusów PERV w narządach stad świń
(Sus scrofa domestica)przeznaczonych do
ksenotransplantacji0
Pieprz metystynowy Piper methysticum Forster
– cenna roślina lecznicza, przyprawowa 0oraz
odurzająca używka o działaniu toksycznym
Poziom homocysteiny i asymetrycznej dimetyloargininy (ADMA) u chorych leczonych
z powodu padaczki
Produkcja preparatów kosmetycznych w Polsce okresu dwudziestolecia międzywojennego
ISSN 1425-5073
Przęśl chińska Ephedra sinica Stapf. i inne
gatunki z tego rodzaju – cenne, egzotyczne
rośliny lecznicze oraz psychoaktywne alkaloidowe używki
1
Farmaceutyczny
Przegląd Naukowy
Miesięcznik
Redaktor Naczelny:
Prof. dr hab. Krystyna Olczyk
Adres redakcji:
41-200 Sosnowiec, ul. Jedności 8
Tel. 500 722 219
Fax. 032/364-11-34
Mail: [email protected]
Konsultacyjna Rada Naukowa
Przewodniczący:
Prof. dr hab. Krystyna Olczyk - Sosnowiec
Członkowie:
Prof. dr hab. Edward Bańkowski - Białystok
Prof. dr hab. Barbara Błońska – Fajfrowska - Sosnowiec
Prof. dr hab. Jerzy Brandys - Kraków
Prof. dr hab. Elżbieta Brzezińska - Łódź
prof. dr hab. Ewa Buszman - Sosnowiec
Prof. dr hab. Zofia Dzierżewicz - Sosnowiec
Prof. dr hab. Kazimierz Głowniak -Lublin
Prof. dr hab. Edmund Grześkowiak - Poznań
Prof. dr hab. Ewa Jagiełło-Wójtowicz - Lublin
Prof. dr hab. Krzysztof Jędrzejko - Sosnowiec
Prof. dr hab. Krzysztof Jonderko - Sosnowiec
Prof. dr hab. Marcin Kamiński - Katowice
Prof. dr hab. Jan Kowalski - Sosnowiec
Prof. dr hab. Jerzy Kwapuliński - Sosnowiec
Prof. dr hab. Jan Pachecka - Warszawa
Prof. dr hab. Jerzy Pałka - Białystok
Prof. dr hab. Janusz Pluta - Wrocław
Prof. dr hab. Janusz Solski - Lublin
Prof. dr hab. Artur Stojko - Sosnowiec
Prof. dr hab. Maria Wardas - Sosnowiec
Prof. dr hab. Marek Wesołowski - Gdańsk
Prof. dr hab. Ludmiła Węglarz - Sosnowiec
Dr hab. Stanisław Boryczka - Sosnowiec
Dr hab. Barbara Pilawa prof. nadzw. ŚUM - Sosnowiec
Dr hab. Zdzisława Kondera – Anasz - Sosnowiec
Dr hab. Urszula Mazurek - Sosnowiec
Dr hab. Andrzej Plewka - Sosnowiec
Dr hab. Krzysztof Solarz - Sosnowiec
Dr hab. Krystyna Trzepietowska – Stępień - Sosnowiec
Sekretarz Naukowy:
Dr n. med. Robert D. Wojtyczka
Członkowie Kolegium Redakcyjnego:
Dr n. farm. Paweł Olczyk
Dr n. biol. Małgorzata Kępa
Mgr Kornelia Kuźnik-Trocha
Wydawca:
Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego
Adres Wydawcy:
ul. Wiśniowa 25/2, 43-300 Bielsko-Biała
tel. (0-33) 817-28-79 fax (0-33)817-36-31
Prezes: dr n. med. Adam Kwieciński
Marketing Manager:
Agnieszka Romańska
[email protected]
Opracowanie graficzne:
Robert Cyganik
Skład:
Jerzy Partyka
Nakład: do 7 000 egz.
Wszystkie materiały opublikowane w piśmie objęte są ochroną Prawa autorskiego. Projekty chronione są Ustawą o Prawie autorskim i pokrewnych prawach z 1994 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 83). Redakcja
zastrzega sobie prawo dostosowania nadesłanych materiałów do potrzeb pisma. Przedruki możliwe
jedynie za zgodą wydawcy. Za treść materiałów reklamowych oraz listów od czytelników redakcja
nie odpowiada.
Spis treści
ENDOTELINA JAKO CEL TERAPEUTYCZNY
W RAKU JELITA GRUBEGO
6
Obserwacje nad osłonowym wpływem DNA
z czerwiu pszczelego w modelu
embriotoksyczności.
Kwas acetylosalicylowy0
10
Ocena dystrybucji subtypów endogennych retrowirusów PERV
w narządach stad świń (Sus scrofa
domestica) przeznaczonych
do ksenotransplantacji0
15
Pieprz metystynowy Piper methysticum
Forster – cenna roślina lecznicza,
przyprawowa 0oraz odurzająca używka
o działaniu toksycznym0
20
Poziom homocysteiny i asymetrycznej
dimetyloargininy (ADMA) u chorych
leczonych z powodu padaczki0
26
Produkcja preparatów kosmetycznych
w Polsce okresu dwudziestolecia
międzywojennego0
30
Przęśl chińska Ephedra sinica Stapf.
i inne gatunki z tego rodzaju – cenne,
egzotyczne rośliny lecznicze
oraz psychoaktywne alkaloidowe używki0 35
Szanowni Państwo,
Koleżanki i Koledzy,
Drodzy Czytelnicy
Zapraszam serdecznie do lektury naszego Farmaceutycznego
Przeglądu Naukowego. Czasopismo nadal trwa i będzie się
rozwijać w oparciu o grono niezawodnych Autorów, którzy – z jednej strony – wspierają czasopismo swoją aktywnością i pracą, zaś z drugiej – dzielą się swoją wiedzą,
osiągnięciami i naukowymi sukcesami. Ukazujące się na
łamach naszego czasopisma prace z różnych ośrodków naukowych w Polsce, pozwalają poznać się nam nawzajem,
stworzyć obraz kierunków badawczych, realizowanych
w naszych placówkach akademickich i instytutach, czy – pomyśleć o współpracy i merytorycznych konsultacjach.
Choć wiosenne kłopoty finansowe spowodowały pewne
zachwiania w regularnej dystrybucji FPN, to nadrobiliśmy
zaległości i kolejne numery dotarły do Państwa rąk.
Nieustannie pracujemy nad podniesieniem rangi Przeglądu. Jak poprzednio informowałam, wg oceny Index Copernicus, z dnia 30 lipca br., wartość wskaźnika IC szacowana
na rok 2008 wynosi 3.66. Jednak, od tego czasu spełniliśmy
kolejne, niełatwe wymogi kryteriów wspomnianego rango-
wania. Tak więc, z pewnością wartość IC jeszcze w bieżącym
roku, przy powtórnej ewaluacji, ulegnie zwiększeniu.
W dalszym ciągu czekamy na ogłoszenie listy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, odnośnie punktacji czasopism. Jak wiadomo, lista ta pojawić się miała na stronie internetowej Ministerstwa w ostatnich dniach trzeciego kwartału. Być może wtedy, kiedy oficjalnie podamy na okładce
naszego czasopisma wartość punktacji ministerialnej, zachęci to Szanownych Państwa do nieco większej aktywności
w przedkładaniu swoich publikacji.
Niezależnie jednak od obecnych ocen, punktacji i miejsc
na listach rankinowych, kierując swoje prace do naszego
czasopisma pracujemy na jego pozycję na rynku wydawniczym.
Tak więc, zachęcając do czytania, równie gorąco zapraszam do pisania!
Z serdecznymi pozdrowieniami w nowym roku akademickim, życzeniami sukcesów, pomyślności i poczucia osobistego szczęścia,
Redaktor Naczelny
Prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk
SPROSTOWANIE
Komitet Naukowy Farmaceutycznego Przeglądu Naukowego, przeprasza Autorów artykułu p.t.:
„Poziom homocysteiny i asymetrycznej dimetyloargininy (ADMA) u chorych leczonych z powodu padaczki”, Panią Stanisławę Tatarewicz, Panią lek. med. Aleksandrę Śnieżawską, Panią dr
hab. Jolantę Dorszewską, Pana prof. dr hab. Wojciecha Kozubskiego, za wynikłą z błędnego składu
drukarskiego w wydawnictwie pomyłkę, związaną z zamianą nazwisk Autorów, w opublikowanej
w nr 2/08 FPN Państwa pracy. Jednocześnie informujemy, że praca ta została opublikowana w bieżącym numerze.
Komitet Naukowy
Farmaceutycznego Przeglądu Naukowego
Regulamin redagowania prac
w „Farmaceutycznym Przeglądzie Naukowym”
1. FPN zamieszcza prace oryginalne doświadczalne , kliniczne i poglądowe, z zakresu nauk farmaceutycznych, medycznych i nauk pokrewnych.
2. Manuskrypt w języku polskim lub angielskim należy przesyłać w formie elektronicznej na adres: fpn@
kwiecinski.pl (w wyjątkowych przypadkach na dyskietce 3,5” lub dysku CD-ROM) oraz – w jednym egzemplarzu wydruku komputerowego (z tabelami, wykresami i rycinami) na adres Redakcji.
Opis dysku powinien zawierać imię i nazwisko pierwszego autora i tytuł pracy. Teksty i grafiki powinny
tworzyć osobne zbiory. Nie należy umieszczać rycin
i fotografii w plikach tekstowych. Redakcja zaleca użycie edytorów tekstów: Misrosoft Office Word,
Open Office.
Preferowany format dla grafiki to *.TIFF, kolor: CMYK,
rozdzielczość 300 dpi.
3. Prace podlegają ocenie przez recenzentów wyznaczonych każdorazowo przez Redaktora Naczelnego.
Zachęca się autorów do proponowania nazwisk recenzentów. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania poprawek i skrótów tekstu (w porozumieniu
z autorem).
4. Do pracy należy dołączyć oświadczenie, że praca nie
była uprzednio publikowana ani nie została wysłana
do redakcji innego czasopisma oraz – zgodę Kierownika Jednostki, skąd praca pochodzi, na zamieszczenie publikacji w czasopiśmie.
5. Wszystkie badania prowadzone na ludziach lub zwierzętach, które są przedmiotem pracy naukowej, opisanej w manuskrypcie, muszą mieć akceptację, odpowiednio, Komisji Bioetycznej lub Etycznej.
6. Przesłane materiały wraz z recenzją pozostają w dokumentacji redakcji.
7. Koszt publikacji pracy wynosi 450 zł (druk rycin
w kolorze za dodatkową opłatą 10 zł od strony zawierającej rycinę). Autorów prosi się o podanie danych do wystawienia faktury VAT.
8. Wydawca nabywa na zasadzie wyłączności ogół praw
autorskich do wydrukowanych prac (w tym prawo do
wydania drukiem, na nośnikach elektronicznych CD
i innych oraz w Internecie). Dopuszcza się natomiast
drukowanie streszczeń bez zgody Wydawcy.
9. Instrukcja dla autorów
9.1. Maszynopis powinien być drukowany jednostronnie na białym papierze formatu A4, z zachowaniem podwójnego odstępu między wierszami oraz
marginesem 2,5 cm.
9.2. Strona tytułowa powinna zawierać: tytuł lub stopień naukowy, imię i nazwisko (imiona i nazwiska)
autorów w pełnym brzmieniu, tytuł pracy w języku
polskim i angielskim, nazwę placówki naukowej,
oraz tytuł lub stopień naukowy, imię i nazwisko
kierownika placówki naukowej, skąd pochodzi praca. U dołu strony należy podać imię i nazwisko oraz
adres, telefon i e-mail autora odpowiedzialnego za
korespondencję, dotyczącą manuskryptu.
9.3. Druga strona manuskryptu powinna zawierać
streszczenie (150-250 słów w języku polskim
i angielskim), w którym należy podać krótkie
wprowadzenie, cel badania, podstawowe proce-
dury (wybór badanych osób lub zwierząt doświadczalnych, metody badań), główne wyniki oraz
wnioski. Pod streszczeniem należy umieścić słowa
kluczowe w języku polskim i angielskim, zgodnie
z Medical Subject Headings Index Medicus.
9.4. Oryginalne prace powinny być podzielone na rozdziały, według schematu: wstęp, materiał i metody, wyniki badań, dyskusja oraz wnioski.
9.5. Piśmiennictwo powinno być ułożone wg kolejności
cytowania w tekście pracy. Skróty tytułów czasopism powinny być zgodne z Index Medicus. Każda
pozycja – pisana od nowego wiersza, powinna być
opatrzona numerem oraz zredagowana zgodnie
z niżej podanym przykładem:
· czasopismo naukowe:
Varga J, Abraham D. Systemic sclerosis: a prototypic
multisystem fibrotic disorder. J Clin Invest 2007; 117:
557-67.
Jeżeli autorów jest więcej niż trzech, wówczas należy podać nazwisko pierwszego z nich, z dopiskiem „i wsp.”.
Komosińska-Vassev K i wsp.: Graves’ disease-associated
changes in the serum lysosomal glycosidases activity and
the glycosaminoglycan content. Clin Chim Acta 2003;
331: 97-102.
· wydawnictwo zbiorowe:
Rodwell VW. Białka: struktura i właściwości. W: Biochemia
Harpera. Red. Murray RK i wsp. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL. Warszawa 1994, 59-69.
· monografia:
Bańkowski E. Biochemia. Urban & Partner. Wrocław
2004.
Powołania w tekście, umieszczone w nawiasach kwadratowych, powinny być oznaczone cyframi arabskimi.
Liczbę pozycji piśmiennictwa należy ograniczyć: w pracach oryginalnych do 20 pozycji, w poglądowych do 30
i w pozostałych do 10.
9.6. Ryciny (wykresy, rysunki, fotografie czarno-białe
i kolorowe) powinny być umieszczone w osobnej
kopercie, ponumerowane, opatrzone nazwiskiem
autora i tytułem pracy, z zaznaczeniem „góra”,
„dół”. Opisy rycin należy podać na oddzielnej
stronie z numerami ilustracji podanymi cyframi
arabskimi. Materiały ilustracyjne, poprzednio publikowane, należy zaopatrzyć w pisemną zgodę
Wydawcy na ponowną publikację.
9.7. Tabele, umieszczone każda na osobnej stronie,
należy ponumerować cyframi rzymskimi i opatrzyć tytułami umieszczonymi nad tabelą. Opisy
tabel należy podać na oddzielnej stronie z numerami tabel, podanymi cyframi rzymskimi.
9.8. Zalecana objętość pracy oryginalnej i poglądowej
wynosi 10, pozostałych – 5 stron.
Adres Redakcji:
Farmaceutyczny Przegląd Naukowy
41-200 Sosnowiec
ul. Jedności 8
Tel. 500 722 219
e-mail: [email protected]
Farmaceutyczny Przegląd Naukowy, 2008,9-10 ,6-9
ENDOTELINA JAKO CEL TERAPEUTYCZNY
W RAKU JELITA GRUBEGO
Jacek Olender1), Małgorzata Stachowicz1), Justyna Szota1), Paweł Nogaj2), Ewa Nogaj3),
Przemysław Besser4), Urszula Mazurek 1).
Katedra i Zakład Biologii Molekularnej, Śląski Uniwersytet Medyczny
Zakład Analizy Instrumentalnej, Katedra Analizy Instrumentalnej, Śląski Uniwersytet Medyczny
3)
Katedra i Zakład Toksykologii, Śląski Uniwersytet Medyczny
4)
NZOZ Poliklinika Doktora Bessera
1)
2)
Streszczenie
Rodzina endotelin składa się z trzech zbliżonych budową do siebie peptydów: endoteliny 1-3 (EDN 1-3), kodowanych przez trzy różne geny, wykazujące różne powinowactwo do receptorów EDNRA – aktywujące kaskady prowadząc do proliferacji, indukcji angiogenezy
i i inwazji nowotworu oraz EDNRB, którego aktywacja
prowadzi do apoptozy komórek nowotworowych.
Celem przedstawionej pracy było porównanie aktywności transkrypcyjnej genów, które kodują endoteliny1-3,
jej receptory oraz ocenę, który z analizowanych genów
może stanowić cel terapeutyczny w raku jelita grubego.
Materiałem do badań były wycinki jelita grubego ocenione na podstawie badania histopatologicznego jako
prawidłowe oraz wycinki zmienione nowotworowo
w stadium zaawansowania klinicznego1-4 i stopniu złośliwości histopatologicznej G2. Profil ekspresji genów
wyznaczano techniką mikromacierzy oligonukleotydowych HGU 133A (Affymetrix)
Otrzymane wyniki wskazują, 3- krotny wzrost ekspresji
genu kodującego receptor dla endoteliny typu A, oraz
ok. 4 razy wyciszenie aktywności transkrypcyjnej genu
endoteliny 3 w wycinkach raka jelita grubego w porównaniu do tkanki prawidłowej.
Słowa kluczowe:
EDN1, EDN2, EDN3, , EDNRA, EDNRB, rak jelita
grubego
Wprowadzenie
Endoteliny (EDN) są to trzy zbliżone do siebie budową
peptydy, kodowane przez trzy różne geny, wykazujące różne powinowactwo do swoich receptorów. /1, 2, 3/ Należą
do peptydów powodujących skurcz naczyń krwionośnych,
uczestniczących w modulacji mitogenezy, angiogenezy,
apoptozy, inwazji miejscowej raka oraz w przerzutach nowotworu /4/. Badania lat dziewięćdziesiątych wykazały
obecność podwyższonych poziomów endotelin w rakach
w tym także w raku jelita grubego. Odkryto, że komórki raka
jelita grubego produkują i wydzielają endotelinę (EDN-1).
Potwierdzenie uzyskano wykazując wyższą aktywność
proliferacyjną endoteliny-1 w hodowlach komórek nowo-
6
Summary
The family of endothelin consists of three peptides
which structures are similar. Endothelin – 1 (ET-1),
ET-2, ET-3 are coded by three different genes which
have different relationship to EDNRA and EDNRB receptors. ET–1, ET-2 and ET-3 activate cellular signaling
cascades leading to proliferation, apoptosis and cancer
invasion via EDNRA receptor. The activation of EDNRB leads to apoptosis of cancer cells.
The aim of the study was to compare the transcription
activity of genes coding ET–1, ET-2, ET-3, EDNRA,
EDNRB. It was analyzed which from investigated genes
may be a therapeutic factor in colon cancer.
Material of researchers was fragments of tumor colonic
tissue in clinical stages from 1 to 4 (according to TNM
classification). The Histologic Grade was from G1 to
G4. There were histologically normal tissues of patients
with colon cancer, which were a control in the study.
The expression profile of investigated genes assayed
with oligonucleotide microarray technique (HG-U133A,
Affymetrix).
The received results showed threefold increase of EDNRA expression, and fourfold decrease of ET-3 expression in colon cancer tissue compared with normal tissue.
Key words:
EDN1, EDN2, EDN3, , EDNRA, EDNRB, colon cancer
tworowych /5, 6/. Plejotropowość endotelin związana jest
z aktywacją różnych kaskad sygnałowych. Aktywacja receptora EDNR A mającego kilkunastokrotnie większe powinowactwo do EDN-1 niż do EDN-3 najczęściej jest łączona ze
wzrostem aktywności proliferacyjnej komórek, podczas gdy
z apoptozą najczęściej łączona jest aktywacja EDNRB nie wykazującego zróżnicowanego powinowactwa do entotelin /3/.
Kaskady sygnałowe indukowane
przez endoteliny
Receptory endotelin należą do nadrodziny receptorów
związanych z białkiem G. Połączenie endoteliny z receptorem EDNRA uaktywnia białko Gq które aktywuje fosfo-
Materiały i metody
Rycina 1. Kaskady sygnałowe aktywowane po połączeniu
receptora dla endoteliny EDRA i EDRB z endoteliną EDN 1,
EDN2 lub EDN3, uczestniczące w regulacji aktywności biologicznej komórek
lipazę C typu β (PLC β), katalizującą hydrolizę fosfatydyloinozytoli do diacyloglicerolu (DAG) powodującego
aktywację kinaz białkowych i trifosforanu inozytolu
(IP3) powodującego otwarcie kanałów wapniowych.
Białko Gq może aktywować alternatywną kaskadę sygnałową poprzez aktywację kinazy tyrozynowej (PTK),
kinazy proteinowej (RAF-1), kinazy MEK i kinazy
MAPK. Inna kaskada sygnałowa również aktywowana
przez receptor EDNRA rozpoczyna się od kinazy PI3K
aktywowanej poprzez białko Gq a następnie: Akt. oraz
mTOR - centralny regulator syntezy protein. Ponadto
PTK może fosforylować tyrozyny w białkach cytoszkieletu jak paxillina. (ryc.1) EDNRA może również
uaktywniać fosfolipazę A2 uwalniającą z fosfolipidów
błonowych kwas arachidonowy który przekształcony
zostaje pod wpływem cyklooksygenaz (COX1,COX2)
w prostaglandyny/4/.
Celem pracy było porównanie aktywności transkrypcyjnej genów kodujących endotelinę i jej receptory w wycinkach gruczolakoraka i jelita ocenionego na podstawie analizy histopatologicznej jako prawidłowe.
Aktywność transkrypcyjną genów kodujących endoteliny i ich receptory wyznaczano w wycinkach raka jelita grubego i wycinkach jelita prawidłowego, ocenianych na podstawie analizy histopatologicznej. Na pobranie wycinków
otrzymano zgodę Komisji Biotycznej Ślaskiej Akademii
Medycznej (obecnie Ślaskiego Uniwersytetu Medycznego)
w Katowicach.
Wycinki tkanek pobierano po uzyskaniu świadomej
zgody pacjentów, którzy zapoznani zostali z celem badania. Około 100-150 mg tkanki ucierano w ciekłym
azocie, a następnie homogenizowano przy użyciu homogenizatora Polytron® (Kinematyka AG, Szwajcaria) i ekstrahowano całkowity RNA z zastosowaniem
odczynnika TRIzol® (Invitrogen Life Technologies,
Kalifornia, USA) zgodnie z protokołem producenta.
Otrzymany ekstrakt trawiono DNazą I i oczyszczano
na kolumienkach zestawu RNeasy Mini Kit firmy Qiagen. Ilość i jakość RNA oceniano spektrofotometrycznie
przy użyciu spektrofotometru GeneQuant II (Pharmacia
Biotech) (wynik pomiaru absorbancji równy jest jeden
dla RNA o stężeniu 40μg/ml), oraz poprzez analizę
w 1% żelu agarozowym (ryc.2). Profil ekspresji genów
kodujących endoteliny i ich receptory wyznaczano metodą mikromacierzy HGU 133A (Affymetrix), oligonukleotydowych, zgodnie z z zaleceniami Affymetrix
Gene Expression Analisys Technical Manual. Sygnały
fluorescencji na płytkach odpowiadające 22283 mRNA
odczytano w skanerze GeneArray (Agilent). Raporty
analiz wygenerowano w programie Affymetrix Data Mining Tool. Analizę absolutną i porównawczą wykonano przy użyciu oprogramowania Affymetrix GeneChip
Analysis Suite 5.0. Otrzymane wyniki normalizowano
w programie RMA Express. Zmiany aktywności transkrypcyjnej genów w tkance nowotworowej w odniesieniu do kontroli, oceniano w programie Microsoft Excel
i SAM (significance analysis of microarrays),
Wyniki
Analizę profilu ekspresji genów kodujących endoteliny
i ich receptory w wycinkach jelita prawidłowego i gruczolakoraka, rozpoczęto od porównania raportów wygenerowanych w programie Microarray Suite Affymetrix bezpośrednio po odczycie sygnałów fluorescencji na mikromacierzy,
zgodnie z zaleceniami producenta płytek – firmy Affymetrix („Technical Manual GeneChip Expression Analysis”).
Następnie zaakceptowane do analizy porównawczej wyniki
znormalizowano w programie RMA Express, w celu wyrównania zróżnicowanych wartości tła oraz szumu,
zmniejszającego prawdopodobieństwo poprawnej
interpretacji wyników.
Porównanie aktywności transkrypcyjnej
analizowanych genów w jelicie prawidłowym
(grupa kontrolna) i tkance nowotworowej (grupa badana), rozpoczęto od wyznaczenia stopRycina 2. Obraz elektroforegramu przedstawiającego wynik analizy ja- nia zróżnicowania sygnałów fluorescencji
kościowej ekstraktów całkowitego RNA z wycinków jelita prawidłowego pomiędzy grupą kontrolną i badaną, na podstawie współczynnika SLR (signal log ratio),
i gruczolakoraka
7
Farmaceutyczny Przegląd Naukowy, 2008,9-10
ID
GEN
204464_s_at
208399_s_at
206701_x_at
206758_at
218995_s_at
EDNRA
EDN3
EDNRB
EDN2
EDN1
Receptor A
Endotelina 3
Receptor B
Endotelina 2
Endotelina 1
Wielokrotność
zmiany
SLR
2SLR
1,62
↑3,07
-1,9
↓3,73
-0,08
↓1,05
-0,23
↓1,17
1,18
↑2,26
Test T
2.104412
-2.62709
-0.35669
-0.37703
0.29779
Q
0
0
8.5
28.7
52.4
Tabela 1. Transkrypty różnicujące wycinki gruczolakoraka od jelita prawidłowego
2SLR – wskazuje wielokrotność zmiany liczby kopii mRNA określonego transkryptu w tkance nowotworowej w porównaniu
do tkanki prawidłowej, test T – test T studenta z analizą permutacji (score) – określa znamienność statystyczną porównywanych wyników, współczynnik Q (q-value) wskazuje % prawdopodobieństwa przypadkowości obserwowanej różnicy
określającego logarytm różnicy uśrednionych sygnałów
fluorescencji transkryptu w grupie badanej w porównaniu
do kontroli (tabela 1). Otrzymane wyniki wykazały, istotne różnice aktywności transkrypcyjnej genów receptora dla endoteliny EDNRA oraz endoteliny EDN1, które
w wycinkach raka charakteryzowały się nadekspresją w porównaniu do kontroli, podczas gdy gen EDN3 uległ wyciszeniu (tabela 1).
W dalszym etapie analizy w programie SAM (significance analysis of microarrays) wyznaczono współczynnik
Q, który wskazywał procent prawdopodobieństwa przypadkowości obserwowanych różnic oraz oceniono znamienność statystyczną wyników na podstawie parametru „score” – wyznaczonego testem T studenta z analizą permutacji
(Tabela 1). Ten etap analizy wykazał, że z grupy genów
kodujących endoteliny i ich receptory, do grupy genów
różnicujących można zaliczyć tylko gen receptora EDNRA
i enoteliny EDN3
poszczególnych szlaków dawały efekty w postaci redukcji
wzrostu komórek raka w hodowlach lini komórkowych /9/.
Wydaje się więc, że istnieje potrzeba dokładniejszej analizy
poszczególnych szlaków by móc odpowiedzieć na pytanie
który z mechanizmów odpowiada za progresję i przerzuty
nowotworowe.
Już dziś pojawiają się nieśmiałe próby zastosowania inhibitorów receptora EDNRA w walce z niektórymi nowotworami np. z rakiem prostaty /10/ czy rakiem jajnika /11/.
Warto ustalić które składowe kaskady sygnałowej odpowiadają za angiogenezę, które za przerzuty, które za utrzymanie zdolności przeżycia zmutowanej komórki nowotworowej, a które wreszcie za progresję nowotworu. Są to pytania
na które będziemy chcieli odpowiedzieć, mając możliwości
analizowania poszczególnych etapów kaskad sygnałowych
przez pryzmat aktywności transkrypcyjnej genów.
Dyskusja
1. Inoue A, Yanagisawa M, Kimura S et al /1989/: The
human endothelin family: three structurally and pharmacologically distinct isopeptides predicted by three
separate genes. Proc. Natl. Acad. Sci,86,2863-2867.
2. Inoue A, Yanagisawa M, Takuwa Y et al./1989/ The human
preproendothelin-1 gene. Complete nucleotide sequence and
regulation of expression. J.Biol.Chem.,264,14954-14959.
3. Karne S, Jayawickreme C.K, Lerener M.R./1993/: Cloning and characterization of an endothelin-3 specific
receptor (ETC receptor) from Xenopus Laevis dermal
melanophores.J.Biol.Chem.,268,19126-19133
4. Bagnato A, Spinella F, Rosano L/2005/ Emerging role
of the endothelin axis in ovarian tumor progression.Endocr Relat Cancer 12(4):761-772.
5. Nakayama M, Takahashi K, Hara E et al/1998/ Production and secretion of two vasoactive peptides, endothelin-1 and adrenomeduullin, by a colorectal adenocarcinoma cell line,DLD-1. J Cardiovasc Pharmacol. 31
Suppl 1: 534-536
6. Asham E, Shankar A, Loizidou M et al. /2001/ Increased endothelin-1 in colorectal cancer and reduction
of tumour growth by ET(A) receptor antagonism. Br J
Cancer.,85(11): 1759-1763
7. Takahashi k, Totsune K, Kitamuro T et al /2002/ Three
vasoactive peptides, endothelin-1, adrenomedullin
and urotensin-II, in human tumour cell lines of origin:
expression and effects on proliferation. Clin Sci(Lond),
103 Suppl 48: 35S-38S.
Koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku to okres
wzmożonego zainteresowania endoteliną w nowotworach.
Analizowano sekrecję endoteliny-1 przez komórki kultur
gruczolakoraka jelita grubego. Stwierdzono, że komórki te
produkują i wydzielają endotelinę1 /5, 6, 7/. Wyniki dotyczące EDN1 otrzymane w naszej pracy są dyskusyjne. Biorąc
pod uwagę współczynnik SLR można podkreślić zgodność
wyników z danymi literaturowymi, jednak współczynnik Q
wskazuje aż 52,4% prawdopodobieństwa, że obserwowana
różnica może być przypadkowa a wynik testu T studenta
z analizą permutacji wskazuje brak znamienności statystycznej otrzymanych wyników. Jest to związane z dużym
rozrzutem stężenia mRNA EDN1 w wycinkach jelita (podczas gdy dla innych transkryptów wyniki są porównywalne
w badanych grupach). Obserwacje takie wskazują, że do
oceny aktywności transkrypcyjnej EDN1 wymagana jest
znacznie większa liczba powtórzeń oraz sprawdzenie, jak
zmienia się ekspresja tego genu w zależności od indywidualności osobniczej i od stopnia zaawansowania transformacji
nowotworowej. Z danych literaturowych wynika, że właśnie
endotelina-1 (EDN-1) należy do peptydów, które stymulują
proliferację komórek nowotworowych lub indukują proces
apoptozy. EDN-1 wykazuje działanie mitogenne poprzez
aktywację kaskad sygnałowych. Na chwilę obecną trudno powiedzieć który ze szlaków w kaskadzie sygnałowej
odgrywa najistotniejszą rolę, tym niemniej próby blokady
8
Piśmiennictwo
8. Peduto Eberi L, Bovey R, Juillerat-Jeanneret L /2003/
Endothelin-receptor antagonist are proapoptotic and antiproliferative in human colon cancer cells.Br J Cancer
88(5):788-795
9. Grant K, Knowies J, Dawas K et al /2007/ Mechanisms
of endothelin-1 stimulated proliferation in colorectal
cancer lines. Br J Surg 94(1):106-112.
10. Thakkar SG, Choueiri TK, Garcia JA/2006/ Endothelin receptor antagonist: rationale, clinical development,
and role in prostate cancer theraputics. Curr Oncol
Rep.8(2):108-113
11. Rosano L, Di Castro V, Spinella F et al/2007/Combined targeting of endothelin A receptor and epidermal
growth factor in ovarian cancer shows enhanced antitumo activity. Cancer Res. 67(13):6351-6359.
12. Kusuhara M, Yamaguchi K,Nagasaki K et al/1990/ Production of endothelin in human cancer cell lines.Cancer
Res 50(11):3257-61
9
Obserwacje nad osłonowym wpływem DNA z czerwiu pszczelego
w modelu embriotoksyczności. Kwas acetylosalicylowy
Experimental observation of DNA from bee larvae in the model embriotoxicity.
Acetylsalicylic acid
Dr n. med. Magdalena Wyszyńska, Prof. dr hab. n. med. Ewa Szaflarska-Stojko, Dr n. med. Agata Kabała-Dzik
Katedra i Zakład Patologii
Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM
Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Ewa Szaflarska-Stojko
Streszczenie
Abstract
Celem badań była analiza osłonowego wpływu DNA
czerwiu pszczelego na płód szczurzy narażony na działanie kwasu acetylosalicylowego. Materiał doświadczalny stanowiło 50 ciężarnych samic szczurów szczepu
Wistar, a podstawowym przedmiotem badań było DNA
czerwiu pszczelego. Celem sprawdzenia osłonowego
działania DNA z czerwiu pszczelego w doświadczeniu wykorzystano wzorcowy związek o sprawdzonym
działaniu embriotoksycznym - kwas acetylosalicylowy,
który podawany był samicom w 4, 10 i 14 dniu ciąży sondą żołądkową. Ciężarne samice podzielono na
trzy grupy. W grupie kontrolnej, składającej się z 30
ciężarnych samic, wydzielono 3 podgrupy. W pierwszej nie zakłócano przebiegu ciąży, w drugiej podano
DNA czerwiu pszczelego, w trzeciej podawano sól fizjologiczną sondą żołądkową. Grupa doświadczalna D1
składała się z 10 ciężarnych samic, którym podawano
kwas acetylosalicylowy. Grupa doświadczalna D2 składała się z 10 ciężarnych samic, którym podano kwas
acetylosalicylowy w 4, 10 i 14 dniu trwania ciąży oraz
DNA czerwiu pszczelego jednorazowo w trzecim dniu
trwania ciąży. W 21 dniu trwania ciąży zwierzęta uśpiono i poddano sekcji. Do oceny pobrano płody szczurze.
Wykonano z nich preparaty mikroskopowe i poddano
ocenie histopatologicznej. Uzyskane wyniki pozwoliły
na sformułowanie wniosków, że zastosowany ekstrakt
DNA z czerwiu pszczelego nie wykazuje negatywnego wpływu na przebieg fizjologicznej ciąży szczura,
a przypadku narażenia ciężarnych samic na działanie
kwasu acetylosalicylowego, zapobiega powstawaniu
zmian patologicznych oraz wykazuje działanie osłaniające na rozwijający się płód.
The experimental material comprised 50 pregnant
Wistar rats, the main object of the study was DNA of
bee larvae. Standard compound - acetylsalicylic acid
(ASA), with proven embryotoxic activity, were used
to investigate the protective effect of the DNA of bee
larvae. The ASA was administered to the females on
the 4th, 10th and 14th day of pregnancy per os with the
use of a stomach tube. The pregnant rats were divided
into three groups: control, experimental D1 and D2. 3
subgroups were selected from the control group, which
comprised 30 pregnant rats. The course of pregnancy
was not disturbed in the first subgroup. The DNA of bee
larvae was administered to the second subgroup in order to evaluate its effect on the course of physiological
pregnancy. Saline solution was given by a stomach tube
to the third subgroup. The experimental group D1 comprised 10 pregnant females who were given emryotoxic
compound. The experimental group D2 comprised 30
pregnant females who were given a single dose of both,
the toxic compound ASA and the DNA of bee larvae on
the 3rd day of pregnancy. On the 21st day of pregnancy
the animals were anaesthetized and autopsied. Then, the
fetuses were collected for evaluation. The collected material was used to prepare microscope slides and were
examined histopathologically. The data led to the following conclusions: the applied DNA extracted from
bee larvae does not exhibit negative effect on the course
of physiological pregnancy in rats and prevents developmental defects in fetuses exposed to embryotoxic
compounds like acetylsalicylic acid.
Słowa kluczowe:
apiterapia, czerw pszczeli, genoterapia, embriotoksyczność
10
Key words: apitherapy, bee larvae, genotherapy, embryotoxicity
Wstęp
Duży postęp cywilizacji niesie ze sobą narastające niebezpieczeństwo niekorzystnego wpływu środowiska na organizm człowieka. Dotyczy to w równym stopniu czynników fizycznych, zanieczyszczeń środowiskowych oraz powszechnego stosowania różnorodnych związków chemicznych, w tym preparatów farmakologicznych, których liczba
i dostępność stale wzrasta. Podejście do ich stosowania jest
szczególnie istotne dla kobiet w wieku rozrodczym, bowiem
każdy lek lub narażenie na toksyny środowiskowe niesie
za sobą potencjalne zagrożenie dla zdolności rozrodczych,
przebiegu ciąży oraz zdrowia rozwijającego się płodu. Jednym z głównych podmiotów obecnie prowadzonych badań
naukowych jest szeroko pojęta ochrona rozwijającego się
w łonie matki płodu narażonego na związki toksyczne.
Najbardziej wrażliwy na działanie substancji toksycznych jest organizm ciężarnej matki i rozwijający się w jej
łonie płód, u którego za biotransformację ksenobiotyków
odpowiedzialne są głównie układy enzymatyczne matki.
Materiał genetyczny zarodka i płodu na skutek działania różnego rodzaju ksenobiotyków może ulec uszkodzeniu pod postacią
różnorodnych mutacji. Z kolei matka w okresie ciąży wykazuje
zmniejszoną aktywność w zakresie enzymów mikrosomalnych
wątroby, przez co jest bardziej podatna na zatrucia. W związku z powyższym zasadne jest poszukiwanie substancji leczniczych, które pozbawione efektów ubocznych wykażą działanie
osłonowe w stosunku do płodu i organizmu matki [1,2].
Znaczny rozwój biotechnologii i biologii molekularnej
spowodował duże zainteresowanie lekami pochodzenia biogennego. Apiterapeutyki, czyli biopreparaty otrzymywane
z produktów wydzielonych lub przetworzonych przez
pszczoły zawierają szereg substancji aktywnych farmakologicznie. Po odpowiednim wyizolowaniu i standaryzacji stają się lekiem. Dzięki zawartości związków pochodzenia roślinnego i zwierzęcego wykazują dużą aktywność biologiczną w stosunku do organizmu człowieka. Mają udokumentowane działanie przeciwdrobnoustrojowe, regeneracyjne,
znieczulające oraz detoksykacyjne. Korzystnie wpływają na
metabolizm i układ immunologiczny. Ich właściwości wynikają ze składu chemicznego związków, zawartości szeregu
aminokwasów, biopierwiastków, kwasów nukleinowych,
węglowodanów, enzymów i kwasów organicznych [3].
Stosunkowo nowym kierunkiem farmakoterapii z racji
rozwoju technik biologii molekularnej jest terapia genowa
i możliwość wykorzystania „nagiego” DNA. Całkowita
eliminacja defektu genetycznego może nastąpić w wyniku korekty błędu w łańcuchu DNA w komórkach rozrodczych lub najpóźniej we wczesnym okresie zarodkowym.
Znaczący rozwój technik biotechnologii daje możliwości
poszukiwania nowych surowców pochodzenia biogennego
działających na poziomie molekularnym, bez wywoływania
efektów ubocznych, stąd dużym zainteresowaniem objęto
materiał genetyczny czerwiu pszczelego - DNA młodych,
niedoskonałych postaci pszczół i trutni [3,4].
W dostępnym piśmiennictwie brak jest doniesień na temat osłonowego wpływu DNA z czerwiu pszczelego w stosunku do ciężarnej matki i rozwijającego się płodu. Materiał
genetyczny pszczół oraz ich larw jest wygodnym, łatwym do
uzyskania materiałem do badań. Genomowe DNA pszczół
zostało dobrze poznane i zsekwencjonowane. Odnaleziono
w nim kopie sekwencji DNA mitochondrialnego, kodujące
składowe łańcucha oddechowego - jednostki oksydazy cytochromowej i dehydrogenazy NADH. Sugeruje to wyraźnie możliwość wpływu na metabolizm komórkowy poprzez
zwiększenie syntezy ATP oraz oddziaływanie na procesy
detoksykacyjne ustroju [5-7].
Celem niniejszej pracy doświadczalnej wykonanej na
szczurach była ocena osłonowego wpływu DNA czerwiu
pszczelego w stosunku do ciężarnej matki i rozwijającego
się płodu.
Materiał i metody
Materiał doświadczalny stanowiło 50 ciężarnych samic
szczurów szczepu Wistar. Eksperyment przeprowadzono
w Centrum Medycyny Doświadczalnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Badania prowadzone były w Katedrze
i Zakładzie Patologii Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiego Uniwersytetu
Medycznego. Dobór zwierząt determinowany był ich dojrzałością płciową i fizyczną oraz przydatnością do rozrodu
hodowlanego. Szczury o wadze 170g ± 20g osiągały wiek
około 80-100 dni.
Przedmiotem badań było DNA z czerwiu pszczelego,
otrzymane w wyniku izolacji opartej o ekstrakcję fenolowo-chloroformową. Badany apiterapeutyk podawany był
dootrzewnowo jednorazowo w 3 dniu trwania ciąży. Celem
sprawdzenia jego osłonowych właściwości wykorzystano
wzorcowy związek o sprawdzonym działaniu embriotoksycznym – kwas acetylosalicylowy, który podawano samicom sondą żołądkową w 4, 10 i 14 dniu trwania ciąży.
Ciężarne samice podzielono na trzy podstawowe grupy kontrolną K oraz dwie grupy doświadczalne: D1 i D2.
W grupie kontrolnej K, składającej się z 30 samic, wydzielono 3 podgrupy po 10 samic:
K1 – ciężarne samice, którym przebieg ciąży nie był zakłócany;
K2 – ciężarne samice, którym podano dootrzewnowo
50µg DNA z czerwiu pszczelego jednorazowo w 3 dniu
trwania ciąży;
K3 – ciężarne samice otrzymujące sól fizjologiczną sondą żołądkową w 4, 10 i 14 dniu trwania ciąży, aby ocenić
wpływ tej ingerencji na przebieg ciąży.
Grupa doświadczalna D1 składała się z 10 samic otrzymujących sondą żołądkową kwas acetylosalicylowy w dawce 180 mg/kg m.c. w 4, 10 i 14 dniu trwania ciąży. Podana
dawka wynika z przyjętego schematu badań embriotoksyczności ASA u zwierząt laboratoryjnych.
Grupę doświadczalną D2 stanowiło 10 samic otrzymujących kwas acetylosalicylowy sondą żołądkową w dawce
180 mg/kg m.c. w 4, 10 i 14 dniu trwania ciąży oraz DNA
z czerwiu pszczelego w ilości 50µg jednorazowo w trzecim
dniu trwania ciąży.
W 21 dniu ciąży, dzień przed planowanym rozwiązaniem zwierzęta uśpiono. Do oceny histopatologicznej pobierano płody, które utrwalono w płynie Bouina, następnie
zatapiano w parafinie, a z otrzymanych bloczków parafinowych wykonano preparaty, które były barwione rutynowo
hematoksyliną i eozyną.
11
Ryc. 1. Grupa kontrolna K. Prawidłowy obraz histologiczny skóry płodu. Bar-
Ryc.4. Grupa doświadczalna B. Podgrupa B1. Płyn przesiękowy w jamie
wienie H-E. Pow. mikr. 100x.
otrzewnej wybarwiony na kolor różowy. Barwienie H-E. Pow. mikr. 100x.
Ryc.2. Grupa kontrolna K. Wątroba płodowa. Obraz prawidłowy. Barwienie
Ryc.5. Grupa doświadczalna B. Podgrupa B1. Przekrwienie naczyń krwionośnych
H-E. Pow. mikr. 100x
skóry oraz ogniskowe wylewy podskórne. Barwienie H-E. Pow. mikr. 100x.
Ryc.3. Grupa kontrolna A. Prawidłowy obraz mikroskopowy jamy otrzewnej.
Ryc.6. Grupa doświadczalna C. Podgrupa C1. Jama otrzewnej płodu bez wy-
Widoczne przekroje przez jelita oraz naczynia przyczepów krezkowych. Nie-
raźnych zmian patologicznych. Obecna niewielka ilość płynu przesiękowego.
wielka ilość płynu surowiczego. Barwienie H-E. Pow. mikr. 100x.
Barwienie H-E. Pow. mikr. 100x
Wyniki
no zmian patologicznych. U jednego płodu zaobserwowano
ogniskowe wylewy krwawe w jamie otrzewnej. W grupie
kontrolnej K2 u badanych płodów stwierdzono prawidłową
histostrukturę narządów wewnętrznych. W dwóch przypad-
W obrazie mikroskopowym płodów pochodzących od
samic, którym nie zakłócano przebiegu ciąży, nie stwierdzo-
12
Ryc.7. Grupa doświadczalna C. Podgrupa C1. Wątroba płodowa.
Prawidłowy obraz mikroskopowy. Barwienie H-E. Pow. mikr. 100x.
kach odnotowano obecność płynu przesiękowego w jamie
otrzewnej, natomiast u jednego z płodów ogniska przekrwienia miąższu wątroby. Z kolei w podgrupie kontrolnej
K3 stwierdzono pojedyncze zmiany odbiegające od stanu
fizjologicznego. U dwóch płodów zaobserwowano rozluźnienie histostruktury miąższu oraz niewielkiego stopnia rozrost tkanki łącznej śródmiąższowej wątroby. U pozostałych
płodów nie stwierdzono zmian patologicznych.
W podgrupie kontrolnej, w której zastosowano ekstrakt
DNA czerwiu pszczelego, nie stwierdzono u płodów zmian
patologicznych. Pojedyncze przypadki rozpoznania płynu
przesiękowego w jamie otrzewnej oraz ogniskowe przekrwienie miąższu wątroby, nie wpływają na interpretację uzyskanych wyników badań histopatologicznych. Wyniki uzyskane
w pozostałych podgrupach kontrolnych wskazują, że warunki
hodowlane, w jakich został przeprowadzony eksperyment, nie
wpływają na przebieg fizjologicznej ciąży oraz nie wywierają
negatywnego działania na wewnątrzmaciczny rozwój płodu.
Mikrofotografie zamieszczone na rycinach 1-3 przedstawiają obrazy mikroskopowe płodów grup kontrolnych.
Zastosowanie kwasu acetylosalicylowego w grupie doświadczalnej D1 spowodowało wystąpienie u płodów zmian
patologicznych. U wszystkich zwierząt tej grupy stwierdzono
obecność płynu przesiękowego w jamie opłucnej i otrzewnej
(ryc. 4). Ponadto w obrębie miąższu wątroby stwierdzono cechy zaburzeń w krążeniu pod postacią przekrwienia oraz liczne, ogniskowe wylewy podskórne o różnej lokalizacji (ryc. 5).
U płodów wywodzących się z grupy doświadczalnej D2,
w której ciężarnym samicom podawano kwas acetylosalicylowy
oraz ekstrakt DNA czerwiu pszczelego nie stwierdzono zmian
patologicznych w histostrukturze narządów wewnętrznych.
W jamie otrzewnej widoczna była niewielka ilość płynu przesiękowego (ryc. 6). W obrębie wątroby nie stwierdzono cech przekrwienia (ryc. 7). Należy zwrócić uwagę na fakt, że zastosowany
biopreparat czerwiu pszczelego zapobiegał całkowicie powstawaniu u płodów podskórnych wylewów krwawych.
Omówienie wyników
Wiele preparatów farmakologicznych oraz toksyn dostaje
się do krążenia płodu, który często reaguje odmiennie niż dojrzały organizm matki, na skutek innego mechanizmu działania
ksenobiotyku. W obrębie łożyska znajduje się szereg cytochromów P-450, jednak ich stężenie jest niskie w porównaniu z wątrobą, ponadto brak jest większości enzymów uczestniczących
w glukuronidacji. Należy również mieć na uwadze zmniejszoną aktywność układów detoksykacyjnych ciężarnej matki,
przez co staje się bardziej podatna na zatrucia [1,8].
Na skutek oddziaływania różnorodnych czynników
środowiskowych bądź w wyniku narażenia na związki toksyczne, w materiale genetycznym zarodka lub płodu mogą
powstawać różnego rodzaju mutacje i nieprawidłowości
chromosomalne, czego następstwem są poważne wady rozwojowe. Całkowita eliminacja defektu genetycznego może
nastąpić w wyniku korekty błędu w komórkach rozrodczych,
najpóźniej we wczesnym okresie zarodkowym [9].
W dostępnym piśmiennictwie brak jest prac o osłonowym wpływie DNA czerwiu pszczelego w stosunku do
płodu narażonego na związki embriotoksyczne, ponieważ
jest to nowy temat badawczy z dziedziny apiterapii. Dlatego treść tej dyskusji stanowi ocenę wyników uzyskanych
w trakcie eksperymentu.
Droga podania badanego biopreparatu odgrywa istotną
rolę w aspekcie skuteczności jego działania. W przeprowadzonym eksperymencie zastosowano iniekcję dootrzewnową, która warunkuje działanie bezpośrednie w stosunku do
płodu i organizmu matki. Należy jednak przypuszczać, że
możliwe są również inne efektywne drogi podania, co może
stanowić temat kolejnych badań naukowych z wykorzystaniem materiału genetycznego larw pszczół.
W przeprowadzonym doświadczeniu w podgrupach
kontrolnych, w których zastosowano badany biopreparat DNA czerwiu pszczelego nie stwierdzono znaczących
zmian patologicznych u płodów. Pozwala to na stwierdzenie, że badany apiterapeutyk nie wpływa na przebieg fizjologicznej ciąży oraz nie wywiera negatywnego działania na
wewnątrzmaciczny rozwój płodu. Ocena histopatologiczna
płodów szczurzych dostarczyła wielu informacji na temat
oddziaływania badanych substancji na rozwój płodu oraz
obraz morfologiczny jego narządów wewnętrznych. Badania
doświadczalne nad osłonowym wpływem wybranych apiterapeutyków w stosunku do płodu narażonego na działanie
substancji embriotoksycznych były dokonywane do tej pory
w innym aspekcie [10,11]. Analizowano dane pochodzące
z oględzin zewnętrznych ciała płodów, mikrosekcji, pomiarów morfometrycznych, z oceny ilości punktów kostnienia
oraz parametrów hodowlanych. Jedynie Rzepecka-Stojko
[12] podjęła się przeprowadzenia oceny bezpośredniego
wpływu związków toksycznych na płód za pomocą badań
histopatologicznych. Zastosowany przez nią kwas acetylosalicylowy spowodował rozwój zaburzeń przemawiających za dysfunkcją czynnościową narządów wewnętrznych
płodu szczura. Są to wyniki zgodne z uzyskanymi w przeprowadzonym doświadczeniu.
Narażenie na kwas acetylosalicylowy spowodowało
wystąpienie u płodów przesięków do jam ciała oraz przekrwienie wątroby. Cechą najbardziej charakterystyczną była
obecność licznych, ogniskowych wylewów podskórnych
o różnej lokalizacji. Zmian takich nie zanotowano w grupie
otrzymującej osłonowo biopreparat DNA czerwiu pszczelego.
Aktywność farmakologiczna kwasu acetylosalicylowego jest związana z nieodwracalnym hamowaniem cy-
13
klooksygenazy (COX-1). Preparat ten podany w dawkach
terapeutycznych 1,5-3g dziennie powoduje uszczelnienie
łożyska naczyniowego. Po przedawkowaniu istnieje ryzyko powstawania wylewów krwawych na skutek bezpośredniego oddziaływania tego preparatu na śródbłonek naczyń
krwionośnych oraz wpływem antyagregacyjnym i hamującym syntezę tromboksanu [13-15]. Badany ekstrakt DNA
czerwiu pszczelego może mieć wpływ na uszczelnienie
śródbłonka i tym samym może zapobiegać powstawaniu
opisywanych zmian.
Wyniki doświadczenia wskazują, że ekstrakt DNA
czerwiu pszczelego jest produktem o dużym potencjale
biotycznym. Otrzymane wyniki badań są punktem wyjścia do dalszych eksperymentów, mających na celu poznanie wszystkich właściwości materiału genetycznego larw
pszczół.
Wnioski
1. Zastosowany ekstrakt DNA z czerwiu pszczelego nie
wykazuje negatywnego wpływu na przebieg fizjologicznej ciąży szczura.
2. W przypadku narażenia ciężarnych samic na działanie kwasu acetylosalicylowego, ekstrakt DNA czerwiu
pszczelego całkowicie zapobiega powstawaniu zmian
patologicznych oraz wykazuje działanie osłaniające na
rozwijający się płód.
Piśmiennictwo
1.0 Chmielnicka-Kopaczyk M. Teratogenny wpływ leków na rozwój zarodka i płodu. [W:] Słomko Z, Brębowicz G, Gadzinowski J. Leki w medycynie perinatalnej. Poznań: Ośrodek Wydawnictw Naukowych; 1999: 19-27.
2.0 Stojko J, Góras-Hetmańczyk L, Rzepecka-Stojko A, Siwiec
A. Osłonowe działanie apiterapeutków w stosunku do płodu
narażonego na działanie związków embriotoksycznych
(streszczenie). Konferencja Naukowa. Apiterapia - jej stan
obecny i nadzieje na przyszłość. Katowice: 2002; 24-27.
14
3.0 Stojko A. Leczenie produktami pszczelimi (apiterapia). [W:]
Janicki K, Rewerski W. Medycyna naturalna. Warszawa:
PZWL; 2001: 105-113.
4.0 Stojko A. Czerw pszczeli nowym surowcem farmakopealnym
(streszczenie). XLII Naukowa Konferencja Pszczelarska, Puławy: 2005; 158-159.
5.0 Behura SK. Analysis of nuclear copies of mitochondrial sequences in honey bee (Apis mellifera) genome. Mol Biol Evol
2007; 24(7): 1492-505
6.0 Dearden PK, Wilson MJ, Sablan L, Osborne PW, Havler M,
McNaughton E, et al. Patterns of conservation and change in honey
bee developmental genes. Genome Res 2006; 16(11): 1376-84.
7.0 Nunes MF, Valente V, Sousa JF, Cunha M, Pinheiro DG, Maia RM,
et al. The use of Open Reading frame ESTs (ORESTES) for analysis
of the honey bee transcriptome. BMC Genomics 2004; 5(1): 84-96.
8.0 Gupta U, Cook JC, Tassinari MS, Hurtt ME. Comparison of
developmental toxicology of aspirin (Acetylsalicylic Acid) in
rats using selected dosing paradigms. Birth Defects Res B Dev
Reprod Toxicol 2003; 68(1): 27-37.
9.0 Bal J, Siedlecki JA. Prognozowanie i leczenie chorób genetycznie uwarunkowanych. [W:] Bal J, red. Badania molekularne i cytogenetyczne w medycynie. Elementy genetyki klinicznej. Warszawa: Wydawnictwo Springer PWN; 1998: 175-185.
10.0 Góras-Hetmańczyk L. Obserwacje doświadczalne nad osłonowym działaniem SEPOLU P w stosunku do płodu narażonego na związki embriotoksyczne. Rozprawa doktorska.
Śląska Akademia Medyczna, Sosnowiec, 2001.
11.0 Marquradt W. Obserwacje doświadczalne nad osłonowym
działaniem DNA z czerwiu pszczelego w stosunku do płodu
narażonego na związki embriotoksyczne. Rozprawa doktorska.
Śląska Akademia Medyczna, Sosnowiec, 2006.
12.0 Rzepecka-Stojko A. Zastosowanie standaryzowanych obnóży
pszczelich w działaniu osłonowym w modelowym badaniu
embriotoksyczności. Rozprawa doktorska, Śląska Akademia
Medyczna, Sosnowiec, 1996.
13.0 Hankey GJ, Eikelboom JW. Aspirin for primary prevention of
cardiovascular events. MJA 2002; 177(7): 343-344.
14.0 Clegg A. Aspirin dose and cardiovascular disease prevention.
JAMA 2007; 298(6): 625-6.
15.0 Goel A, Chang DK, Ricciardiello L, Gasche C, Bolan CR. A
novel mechanism for aspirin-mediated growth inhibition of human colon cancer cells. Clin Can Res 2003; 9: 383-390.
Ocena dystrybucji subtypów endogennych retrowirusów PERV
w narządach stad świń (Sus scrofa domestica)
przeznaczonych do ksenotransplantacji
Estimation of distribution the subtypes of endogenous retroviruses PERVs
in organs of domestic pigs (Sus scrofa domestica) the donors
for xenotransplantations
Grażyna Janikowska2, Barbara Strzałka1, Jolanta Adamska1,
Bogumiła Cabak1, Iwona Kowalczyk1 Urszula Mazurek1
1
Katedra i Zakład Biologii Molekularnej,
2
Zakład Chemii Analitycznej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Streszczenie
W celu oceny ryzyka narażenia biorców ksenoprzeszczepów na zakażenie endogennymi retrowirusami świni, jak i
potwierdzenia możliwości wyselekcjonowania osobników
o najmniejszym prawdopodobieństwie transmisji wirusa
PERV (Porcine Endogenous Retrovirus), wyizolowane
DNA z wycinków wątroby, nerki i serca świni domowej
(Sus scrofa domestica), W wycinkach tkanek oceniano
częstość występowania retrowirusa PERV A, B i C, którego nieobecność w badanym materiale zmniejsza szanse rekombinacji pomiędzy poszczególnymi subtypami
PERV powodując zmniejszenie ryzyka zakażenia. Oceniano stopień ryzyka narażenia biorców nerek, wątroby
lub serca, na zakażenie endogennymi retrowirusami świni
(PERV),. Stwierdzono, że ryzyko zakażenia endogennymi
retrowirusami świni w ksenotransplantacjach zależy od
przeszczepianego narządu, przy czym największe wydaje
się być w przypadku biorców nerek.
Słowa kluczowe: PERV, ksenotransplantacje, świnia domowa
Summary
To estimate the risk of exposure the recipients of xenotransplants to the infection with porcine endogenous retroviruses (PERV) and confirm the possibility to select the individuals about least probability to transmission of PERV,
isolated DNA from segments of liver, kidneys and hearts
of household pig (Sus scrofa domestica), cultivated in Institute of Zootechnicses in Balice (Poland) were investigated for the occurrence of PERV and first of all subtype
C. The absence of PERV C in investigated material diminishes
chance of recombination among each subtypes PERV A and B
and C, what can reduce the infectivity of virus.
Taking into account the results of these investigations underlines oneself the possibility of selecting the individuals
without subtype PERV-C. Initial selection of individuals chosen to xenotransplantation can limited probability of the infection with PERV the organs recipients in
xenotransplantation. The estimation of risk of the infection with PERV stepping out in herds of pigs intended to
xenotransplantations of kidneys, livers and of hearts and
also delimitation the number of copy PERV DNA in whole
received from these segments DNA extracts. Ascertained,
that risk of infection with porcine endogenous retroviruses
of recipients of kidneys, livers and of hearts in xenotransplantation depends from transplanted organ, at what greatest appears to be in cause of kidneys.
Key words: PERV (porcie endogenous retrovirus), xenotransplantation, Sus scrofa domestica organs
Wprowadzenie
Dysproporcja pomiędzy liczbą osób oczekujących na przeszczep serca, nerek, płuc, wątroby czy trzustki a ograniczoną
liczbą narządów dostępnych do przeszczepów allogenicznych skłoniła naukowców na całym świecie do poszukiwania
alternatywnych metod zastępowania niewydolnych organów.
Jednym z obiecujących kierunków badań są ksenotransplantacje. Spośród potencjalnych dawców organów do ksenotransplantacji, najbardziej optymalnym gatunkiem wydaje się
być świnia domowa (Sus scrofa domestica). Niestety, obok
wielu zalet gatunek ten posiada również cechy niekorzystne.
15
Jedną z nich jest występowanie w komórkach
narządów świni endogennych retrowirusów
[1, 2]. PERV (Porcine Endogenous Retrovirus)
nie wywołują żadnych chorób u świń, ale nie
można jednoznacznie stwierdzić, czy nie będą
chorobotwórcze dla człowieka. Do chwili obecnej nie stwierdzono żadnego przypadku zakażenia komórek człowieka w warunkach in vivo,
jednak nie można lekceważyć ryzyka infekcji
wirusem PERV biorców ksenoprzeszczepów
Wyróżniono trzy subtypy wirusa PERV (PERV-A, PERV-B, PERV-C) [3]. Wykazano zdolność wirusów PERV do infekowania komórek
człowieka in vitro, przy czym poszczególne
subtypy wirusa różniły się stopniem infekcyjności. Wykazano iż subtyp wirusa PERV-C jest
całkowicie niezdolny do infekowania ludzkich Ryc.1. Sekwencja amplimerów PERVA, B i C będąca podstawą do genotypowania
komórek, jednak uczestnicząc w procesie re- retrowirusów
kombinacji z subtypem PERV-A zdolny jest do
utworzenia cząstki wirusowej o zwiększonej infekcyjności
w stosunku do komórek ludzkich [4, 5].. Celem pracy była
ocena dystrybucji endogennych retrowirusów PERV i poszczególnych ich subtypów w narządach świń (Sus scrofa
domestica) przeznaczonych do ksenotransplantacji.
Materiały i metody
Z pobranych od 131 świń domowych przeznaczonych do
ksenotransplantacji, wyhodowanych przez Instytut Zootechniki w Balicach wycinków wątrób, nerek i serc izolowano
DNA metodą fenolowo-chloroformową zgodnie z protokołem FBI (Federal Bureau of Investigation, RFLP Manual, U.S.
Government 1993), badając pod kątem występowania wirusa
PERV. Stężenie DNA i czystość ekstraktu oceniano metodą
spektrofotometryczną z użyciem spektrofotometru Gene Quant
II (Pharmacia), biorąc pod uwagę wielkość absorbancji przy
długości fali 260 nm. Jakość uzyskanego DNA oceniano metodą elektroforezy w 0,9% żelu agarozowym barwionym bromkiem etydyny i po analizie elektroforogramu w systemie komputerowej dokumentacji żelowej Biotec-Fischer BaSys 1D.
Amplifikację przeprowadzano przy użyciu amplifikatora
Perkin Elmer 9600 w następujących warunkach termicznych dla PCR-env: 95ºC przez 6min, 40 cykli w 94ºC przez
30 sekund, 65ºC przez 30 sekund, 72ºC przez 30 sekund
i 72ºC przez 10 min. Zastosowano polimerazę DNA Tfl
DNA Polymerase (Epicentre Technology, Madison, Wisconsin, USA). Mieszanina reakcyjna zawierała: MasterAmp
Tfl DNA Polymerase (1U), dNTP (0,lmM każdy), MgCl2
(l,2mM), MasterAmp PCR buffer (lx), po 0,2µM starterów
oraz 500 ng DNA jako matrycy dla reakcji prowadzonej
w objętości 25µl. Startery dla genu env PERV - A, B i C. wykorzystano do genotypowania PERV. Kontrolą endogenną
w analizie ilościowej DNA PERV było DNA GAPDH (dehydrogenazy 3-fosforanu gliceraldehydu), którego detekcję
prowadzono z zastosowaniem starterów GAPDH-F 5’-GAAGGTGAAGGT-CGGAGTCA-3’ i GAPDH-R 5’-GAAGATGGTGATGGGATTTC-3’ Zastosowanie endogennej
kontroli pozwoliło na wyeliminowanie fałszywie negatywnych lub pozytywnych wyników i pozwoliło na dodatkową
kontrolę jakości DNA oraz kontrolę prawidłowego przebie-
16
Ryc.2 Obraz elektroforegramu przedstawiający rozdział amplimerów DNA PERV.A – 364 pz, PERVB 270pz, PERVC 284pz
gu reakcji PCR.
Specyficzność genotypowania metodą PCR oceniano na
podstawie wyników sekwencjonowanaia enzymatycznego i porównania zgodności sekwencji amplimerów z sekwencjami referencyjnymi o kodach dostępu dla PERV
A: AJ288584, PERV B: AJ288592 i PERV C: AF038600,
(ryc. 1 a, b i c.) w programie BLAST, (http://www. ncbi.
nlm.nih.gov/BLAST). Dodatkowo specyficzność amplifikacji oceniano metodą elektroforezy w 8% żelu poliakrylamidowym barwionym solami srebra. Markerem wielkości
była mieszanina fragmentów DNA pBR 322/HaeIII (ryc.2).
Otrzymane rozdziały analizowano w systemie dokumentacji
żelowej Biotec-Fisher BAS-SYS ID.
Wyniki
Ocena ryzyka narażenia biorców na zakażenie endogennymi retrowirusami świni (PERV), występującymi w organach
świń przeznaczonych do celów ksenotransplantacji nerek,
wątroby i serca, obejmowała przede wszystkim detekcję
DNA PERV subtypów A, B i C oraz wyznaczenie liczby kopii DNA PERV w całkowitych ekstraktach DNA otrzymywanych z tych wycinków.
Rys.3. Częstość występowania subtypu PERV C w badanym stadzie
Rys. 5. Częstość występowania DNA PERV C w badanych narządach
ekspozycji na świńską tkankę nerki, jak także u dziesięciu
pacjentów cierpiących na cukrzycę, którym wszczepiono
świńskie komórki wysp trzustkowych 4-7 lat wcześniej
[8, 9]. Wynika z tego, że możliwość infekcji komórek ludzkich in vivo pozostaje jeszcze nadal sprawą niedokładnie
udokumentowaną.
Rys. 4. Mediany wartości liczby cząstek DNA PERV w 1 μg całkowitego DNA ekstrahowanego z wątroby, nerki i serca badanych świń
Detekcję poszczególnych subtypów PERV A, B i C potwierdzano za pomocą elektroforegramów (rys. 2). Ze wszystkich badanych świń w pobranych próbach organów określano obecność subtypu PERV-C w oparciu o reakcję PCR,
z wykorzystaniem starterów specyficznych dla fragmentu
genu env, wykazującego zróżnicowanie u poszczególnych
subtypów PERV. Dla potwierdzenia wizualnego obecności
PERV-C w poszczególnych wycinkach organów wykonywano elektroforegramy (marker wielkości produktu 284
pz) i temperatury topnienia wirusowego DNA (dla subtypu C 80.4 oC). Analizując otrzymane wyniki stwierdzono
obecność PERV C tylko u 42 % badanych osobników (ryc.
3). Porównując liczbę kopii DNA PERV w 1 μg całkowitego DNA, który wyekstrahowano z wątrób, nerek i serc
badanych świń (ryc. 4) stwierdzono największe wartości
w wycinkach pobranych z nerek świń, co świadczy o największej ilości retrowirusa tam występującego. Potwierdza
to również procentowy udział rozprzestrzenienia PERV C
w badanych wycinkach (ryc. 5). Otrzymane wyniki świadczą
o tym, że ryzyko zakażenia endogennymi retrowirusami świni biorców nerek, wątroby i serca w ksenotransplantacjach
zależy od przeszczepianego narządu, jak również można
stwierdzić, że największe ryzyko zakażenia endogennymi
retrowirusami PERV świni biorców ksenoprzeszczepów istnieje u biorców nerek (rys. 4 i 5).
Dyskusja
Dotychczasowe badania nie wykazały jak dotąd czy retrowirusy PERV stanowią zagrożenie dla człowieka. Na świecie
żyją już pacjenci, którzy otrzymali przeszczepy świńskich
tkanek albo w inny, równie bliski sposób kontaktowali się
z narządami świń. Niektórzy pacjenci pozostawali więc wielokrotnie i/lub długotrwale w kontakcie z komórkami świni
i nie stwierdzono u żadnego z pacjentów obecności wirusa
PERV[6, 7]. Infekcji wirusem PERV nie wykryto zarówno
u dwóch przebadanych pacjentów, poddanych krótkotrwałej
Ryzyko zoonoz wynikające z możliwości zakażenia komórek człowieka endogennymi wirusami świń związane
może być przede wszystkim wynikiem rekombinacji DNA
PERV w zakażonych komórkach gospodarza [11, 12,13].
Wszystkie infekcyjne cząstki PERV, pochodzące ze świń
zdolnych do ich uwalniania, powstały w wyniku rekombinacji homologicznej między PERV-A i PERV-C [11] . która
może zachodzić zarówno w warunkach in vitro. jak i in vivo
[14 ] Pomimo tego, że wiele osób wątpi w możliwość transmisji PERV in vivo na człowieka, to badania takie wciąż
są prowadzone na różnych gatunkach zwierząt (, 15,16,17].
Ważnym jest, aby taką ewentualność bezwzględnie wykluczyć, ale również wziąć pod uwagę powstawanie innej drogi
wzrostu infekcyjności PERV, a mianowicie drogi związanej
z powstawaniem nowych rekombinantów.
Wstępne informacje dotyczące rekombinacji PERV wskazują, że motorem rekombinacji PERV może być najpóźniej
ewolucyjnie powstały PERV-C, dlatego w wyborze zwierząt
do ksenotransplantacji ważna jest selekcja świń pozbawionych PERV-C, co zmniejszałoby ryzyko zakażenia wirusowego u biorców przeszczepu [14].
Izolaty zawierające zrekombinowane formy retrowirusa
PERV, których genom posiadał sekwencje charakterystyczne
zarówno dla PERV-A i dla PERV-C (PERV-NIH), wykryto
po raz pierwszy podczas transmisji wirusa in vitro z PBMC
(Peripheral Blood Mononuclear Cells) świń miniaturowych
(MS) do komórek linii HEK293 (Human Embryonic Kidney
Cells; nr ATCC: CRL-1573) [18]. Kolejną zrekombinowaną
formę retrowirusa (PERV-A14/220) otrzymała Oldmixon
iwsp [11], a analiza sekwencji nukleotydów jego genomu
wykazała że PERV-A14/220, jest to rekombinant PERVA
i PERV C. Rekombinacja homologiczna pomiędzy tymi
dwoma retrowirusami nastąpiła na odcinku wielkości 850
pz [19] (913 pz według innych danych literaturowych) [14],
w domenie końca 3’ genu pol i fragmentu genu env (region
VRA i VRB), kodującego białko powierzchniowe otoczki
(SU). Rekombinant posiadał sekwencję genu env PERV-A,
kodującą domenę wiążącą receptor podczas gdy sekwencja
pozostałej części genomu zrekombiomnowanego wirusa
odpowiadała sekwencji genomu PERV-C. Dzięki obecności
17
RBD PERV-A zrekombinowany retrowirus uzyskał zdolność do wiązania się z receptorami dla tego subtypu PERV
a tym samym stał się zdolny do zakażania za ich pośrednictwem wrażliwych komórek [19].
Wzrost infekcyjności rekombinanta PERV-A14/220 o około
500 razy w stosunku do PERV-A niezrekombinowanego sugeruje, że powstające spontanicznie formy zrekombinowanych wirusów mogą stanowić większe niebezpieczeństwo
dla biorców ksenogenicznych narządów, niż formy endogenne wirusa, zintegrowane z genomem świni. a za tą zmianę
odpowiedzialny jest fragment genomu pochodzący z PERV
-C [19] Badania wielu chimerycznych genów env pozwoliły
na znalezienie miejsc odpowiedzialnych za wzrost infekcyjności rekombinantów. Miejsca te leżą w regionie kodującym
białka otoczki komponenty SU, a odpowiedzialna za to jest
substytucja w pozycji 140 izoleucyny do waliny oraz region
bogaty w prolinę [14]. Chimeryczny charakter sekwencji
PERV γ1 wykazywało wielu autorów [11, 18, 20]
PERV-C jest bardziej podobny do PERV-A niż do PERV
-B, choć powstał prawie 3,5 miliona lat póżniej od niego
w wyniku ewolucyjnych przekształceń. Nie znane jest pochodzenie procesu rekombinacji PERV-C, natomiast PERV-A
powstała z powtórzeń LTR. Filogenetyczna analizaróżnych
genomów wskazuje na to, że proces rekombinacji to ważny
czynnik biologicznej ewolucji na różnym poziomie [21]
Pomimo tego, że wielu naukowców wątpi w możliwość
transmisji PERV in vivo na człowieka, to badania takie wciąż
są prowadzone na różnych gatunkach zwierząt Ważnym jest,
aby wziąć pod uwagę powstawanie różnych dróg wzrostu
infekcyjności PERV i taką ewentualność wykluczyć.
Podsumowanie
Uwzględniając
wyniki przeprowadzonych badań podkreśla się możliwość wyselekcjonowania osobników
pozbawionych subtypu PERV-C. Możliwość ta staje się
szczególnie istotna, gdyż zmniejsza szanse rekombinacji pomiędzy poszczególnymi subtypami wirusa PERV,
która może prowadzić do zwiększenia infekcyjności wirusa.
Wstępna
selekcja osobników typowanych do ksenotransplantacji może ograniczyć prawdopodobieństwo zakażenia wirusem PERV biorców narządów w ksenotransplantacjach.
Stwierdzono,
iż ryzyko zakażenia endogennymi retrowirusami świni biorców nerek, wątroby i serca w ksenotransplantacjach zależy od przeszczepianego narządu,
przy czym największe wydaje się być w przypadku biorców nerek.
Piśmiennictwo
1. Patience C., Takeuchi Y., Weiss R. Infection of human
cells by an endogenous retrovirus of pigs. Nature Medicine. 1997, 3 (3):282-286.
2. Mazurek U., Janikowska G., Wydmuch Z., Wilczok T.
Viral infections in xenotransplantation and their detection strategies. Biotechnologia, 2006 1(72): 125-132.
18
3. Boneva R.S., T. M. Folks T.M., Chapman L. E.. Infectious disease issues in xenotransplantation. C M R.
2001, 14 (1):1-14.
4. Takeuchi Y., Patience C., Magre S., Weiss R.S., Banerjee P.T., Le Tissier P., Stoye J.P. Host range and
interference studies of three classes of pig endogenous retrovirus. J Virol. 1998, 72 (12): 9986-9991.
5. Quinn G., Wood J.C., Ryan D.J., Suling K.M., Moran
K.M., Kolber-Simonds D.L., Greenstein J. L., Schuurman H.J., Hawley R.J., Patience C. Porcine endogenous retrovirus transmission characteristics of galactose
1-3 galactose-deficient pig cells. J. Virol. 2004, 78 (11):
5805-5811.
6. Blusch J.H., Panience C., Martin U. Pig endogenous retroviruses and xenotranspantation. Xenotransplantation
2002, 9:242-251.
7. Takefman D.M., Spear G. T., Saifuddin M., Wilson
C,A. Human CD59 incorporation into porcine endogenous retrovirus particles: Implications for the use of
transgenic pigs for xenotransplantation. J. Virol. 2002,
76 (4): 1999-2002.
8. Onions D., Cooper D.K.C., Alexander T.J.L., Brown
C., Claassen E., Foweraker J.E., Harris D.L., Mahy
B.W.J., Minor P.D., Osterhaus A.D.M.E, Pastoret P-P,
Yamanouchi K. An approach to the control of disease
transmission in pig-to-human xenotransplantation. Xenotransplantation 2000; 7.
9. Paradis K, Langford G, Long Z, Heneine W, Sandstrom
P, Switzer WM, Chapman LE, Lockey C, Onions D,
Otto E. Search for cross-species transmission of porcine endogenous retrovirus in patients treated with living
pig tissue. The XEN 111 Study Group. Science. 1999,
285(5431):1236-41.
10. Lee D., Lee J., Park N., Oh Y..K., Kwon M., Kim Y.B.
Analysis of natural recombination in porcine endogenous retrovirus envelope genes. J Microbiol Biotechnol.
2008, 18(3):585-90.
11. Oldmixon, B. A., Wood, J. C., Ericsson, T. A., Wilson,
C. A., White-Scharf, M. E., Andersson, G., Greenstein, J. L., Schuurman, H. J. , Patience, C. (2002).
Porcine endogenous retrovirus transmission characteristics of an inbred herd of miniature swine. J Virol 76,
3045–3048.
12. Takeuchi, Y., and R. A. Weiss. (2000). Xenotransplantation: reappraising the risk of retroviral zoonosis. Curr.
Opin. Immunol. 12, 504–507.
13. Suling, K., G. Quinn, J. Wood, and C. Patience. (2003).
Packaging of human endogenous retrovirus sequences is undetectable in porcine endogenous retrovirus
particles produced from human cells. Virology 312,
330–336
14. Harrison, I., Y. Takeuchi, B. Bartosch, and J. P. Stoye.
(2004). Determinants of high titer in recombinant porcine endogenous retroviruses. J. Virol. 78, 13871–13879.
15. Moscoso I, Hermida-Prieto M, Manez R, Lopez-Pelaez E, Centeno A, Diaz TM, Domenech N. (2005). Lack
of cross-species transmission of porcine endogenous
retrovirus in pig-to-baboon xenotransplantation with
sustained depletion of anti-alphagal antibodies. Transplantation. 79, 777-82.
16. Walles T, Lichtenberg A, Puschmann C, Leyh R, Wilhelmi M, Kallenbach K, Haverich A, Mertsching H. (2003).
In vivo model for cross-species porcine endogenous retrovirus transmission using tissue engineered pulmonary
arteries. Eur J Cardiothorac Surg. 24 (3), 358-63
17. Nishitai R, Ikai I, Shiotani T, Katsura N, Matsushita
T, Yamanokuchi S, Matsuo K, Sugimoto S, Yamaoka
Y. Absence of PERV infection in baboons after transgenic porcine liver perfusion. (2005). J Surg Res. 124
(1), 45-51.
18. Wilson, C. A., Wong, S., VanBrocklin, M. & Federspiel,
M. J. (2000). Extended analysis of the in vitro tropism
of porcine endogenous retrovirus. J Virol 74, 49–56.
19. Bartosch B., Stefanidis D., Myers R., Robin Weiss R.,
Patience C., Takeuchi Y. (2004). Evidence and consequence of porcine endogenous retrovirus recombination.
J. Virol. 78, 13880–13890
20. Klymiuk N., Muller M., Brem G., Aigner B. (2003) Recombination analysis of human-.tropic porcine endogenous retroviruses. J Gen. Virol. 84, 2729-2734.
19
Pieprz metystynowy Piper methysticum Forster
– cenna roślina lecznicza, przyprawowa
oraz odurzająca używka o działaniu toksycznym
Kava Kava Piper methisticum Forster – a valuable medicinal plant,
spice and toxic substance
Prof. dr hab. Krzysztof JĘDRZEJKO, lek. dent. Michał MANIARA
Śląski Uniwersytet Medyczny
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa
w Sosnowcu
Kierownik Katedry i Zakładu: Prof. dr hab. Krzysztof JĘDRZEJKO
Streszczenie:
W związku z dynamicznym rozwojem komunikacji międzynarodowej, sprzyjającej wymianie handlowej zarówno wewnętrznej, tj. między krajami Unii Europejskiej,
a także z wieloma nawet najbardziej odległymi od Polski
krajami świata, mamy do czynienia ze zjawiskiem napływu na nasz rynek wielu dotychczas u nas nieznanych lub
mało znanych środków konsumpcyjnych, a także surowców leczniczych oraz suplementów diety. Przykładem takiego surowca leczniczego, przyprawowego i składnika
suplementów diety, a także istotnej ingrediencji wchodzącej w skład popularnej na wyspach Pacyfiku używki
w postaci napoju orzeźwiającego o działaniu pschychoaktywnym i wzmacniającym oraz przeciwbólowym jest
pieprz metystynowy Piper methisticum Forster. Wraz
z pojawieniem się na terenie Polski specyfików zawierających wyciąg z tej rośliny, które są możliwe do nabycia
w ogólnodostępnym obrocie handlowym, należy zwrócić
szczególną uwagę nie tylko na promowane zalety tych
specyfików, lecz także konieczne jest wskazanie toksycznych zagrożeń (hepatotoksyczność) jakie są efektem ich
nadużywania. Niniejszy artykuł zawiera charakterystykę
ogólną gatunku Kava Kava, jego rozmieszczenie geograficzne na świecie, opis surowców leczniczych i przyprawowych, właściwości farmakologiczne i lecznicze ekstraktów oraz możliwe ich niepożądane działania (ogólnoustrojowe i miejscowe).
Abstract:
Due to the dynamic development of international communication, reinforcing trade exchange both within internal
markets of the European Union and with countries that
are very distant from Poland, the phenomenon of the flow
of numerous unfamiliar products, medicinal ingredients as
well as dietary supplements can be observed. Kava Kava
Piper methysticum Forster can constitute an example of
such a medicinal resource, a spice, an ingredient of dietary supplements as well as an essential component of
a refreshing beverage that exerts psychoactive, reinforcing and analgesic effects. As new products containing the
extract of this plant are entering the Polish market and are
available without restrictions, special attention should be
paid not only to the promoted advantages of this plant, but
also to highlighting toxic dangers (hepatotoxicity) that can
result from overuse. The article constitutes a general outline of the species Kava Kava, its geographic distribution
in the world, the description of medicinal and spice materials obtained from it, pharmacological and medicinal
properties of the extracts as well as the potential adverse
effects (both systemic and topical).
Key words: Kava Kava Piper methysticum, medicinal
plant, spice plant, toxic plant, intoxicants
Słowa kluczowe: pieprz metystynowy (Piper methysticum), roślina lecznicza, roślina przyprawowa, roślina toksyczna, używki
Pieprz metystynowy jest rośliną z rodziny botanicznej pieprzowatych Piperaceae. Inne nazwy rośliny: ang.:
kawa kawa, kava-kava, kava, kawa pepper, fr.: café-café,
niem.: Kawapfeffer, Rauschpfeffer, ros.: кава-кава, перец
кава, Hawaii: `awa, Samoa: ‘ava, Fidżi: yaqona, Pohnpei:
sakau [1].
20
Obecnie głównym miejscem występowania tego gatunku w naturze oraz w uprawie są wyspy Fidżi, Wanta, Hawaje, Markizy oraz Samoa. Roślina o długiej tradycji uprawy
na wyspach zachodniego Pacyfiku. Kava Kava jest typową
rośliną Oceanii, występującą w cienistych lasach Polinezji,
Malezji, Nowej Gwinei, Australii i Mikronezji. Poza tym
regionem nie występuje nigdzie na świecie. Na podstawie
wykopalisk przypuszcza się, że korzeni tej rośliny używano
już 3600 lat p.n.e.
Od trzech tysięcy lat ten gatunek pieprzu dostarcza
surowca do produkcji napoju relaksacyjnego popularnego wśród mieszkańców wysp Południowego Oceanu Spokojnego. Relaksujące działanie kawainy wykorzystywane
jest przez ludność tubylczą, która z korzeni i kłączy Piper
methysticum sporządza tradycyjny napój Kava-Kava. Jak
informują przekazy etnobotanicze, niegdyś taki napój sporządzały dziewice, które przeżuwały korzeń pieprzu metystynowego i wypluwały go do miski. Współcześnie jest
on przygotowywany dzięki mieszaniu proszku z kłącza tej
rośliny z wodą, w proporcji - jedna mała łyżeczka sproszkowanego surowca na filiżankę wody. Jest on najbardziej
ulubionym napojem „towarzyskim” na wyspach Pacyfiku.
Łatwy w przygotowaniu, nie wymaga filtrowania. Przygotowany z chłodną wodą jest bardzo dobrym środkiem odprężającym i poprawiającym samopoczucie. Dla lepszego
wypoczynku wskazane jest zażywanie tego środka przed
snem. Natomiast odurzający napój sporządzany z tej rośliny używany jest na Samoa, Fidżi i innych polinezyjskich
wyspach ispożywany w czasie obrzędów religijnych oraz
podczas czynności rytualnych. Dość często bywa również
łączony z mlekiem kokosowym. W Europie Zachodniej
można nabyć kava-kava jako jedną z legalnych naturalnych
używek (obok wielu różnych środków energetyzujących).
Spożycie wyciągu wywołuje euforyczne pobudzenie oraz
halucynacje, jednak może również powodować wymioty.
Dlatego często stosuje się razem z nim syntetyczny dodatek
o działaniu przeciwwymiotnym.
Wyspiarze mają przekonanie, że picie wyciągu z kava-kava łagodzi gniew i uspokaja. Stąd wśród wielu
społeczności wysp Pacyfiku jest on symbolem pokoju
i przyjaźni. Jako ciekawostkę można wspomnieć, iż Papież Jan Paweł II podczas wizyty w 1986 roku na Fidżi
został przez tubylców poczęstowany właśnie tym, ich narodowym napojem.
Składniki biologicznie aktywne
Roślina w korzeniu zawiera dużo skrobi, żywice a ponadto oleiste nierozpuszczalne w wodzie pochodne α- pyronu, czyli kawapirony (kawalaktony): kawainę C14H14O3/5,6dihydro-4-methoxy-6-(2-phenylethenyl)-2H-pyran-2one/;
dwuhydrometystycynę C15H16O5 /Dihydromethysticin/;
dihydrokawainę C14H16O3 /Dihydrokawain/; metystycynę C15H14O5 /Methysticin/; jangoninę - 4-methoxy-6[2-(4-methoxyfenyl)ethenyl]-2H-pyran-2-on,
C15H14O4
/Yangonin/. Ponadto w jej skład wchodzą flawonoidy
(głównie pochodne chalkonu i flawanonu), stigmasterol,
niewielkie ilości olejków eterycznych oraz dwa alkaloidy N-cinamomylo-pirolidynowe (w ilościach śladowych)
[3,4,6-9].
kawaina – kavain
dihydrometystycyna – dihydromethysticin
Budowa morfologiczna
Pieprz metystynowy w odróżnieniu od innych gatunków
z tego rodzaju jest krzewem lub niskim drzewem, a nie pnączem czyli lianą. Jest rośliną dwupienną, wiecznie zieloną,
która osiąga 3 - 7 m wysokości. Pęd główny rozgałęzia się
monopodialnie, a gałązki boczne sympodialnie. Wyrastają
one na młodszych częściach pędu i przy dalszym wzroście
rośliny odpadają tworząc guzkowate blizny i zgrubienia
przypominające pędy bambusa. Liście są krótkoogonkowe, szeroko owalne, sercowate, punktowo przeświecające
- o długości do 25 cm. Kwiaty z 1 słupkiem, małe, niepozorne, zebrane w krótki kłosowaty kwiatostan osiągający do
7,5 cm długości. Owocem jest pestkowiec, który w smaku
nieco przypomina pieprz czarny [1-6].
dihydrokawaina - dihydrokawain
metystycyna – methysticin
Surowiec
Do celów leczniczych zbiera się i suszy kłącza pozbawione korzeni Piperis methystici rhizomae. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 3,5% kawapironów [1-7].
jangonina – yangonin
21
Badania farmakologiczne surowca
Działanie kawalaktonów jest złożone i wielokierunkowe. Podobnie jak kokaina wykazują one działanie miejscowo znieczulające, przy czym są nietoksyczne.
Hamując zarówno COX-1, jak i COX-2 działają analgetycznie, podobnie do kwasu acetylosalicylowego.
Ponadto relaksują mięśnie poprzecznie prążkowane, hamują ich skurcze oraz działają przeciwdrgawkowo, podobnie jak dwufenylohydantoina, czy fenobarbital.
Oddziałując na układ limbiczny, a w szczególności na
jądro migdałowate wywierają silne działanie anksjolityczne, ułatwiając zasypianie i wydłużając czas snu. Po podaniu kawapironów obserwowano w badaniu EEG znaczne
zmniejszenie się stosunku fal α do fal ß, co charakterystyczne jest dla działania anksjolityków. Zauważono również pogłębienie snu bez zmiany długości fazy REM. Mechanizm
działania anksjolitycznego kawalaktonów nie został jeszcze jednoznacznie określony, przypuszcza się, że działają
modulująco na receptory GABA-A, hamując jednocześnie
rozpad i wtórne wchłanianie neurotransmiterów (dopaminy,
norepinefrryny i serotoniny).
Działają równocześnie odprężająco, korzystnie wpływając na leczenie stresu. Hamują odbiór negatywnych zdarzeń,
nie zakłócając jednocześnie jasności myślenia i sprawności
intelektualnej.
Przeciwbakteryjne antibacteria i przeciwgrzybicze antimycota (głównie przeciwdrożdżakowe) działanie obserwowane in vitro nie zostało dotychczas potwierdzone w badaniach in vivo [7].
Wykorzystanie lecznicze
Surowce z kava-kava wykorzystywane są w tradycyjnej medycynie naturalnej, homeopatii oraz jako przyprawa.
W Polsce wymienione surowce są rzadko spotykane i wyłącznie jako importowane, a także w postaci preparatów gotowych jako ingrediencje do pokarmów [10].
Surowiec wykorzystywany jest w leczeniu lekkich
i średnio ciężkich postaci uogólnionego lęku różnego pochodzenia, określanych jako nerwica lękowa. Znajduje także
zastosowanie w leczeniu przewlekłych sytuacji stresowych,
napięć psychicznych oraz bezsenności [7].
Działanie farmakologiczne ogólnoustrojowe
Ze względu na dobrą rozpuszczalność w tłuszczach kawalaktony są dobrze wchłaniane z przewodu pokarmowego
[7].
Kawapirony obecne w kłączach tej rośliny mają działanie anksjolityczne (przeciwlękowe). W wielu krajach preparaty z kava kava wykorzystywane są jako łagodne środki
sedatywne. Piper methystici rhizoma o łagodnym działaniu
uspokajającym, stanowi alternatywę dla benzodiazepin (np.
dla oksazepamu). Głównymi związkami czynnymi surowca
są dobrze poznane kawapirony, lecz nie wiadomo jaki jest
udział każdego z nich w końcowym efekcie terapeutycznym. Przeciwdrgawkowa aktywność kawalaktonów: jango-
22
niny i desmetoksyjangoniny była większa, gdy podawano je
z innymi związkami pieprzu metystynowego. Wykazano też
silniejsze działanie odtworzonej eksperymentalnie mieszaniny związków tj. od najbardziej aktywnego kawalaktonu
do dihydrometystycyny. Taki wzrost aktywności działania
wymienionych substancji w tym przypadku wskazuje wyraźnie na występowanie zjawiska synergizmu [11].
Wyciąg z pieprzu metystynowego działa nasennie, znajdując zastosowanie w przypadku cierpiących na bezsenność.
Ponadto, w różnych krajach służy do produkcji gotowych
leków uspokajających (Sedativa) jak: Antares, Ardeydystin,
Kavasedon, Kavasporal, Cavatino i wiele innych [2,3].
Choć Piper methysticum ma lekkie działanie narkotyzujące jednak dotąd nie stwierdzono jednoznacznych przypadków uzależnienia. W odróżnieniu od alkoholu kava
kava wyzwala stan beztroski i szczęścia, hamując zarazem
skłonność do agresji, gniewu i euforycznego zachowania.
Po wypiciu środków zawierających wyciąg z tej rośliny niektórzy doświadczają bezpośrednich, przyjemnych doznań
fizycznych w narządach płciowych. Sprzyjają one zwiększeniu przyjemności podczas aktów seksualnych (działanie
afrodyzjakalne).
W mniejszych dawkach wyciąg działa euforyzująco,
pobudzając elokwencję i zwiększa percepcję wrażeń słuchowych i wzrokowych. W większych ilościach powoduje
stan bliski zamroczeniu alkoholowemu, sprawiając, że chód
odurzonego staje się ciężki i nierówny. W jeszcze większych
ilościach pojawiają się poważne problemy z utrzymaniem
równowagi a źrenice ulegają rozszerzeniu. Towarzyszy
temu efekt synestezji tj. jednoczesnego zaburzenia wzroku
i słuchu.
Współczesne badania naukowe potwierdziły, że wyciąg
z pieprzu metystynowego działa uspokajająco i relaksacyjne
(głównie na mięśnie). Środek ten działa szczególnie skuteczne jeśli jest przyjmowany przy dużym wysiłku fizycznym.
Dlatego jest on używany między innymi przez sportowców
jako środek zwiększający elastyczność i rozluźnienie mięśni. Są również doniesienia wskazujące, że kava kava wpływa na koncentrację uwagi, działa rozjaśniająco poprawiając
pamięć. Pomaga na przykład w rozwiązywaniu zadań pamięciowych, poprawia kojarzenie słów oraz uaktywnia myślenie koncepcyjno - skojarzeniowe. Wyciąg ten nie przytępia umysłu lecz zwiększa zdolność do komunikowania się
oraz koncentracji. Spośród kilkunastu substancji aktywnych
stwierdzonych w korzeniach i kłączach kava kava sześć
głównych - takich jak: kawaina, metystycyna, demetoksyjangonina, dihydrokawaina, dihydrometystycyna oraz jangonina jest znanych z działania poprawiającego aktywność
psychiczną [2,3].
Dalsze badania tej rośliny wykazały również jej dobroczynne działanie w przypadku bezsenności, wywołanej
przemęczeniem umysłowym i fizycznym, przy napięciu nerwowym, stanach lękowych, stresowych czy depresji. Próby
kliniczne przeprowadzone wśród pacjentów cierpiących na
depresję udowodniły skuteczne działanie kava kava i umocniły pozycję tej rośliny jako źródła surowców dla leku przeciwdepresyjnego i poprawiającego nastrój, a przy tym nie
powodującego negatywnych skutków ubocznych.
Omawiany wyciąg jest również uznany za efektywny
środek, który łagodnie uśmierza ból nie powodując uzależ-
nienia. Jest znakomitym zamiennikiem dla popularnych leków przeciwbólowych [2,3,7].
Dzięki działaniu moczopędnemu wyciągi z kava kava
stosowane są również przy stanach zapalnych układu moczowo-płciowego. W medycynie ludowej ludów Polinezji
stosowany jest również jako środek ułatwiający poród. Tam
też jest stosowany od setek lat m.in. w celu leczenia rzeżączki oraz jako środek poronny abortivum [12].
Działanie przeciwkrwotoczne antihaemorrhagicum tego
odwaru znajduje wykorzystanie w leczeniu zaburzeń menstruacji, a także przy tamowaniu krwawień z układu płucnooskrzelowego.
W lecznictwie tradycyjnym ludności wysp Pacyfiku
wyciągi z kłącza stosuje się jako lek przeciwgorączkowy,
zaś jego działanie przeciwzapalne znajduje wykorzystanie
w leczeniu stanów zapalnych prostaty i reumatyzmie. Znane
jest również jego działanie przeciwastmatyczne oraz przeciwpadaczkowe.
Są również doniesienia, że po spożyciu wyciągu z kłącza pieprzu metystynowego następuje hamowanie łaknienia
(brak apetytu). Właściwość ta znajduje wykorzystanie w leczeniu nadwagi.
Możliwe ogólnoustrojowe działania niepożądane
Stosowanie przez dłuższy czas preparatów zawierających kawapirony, szczególnie w zbyt dużych dawkach
powoduje różne dolegliwości. Może powodować ataksje
(bezwład ruchowy), brak apetytu, biegunkę, anoreksję, utratę włosów oraz zaczerwienienie oczu. Rzadko wywołuje
reakcję alergiczną. Może wystąpić żółte zabarwienie skóry
spowodowane działaniem jangoniny, które szybko ustępuje
po odstawieniu ekstraktu [7].
W 1990 roku, przy stosowaniu anksjolityków z Piper
methysticum wraz z innymi środkami metabolizowanymi
przez wątrobę, początkowo w badaniach na zwierzętach,
a później podczas stosowania u ludzi, zauważono zwiększenie ryzyka uszkodzenia tego narządu. Żółtaczka cholestatyczna, ostra niewydolność wątroby będąca następstwem jej
wcześniejszego, toksycznego zapalenia obserwowane były
przy równoczesnym stosowaniu kawapironów z lekami antykoncepcyjnymi, niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi, lekami przeciwhistaminowymi, a także alkoholem. Po
wykryciu przypadków ciężkich uszkodzeń wątroby, w tym
jej zapaleniu, marskości i niewydolności preparaty zawierające kava kava wycofano z obrotu w Niemczech i Szwajcarii. Agencje rejestracyjne w Wielkiej Brytanii, Kanadzie
i USA skierowały listy do konsumentów ostrzegające
o możliwości uszkodzenia wątroby. Polskie władze rejestracyjne przeprowadziły ocenę stosunku korzyści do ryzyka stosowania preparatów zawierających kava kava lub
kawainę i zdecydowały o wycofaniu tych leków z obrotu
w Polsce [12].
Osoby nadużywające wodnych, niefermentowanych wyciągów z pieprzu metystynowego mogą cierpieć na rozległe
zmiany skórne o charakterze „rybiej łuski” oraz charakterystyczny wygląd w postaci tzw. „nadętej twarzy” [12].
Nadmierne i długotrwałe spożywanie kavy może prowadzić
również do nadciśnienia tętniczego.
Działanie farmakologiczne miejscowe
Wyciąg z pieprzu metystynowego jest cenionym lekiem
przeciwbólowym, szczególnie skutecznym przy stosowaniu
miejscowym w formie okładów. W celu osiągnięcia efektu
przeciwbólowego wykorzystuje się działanie znieczulające
miejscowo. Żucie korzenia powoduje znieczulenie języka
i błony śluzowej jamy ustnej. Znane są także jego funkcje
antyseptyczne: antybakteryjne antibioticum, antibacteria
i grzybobójcze antimycoticum, fungicidum [7].
Działanie wyciągu po jego zewnętrznym podaniu na
skórę (masaż): rozkurczowe na mięśnie szkieletowe
(miorelaksacyjne), wygładzające skórę oraz poprawiające jej ukrwienie znajduje wykorzystanie w kosmetyce,
np. stanowiąc główny składnik preparatu Lirene Dermoprogram - Chłodzący Hydrobalsam D-pantenol 5%, wyciąg kava-kava Dr Irena Eris. Preparat zawiera wyciąg
z kava-kava, glicerynę, pantenol (alkoholowa prowitamina B5), polietyloglikol-70-Mango-glicerydowy, akryle, trójetanolaminę, polietylogikol-8, gumę ksantanową,
hydrolizat jedwabiu (Silk Hydrolyzed), fenoksyetanol,
alkohol benzylowy, metylparaben, sorbinian potasu oraz
środki zapachowe. Hydrobalsam ma postać bezbarwnego żelu, który wysycha na skórze, pozostawiając lepką
powłoczkę. Preparat wg producenta ma za zadanie schłodzić i złagodzić zaczerwienioną i rozgrzaną skórę po opalaniu. Funkcją preparatu jest nawilżenie, zrelaksowanie
i ukojenie opalonej skóry.
Możliwe miejscowe działania
niepożądane
Ekstrakt zastosowany na skórę twarzy mężczyzn powoduje podrażnienie mieszków włosowych a w miejscach łojotokowych wywołuje u nich grudki zapalne.
Dawkowanie
Dawkowanie doustne sproszkowanego kłącza: 2 - 4 g/
dobę. Ekstrakt: 60 – 120 mg/dziennie. Dzienna dobowa
dawka maksymalna wynosi 360 mg podzielonych na 3
części (120 mg co 8 h), przy czym w początkowym okresie kuracji nie powinna przekraczać jednorazowo 100 mg.
Wzmacniająca nalewka tonicum zalecana do stosowania w
postaci dawki: 1 ml 3 razy dziennie. Czas trwania terapii nie
przekracza zwykle 1 miesiąca, maksymalnie może ulec wydłużeniu do 2 miesięcy. U ludzi starszych dawka ekwiwalentna, u dzieci poniżej 12 r. ż. surowiec nie jest używany [7].
Badania farmakokinetyczne wykazały, że kawapirony
przy podaniu per os wchłaniają się bardzo szybko osiągając
najwyższe stężenie w surowicy krwi po 3-4 h. Wydalane są
głównie z moczem i żołcią (kałem).
Dawka toksyczna wyciągu z Piper methisticum może
przyjmować szerokie wartości. U myszy dawka śmiertelna
przy jednorazowym podaniu doustnym wynosi od 700-2800
mg/kg masy ciała, podobnie jak u szczurów (770-2100 mg/
kg m.c.). Zgon następuje przez porażenie oddechu, a poprzedza go zmiejszona ruchliwość, polegiwanie na boku,
uspokojenie, zmniejszenie odruchów a w końcowej fazie
utrata przytomności [7].
23
Przeciwskazania
Choroby wątroby, a głównie WZW, choroba alkoholowa, nadwrażliwość na składniki wyciągu, ciąża, okres karmienia piersią oraz wiek poniżej 12 lat stanowią o braku
możliwości terapii preparatami z Kava Kava. Ze względu na
możliwość wystąpienia zaburzeń wzrokowych nie powinny
być one również stosowane przez kierowców oraz operatorów maszyn w ruchu [7].
W podsumowaniu należy stwierdzić, że oceaniczny
gatunek pieprzu metystynowego, znanego powszechnie
na świecie jako Kava Kava jest rośliną szczególnie cenną
ze względu na posiadane substancje biologiczne aktywne
o wielokierunkowym działaniu. Dotyczy to zwłaszcza
jej właściwości sedatywnych, wzmacniających, a ponadto wpływających na zwiększenie aktywności psychicznej
i koncentracji umysłowej oraz jako leku przeciwbólowego.
Oprócz wymienionych działań ogólnoustrojowych wyciąg
z Kava Kava jest także wykorzystywany jako środek przeciwbólowy o działaniu miejscowym, jak również jako przeciwzapalny, przeciwgorączkowy, przeciwkrwotoczny, przeciwbakteryjny, poronny i hamujący łaknienie.
Pomimo tak cennych właściwości jakie umożliwiają
wykorzystanie tej rośliny w terapii oficjalnej (alopatycznej),
jak i lecznictwie ludowym oraz homeopatii – jest również
przy nadużywaniu ekstraktu w formie napoju orzeźwiającego (używki), groźnym w skutkach środkiem powodującym nieodwracalne uszkodzenia wątroby, które prowadzą
do śmierci.
Fot. 2. Liście z kwiatostanami Kava-kava Piper
methysticum
[Źródło fot.: www.medicineatyourfeet.com/Pipermethysticum.gif]
Fot. 3. Liść Kava-kava
Piper methysticum
[Źródło fot.: http://www.
plantstock.com/]
Fot. 4.
Napój
orzeźwiający z
Fot.1. Plantacja Kava-kava Piper methysticum
[Źródłofot.:http://209.85.135.104/search?q=cache:xZ-JlPLQl1gJ:
www.hear.org/starr/hiplants/images/600max/html/starr_021122_0033_
piper_methysticum.htm+piper+methysticum+photo&hl=pl]
24
Kava-kava Piper methysticum
[Źródło fot.: http://www.erowid.org/plants/show_image.php?i=kava/kava_tea__i2007e1168_disp.jpg]
Ryc. 1. Kava-kava Piper methysticum
[Źródło fot.: http://www.erowid.org/plants/show_image.php?i=kava/piper_methysticum3.jpg]
Piśmiennictwo:
1. Podbielkowski Z., Sudnik-Wójcikowska B.: Słownik
roślin użytkowych. Wydanie VII poprawione i uzupełnione. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Warszawa 2003, s 356.
2. Capasso F.,Gaginella T. S., Grandolini G., Izzo A.A.:
Phytotherapy . A Quick Reference to Herbal Medicine.
Springer – Verlag Berlin Heidelberg 2003: 5.
3. Duke J.A. and all.: Handbook of Medicinal Herbs. Second Ed. CRC Press, Boca Raton, London, New York,
Washington D.C. 2002, 437-439.
4. Sarwa A.: Wielki leksykon roślin leczniczych. Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, Warszawa 2001: 298.
5. Schilcher H., Kammerer S.: Leitfaden Phytotherapie.
Urban & Fischer Verlag, München – Jena 2003: 125-126.
6. Strzelecka H., Kowalski J.: Encyklopedia zielarstwa
i ziołolecznictwa. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2000: 427-428.
7. Lamer- Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.
(red.): Fitoterapia i leki roślinne. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007: 125-127.
8. Janeczko Z. Densitometric analysis of kawain in kava-kava root extracts. Acta Pol Pharm. 2001 NovDec;58(6): 463-468.
9. Kohlmünzer S.: Farmakognozja. Wyd 5 – unowocześnione, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2003: 670.
10. Jędrzejko K.: Medicinal plants and herbal materials in
use in Poland: a check list. Wykaz roślin i surowców
leczniczych stosowanych w Polsce. Śląska Akademia
Medyczna, Katowice 2001, ss.393.
11. Matławska I., Bylka W. Synergizm działania w lekach
roślinnych. Herba Polonica. Vol. 52 No 3 2006: 129.
12. Dymowski W. Ostatnie doniesienia na temat występowania działań niepożądanych i interakcji podczas stosowania roślinnych produktów leczniczych. Biuletyn
Leków 3-4 / 2000, tom 9.
25
Poziom homocysteiny i asymetrycznej dimetyloargininy (ADMA)
u chorych leczonych z powodu padaczki
Level of homocysteine and asymmetric dimethylarginine (ADMA)
in treatment patients for epilepsy
Stanisława Tatarewicz1, lek. med. Aleksandra Śnieżawska2, dr hab. Jolanta Dorszewska3,
prof. dr hab. Wojciech Kozubski2
1
Studenckie Koło Naukowe, 2Katedra i Klinika Neurologii,
3
Pracownia Neurobiologii Katedry Neurologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu
Kierownik Katedry i Kliniki Neurologii: prof. dr hab. Wojciech Kozubski
Streszczenie
Homocysteina jest uważana za doświadczalny środek
wywołujący drgawki oraz uznany czynnik ryzyka miażdżycy. Leki przeciwpadaczkowe (LPP) takie jak: karbamazepina (CBZ), sól sodowa kwasu walproinowego
(VPA) mogą prowadzić do wzrostu stężenia osoczowej
homocysteiny.
Badaniu poddano 18 pacjentów z padaczką leczonych
LPP (6 kobiet i 12 mężczyzn w wieku 18-58 lat, średnia
wieku 33,3±13,0 lat) oraz 29 osób z grupy kontrolnej
(17 kobiet i 12 mężczyzn w wieku 22-57 lat, średnia
wieku 40,2±12,7 lat).
Stężenie osoczowej homocysteiny (Hcy) i metioniny
(Met) oznaczano metodą HPLC/EC a asymetrycznej dimetyloargininy (ADMA) i L-argininy (Arg) oznaczano
metodą HPLC z detekcją fluorescencyjną.
Wykazano, że w grupie pacjentów 61% chorych miało podwyższoną Hcy powyżej 15 µM. Jednocześnie
stwierdzono, że stężenie osoczowej Hcy statystycznie
istotnie wzrastało jedynie u pacjentów leczonych VPA
(p<0,01 w porównaniu z kontrolą) a poziom osoczowej metioniny statystycznie istotnie obniżał się jedynie
u pacjentów leczonych CBZ (p<0,05 w porównaniu
z kontrolą i z pacjentami leczonymi VPA). Natomiast
u tych pacjentów nie zmieniało się statystycznie istotnie
stężenie zarówno ADMA, jak i Arg.
Leczenie pacjentów LPP z powodu padaczki może prowadzić do wzrostu stężenia osoczowej Hcy.
Słowa kluczowe: homocysteina, asymetryczna dimetyloarginina, leki przeciwpadaczkowe, padaczka
Abstract
Homocysteine is an experimental convulsant factor and
an established risk factor in atherosclerosis. Antiepileptic drug (AED) as carbamazepine (CBZ), sodium valproate VPA may lead to increased homocysteine plasma
concentration.
18 patients with epilepsy AED treatment (6 women and
12 men aging 18-58 years, mean age 33.3±13.0 years)
and 29 controls (17 women and 12 men aging 22-57
years, mean age 40.2±12.7 years) were enrolled in the
study. Concentrations of homocysteine (Hcy) and methionine (Met) were measured in plasma with HPLC/
EC system and asymmetric dimethylarginine (ADMA)
and L-arginine (Arg) with HPLC coupled to fluorescence detection.
61% of patients with concentrations more than 15 µM
of Hcy were found in the patients group. The homocysteine plasma concentration was significantly increased
in patients on VPA therapy, only (p<0.01 as compared
with controls) but the level of plasma methionine significantly decreased in patients on CBZ, only (p<0.05 as
compared with controls and patients with VPA therapy).
The levels of ADMA and Arg were insignificantly changed in AED treatment patients with epilepsy as compared with controls.
The treatment of patients with epilepsy with AED may
lead to increase of Hcy plasma concentrations.
Key words: homocysteine, asymmetric dimethylarginine, antiepileptic drugs, epilepsy
Wstęp
Padaczka jest zespołem napadowo występujących objawów somatycznych, wegetatywnych i psychicznych występujących na podłożu zmian zarówno morfologicznych, jak
i metabolicznych w mózgu. Szacuje się, że około 50 milionów ludzi na świecie choruje na padaczkę, a w Polsce około
400 tysięcy. Najczęściej leczenie padaczki polega na wie-
26
loletnim stosowaniu leków przeciwpadaczkowych (LPP).
Z doniesień piśmiennictwa wynika, że LPP mogą zaburzać
metabolizm homocysteiny (Hcy) i prowadzić do wzrostu jej
stężenia w organizmie [1].
Wykazano, że podwyższony poziom Hcy (hyperhomocysteinemia) w terapii LPP występujący u około 15%
pacjentów z padaczką może być skutkiem upośledzonego
wchłaniania jelitowego witamin: B2, B6, B12, kwasu foliowego (kofaktorów transsulfuracji i remetylacji Hcy), indukcji
enzymów wątrobowych lub bezpośredniego wpływu LPP
na metabolizm Hcy i funkcję wydalniczą nerek. Jednocześnie wykazano, że na podwyższone stężenie Hcy zasadniczo
wpływają LPP I generacji: karbamazepina (CBZ) i sól sodowa kwasu walproinowego (VPA), oraz że nie stwierdza się
korelacji pomiędzy poziomem Hcy a LPP nowej generacji
(lamotrygina) [2].
Podwyższone stężenie Hcy uważane za znaczący, niezależny czynnik miażdżycy naczyń wieńcowych, mózgowych, obwodowych i zakrzepicy żylnej może wpływać na
funkcjonowanie śródbłonka naczyniowego poprzez zmiany
metabolizmu asymetrycznej dimetyloargininy (ADMA), inhibitora syntazy tlenku azotu kontrolującej produkcję tlenku
azotu (NO). Ukazały się prace wskazujące na wpływ hyperhomocysteinemii na kontrolę napadów padaczkowych
z udziałem NO [3].
Celem pracy było oznaczenie stężenia Hcy i ADMA
wraz z ich metabolitami (metionina, Met i L-arginina, Arg,
odpowiednio) u chorych leczonych LPP z powodu padaczki.
Opis materiału i metod
Pacjenci. Badaniu poddano 18 chorych z rozpoznaną padaczką (bez dodatkowych schorzeń) leczonych LPP (CBZ,
VPA, LPP nowej generacji), 6 kobiet i 12 mężczyzn w wieku
18-58 lat (średnia wieku 33,3±13,0). W tej grupie chorych
10 pacjentów (2 kobiety i 8 mężczyzn) poddano terapii VPA
a 5 chorych (1 kobieta i 4 mężczyzn) leczono CBZ. 3 Pozostałych pacjentów (3 kobiety) poddano politerapii (VPA,
CBZ, LPP nowej generacji). Pacjenci przyjmowali LPP
w dawkach dziennych od kilku miesięcy do kilku lat. Grupę kontrolną stanowiło 29 osób, 17 kobiet i 12 mężczyzn
w wieku 22-57 lat (średnia wieku 40,2±12,7 lat). Osoby kontrolne nie prezentowały objawów chorób neurologicznych.
Rodzaj padaczki i zespołu padaczkowego weryfikowano
w oparciu o kryteria i terminologię rekomendowaną przez
Międzynarodową Ligę Przciwpadaczkową [4]. Uzyskano
zgodę Lokalnej Komisji Etycznej na prowadzenie badań
oraz pisemną zgodę wszystkich badanych osób.
Analiza stężenia homocysteiny, metioniny
Przygotowanie próbek. Analizowane osoczowe związki tiolowe i odpowiednie standardy (Hcy, Fluka, Niemcy;
Met, Sigma, USA) rozcieńczano wodą w stosunku 2:1
i redukowano za pomocą 1% TCEP (Tris-(2-carboxyethyl)phosphin-hydrochlorid, Applichem, Niemcy) w stosunku
1:9. Następnie próbki odbiałczano 1M HCLO4 w stosunku
2:1 i podawano do układu HPLC/EC.
Oznaczanie stężenia tioli. Próbki podawano do układu
HPLC (P580A, Dionex, Niemcy) połączonego z detektorem
elektrochemicznym (CoulArray 5600, ESA, USA). Analizę
przeprowadzano na kolumnie ThermoHypersil BDS C18
(250 x 4,6 x 5µm, Niemcy) w warunkach izokratycznych
używając jako fazę ruchomą 0,15 M bufor fosforanowy
o pH 2,9 z dodatkiem 12,4-17% acetonitrylu [5]. Do sterowania układem, zbierania i obróbki danych używano oprogramowania Chromeleon (Dionex, Niemcy).
Analiza stężenia ADMA i Arg
Przygotowanie próbek. Analizowane osoczowe związki
i odpowiednie standardy ADMA, Arg (Sigma, USA) rozcieńczano wodą w stosunku 1,5:1 i następnie odbiałczano
8M HCLO4 w stosunku 5:1, i podawano do układu HPLC/
EC. Bezpośrednio przed analizą HPLC próbki poddawano derywatyzacji w roztworze zawierającym 10 mg OPA
(Sigma, USA) w 100 µl metanolu z dodatkiem 900 µl 0,4
M buforu boranowego o pH 8,5 i 5 µl 2-merkaptoetanolu
w stosunku 1:1 [6].
Oznaczanie stężenia ADMA i Arg. Próbki podawano
do układu HPLC (P580A, Dionex, Niemcy) połączonego
z detektorem fluorescencyjnym (RF2000, Dionex, Niemcy). Analizę przeprowadzano na kolumnie ThermoHypersil
BDS C18 (250 x 4,6 x 5µm, Niemcy) w warunkach izokratycznych używając jako fazę ruchomą 0,1 M bufor fosforanowy o pH 6,75 z dodatkiem 25% metanolu [16]. Arg i jej
pochodną mierzono fluorymetrycznie stosując wzbudzenie
i emisję przy długości fali 340 i 455 nm odpowiednio. Do
sterowania układem, zbierania i obróbki danych używano
oprogramowania Chromeleon (Dionex, Niemcy).
Statystyczna ocena wyników
Uzyskane wyniki badań oceniano parametrycznym testem one-way ANOVA dla zmiennych niepowiązanych,
używając oprogramowania GraphPad (Instant, USA).
Wyniki badań
W wyniku przeprowadzonych badań wykazano, że spośród 18 osób leczonych LPP z powodu padaczki 11 osób
(61%) miało podwyższone stężenie Hcy powyżej 15 µM
(wartości referencyjne dla Hcy, 5-15 µM). Jednocześnie w
tej grupie chorych 7 osób (70%) spośród 10 leczonych VPA
oraz 3 osoby (60%) spośród 5 leczonych CBZ miało podwyższone stężenie Hcy powyżej wartości referencyjnych,
średnio o 41% i 1,3% odpowiednio (Tabela I). Jednocześnie
tylko u chorych leczonych CBZ odnotowano spadek stężenia Met (p<0,05 w porównaniu z kontrolą i z pacjentami
leczonymi VPA) wyrażony statystycznie istotnym obniżeniem poziomu stosunku Met/Hcy (p<0,01 w porównaniu
z kontrolą). Ponadto u tych pacjentów, pomimo nieistotnego statystycznie obniżenia stężenia Arg nie wykazano
zasadniczych zmian poziomu zarówno ADMA, jak i Arg/
ADMA. Natomiast u pacjentów leczonych VPA wzrostowi
stężenia Hcy (Hcy, p<0,01 w porównaniu z kontrolą; Met/
Hcy, p<0,05 w porównaniu z kontrolą) towarzyszył niewielki wzrost stężenia ADMA wyrażony nieznacznym spadek
poziomu Arg/ADMA.
Omówienie
Homocysteina jest uważana za czynnik ryzyka chorób
naczyniowych. Jej podwyższony poziom w mózgu może prowadzić do uszkodzenia śródbłonka naczyniowego, zaburzeń
produkcji NO i działania neurotoksycznego. Do czynników
generujących Hcy należą: dieta, niektóre schorzenia neurologiczne, polimorfizm genów związanych z metabolizmem
Hcy oraz farmakoterapia lekami obniżającymi poziom lipidów, lewodopą i LPP [1]. Z doniesień piśmiennictwa oraz
27
Analizowany
związek biochemiczny
Hcy [µM]
Met [µM]
Met/Hcy
Arg [µM]
ADMA [µM]
Arg/ADMA
Kontrola
12,2 ± 4,2
24,6 ± 6,2
2,2 ± 0,9
88,6 ± 32,3
1,9 ± 1,0
62,9 ± 45,1
Chorzy z padaczką
leczeni VPA
21,1 ± 11,1**
26,3 ± 11,6
1,4 ± 0,8*
73,2 ± 32,3
2,2 ± 1,8
57,8 ± 54,4
Chorzy z padaczką leczeni
CBZ
15,2 ± 5,6
14,4 ± 7,3*(*)
1,0 ± 0,3**
70,9 ± 33,5
1,7 ± 1,3
75,1 ± 65,0
Średnia ± SD
Zastosowano parametryczny test one-way ANOVA dla zmiennych niepowiązanych.
*
statystycznie istotne różnice przy poziomie p<0,05 w porównaniu z kontrolą
**
statystycznie istotne różnice przy poziomie p<0,01 w porównaniu z kontrolą
(*)
statystycznie istotne różnice przy poziomie p<0,01 w porównaniu z pacjentami leczonymi VPA
Tabela I. Poziom homocysteiny, metioniny, argininy i ADMA u chorych z padaczką leczonych VPA oraz CBZ i
w grupie kontrolnej
z przeprowadzonych badań wynika, że LPP prowadzą do
wzrostu poziomu Hcy zarówno w populacji Europejczyków
(Grecja [7], Niemcy [8], Polska), jak i Japończyków [9] oraz
Koreańczyków [10]. Podobnej zależności nie stwierdzono
jednak w populacji amerykańskiej [11], najprawdopodobniej ze względu na spożywaną przez Amerykanów dietę
bogatą w kofaktory niezbędne do remetylacji Hcy do Met.
W piśmiennictwie i w przeprowadzonych badaniach wykazano również, że poziom generowanej Hcy zależy od rodzaju
stosowanego LPP, oraz że zasadniczo leki przeciwpadaczkowe I generacji: CBZ, VPA wpływają na wzrost poziomu Hcy
u pacjentów z padaczką [2]. Uważa się, że wzrost poziomu
Hcy w przypadku farmakoterapii CBZ jest związany z brakiem niezbędnych kofaktorów do remetylacji Hcy, folianów.
Spadek ich poziomu jest najprawdopodobniej związany
z utrudnionym wchłanianiem oraz ze zwiększonym metabolizmem na skutek pobudzania przez CBZ enzymów wątrobowych [1]. Zaburzenie procesu remetylacji podczas kuracji pacjentów z padaczką CBZ może potwierdzać wykazany
w niniejszej pracy spadek poziomu Met u tych chorych.
Wiadomo również, że farmakoterapia VPA prowadzi zasadniczo do obniżenia poziomu folianów poprzez hamowanie
biosyntezy kwasu foliowego i jego pochodnych. Uważa się
także, że VPA może prowadzić do wzrostu stężenia Hcy na
skutek zaburzeń procesu trassulfuracji do cysteiny i glutationu, naturalnego antyoksydantu oraz wpływu na aktywność
cytochromu P450, enzymu odpowiedzialnego za regulację
poziomu Hcy [12]. Z przeprowadzonych badań wynika, że
u pacjentów leczonych VPA poziom kofaktorów remetylacji Hcy do Met najprawdopodobniej zostaje utrzymany na
poziomie umożliwiającym prawidłową metylację, ponieważ
Met u tych pacjentów utrzymywała się na poziomie kontrolnym. Jednocześnie wiadomo, że LPP odgrywają istotną
rolę we wczesnym rozwoju hyperhomocysteinemii [7]. Wykazany w niniejszej pracy znaczniejszy wzrost stężenia Hcy
po podaniu VPA niż po podaniu CBZ może być związany
z krótkim czasem trwania farmakoterapii u tych pacjentów.
W przeprowadzonych badaniach wykazano również, że LPP
prowadzą do spadku poziomu stosunku Met/Hcy. Według
jednej z nowszych teorii obniżony poziom tego stosunku
może być związany z indukowaniem zmian miażdżycowych
przez Hcy z udziałem tiolaktonu. Ponadto wiadomo, że Hcy
może wpływać na funkcjonowanie śródbłonka naczyniowego również poprzez zmiany metabolizmu asymetrycznej
28
dimetyloargininy (ADMA), inhibitora syntazy tlenku azotu
kontrolującej produkcję tlenku azotu (NO). Wydaje się, że
farmakoterapia LPP nie zaburza kontroli Hcy nad produkcją ADMA. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że
u pacjentów leczonych VPA wraz ze wzrostem poziomu Hcy
wzrastało stężenie ADMA. Jednocześnie u tych pacjentów
zaobserwowano niewielki spadek poziomu Arg/ADMA.
Uważa się, że obniżenie tego stosunku we krwi może prowadzić do hypercholesterolemii, nadciśnienia, chorób mięśnia
sercowego i naczyń [13]. Z doniesień piśmiennictwa wynika, że suplementacja chorych z padaczką leczonych LPP
witaminami z grupy B i kwasem foliowym obniża poziom
Hcy a suplementacja L-argininą powoduje spadek stężenia
ADMA i w ten sposób zapobiega dodatkowym komplikacjom klinicznym u tych pacjentów [8, 9, 10].
Wnioski
1. Farmakoterapia chorych z padaczką VPA, lub/i CBZ,
lekami przeciwpadaczkowymi nowej generacji prowadzi u 61% chorych do wzrostu stężenia osoczowej homocysteine powyżej wartości referencyjnych (15 µM).
2. U chorych z padaczką leczonych VPA znaczniej niż
u chorych leczonych CBZ obniża się stosunek Arg/
ADMA.
3. U chorych z padaczką leczonych CBZ znaczniej niż
u chorych leczonych VPA obniża się stosunek Met/Hcy.
Piśmiennictwo
1. Siniscalchi A i wsp., Increase in plasma homocysteine
levels induced by drug treatments in neurologic patients. Pharmacol. Res. 2005, 52, 367-375
2. Lambie DG, Johnson RH, Drugs and folate metabolism.
Drugs 1985, 30, 145-155
3. Lipton SA i wsp., Neurotoxicity associated with dual
actions of homocysteine at the N-methyl-D-aspartate receptor. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 1997, 94, 5923-5928
4. Proposal for revised classification of epilepsies and epileptic syndromes. Commission on Classification and
terminology of the International League Against Epilepsy. Epilepsia 1989, 30, 389-399
5. Accinni R i wsp., Screening of homocysteine from newborn blood spots by high-performance liquid chromatography with coulometric array detection. J Chromatogr
A 2000, 896, 183-189
6. Pi J i wsp., Improved method for simultaneous determination of L-arginine and its mono- and dimethylated
metabolites in biological samples by high-performance
liquid chromatography. J Chromatogr B Biomed Sci
Appl 2000, 742, 199-203
7. Attilakos A i wsp., Early effect of sodium valproate and
carbamazepine monotherapy on homocysteine metabolism in children with epilepsy. Epilepsy Res. 2006,
71, 229-232
8. Schwaninger M i wsp., Elevated plasma concentrations
of homocysteine in antiepileptic drug treatment. Clinical Res. 1999, 40, 345-350
9. Ono H i wsp., Plasma total homocysteine concentrations in epileptic patients taking anticonvulsants. Metabolism 1997, 46, 959-962
10. Yoo JH, Hong SB, A common mutation in the methylenetetrahydrofolate reductase gene is a determinant of
hyperhomocysteinemia in epileptic patients receiving
anticonvulsants. Metabolism 1999, 48, 1047-1051
11. Tamura T i wsp., Homocysteine, folate, vitamin B-12
and vitamin B-6 in patients receiving antiepileptic drug
monotherapy. Epilepsy Res. 2000, 40, 7-15
12. Apeland T, Mansoor MA, Strandjord RE, Antiepileptic
drugs as independent predictors of plasma total homocysteine levels. Epilepsy Res. 2001, 47, 27-35
13. Matsuoka H i wsp., Asymmetrical dimethylarginine, an
endogenous nitric oxide synthase inhibitor, in experimental hypertension. Hypertension 1997, 29, 242-247
29
Farmaceutyczny Przegląd Naukowy, 2008,9-10,30-34
Produkcja preparatów kosmetycznych w Polsce
okresu dwudziestolecia międzywojennego
The cosmetics production in the time of interwar in Poland
Mgr kosm. Ewa Szmaj
Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji ŚUM w Katowicach
Kierownik katedry: Dr hab. n. hum. Bożena Urbanek
Streszczenie:
Dążenie Polaków do tzw. „samowystarczalności gospodarczej” w okresie 20-lecia międzywojennego związane
było m.in. z rozwojem wielu gałęzi przemysłu, w tym
również przemysłu kosmetycznego. Zanim w latach
20-tych XX wieku przemysł kosmetyczny stał się odrębną gałęzią produkcji, wyrobem kosmetyków zajmowały się zakłady przemysłu perfumeryjno-mydlarskiego. Powstawały one przede wszystkim na południu
i zachodzie kraju oraz w Warszawie. Z czasem zaczęto
otwierać fabryki preparatów kosmetycznych, głównie
w Polsce zachodniej i południowej. Wśród przedsiębiorstw farmaceutycznych nieliczne zajmowały się
produkcją wyrobów kosmetycznych. Rozwijający się
polski przemysł kosmetyczny napotykał na trudności ze
strony zagranicznych konkurentów oraz przy pozyskiwaniu niektórych surowców kosmetycznych. Problem
stanowiło też nieodpowiednie wyposażenie wytwórni kosmetycznych w maszyny i urządzenia, a także
skromne opakowania rodzimych kosmetyków, które
z wielkim trudem dorównywały gustownym opakowaniom zagranicznym. Mniejsze trudności nastręczał
wyrób mydeł, co potwierdza chociażby liczba fabryk
zajmujących się wyrobem tego środka higienicznego
oraz łatwiejszy dostęp do surowców. Preparaty kosmetyczne osiągały jednak coraz lepsze wyniki pod względem skuteczności działania. Ogromnie cenny okazał się
fakt, iż rozwój Polski, zdobycze nauki i techniki oraz
rozpowszechnianie spraw higieny w społeczeństwie,
przyczyniły się do rozwoju kosmetyki w kraju. Wzrosła również liczba lekarzy zajmujących się sprawami
kosmetyki, pojawiały się czasopisma i szkoły kosmetyczne, popularne stały się zabiegi kosmetyczne i m.in.
dzięki temu zwiększyła się produkcja kosmetyków.
Zaistniała również potrzeba kontroli produkcji i dystrybucji kosmetyków przy udziale organów państwowych, co szczegółowo określała ustawa kosmetyczna,
której wejście w życie wymagało czasu, ze względu na
obowiązywanie na terenie całego kraju rozporządzeń
z zaborów niemieckiego i austriackiego odnośnie wyrobu i dystrybucji kosmetyków.
Słowa kluczowe: mydła, preparaty kosmetyczne, przemysł kosmetyczny, dwudziestolecie międzywojenne.
30
Summary:
Aspiration of Poles to „self – sufficient economy” in the
interwar years, was connected with cosmetic industry
development like other branch of production. Before
cosmetic industry separated in 20’s of 20th century, cosmetics were produced in perfumes and soaps industry
factories. They were set up in the south and west of our
country and in Warsaw. After a while, some cosmetic
workshops were opened, mainly in western and southern
Poland. Among pharmaceutical factories only few produced cosmetic products. Developing polish cosmetic
industry ran into difficulties with foreign competitors
and to gain some cosmetic raw materials. Inappropriate
equipment of cosmetic factories with machines and apparatus and also modest package of cosmetics in comparison to foreign one made a problem too. Production
of soaps was less difficult according to the number of
factories that were making this hygienic article and easier access to raw materials. Quality of cosmetics became
better and better due to theirs activity. Valuable fact was
that development of Poland, conquests of science and
technology and society awareness of hygiene contributed to development of cosmetics in Poland. There were
also more doctors angaged into cosmetics, cosmetics
schools and journals came into daylight, cosmetic procedures became more popular and thanks to that cosmetics production increased. Control of cosmetics production and distribution were needed. The inspection
was performed by government organs and defined in
cosmetic act. That act entered into with delay because of
ordinances from german and austrian annexation were
in force in whole of Poland at that time.
Key words: soaps, cosmetic products, cosmetic industry, the interwar years.
Dążenie Polaków do tzw. „samowystarczalności gospodarczej” w okresie 20-lecia międzywojennego związane
było m.in. z rozwojem wielu gałęzi przemysłu, w tym również przemysłu kosmetycznego [1,2]. Zanim w latach 20tych XX wieku przemysł kosmetyczny stał się odrębną gałęzią produkcji, wyrobem kosmetyków zajmowały się zakłady
przemysłu perfumeryjno-mydlarskiego. Analiza danych, zawartych w Wydawnictwie informacyjno-adresowym przemysłu polskiego z 1930 roku w zeszycie trzecim [3] ukazuje, że w Polsce pierwotnie istniały zakłady, zajmujące się
przeróbką odpadów zwierzęcych, które produkowały głównie mydła i inne środki chemiczne. Powstawały one od II
połowy XIX wieku, przede wszystkim na południu i zachodzie kraju oraz w Warszawie. Wśród województw Polski
wschodniej istniało niewiele tego typu zakładów, w tym
5 fabryk mydła w województwie wileńskim i około 2 fabryki, produkujące świece w województwie wołyńskim. Na
południu, czyli w województwach stanisławowskim, lwowskim i krakowskim funkcjonowało ponad 10 przedsiębiorstw, produkujących mydło, ale i często różnego rodzaju
świece oraz około 4 zakłady, specjalizujące się wyłącznie
w wyrobie świec i 4, co ciekawe wytwórnie lepów na muchy. W województwie krakowskim czynna była „pierwsza
krajowa fabryka mydła”, założona w 1819 roku w Żywcu,
której właścicielem był Szymon Munk. Ponadto w województwie lwowskim istniały wytwórnie, które oprócz mydła produkowały sodę krystaliczną, czy też specjalizowały
się głównie w wytwarzaniu nawozów sztucznych, tłuszczu
i mydła. Dużą liczbę fabryk i różnorodność produkowanych
przez nie artykułów odnotowano w zachodniej Polsce.
W województwie poznańskim istniało ok. 6 fabryk: mydła,
piasku mydlanego do oczyszczania sprzętów kuchennych,
proszku mydlanego, „oleju” do prania, sody itp. Świece produkowano w około 4 zakładach, lepy na muchy w 2, a 5
zakładów zajmowało się przetwórstwem padliny, wyrobem
klejów, czy też tłuszczów chemicznych – składnika mydła
oraz mąki mięsnej i kostnej. W okręgu tym istniały duże fabryki o wieloletniej tradycji, jak Wielkopolska Wytwórnia
Chemiczna S.A. Blask z 1858 roku oraz kilka powstałych
ok. 1920 roku, jak Ceranja, Erfeja, Fabryka Mydła Regera,
Ibis, Król Juljan itp., zatrudniające średnio powyżej 20 pracowników. W łódzkim i kieleckim uruchomionych było kilka fabryk świec i powyżej 15 zakładów mydła w każdym
z tych zachodnich województw. Niektóre, głównie z okręgu
łódzkiego, wytwarzały oleje turecko-czerwone z oleju rycynowego, oleinę, stearynę, glicerynę i mydła dla przemysłu.
Podobnie, jak w województwie poznańskim kształtowała
się sytuacja na Śląsku. Istniejące ówcześnie fabryki z końca
XIX wieku to: Fiber Karol i S-ka w Bielsku (fabryka mydła,
gliceryny i pokostu), Lukaschik J. z Tarnowskich Gór (fabryka mydeł, zatrudniająca 50 pracowników), Strahl i S-ka
z Katowic – Szopienic (fabryka wyrobów chemicznych),
Czwiklitzer D., fabryka mydła mieszcząca się przy ul. Ks.
Pośpiecha w Katowicach – Załężu, zatrudniająca 95 osób.
Jej produkcja była ukierunkowana na mydła tzw. jędrne,
maziste, toaletowe, proszek, wiórki i płatki mydlane oraz
glicerynę. Fabryka posiadała też przedstawicieli w Tarnopolu, Stanisławowie i Kołomyji. Fabryki powstałe ok. 1920
roku na Śląsku to m.in. fabryka chemiczna Eryka Kołłontaya w Katowicach – Brynowie, produkująca mydło twarde,
maziste i toaletowe, wiórki i proszek mydlany oraz szkło
wodne 36/38 Bé; ponadto fabryka mydła Emanuela Sochy,
zatrudniająca 50 osób i produkująca mydła twarde oraz toaletowe, a także proszki mydlane. W okresie międzywojennym istniało w Katowicach również Laboratorium chemiczno-techniczne Ideal Sp. z o.o., produkujące mydło płynne
Ideal oraz inne fabryki w Cieszynie, Rybniku i Hajdukach
Wielkich. Północne województwa Polski, jak pomorskie,
białostockie i warszawskie posiadały zaledwie kilka fabryk
mydeł. Jednak koncentracja przemysłu toaletowego miała
miejsce w samej Warszawie, tutaj według danych ze wspomnianego wydawnictwa Ligi Pracy istniało około 30 fabryk,
w tym niecałe 20 zajmowało się głównie wyrobem mydeł,
5 produkowało świece i mydła, rzadziej inne kosmetyki,
a ok. 6 zakładów zajmowało się wyrobem różnego rodzaju
świec. Wiele z tych zakładów powstało ok. 1918 roku, np.
fabryka mydeł i świec Władysława Adamczewskiego i S-ki,
zatrudniająca 40 pracowników, Warszawska fabryka mydła
Ambra Sp. z o.o., Parowa fabryka mydła, pokostu i rafineria
oliwy Marmur, fabryka mydła Rekord S. Wyszyńskiego,
Sunlajt S.A. – fabryka chemiczna, Wisła – fabryka mydła
Izaaka Ajzenberga i S-ki. Największym na ówczesne czasy
wydaje się być Przemysł Tłuszczowy Schicht S.A., dawniej
Przemysłowe Towarzystwo dla Przetworów Tłuszczowych
„Saturnia” S.A. W zarządzie fabryki zasiadali: dr Józef Landau, dr Jerzy Michalski, dr Józef Nolte, Franciszek Schicht i
dr Henryk Schicht (ich pochodzenie nie jest aktualnie znane). Spółka zatrudniała aż 726 pracowników, a ich praca
skupiała się, jak głosiła reklama firmy, na produkcji „wszelkich artykułów tłuszczowych, mydeł zwyczajnych, proszków do prania, tłuszczów jadalnych (Ceres, Kunerol margaryna, Rita, Sanella), wyrobów perfumeryjno-kosmetycznych
(Elida), gliceryny farmaceutycznej, dynamitowej i technicznej”. Fabryka posiadała swój oddział w Trzebini. Sąsiadujące od wschodu z warszawskim, województwo lubelskie posiadało na swym terenie przede wszystkim fabryki mydła
w liczbie około 10 [3]. Powstające z czasem fabryki preparatów kosmetycznych lokowały się głównie w Polsce zachodniej i południowej. Na południu, w województwie krakowskim do ok. 1930 roku utworzono 9 zakładów produkujących takie kosmetyki, jak: mydła toaletowe, perfumy,
wody kolońskie, toaletowe i kwiatowe, brylantyny, pudry,
kremy, ałuny i mydła do golenia, wody do ust, pasty i proszki do zębów oraz puder i mydło dla dzieci. Ponadto specjalnością Wytwórni chemiczno – kosmetycznej Fenomen
z Krakowa była wazelina na amerykańskiej licencji - Cherbourg. Natomiast Miraculum Sp. z o.o. produkowało „D-ra
Lustra preparaty kosmetyczno-lekarskie” takie, jak: krem,
puder, proszek marmurowy, mydło śmietankowe i neutralne, otrąbki migdałowe, szampon, mollana i prodermoll. Laboratorium Leo H. i W. Schere, zajmujące się produkcją
wyrobów perfumeryjnych i kosmetycznych, zatrudniało 40
osób i posiadało, jako jedyne z wyżej wymienionych, oddziały w Warszawie i Poznaniu. W województwie lwowskim istniało 11 fabryk kosmetyków. Rotter Józef Mr. poza
typowymi kosmetykami, produkował szminki teatralne i posiadał przedstawicielstwo swej fabryki w Berlinie. Również
Lwowska fabryka chemiczna Tlen Sp. z o.o. miała swoich
przedstawicieli m.in. w Krakowie, Królewskiej Hucie, Łodzi i Warszawie. Zachodnie województwa Polski, czyli kie-
31
1.0 Reklama Mydła Jeleń w czasopiśmie dla kobiet „Moja
przyjaciółka” (1936 r.)
leckie i łódzkie posiadało zaledwie po jednej fabryce kosmetyków. Więcej, bo 10 fabryk utworzono w poznańskim.
Poza typowymi kosmetykami, niektóre z nich produkowały
artykuły higieniczne, krem do oczyszczania rąk ze smoły,
oliwy itp. oraz wina lecznicze. Na Śląsku istniało 5 fabryk
z katowicką Wytwórnią specyfików kosmetycznych i farmaceutycznych Pebeco Sp. z o.o. przy ul. P. Skargi. Zatrudniała 32 osoby, a produkcja skupiała się na pastach do zębów
Pebeco, kremach i innych preparatach Nivea, Leukoplastach
i Guttaplastach Pebeco. W pomorskim powstały 2 fabryki
kosmetyków, a w Warszawie aż 35. Ostrowski R. Towarzystwo przemysłowo-handlowe S.A. Fabryka wyrobów kosmetycznych produkowała dość oryginalne preparaty: „farby do włosów Orientine i Juvenol, lakier do paznokci, środki do pielęgnacji cery, płyn „Vesta”, jak zaznaczono, od
wągrów” oraz róże i szminki teatralne, zatrudniając przy
tym 30 pracowników. Wydaje się, że najprężniej działającą
w dwudziestoleciu międzywojennym była fabryka Fryderyka Puls – Przemysł mydlarski i perfumeryjny S.A., istniejąca na rynku od 1852 roku i zatrudniająca aż 153 pracowników. Produkowała, poza mydłami i perfumami, „środki do
zębów, pudry, fiksatuary, bielidła, róże i pachnidła do bielizny oraz szampony”. Warszawskie laboratorium chemiczne,
również o tradycji z końca XIX wieku, zatrudniało 140 pracowników i posiadało 4 filie w stolicy, podobnie jak Wildt
i S-ka (25 pracowników), której filie mieściły się w Warszawie, Wilnie, Lwowie, Lublinie, Łodzi, Krakowie, Poznaniu
i Sosnowcu. Znane było również Laboratorium kosmetyków
higienicznych dr Julii Świtalskiej [3], autorki m.in. poradników dla kobiet. Wśród fabryk preparatów farmaceutycznych
nieliczne zajmowały się produkcją wyrobów kosmetycznych, a konkretnie były to: Fabryka środków chemicznych
Sp. z o.o. Eugeniusza Matuli w Krakowie, Zakłady Chemiczne Laokoon S.A. ze Lwowa, Laboratorium chemiczne
M. Mrugowskiego - „Poznańska Drogerja i Perfumerja”,
32
2. Miraculum Puder Egzotyczny – reklama z roku 1938
3. „Pulsa Krem Uroda” – reklama produktu fabryki Franciszek Puls S.A., założonej w 1852 roku
Laboratorium chemiczno -kosmetyczne Pharmachemia z
Bydgoszczy, Chemiczno – farmaceutyczne zakłady przemysłowe Franciszka Karpińskiego w Warszawie, Warszawskie
4. Reklama kremu Nivea – „Moja przyjaciółka”, 1936 rok
zakłady przemysłu chemicznego Liberti oraz Fabryka środków opatrunkowych i laboratorium kosmetyczne Maurycego Lilienfelda [3]. Poważnym problemem, z którym od początku borykał się krajowy przemysł kosmetyczny, była
obecność wyrobów zagranicznych na rynku polskim.
Zwłaszcza, że przez lata cieszyły się one dużym uznaniem
konsumentów. Jednak dzięki ciągłemu doskonaleniu metod
produkcji kosmetyków i wysokiej jakości produktów, krajowe wytwórnie zaczęły wkrótce zdobywać uznanie rodzimych odbiorców. Dlatego też, aby nie utracić całkowicie
swojej pozycji na rynku polskim, obcy przedsiębiorcy zaczęli starać się o otwarcie przynajmniej rozlewni. Mimo istniejących wówczas ograniczeń eksportowych, zwiększył się
również wywóz polskich kosmetyków. Krajowa produkcja
kosmetyków nieustannie wzrastała, co potwierdzają chociażby dane z lat 1929 – 1937, z wyjątkiem roku 1931, kiedy
to pogłębił się kryzys gospodarczy w Polsce. Odnotowano
wówczas wzrost produkcji mydeł toaletowych, środków kosmetycznych do higieny jamy ustnej itp. Inne ograniczenia
celne, jak wzrost stawek za import surowców kosmetycznych (np. talku, kredy), bądź ograniczenia ilościowe skutecznie utrudniały produkcję kosmetyków, co często odbijało się na ich jakości. Podobny wpływ miały również krajowe
surowce. Kreda i kaolin pozyskiwane były często w niewystarczającej ilości i nie posiadały odpowiedniej klasy czystości. Olejki eteryczne, a wśród nich olejek miętowy, który
próbowano pozyskiwać z polskich upraw posiadał gorsze
walory smakowe i zapachowe od olejków sprowadzanych
z innych krajów [1]. Surowce do produkcji mydła pozyskiwano w dużej mierze z tuszy zwierzęcych, a ich oczyszczanie nie było tak drogie i skomplikowane. Ponadto liczba
polskich fabryk, zajmujących się wyrobem mydeł może
świadczyć o tym, że wyrób tego środka higienicznego nie
był skomplikowany. Tłuszcze najczęściej wykorzystywane
do wyrobu mydła to: łój wołowy i inne, tłuszcz kostny, kopytny, koński, olej palmowy, smalec, oleina z fabrykacji stearyny i oliwa odpadkowa. Dodatek np. smalcu świńskiego,
oleju bawełnianego lub z ziaren palmowych miał za zadanie
zmiękczenie mydła. Twarde mydła klejowe otrzymywano
po zastosowaniu jako surowca oleju kokosowego lub ziaren
palmowych oraz dodaniu ługu sodowego, a do wyrobu szarych mydeł mazistych służył ług potasowy oraz oleje: lniany, słonecznikowy, sojowy, bawełniany i tran. Do produkcji
mydeł toaletowych najlepiej nadawał się łój wołowy, smalec
świński, olej palmowy i kokosowy [4]. Dodawano do nich
też środki zapachowe i barwniki, a w mydłach leczniczych
zamiast składników zapachowych stosowano typowo lecznicze, dezynfekujące, natłuszczające. Olej rycynowy pozwalał uzyskać przezroczyste mydła toaletowe. Oczyszczona oliwa odpadkowa służyła do produkcji mydła „Palmolive”. Głównym składnikiem mydeł francuskich był smalec
świńskich. Idealne do produkcji mydeł i kremów okazało się
też masło. Jednak ze względu na przeznaczenie głównie
spożywcze, do wyrobu mydeł stosowano jedynie w stanie
zjełczałym. Mydła samopiorące zawierały sole, które w gorącej wodzie wydzielały tlen o działaniu wybielającym bieliznę, a proszki mydlane dzięki dodatkowi sody krystalicznej miały lepsze właściwości piorące [4].
Rozwijający się polski przemysł kosmetyczny napotykał nie tylko na trudności ze strony zagranicznych konkurentów oraz przy pozyskiwaniu niektórych surowców
kosmetycznych. Problem stanowiło też nieodpowiednie
wyposażenie wytwórni kosmetycznych w maszyny i urządzenia, niezbędne do efektywnej produkcji. Emaliowane,
kwasoodporne i ługoodporne kotły o dużej pojemności,
konieczne do wyrobu pewnych produktów, były trudnodostępne w Polsce. Podobnie, maszyny do napełniania
i zamykania tubek oraz do masowego napełniania butelek,
których sprowadzanie z zagranicy było często utrudnione
[1]. Mniejsze trudności nastręczał wyrób mydeł, ponieważ
nie wymagana była, jak wspomniano pośrednio, tak specyficzna aparatura, jak przy wyrobie innych kosmetyków.
Oleje i tłuszcze przechowywano w żelaznych rezerwuarach,
kwasy tłuszczowe w naczyniach aluminiowych lub żelaznych powlekanych ołowiem, a zasady sodową i potasową
w czworokątnych, żelaznych zbiornikach. Wszystkie surowce systemem rur doprowadzano do kotła warzelnego,
w którym przygotowywano masę mydlaną. Z kotła pompa tłoczyła mydło do chłodnicy lub, w małych zakładach,
przelewano je ręcznie do form przy użyciu „garnka na kiju”.
Istotnym wyposażeniem były mieszadła ręczne w postaci
specjalnych łopat, w przypadku produkcji na małą skalę lub
przy produkcji wielkoskalowej – mieszadła mechaniczne.
Duże bloki zastygniętego mydła krojono w kostki w specjalnych maszynach do krojenia, za pomocą drutów stalowych,
naciągniętych na ramię [4]. Poważnym problemem okazały się też skromne opakowania rodzimych kosmetyków, tj.
etykiety, pudełka, metalowe tubki, flakony, słoiczki, oprawy
33
szminek, które z wielkim trudem dorównywały gustownym,
a nawet luksusowym opakowaniom zagranicznym. Jak wyjaśniał to jeden z ówczesnych znawców tematu - mgr Józef
Dudziński, opakowania kosmetyków, będące jak wiadomo
istotnym elementem reklamowym, były „pozbawione niezbędnego wdzięku”. Było to związane przede wszystkim
z niedostatecznym przygotowaniem zakładów przemysłu
pomocniczego. Jeśli chodzi o skuteczność produkowanych w Polsce preparatów kosmetycznych, osiągały one
coraz lepsze wyniki [1]. Wyraźnie podkreślała to Helena
Brzezińska w artykule „Nie uzasadnione mniemanie, że
co zagraniczne – to lepsze”, opublikowanym na łamach
miesięcznika dla kobiet „Świat Pięknej Pani” z 1937 roku.
Autorka odważnie stwierdzała, że kosmetyki zagraniczne
często są „bezwartościowe, bądź wyłącznie narkotyzujące
lub upiększające”, mimo że pięknie opakowane, ale przez
to bardziej kosztowne. Do pierwszych z nich zaliczała bazy
kosmetyczne bez składników aktywnych, drugie – wybielające, mimo bogatych opisów działania, dawały tymczasową
poprawę stanu skóry, do trzeciej grupy należały kosmetyki,
które zapewniały piękną, alabastrową karnację, bez działania pielęgnacyjnego i ochronnego. Skromne opakowania,
wg Brzezińskiej, wynikały z faktu, iż większość Polek ceniła sobie przede wszystkim jakość krajowych kosmetyków,
a nie kosztowne opakowania. Ganiła też snobizm kobiet,
które uważały, że „co zagraniczne, to lepsze” [2].
Ogromnie ważny okazał się fakt, iż rozwój Polski, zdobycze nauki i techniki oraz rozpowszechnianie spraw higieny
w społeczeństwie, przyczyniły się do rozwoju kosmetyki
w kraju. Można to było zawdzięczać również obecności coraz większej liczby lekarzy zajmujących się sprawami kosmetyki, pojawieniu się czasopism i szkół kosmetycznych,
rosnącej popularności zabiegów kosmetycznych i m.in.
z tym związanej zwiększonej produkcji kosmetyków. Pojawiła się również potrzeba kontroli produkcji i dystrybucji
kosmetyków przy udziale organów państwowych, co szczegółowo określała ustawa kosmetyczna [1].
Jak podają Wiadomości Farmaceutyczne z 1928 roku, w nr.
36 Dziennika Ustaw z tegoż roku ogłoszono rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o „dozorze nad artykułami
żywności i przedmiotami użytku”. Przepisy tego rozporządzenia regulowały również kwestię kosmetyków. Na wstępie mankamentem okazał się brak definicji kosmetyku, co
stwarzało ryzyko produkcji i wprowadzania na rynek produktów niezgodnych z przepisami [5]. Poszczególne artykuły rozporządzenia określały m.in. że:
- kosmetyk uważa się za szkodliwy, gdy posiada właściwości trujące, zakaźne lub jego składniki szkodliwie oddziałują na zdrowie człowieka,
- kosmetyk uważa się za zepsuty, jeśli podczas przechowywania jego skład lub właściwości ulegną zmianie,
- kosmetyk uznaje się za podrobiony, jeśli został sporządzony tak, że ma się wydawać „produktem innym, niż
jest w rzeczywistości”,
- w kosmetyku sfałszowanym dokonano istotnej zmiany
34
lub ukryto skład, własności, wartość użytkową, dodając
ciało obce, usuwając składnik, mieszając, farbując lub
proszkując,
- kosmetyk „fałszywie oznaczony” wprowadza konsumenta w błąd w kwestii „miejsca, czasu i sposobu produkcji,
składu, własności, jakości lub wartości użytkowej, jeżeli
jest wprowadzany w obieg pod nazwą właściwą dla innego produktu”, bądź informacje na etykiecie lub opakowaniu są fałszywe lub wprowadzają w błąd [6].
Dalsze przepisy określały, iż nadzór nad kosmetykami sprawują Państwowe Zakłady Badania Żywności
i Przedmiotów Użytku. Do ich zadań należało: kontrola zakładów, zajmujących się produkcją i dystrybucją
kosmetyków, badanie kosmetyków, znajdujących się w
tych zakładach i pobieranie ich próbek do badań. W przypadku wykrycia produktów zepsutych, szkodliwych dla
zdrowia, podrobionych lub sfałszowanych, możliwe
było ich zajęcie „do czasu orzeczenia przez sąd o konfiskacie”. Istniała możliwość odwołania się od tej decyzji
w ciągu 7 dni od daty jej doręczenia. Wówczas konieczne było powtórne przebadanie kosmetyków. Rozporządzenie nie nakładało jednak na producentów kosmetyków
obowiązku rejestracji nowych produktów przed wprowadzeniem na rynek, dlatego wykrycie sfałszowanego kosmetyku wydawało się być dość utrudnione. Na łamach
wspomnianych „Wiadomości Farmaceutycznych”, anonimowi komentatorzy uznali, że ewentualne wprowadzenie obowiązku umieszczania składu kosmetyku na jego
opakowaniu byłoby gorszym rozwiązaniem od konieczności rejestracji nowych produktów i mogłoby zagrażać
rozwojowi przemysłu kosmetycznego w kraju. Kontrola
kosmetyków zagranicznych odbywała się na granicy państwa. Za złamanie przepisów niniejszej ustawy groziły kary,
o których mowa była w kolejnych artykułach. Karano m.in.
za brak należytej czystości podczas produkcji i sprzedaży kosmetyków oraz zatrudnianie do tego celu osób, cierpiących na
choroby zakaźne lub, jak określono „wzbudzających wstręt”.
Wejście w życie rozporządzeń wykonawczych wymagało czasu, ze względu na obowiązywanie ówcześnie rozporządzeń z zaborów niemieckiego i austriackiego odnośnie
wyrobu i dystrybucji kosmetyków na terenie całego kraju [6].
Piśmiennictwo
1. Dudziński J. Drogi rozwoju przemysłu kosmetycznego
w Polsce. Życie Lek 1939; 13 (9): 135-137.
2. Brzezińska H. Nie uzasadnione mniemanie, że co zagraniczne - to lepsze. Świat Pięknej Pani 1937; 1 (7): 20.
3. Przemysł chemiczny, farmaceutyczny i kosmetyczny.
W: Wydawnictwa informacyjno - adresowe przemysłu
polskiego. Liga pracy. Warszawa 1930.
4. Przytulski E. Jak wyrabiać mydło. PWN. Warszawa 1939.
5. Wyrób i sprzedaż kosmetyków. Wiad Farm 1928; 55
(31): 402-403.
6. Wyrób i sprzedaż kosmetyków. Wiad Farm 1928; 55
(32): 416-417.
Farmaceutyczny Przegląd Naukowy, 2008,9-10,35-42
Przęśl chińska Ephedra sinica Stapf. i inne gatunki
z tego rodzaju – cenne, egzotyczne rośliny lecznicze
oraz psychoaktywne alkaloidowe używki
Prof. dr hab. n. biol. Krzysztof Jędrzejko*
Dr n. biol. inż. Krzysztof Pawełko **
*Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej
i Zielarstwa Wydziału Farmaceutycznego z
Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego
w Katowicach
** Wyższa Szkoła Inżynierii Bezpieczeństwa i Ekologii w Sosnowcu
Streszczenie
Gatunki z rodzaju przęśl Ephedra od wielu tysięcy lat
stosowane są w lecznictwie i zawarte w licznych farmakopeach narodowych świata. Główną substancją
aktywną przęśli jest alkaloid efedryna. Związek ten
działa ośrodkowo-pobudzająco, zaś obwodowo -sympatykotonicznie. Pobudza organizm zwiększając gotowość
i chęć do pracy fizycznej oraz wysiłku psychicznego.
W lekach, środkach homeopatycznych oraz suplementach diety efedryna stosowana jest najczęściej w postaci
chlorowodorku Ephedrinum hydrochloricum. Surowcem pochodzącym z gatunków rodzaju Ephedra jest
ziele przęśli Ephedrae herba oraz korzeń przęśli Ephedrae radix. W krajach europejskich nabycie efedryny
najczęściej wymaga posiadania recepty, natomiast ziele
przęśli dostępne jest bez ograniczeń. Długotrwałe zażywanie tego alkaloidu wymaga stałego zwiększania
dawek w celu uzyskania podobnych efektów i może
w ten sposób prowadzić do uzależnienia psychicznego.
Przedawkowanie może powodować m.in. drastyczny
wzrost ciśnienia krwi z zawałem serca włącznie. Efedryna wywołuje interakcje z glikozydami nasercowymi, z lekarstwami przeciwko astmie oraz inhibitorami
MAO. Wzmocnione działanie tego alkaloidu obserwuje
się również w połączeniu z kofeiną.
W niniejszym artykule przedstawiono charakterystykę
budowy morfologicznej przęśli, zasięg występowania
ważniejszych gatunków, warunki ich uprawy, a także działania . farmakologiczne dzięki którym znajdują
zastosowanie w alopatycznym lecznictwie oficjalnym
oraz medycynie tradycyjnej oraz homeopatii. Dotyczy
to ważniejszych, bardziej rozpowszechnionych i cenionych na świecie przedstawicieli rodzaju Ephedra.
Abstract
The species of Ephedra genus have been used in treatment and included in numerous national pharmacopoeias for ages. The main active constituent of ephedra is
the ephedrine alkaloid. It stimulates the central nervous
system and has sympathicotonic effects on the peripheral nervous system. It stimulates mentally and motivates
to both physical and mental effort. Ephedrine is usually
used in medicines, homeopathic remedies as well as dietary supplements in the form of ephedrine hydrochloride Ephedrinum hydrochloricum. The materials obtained
from the species of the genus ephedra are ephedra herb
Ephedrae herba and ephedra root Ephedrae radix. In
European countries ephedrine is available on prescription, while the herb is available with no restrictions.
Long-term use of this alkaloid can lead to mental addiction as the dose has to be steadily increased to produce
required effects. An overdose may lead to a sudden rise
in blood pressure with a heart attack. It has the potential
for interactions with cardiac glycosides, asthma medicines and MAO inhibitors. The combination with caffeine
can enhance the effects of this alkaloid.
5 The article presents the morphology, the range of geographic distribution, crop conditions, pharmacological
effects and the use of main representatives of Ephedra
genus.
Key words:
Chinese ephedra, Ephedra genus, alkaloid, ephedrin,
psychoaktiv substance
Słowa kluczowe:
Przęśl chińska, rodzaj przęśl, alkaloidy, efedryna, roślina lecznicza i psychoaktywna używka
35
Wstęp
Przęśl chińska zaliczana jest do najstarszych psychoaktywnych roślin leczniczych wykorzystywanych w celach
medycznych i rytualnych, a jej użycie można było udowodnić już neandertalczykom. Resztki tej rośliny (palafity)
znaleziono w miejscach pochówku pochodzących sprzed
około 30000 lat. Również kilku etnologów, w tym Christian
Rätsch, postrzega ziele przęśli jako napój rytualny Zoroaster (Zaratusztra), ponieważ w wykopaliskach znaleziono
na ołtarzach wanny z fermentacją przęśli. Odkopane resztki roślinne utwierdzają w przekonaniu, że napój „Haoma”
przygotowywany przez wyznawców kultu ognia, warzony
był z przęśli zmieszanej z makiem. Jeszcze dzisiaj w wielu
kulturach ziele przęśli określane jest jako „huma”. W Peru
jeden z gatunków Ephedra znany jest jako „pinku pinku”,
w Chile zaś jako „pingo pingo”. W Tybecie od zawsze przęśl
zawarta była w farmakopei, wspomnianej po raz pierwszy
w dziele pochodzącym z roku 1653. Stosowano ją przede
wszystkim w chorobach wątroby, a także w celu orzeźwienia. Znaleziska pochodzące z lat 1200 – 1450 wskazują, że
również Indianie wyznający kult Caldwell-Cave wykorzystywali przęśl do celów rytualnych i medycznych, w chorobach jelit, jak również do przyrządzania herbaty działającej
jak afrodyzjak [1].
W czasie, gdy wiedza o rytualnym napoju „Soma” zniknęła, ten „święty” napój sporządzany był z roślin zastępczych. Stosowano wówczas przede wszystkim przęśl, po-
dobnie jak w przypadku peruwiańskiego napoju „Haoma”.
W Himalajach Ephedra do dzisiaj nazywana jest „Somalata”, co znaczy roślina księżyca. Jak udowodniono, wyznawcy kilku kultów spalali też ziele przęśli jako mieszankę przy
pochówku swoich zmarłych. Ziele pachnie jak lekko nadpalana gałązka jodły: aromatycznie i ziemiście [1].
Przęśl chińska w dalekiej przeszłości stosowana była
jako środek medyczny przeciwko przeziębieniu, gorączce oraz jako lek przeciwastmatyczny. Jest oznaczona jako
najstarsze lekarstwo świata, stosowane już od 5000 lat
w tradycyjnej medycynie w Chinach i Indiach [2], wykorzystywali ją lekarze w Korei i Japonii, nieobca też była tybetańskim mnichom [3]. Inne źródła podają jej użycie nawet
przed 6000 lat [1]. Różne gatunki Ephedra dziko rosnące
w Mongolii były już wspominane w starych chińskich farmakopeach [4]. Około 1000 lat p.n.e. Rigveda pisze o przęśli: „Jako roztropny człowiek wziąłem łyk, który daje siłę,
udziela bogom nieśmiertelności i wolności.” [2].
Chiny przez powszechne stosowanie ziela - do dzisiejszych czasów - są jego głównym dostawcą. Poza obszarem tego kraju Ephedra przetrwała jako ulubiona herbata
sekty Mormonów i nazywana jest przez to również herbatą
Mormonów [1] sporządzaną z gatunku E. nevadensis [5].
Chociaż w medycynie do dziś ciągle jest stosowana jako lekarstwo, to jednak jej znaczenie spada. Przede wszystkim
stosowana jest jako pobudzający narkotyk oraz środek odchudzający i odbudowujący mięśnie [6].
Rodzaj przęśl Ephedra należy do podgromady nagonasiennych, klasy Gnetopsida i rzędu przęślowców Ephedrales, a w nim do rodziny przęślowatych Ephedraceae.
Rodzaj Ephedra obejmuje około 65 gatunków. Do celów
leczniczych wykorzystywane są głównie: przęśl dwukłosowa – Ephedra distachya L. (syn.: E. vulgaris Rich.,
E. gerardiana Stapf.), przęśl skrzypowata Ephedra equisetina Bunge (syn.: E. major Host), przęśl chińska – Ephedra
sinica Stapf. (syn.: E. shennungiana Tang), przęśl średnia
– Ephedra intermedia Scher. et Mey., E. procera Fisch. et
Mey. [7, 8, 9, 10, 11, 12]
Cztery główne gatunki Ephedra ujęte są w licznych
farmakopeach narodowych świata. Znajdujemy zatem
potwierdzenie ich praktycznego wykorzystania w oficjalnym lecznictwie alopatycznym. Dotyczy to: Ephedra
distachya, E. equisetina, E. intermedia oraz E. sinica. Zastosowania lecznicze tych gatunków wykazano między
innymi w farmakopeach: brytyjskiej, chińskiej, francuskiej, indyjskiej, japońskiej, koreańskiej, nepalskiej, rosyjskiej, szwajcarskiej, wietnamskiej, włoskiej i innych
[10].
Nazwa rodzajowa Ephedra pochodzi z języka greckiego
(ephedros) i w antyku oznaczała nazwę bezlistnej rośliny
podobnej do situ, która rośnie na drzewach. W użyciu jest
również narodowa nazwa Ma-Huang [4, 13], która w medycynie chińskiej odnosiła się nie tylko do przęśli chińskiej,
ale również do innych gatunków z tego rodzaju [14].
Charakterystyka budowy morfologicznej
gatunku
Fot. 1 Ephedra campylopoda pnąca się po pniu Pinus brutia
(http://131.152.161.2/bilder/39/x/3905.jpg)
36
Gatunki z rodzaju Ephedra mają pokrój miotlasto rozgałęzionych krzewów, płożących się po gruncie, wypro-
stowanych lub pnących. Niekiedy jako niskie drzewka dorastają do wysokości 5 m.. Pędy są obłe, cienkie, zielone,
żółtozielone lub sine, z kolankowato zgrubiałymi i znacznie
od siebie oddalonymi węzłami. Pędy w formie rózgowatych gałązek wyglądem zewnętrznym przypominają łodygi skrzypów. Liście przęśli są przeważnie zredukowane,
w postaci skórzastych łuseczek pochwowato zrośniętych
u nasady. Wobec silnego zredukowania liści jako asymilatorów funkcję przyswajania dwutlenku węgla (CO2) pełnią
łodygi. Kwiaty niepozorne, rozmieszczone dwupiennie lub
rzadziej jednopiennie, męskie posiadają 2 - 8 pręcików, żeńskie 1 zalążek otoczony w dolnej części mięsistą osłonką.
Dojrzałe nasiona pokryte są żółtą lub czerwoną soczystą
osłoną utworzoną ze zrośniętych i przekształconych przykwiatków, które u pewnych gatunków są skórzaste, rozrośnięte na szerokość i pełnią rolę aparatu lotnego [4, 15].
suchych. Występują na terenach stepowych, pustynnych
i skalistych w górach środkowej Azji, na Kaukazie, Syberii
Zachodniej, Krymie i Ukrainie, w rejonie Morza Śródziemnego, na atlantyckim wybrzeżu Francji [4, 7, 18]. Roślina
rośnie w suchych regionach Chin, Indii, Mongolii, szczególnie zaś w prowincjach Jilin, Liaoning, w środkowej Mongolii, Hebei, Shanxi, Shaanxi, Henan [14, 19].
W uprawie są rzadko spotykane, przeważnie tylko
w ogrodach botanicznych, w Polsce dziko nie rosną [15].
W niewielkich ilościach uprawiane są jedynie lokalnie
w północnej Afryce, Hiszpanii i Ameryce Północnej [7]. Nasiona przęśli wysiewa się jesienią, zaś w kolejnym sezonie
wegetacyjnym rośliny te powinny zostać wiosną lub jesienią luźniej rozsadzone w gruncie. Wymagają stanowisk nasłonecznionych oraz suchego podłoża, charakteryzującego
się brakiem stałej wilgoci [13].
Fot. 2 Pokrój rośliny Ephedra sinica (www.farmakognozja.
farmacja.pl/alkaloid/rosliny/ephed1_4.jpg)
Przęśle wykazują kilka cech morfologicznych i anatomicznych zbliżających je do roślin okrytonasiennych (Angiospermae). W ich drewnie występują naczynia (tracheje),
ulistnienie jest równoległe, a nerwacja siatkowata. Kwiaty
otacza okrywa kwiatowa (peryanthium), brak rodni, zaś
gametofit jest bardziej zredukowany niż u innych nagonasiennych [12].
Większość gatunków z rodzaju Ephedra zawiera alkaloid efedrynę lub połączenia podobne do efedryny (pseudoefedryna). Europejskie i amerykańskie gatunki przęśli są wyraźnie łagodniejsze w działaniu niż azjatyckie [13]. Natomiast
najsilniejsze wykazuje gatunek azjatycki tj. przęśl chińska
(Ma-Huang) Ephedra sinica Stapf., ang.: Chinese ephedra,
niem.: Meerträubel [13], franc.: Ephedra [7, 16, 17].
Wieloletnia roślina gatunku Ephedra sinica osiąga wysokość 30 - 60 cm, a swym wyglądem przypomina skrzyp
Equisetum oraz janowiec Genista. Ma rozciągnięte, bladozielone rózgowate łodyżki, które są przeważnie bezlistne.
Jej niepozorne kwiaty pojawiają się w okresie od marca do
maja. Z nich rozwijają się mięsiste, czerwone szyszkowate
owoce [13, 14].
Uprawa i zbiór surowca
Gatunki z rodzaju Ephedra są charakterystyczne dla
obszaru euroazjatyckiego, gdzie występują w formie dzikiej. Jako kserofity wykazują przystosowanie do siedlisk
Fot. 3 Ekstrakt z przęśli (http://www.azarius.at/images/
resize/detail/ephedraextra.jpg)
Surowcem leczniczym jest ziele przęśli Ephedrae herba
(Herba Ephedrae) [20], ang.: Ephedra stem, ma-huang, jap.: mao,
kor.: mahwang [19], najczęściej w postaci młodych rózgowatych
gałązek [13, 21], chociaż wielu autorów wskazuje również na
inne organy rośliny. Dragendorff i Clarke wymieniają gałązki
i kwiaty, Geßner liście, zaś Hager podaje ogólnie nadziemne,
wegetatywne części rośliny. Według Thoms i Wehmer efedryna
i pseudoefedryna znajdują się w kwitnących gałązkach [4].
Zbiór odbywa się przez cały rok, jednak przeważnie jesienią od sierpnia do października przed nastaniem mrozów [7, 13,
19]. W tym okresie rośliny przejawiają najwyższą koncentrację efedryny [1, 13]. Gałązki zbierane są z roślin czteroletnich,
następnie cięte na kawałki o długości około 2 cm i suszone
w miejscach przewietrzanych i zacienionych [7, 13, 20]. Gałązki są walcowate, żółtozielone, podłużnie, drobno bruzdowane,
w węzłach znajdują się łuskowate liście. Nie mają zapachu, ich
smak jest ostry i gorzki, swoisty [7], charakter ciepły [2]. Jednak
tylko zielone gałązki, nie starsze, nadają się do pozyskiwania alkaloidu. Surowiec leczniczy dobrej jakości ma barwę jasnozieloną i zachowuje sztywność [19].
37
Fot. 4 Rózgowate gałązki Ephedra distachya-alkaloidowy
surowiec jednego z wielu gatunków należących do rodzaju przęśl Ephedra (http://www.awl.ch/heilpflanzen/ephedra/
index.htm)
Jako surowiec leczniczy - oprócz liści, wykorzystywane są również korzeń (radix ) Ephedrae radix . Korzeń ma
smak ostry, charakter obojętny. Nie zawiera alkaloidów, lecz
posiada inne ważne związki biologicznie aktywne. Późną
jesienią korzenie zbiera się bez korzeni bocznych, po czym
są myte i cięte na grube plastry oraz suszone podobnie jak
liście. Korzeń zawiera związki azotowe (tyrozynobetaina
zwana maokininą, ferulohistamina, efedradyna) oraz substancje polifenolowe (oligomeryczne procyjanidyny, m.in.
efedranina A i mahuanina) [2, 4, 20].
Chociaż wszyscy przedstawiciele rodzaju Ephedra zawierają efedrynę, to jednak do produkcji środków leczniczych gatunki europejskie ze względu na jej niewielką
koncentrację stosowane są bardzo rzadko. Bowiem przy
ich użyciu konieczne byłoby pozyskanie podwójnej ilości
surowca. Narkotyczny alkaloid ekstrahowany z ziela Ephedrae herba sprowadzany jest zwykle z Chin, i jak podaje
Wasicky pochodzi on z gatunku Ephedra sinica Stapf. Narkotyk zwany jest Tsaopen-Ma-Huang pozyskuje się z młodych rózgowatych gałązek [4].
Do gatunków dostarczających surowców leczniczych
zaliczanych do najbogatszych w składniki biologicznie
/farmakologicznie/ aktywne oraz jednocześnie „najbardziej
trujących” należą: Ephedra breana (Północne Chile), Ephedra helvetica (Szwajcaria), Ephedra equisetina (Hiszpania,
Grecja), Ephedra nevadensis (Ameryka Północna), Ephedra
trifurca (Meksyk) i przede wszystkim Ephedra sinica (Chiny) [1, 21].
Pozostałe gatunki przęśli o mniejszym wykorzystaniu
i znaczeniu leczniczym to: E. torreyana, E. viridis (gatunki amerykańskie) oraz E. distachya, E. intermedia Schrenk,
E. mahuang Lin, E. procera Fisch. et Mey. (gatunki azjatyckie) [3, 21].
Substancje aktywne
Ziele przęśli zawiera związki o charakterze fenyloalkiloamin grupy efedryny. Ich ogólna zawartość wynosi 0,1-3,0%
[22, 23]. W skład tej grupy wchodzą L-efedryna C 10 H 15 NO
38
(do 85%) i L-norefedryna oraz małe ilości D-efedryny,
D-pseudoefedryny, D-norpseudoefedryny i metyloefedryny,
przy czym związki szeregu L mają silniejsze działanie od
związków szeregu D [7, 12]. Dla celów lecznictwa z przęśli
izoluje się L-efedrynę, która jest jej głównym alkaloidem
i przejawia największą aktywność. Alkaloid ten w stanie
surowym po raz pierwszy wyizolował Jamanashi (1885)
w chińskim narkotyku Ma-Huang. Podobne wyniki przedstawił Nagajoshi Nagai (1887 i 1892) i wprowadził nazwę
efedryna [4], natomiast do lecznictwa związek ten wprowadzili w roku 1921 Ko Kuei Chen i Carl F. Schmidt [12].
Substancja ta posiada dwa asymetryczne atomy węgla.
W związku z tym możemy mieć dwie pary enancjomerów:
parę o układzie treo i układzie erytro. Pierwszy układ to
efedryna, drugi – pseudoefedryna. Naturalna efedryna jest
lewoskrętna [23].
Zawartość alkaloidów, w tym
efedryny, różni się
u poszczególnych
przedstawicieli
rodzaju Ephedra
i zależy również
od czasu zbioru
[24]. W stosowanych
gatunkach
wynosi odpowiednio: przęśl skrzypowata 0,6-3,2%,
Ryc. 1 Wzór strukturalny efedryny –
w tym do 90%
głównej substancji aktywnej Ephedra
L-efedryny, przęśl
ssp. (www.luskiewnik.strefa.pl/psychostyśrednia ok. 1,15%
mulantia/user/image/ephedrin.gif)
i 30-40%, przęśl
chińska do 1,31%
i 80-85%. Inne źródła podają dla przęśli chińskiej zawartość
alkaloidów w ilości nawet 3%, w tym 90% to L-efedryna.
Na przestrzeni lat pojawiło się wiele nazw handlowych efedryny, m.in.: Senedrine, Kratedyn, Fedrin, Ephedrosan, Eciphin, Ephetonin [12].
Koncepcje naukowców na temat konkretnego gatunku
rośliny, z którego pochodzi narkotyk o działaniu leczniczym
są bardzo rozbieżne i dlatego w literaturze farmaceutycznej
panuje jeszcze pewne zamieszanie. W wielu podręcznikach
(np. Meyer Gottlieb-, Exp. Farma., 1935, s. 433) Ephedra
vulgaris Rich. var. helvetica Hook et Thoms, uważana jest
za roślinę, z której pochodzi narkotyk Ma-Huang, u innych
zaś (np. Wehmer, Pflanzenstoffe, 1929, t. I, s. 523, t. II, s.
1286; tom uzupełniający, 1935, s. 80) Ephedra intermedia
Schnk. var. tibetica Stapf., E. equisetina Bunge i inne. Również berlińska dysertacja, której autorem był Tang Teng-Han
(1929), potwierdziła wyniki niektórych z wcześniejszych
prac na temat efedryny, dostarczając jednocześnie dalszej
literatury dotyczącej tego zagadnienia [4].
O stwierdzeniu L-efedryny i innych form tego alkaloidu w Ephedra vulgaris Rich. var. helvetica Hook et Thoms,
wspominał także Wolfes (1930). Natomiast Wasicky (1932)
podaje, że sprowadzany z Chin narkotyk Mupen-Ma-Huang
pochodzi z Ephedra equisetina Bunge, podczas gdy narkotyk Tsaopen-Ma-Huang pozyskiwany jest z Ephedra sinica
Stapf. lub Ephedra Shennungiana Tang, europejskiego towaru importowanego [4].
Wyizolowana z ziela przęśli efedryna w lecznictwie
stosowana jest w postaci chlorowodorku Ephedrinum hydrochloricum [20], obecnie otrzymywanego syntetycznie
i działającego dwa razy słabiej od naturalnej efedryny [22,
23]. Występuje on pod różnymi synonimami i nazwami
handlowymi jak: Efedryny chlorowodorek, Ephedrini hydrochloridum, L-(-) Ephedrine hydrochloride, Efedrina
clorhidrato, Ephedrin hydrochlorid, phenylmethylaminopropanolum; chlorowodorek L (-)-erytro-i-fenylo-2metyloaminoipropanolu-1 [12].
Alkaloid w formie czystej ma postać bezbarwnych kryształów lub białego krystalicznego proszku o gorzkim smaku, bez zapachu oraz o temperaturze topnienia 217-220oC.
Efedryna jest wrażliwa na światło, dlatego pod jego wpływem ciemnieje. Jest łatwo rozpuszczalna w wodzie (3,5 cz.)
oraz alkoholach (w spirytusie 7 cz.) i trudno rozpuszczalna
w chloroformie, zaś nierozpuszczalna w eterze i parafinie.
Wodne roztwory mają odczyn obojętny lub lekko kwaśny
(pH 50 mg/ml 4,5-6,0) [12, 25].
Chlorowodorek efedryny sklasyfikowany jest jako produkt szkodliwy. Działa po połknięciu, natomiast podczas
ogrzewania, powyżej temperatury 181 ºC wydzielają się
szkodliwe dla zdrowia opary. Po zanieczyszczeniu skóry
oraz oczu działa lekko drażniąco. W działaniu ogólnoustrojowym powoduje skurcze, wzrost ciśnienia krwi, mdłości
i duszności oraz prowadzi do zakłócenia funkcjonowania
nerek. Stosowany może być wyłącznie w recepturze aptecznej jako środek psychotropowy [25].
Działanie efedryny jest podobne do występującej
w organizmie adrenaliny [6]. Działa ona słabiej, za to dłużej
i wolniej. Natomiast ośrodkowy układ nerwowy pobudza
silniej niż adrenalina [12]. Efedryna w przeciwieństwie do
endogennej adrenaliny nie ulega rozkładowi w układzie pokarmowym [22, 26].
Działania farmakologiczne przęśli
jako rośliny psychoaktywnej
i silnie pobudzającej
Efedryna to związek adrenergiczny, uwalniający noradrenalinę. Zwęża obwodowe naczynia krwionośne skórne
oraz jelitowe podnosząc ciśnienie krwi, natomiast rozszerza
drogi oddechowe, głównie tchawicę i oskrzela [12, 14, 22].
Działa ośrodkowo-pobudzająco, a obwodowo - sympatykotonicznie. Hamuje ruchy perystaltyczne jelit. Silnie pobudza
ośrodkowy układ nerwowy, ośrodki wegetatywne, zwłaszcza
ośrodek naczynioruchowy i oddechowy. Pobudza czynności
serca poprzez zwiększenie siły skurczu mięśnia sercowego
oraz przyspieszenie akcji serca. Zwiększa napięcie mięśni,
wydolność fizyczną, zdolność postrzegania i zapamiętywania oraz ułatwia kojarzenie zdarzeń i zapamiętanych informacji [5, 6, 9, 26]. Pobudza psychicznie, zwiększa gotowość
i chęć do pracy fizycznej oraz aktywności psychicznej.
Efedryna działa również jak afrodyzjak. Jako surowiec
afrodyzjakalny (Remedia aphrodisiaca) pobudza wzwód
prącia i łechtaczki, wydłuża czas erekcji, zwiększa odbiór
doznań seksualnych, oraz wzmaga i wydłuża skurcze ejakulacyjne (podczas wytrysku nasienia) [12].
Kurczy zwieracz pęcherza moczowego hamując jego
opróżnianie.
Zastosowana miejscowo na skórę i błony śluzowe zwęża
naczynia krwionośne, co jest wykorzystywane przy leczeniu kataru [14], trądziku różowatego (Acne rosacea) oraz
teleangiektazji (na skórę), zwłaszcza w połączeniu z flawonoidami. Po podaniu dożylnym podnosi ciśnienie krwi na
około 20 minut. Po podaniu podskórnym zwiększa pojemność minutową serca przy mniejszym wzroście ciśnienia
krwi. Znosi skurcze mięśni gładkich oskrzeli i jelit, rozszerza źrenice [5, 12, 26, 27]. Efedryna stymuluje spalanie
tłuszczu dając nadwyżki energii [6] oraz wykazuje działanie
przeciwgorączkowe antipyreticum, napotne diaphoreticum
i żółciopędne holagogum [2].
Przedawkowanie efedryną wywołuje drżenie i ból mięśni, drgawki, motoryczny niepokój, częstoskurcz, bezsenność, gonitwę myśli oraz pocenie się [12, 13].
Zastosowanie
Ze względu na działanie efedryna stosowana jest w zapaściach, stanach podciśnienia, nieżytach jamy nosowogardłowej, w obrzęku Quinckego, w starczej rozedmie płuc,
w myasthenia gravis. W latach 40, 50 i 60 XX wieku stosowano ją przy kolce jelitowej oraz profilaktycznie w narkozie
i znieczuleniu lędźwiowym [12]. Z powodu działania rozluźniającego w narządach oddechowych, stosowana jest
również jako lekarstwo przeciwko astmie [6] i chorobom
płuc [19], zaś dzięki podwyższaniu ciśnienia tętniczego
krwi (skurcz naczyń oporowych) wykorzystywana w leczeniu niedociśnienia [26]. Ponadto w napadowej senności,
moczeniu nocnym, intoksykacji narkotykami, barbituranami, alkoholem oraz przy katarze siennym [3].
W wielu krajach przęśl znana jest jako środek odchudzający. Powoduje zmniejszenie uczucia głodu i apetytu oraz
spala rezerwy tłuszczu. Jest przez to jednym z najstarszych
legalnych środków energetyzujących i stanowi bazę do produkcji mieszanek z innymi substancjami roślinnymi (np. guarana, kofeina, magnez, minerały i witaminy), jako „Herbal
Energizer” lub „Herbal XTC” (np. Xtenzion, Ultra-Boost
i Stacker) [6, 24].
Ziele przęśli zawarte jest w kilku środkach homeopatycznych (np. Ephedrae herba recens-w chorobie Basedowa)
oraz stanowi składnik mieszanek ziołowych stosowanych
głównie w krajach azjatyckich [20]. Efedryna natomiast
wchodzi w skład kilku środków przeciwko przeziębieniu
[14], działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo [2], m.in.
hamuje rozwój wirusów grypy, zmniejsza obrzęki, szczególnie towarzyszące zewnętrznym czynnikom patogennym
[19]. Wpływa na regulację temperatury ciała poprzez efekt
napotny, który może się nasilać w wysokiej temperaturze
otoczenia. Po wstrzyknięciu efedryny podskórnie, nie obserwuje się nasilenia miejscowego efektu napotnego, dlatego
przypuszczalnie działa ona centralnie [19]. Odwar z gałązek
stosuje się w przeziębieniach, zwłaszcza z dreszczami i z
bólem głowy, w katarze siennym, w kaszlu, w astmie i w
osłabieniu nerek [2]. Przy astmie stosuje się świeże ziele lub
przygotowane z miodem [19]. Do dzisiaj rosnący również
w Himalajach gatunek Ephedra gerardiana jest w okresie
zimy stosowany w postaci proszku do wciągania nosem jako
39
środek ułatwiający oddychanie. Jest również składnikiem
specyfiku o działaniu wzmacniającym oraz eliksiru młodości. Ponadto ma znaczenie gospodarcze, bowiem wykorzystywany jest jako ważny pokarm zimowy dla kóz i jaków
[1, 2]. W Rosji Ephedrae herba conc. stosowany jest jako
środek moczopędny i wzmagający perystaltykę jelit [4].
Korzeń przęśli stosowany jest zewnętrznie w postaci
okładów w nadmiernym poceniu i poceniu nocnym, zwłaszcza w Chinach [20].
Obecne regionalne zastosowanie Ephedra sinica w obszarze jej występowania [1]:
Ayurveda
Herbata: przy przeziębieniach, kaszlu, zapaleniu oskrzeli, astmie, artretyzmie
Nepal
Tonik: przeciw astmie, katarowi siennemu, chorobom
dróg oddechowych
Tybet
Herbata: na odmłodzenie
Przecier: choroby krwi
Chiny
Herbata: przy katarze siennym, astmie, zapaleniu oskrzeli
dzo różniące się działania na organizm opisano jako herbaty, która–wyostrza zmysły, wzmaga czujność, stymuluje,
euforyzuje czy też pobudza afrodyzjakalnie. Należy jednak
pamiętać silna herbata może także wywoływać halucynacje.
Według badań [6, 24] objawy takiego działania pojawiają
się po upływie około 30-60 minut po jej spożyciu oraz po
upływie 20-40 minut po zażyciu w formie kapsułek, które
utrzymują się 6 do 10 godzin, a czasem dłużej.
Przeciwwskazania i działania niepożądane
Efedryny nie należy podawać osobom chorym na: nadciśnienie, nadczynność tarczycy, zaburzenia rytmu pracy serca, częstoskurcz, zaburzenia przekrwienia, cukrzycę, przy
problemach z krążeniem, w bezsenności, w okresie ciąży
oraz przy uprawianiu sportu wyczynowego.
Przęśl może wywoływać również niepożądane efekty
w połączeniu z innymi lekarstwami. Nie powinna być podawana równocześnie z glikozydami nasercowymi, z lekarstwami przeciwko astmie lub inhibitorami MAO (monoaminooksydazy) [6, 12, 13]. Inhibitory MAO (np. harmina, harmalina) wzmacniają i przedłużają działanie przęśli, powodując silne obciążenie dla układu krążenia [1, 24]. Wzmocnione działanie efedryny obserwuje się również w połączeniu
z kofeiną.
Fot. 5 Kwiat i owoc Ephedra distachya (http://www.awl.ch/
heilpflanzen/ephedra/index.htm)
Dawki i uzależnienie
Maksymalna dawka jednorazowa efedryny wynosi 50
mg, zaś dawka terapeutyczna 10-30 mg. Obecnie efedryna podawana jest doustnie w postaci tabletek i kropli oraz
przez nos w postaci aerozoli i kropli [12]. Jest stosowana
również w kroplach do oczu [23]. Dawniej aplikowano ją
również pozajelitowo. W pokrzywce pokarmowej u dzieci
podawana jest doustnie [12].
Jednorazowa, dopuszczalna dawka przęśli w Chinach
wynosi 6g, a w Wielkiej Brytanii 600 mg [2]. Działanie
dawki zależy m.in. od ciężaru ciała. U kobiet ze względu
na mniejszą wagę ciała działanie tej samej ilości efedryny
może być silniejsze niż u mężczyzn [24].
Przęśl często zażywa się w postaci naparu, którego bar-
40
Fot. 6 Bezlistne pędy z pąkami kwiatowymi u Ephedra intermedia (http://131.152.161.2/bilder/27/x/2769.jpg)
Ze względu na wyraźny wzrost sprawności organizmu
po zażyciu tego alkaloidu, połączone jego działanie z alkoholem może być niebezpieczne. Często osoby zażywające
mogą nie zauważyć działania alkoholu. Wówczas pomimo
poczucia trzeźwości, we krwi może znajdować się już około
2 promili alkoholu. Zjawisko takie jest mocno obciążające
dla wątroby i nerek oraz może spowodować silne odwodnienie organizmu [24].
Kompetentne, lokalne władze i służby medyczne państw
w których powszechnie dostępne są produkty spożywcze,
zwłaszcza napoje, zawierające dodatek efedryny ostrzegają przed nadużywaniem takich produktów czyli różnych
używek (min. napoje – w postaci herbat, płynów orzeźwiających, kapsułek z substancjami nie należącymi do leków).
W wielu przypadkach bowiem obserwuje się ich działania
uboczne: bezsenność, motoryczny niepokój, drażliwość,
bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia przy zatrzymywaniu wody i zaburzenia rytmu pracy serca. W odosobnionych przypadkach prowadzi to do drastycznego wzrostu
ciśnienia krwi, apopleksji lub zawału serca ze skutkiem
śmiertelnym [14].
Efedryna działa pobudzająco na układ współczulny bezpośrednio na receptory α-adrenergiczne i β-adrenergiczne
oraz pośrednio poprzez uwalnianie noradrenaliny z zakończeń nerwowych. Przy powtarzanym podawaniu występuje
zjawisko tachyfilaksji. Każda następna dawka podawana w
krótkim czasie powoduje mniejszy skutek farmakologiczny
[26]. Ponieważ tolerancja organizmu wzrasta a uzyskanie
podobnych efektów wymaga zażywania coraz większych
dawek, długotrwałe stosowanie może prowadzić do uzależnienia psychicznego [14, 24, 26]. Ponadto częste używanie,
a w konsekwencji stałe zwiększanie dawek powoduje negatywne działania uboczne takie jak: uczucie trwałego zmęczenia i przygnębienia, zaburzenia snu, wzmożone pocenie
się, problemy z krążeniem [1, 24].
Efedryna chemicznie jest bardzo podobna do amfetaminy [6], dlatego jej zażywanie może powodować pozytywny
wynik testu na obecność amfetaminy [24].
Dostępność i regulacje prawne
W Stanach Zjednoczonych dostępne są bez ograniczeń
suplementy diety (Dietary Supplement) zawierające ziele
przęśli, sprzedawane jako środek wyszczuplający, anaboliczny, obniżający apetyt, przeciw katarowi siennemu, podnoszący sprawność organizmu oraz jako afrodyzjak. Prowadzone w tym kraju badania wskazują, że przedawkowanie
i niewłaściwe stosowanie inhibitorów MAO może w konsekwencji prowadzić do śmierci. W USA znana jest również
mocno skoncentrowana przęśl jako „Cloud9” lub „HerbalEcstasy” [1]. Również w Niemczech, Holandii i Austrii
dostępne są podobne suplementy diety o działaniu wyszczuplającym oraz podnoszącym sprawność organizmu [1, 14].
W Niemczech zażycie produktów zawierających efedrynę
nie pozwala na prowadzenie pojazdów. Efedryna znajduje
się też w rejestrze środków dopingowych Niemieckiego
Związku Sportowego oraz Międzynarodowego Komitetu
Olimpijskiego [14] i często używana jest jako środek dopingujący [22, 26]. Przęśl stosowana jest również jako naturalny „Red-Bull”, który powoduje bezsenność, natomiast
jako środek pobudzający sprzyja wzmożonej aktywności
seksualnej.
Obecnie, z powodu udokumentowanego niebezpiecznego działania farmakologicznego efedrynowych wyciągów
z przęśli i wobec pojawiania się również licznych niepożądanych efektów fizjologicznych po ich zażyciu (np. w postaci suplementu diety), a nawet odnotowanych przypadkach
śmiertelnych, alkaloidy te odgrywają w lecznictwie jedynie podrzędną rolę. Niemiecki Instytut Federalny Ochrony
Zdrowia Konsumenta i Weterynarii oraz Instytut Federalny
Lekarstw i Produktów Medycznych ostrzegają przed produktami zawierającymi przęśl, po tym jak w USA rozpoznano co najmniej 10 wypadków śmiertelnych w związku
z suplementami diety zawierającymi Ephedrae herba [14].
Administracja Food and Drug (FDA) Stanów Zjednoczonych, będąca kompetentną władzą do rejestrowania leków i kontroli żywności, zapowiedziała wkrótce zakazanie
sprzedaży wszystkich produktów zawierających alkaloid
efedrynę. Dotyczy to więc wszystkich preparatów, które zawierają części rośliny z gatunku przęśl chińska, szczególnie
ziele przęśli Ephedrae herba i produkowane z niego ekstrakty. W uzasadnieniu podano niebezpieczeństwo dla zdrowia
wynikające z niekontrolowanego przyjmowania preparatów
zawierających efedrynę, a objawiające się zawałem serca
i udarem mózgu [28].
Dla Szwajcarii i wielu innych krajów europejskich
przytoczona decyzja FDA nie ma żadnych konsekwencji.
W Europie rynek roślin leczniczych regulowany jest zupełnie inaczej. Preparaty zawierające przęśl względnie efedrynę, zawsze były już sprzedawane na podstawie recepty.
W USA praktycznie nie zarejestrowano żadnego fitoterapeutyku (preparatu leczniczego pochodzenia roślinnego). Są
one sprzedawane jako suplementy diety, w znacznym stopniu wyłączone spod kontroli jaką stosuje się przy lekach.
W Szwajcarii i w większości innych krajów europejskich
fitoterapeutyki, których skuteczność jest znana, muszą być
podobnie jak chemioterapeutyki zarejestrowane przez odpowiednie urzędy - agendy ministerialne danego państwa.
Dzięki temu, podobnie jak w przypadku leków syntetycznych preparaty lecznicze o roślinnej proweniencji mają zagwarantowaną jakość i skuteczność a pacjenci-bezpieczeństwo. Dlatego też podkreśla się, że ten europejski system
stosowania fitoterapeutyków w odniesieniu do bezpieczeństwa korzystania z lekarstw, także w dobie globalizacji, powinien zostać bezwarunkowo zachowany [28].
W przeszłości od czasu do czasu lekarze przepisywali
mikstury zawierające przęśl jako środek skuteczny przeciw
astmie lub do ogólnej stymulacji organizmu. Dzisiaj natomiast
w Europie Ephedra sinica ma znaczenie drugorzędne, również
wśród specjalistów terapeutów medycznych zorientowanych
na fitoterapię, i traktowana jest jako medycznie nieprzydatna. Służy raczej jako surowiec przemysłowy do wyrobu L-efedryny, choć w krajach z których pochodzi ma jeszcze pewne
znaczenie lecznicze [7]. W Europie do leczenia odpowiednich
dolegliwości stosowane są bardziej nowoczesne leki, po części
pochodne efedryny, których stosunek korzyści do ryzyka stosowania jest istotnie lepszy niż przy Ephedra sinica [28].
Wykorzystywanie ekstraktu z przęśli chińskiej objęte jest zakazem m.in. w Australii, Kanadzie, Estonii, Finlandii, Irlandii,
Holandii, Nowej Zelandii, Norwegii, USA i na Węgrzech [6].
41
Piśmiennictwo (wybór):
1. www.wurzelwerk.at/thema/kraeuterkistl08.php
2. Zielińska E.: Księga zielarska. Wydawnictwo FOX s.c.
Wrocław 1997.
3. Sarwa A.: Wielki leksykon roślin leczniczych. Książka
i Wiedza. Warszawa 3001.
4. www.henriettesherbal.com/eclectic/madaus/ephedra.html
5. Duke J. A.: Handbook of Medicinal Herbs. CRC PRESS.
Boca Raton-London-New York-Washington 3002.
6. www.azarius.at/smartshop/energy/energy_herbs/ephedra_extract/
7. Rumińska A., Ożarowski A. (red.): Leksykon roślin
leczniczych. PWRiL. Warszawa 1990.
8. Schilcher H., Kammerer S. Leitfaden Phytoterapie.
Urban & Fischer Verlag München-Jena 3000.
9. Capasso F. i wsp.: Phytoterapy.-A 14 . Quick Reference
to Herbal Medicine. Springer Berlin-Heidelberg-New
York-Hong Kong-London-Milan-Paris-Tokyo
10. Jędrzejko K., Klama H., Żarnowiec J. Zarys wiedzy
o roślinach leczniczych. Redakcja naukowa Krzysztof
Jędrzejko. Śląska Akademia Medyczna w Katowicach.
Katowice 1997.
11. Jędrzejko K. Medicinal plants and herbal materials in
use in Poland: a check list. Wykaz roślin i surowców
leczniczych stosowanych w Polsce. Śląska Akademia
Medyczna w Katowicach. Katowice 2001.
12. Różański H.: Środki roślinne stosowane w leczeniu
układu nerwowego cz. IV. Z nami zdrowiej – magazyn
dla farmaceutów. 3007, 4: 11-12
42
13. www.heilkraeuter.de/lexikon/ephedra.htm
14. www.heilpflanzen-suchmaschine.de
15. Szweykowscy A, J.: Słownik botaniczny. Wiedza Powszechna. Warszawa 1993.
16. Anioł-Kwiatkowska J.: Wielojęzyczny słownik florystyczny. Wydawnictwo UW. Warszawa 3003.
17. Sou-Ping. Chinese Materia Medica. Chemistry, Pharmacology and Applications. Harwood Academic Publisher. Amsterdam 1998.
18. www.giftpflanzen.com/ephedra_distachya.html
19. Materia Medica-Chińska Farmakopea Ziołowa: 442444
20. Strzelecka H., Kowalski J. (red.): Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN. Warszawa 2000.
21. Podbielkowski Z., Sudnik-Wójcikowska B.: Słownik
roślin użytkowych. PWRiL. Warszawa 2003.
22. Kohlmünzer S.: Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Warszawa 2003.
23. www.farmakognozja.farmacja.pl/alkaloid/4efedryn.
html
24. www.suchtzentrum.de/drugscouts/dsv3/stoff/ephedrin.
html
25. www.pharma-cosmetic.com.pl/index.php?strona,doc,pol,glowna,0,0,175,1,0,ant.html
26. www.pl.wikipedia.org/wiki/Efedryna
27. Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.
(red. nauk.): Fitoterapia i leki roślinne. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL. Warszawa 2007.
28. www.smgp.ch/medien/medizf/2004/01/0107d.html
English for Pharmacists,
czyli jak przygotować się do egzaminu z języka angielskiego,
który wymagany jest do specjalizacji.
Read the text and complete the activities which follow:
Otitis media
Otitis media (infection of the middle ear) is usually the spread of infection along the Eustachian tube from the pharynx.
There is fever, rapid pulse rate, deafness and intense earache. The eardrum becomes inflamed and oedematous. If the
drum perforates pus discharges from the ear, with relief of pain.
Treatment: local heat, ephedrine inhalation or nasal drops, systemic antibiotic and analgesic. If the pus is present, incision
of the drum to drain the pus is necessary. A discharging ear should be mopped out and kept covered. Inadequate therapy
leads to mastoiditis, chronic otitis media and deafness. Other complications are facial palsy and lateral sinus thrombosis.
Also, pain behind the ear or headache, vomiting and photophobia should be reported.
Words:
middle ear – ucho środkowe
spread – rozprzestrzeniać, roznosić (np. chorobę)
Eustachian tube – trąbka Eustachiusza
pharynx – gardziel, gardło
fever – gorączka
rapid – szybki
deafness – głuchota
earache – ból ucha
eardrum – błona bębenkowa ucha
the eardrum becomes inflamed and oedematous – błona bębenkowa ucha staje się zapalna i obrzękła
perforate – perforować, dziurawić
pus – ropa
discharge – wydzielać się
analgesic – środek przeciwbólowy
incision – nacięcie
drain – drenować, sączkować
mop out – wycierać
mastoiditis – zapalenie wyrostka sutkowatego
lateral – boczny
sinus - zatoka
thrombosis – zakrzepica
TASKS:
I.
II.
III.
In the text find all the words and phrases you don’t understand. Use your dictionary and translate them. Look
up their pronunciation in the dictionary.
Read the text aloud.
Can you ask in English the following questions:
1. Co może być powodem zapalenia ucha środkowego?
2. Jakie są symptomy infekcji ucha środkowego?
3. Jakie jest leczenie zapalenia ucha środkowego?
4. Kiedy jest konieczne nacięcie błony bębenkowej ucha?
5. Jakie są możliwe komplikacje?
Look for the answers on this page.
IV.
Translate the text into Polish.
Drodzy Czytelnicy!
Równolegle do English Booster Dose, przygotowałyśmy inny cykl spotkań z językiem angielskim, English for Pharmacists.
W cyklu tym, wykorzystując wieloletnie doświadczenie Anny W. Kierczak, jako egzaminatora specjalistycznego języka
angielskiego, pragniemy pomóc Państwu przygotować się do egzaminu z języka wymaganego do specjalizacji. Prosimy
o nadsyłanie Waszych opinii, uwag i sugestii.
E-mail: [email protected]
Adres: Studium Języków Obcych Wydziału Farmaceutycznego ŚAM, ul. Ostrogórska 30, 41-200 Sosnowiec.
Anna W. Kierczak i Agata Sitko
Possible answers to Task III:
1. What can be the cause of otitis media?
2. What are the symptoms of the middle ear infection?
3. What is the treatment of otitis media?
4. When is incision of the drum necessary?
5. What are the possible complications?
43
English Booster Dose 36
Take your booster dose of English! This is our next meeting with three friends. You can refresh your English while reading
about their everyday life. This time we may read about hiking.
Mountain hiking
Barbara: Don’t you think it’s high time to get together again? We haven’t been out for ages.
Jan: But whenever I called, you were busy with your girlfriends, or Tom was on one of his business trips.
Barbara: Maybe, but we can try to choose one weekend and go somewhere.
Tom: How about a weekend of hiking in the mountains?
Jan: Hiking? You know that I don’t have time for exercising and you want me to climb mountains?
Tom: We wouldn’t go anywhere high. Just getting out of the city would be nicer than meeting in a restaurant.
Barbara: That’s a great idea. I haven’t been hiking for ages but a walk in the mountains sounds terrific.
Jan: OK, if you both want to go… but I don’t think I have proper clothes for such a trip. Well, actually I don’t have any idea
what kind of clothes I need.
Tom: Nylon pants would be useful although you can do without them.
Jan: Nylon pants?
Tom: The new versions of nylon for hiking clothes are lighter, and more natural feeling than the old-fashioned ones. They
weigh very little and they dry quickly. Silk shirts are useful, too. They weigh about three ounces, are comfortable, and dry
quickly if they get wet. The new nylon-derivative hiking shirts are good too.
Barbara: I think that good shoes are the most important. A good pair of running shoes will do, or you can get hiking
shoes. They need to be light. High quality shoes will always have their soles stitched to the uppers, so check, if you are
shopping in a store.
Tom: You’re right. Nothing is as important as good shoes when you want to do some hiking, even if it’s not going to
be any serious hiking. You would also need some light rainwear. At this time of the year it can start raining anytime
and there’s nothing worse than wearing wet clothes. Anyhow, a rain protection in the mountains is more than just a
convenience. It is a safety item.
Jan: But what do you mean by “light”?
Tom: Lightweight rainwear means a rain jacket under 13 ounces, rain pants under 10 ounces, and ponchos under 16
ounces. I saw many hikers carry only a rain jacket, or a poncho because light hiking pants dry quickly when you are
moving. But this works well only when it isn’t too cold.
Barbara: Just don’t try this if you are wearing jeans. They take forever to dry and it is a good reason to never use them
for hiking. I did it once and I still regret it.
Jan: What about backpacks? Do you have any tips for me?
Tom: Again the most important feature is their weight. Lightweight backpacks weigh less than three pounds. There are
plenty of good packs under three pounds for almost all types of trips, so you won’t have any problems with buying one
like this. Some say that neither quality nor weight is as important if you will only be using a backpack for day hiking,
but I don’t agree. Even a day with an improper equipment can spoil all the joy of hiking.
Jan: Well, so now we should decide where to go!
Tom: And when!
Barbara: Are you busy in two weeks time?
Don’t forget
hiking – piesze wycieczki; piesze wędrówki
terrific – wspaniały; niesamowity
trip – wycieczka
nylon pants – nylonowe spodnie
you can do without them – możesz się bez nich obejść
old-fashioned – staromodne
silk – jedwab; jedwabny
ounce – uncja (28,35 g)
nylon-derivative – pochodne nylonu
running shoes will do – wystarczą buty do biegania
sole – podeszwa
stitched – przyszyte
upper – wierzch; cholewka
rainwear – ubranie przeciwdeszczowe
convenience – wygoda
a safety item – element bezpieczeństwa
poncho – ponczo
they take forever to dry – schną wieki całe
regret – żałować
backpack – plecak
tip – wskazówka, rada
neither quality nor weight – ani jakość, ani waga
improper – niewłaściwy; nieodpowiedni
Drodzy Czytelnicy!
Mamy nadzieję, że zaciekawiła Was nasza propozycja krótkich spotkań z językiem angielskim. Chętnie poznamy Waszą
opinię. Czekamy na Wasze uwagi, komentarze, sugestie oraz propozycje i oczekiwania. Nasz e-mail: engcent@slam.
katowice.pl Nasz adres: Studium Języków Obcych Wydziału Farmaceutycznego SUM, ul. Ostrogórska 30, 41-200
Sosnowiec.
Agata Sitko, Anna.W. Kierczak
44
Wydawnictwo Kwieciński poleca
RECEPTURA
DLA LEKARZY, STUDENTÓW MEDYCYNY I STOMATOLOGII
Pod redakcją
Przemysława Nowaka
Zbigniewa S. Hermana
Ryszarda Brusa
2005
Farmaceutyczny
Przegląd Naukowy
Miesięcznik
Prosimy o wypełnienie kuponu drukowanymi literami
o dokonanie wpłat na poczcie lub w banku.
Będziemy wdzięczni za użycie naszego kuponu.
Pierwszy egzemplarz pisma w ramach wykupionej prenumeraty otrzymająPaństwo po około 2 tygodniach
od dokonania wpłaty.
Dodatkowych informacji udziela Dział Prenumeraty
i Kolportażu:
Grupa Dr. A. R. Kwiecińskiego
TEL. 033 817 38 99
WYDAWCA
Nr rachunku odbiorcy:
0
PRENUMERATA
74 1050 1070 1000 0090 6083 4158
43-303 Bielsko-Biała, ul. Wiśniowa 25/2
74 1050 1070 1000 0090 6083 4158
ODBIORCA:
kwota:.......................................................................................
wpłacający:..............................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
Zamawiam
PRENUMERATA FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY
FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY
Nr ............
Nr rachunku odbiorcy:
0
74 1050 1070 1000 0090 6083 4158
43-303 Bielsko-Biała, ul. Wiśniowa 25/2
74 1050 1070 1000 0090 6083 4158
ODBIORCA:
kwota:.......................................................................................
wpłacający:..............................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
Zamawiam
FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY
Nr ............
PRENUMERATA FARMACEUTYCZNY PRZEGLĄD NAUKOWY

Scientific Review in Pharmacy - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Transkrypt

Podobne dokumenty

Analiza DNA - praktyka - Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Ocena dystrybucji subtypów endogennych retrowirusów PERV w

Przęśl chiĘska %PHEDRA SINICA 3TAPF. i inne gatunki z tego

Zmiana poziomu ekspresji syncytyny I w komórkach linii HEK293 po