Rozdział 1. Pojęcie i znamiona działalności gospodarczej

Transkrypt

Marek Barowicz
Jak prowadziç
dzia∏alnoÊç gospodarczà?
Aspekty prawne
Wydawnictwo C.H. Beck
Warszawa 2008
Moim Rodzicom
Moim Rodzicom
Wydawca: Joanna Perzyńska
Redakcja merytoryczna: Ewdokia Cydejko
Projekt okładki i stron tytułowych: Grażyna Faltyn
Ilustracja na okładce: © 2008 iStock International Inc.
Seria: Zarządzanie
Podseria: Przedsiębiorczość
© Wydawnictwo C.H. Beck 2008
Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o., ul. Bonifraterska 17
00-203 Warszawa, tel. (22) 33 77 600
Skład i łamanie: Studio Graficzne MIMO, Michał Moczarski, tel. (22) 642 01 18
Druk i oprawa: WDG Drukarnia w Gdyni Sp. z o.o.
ISBN 978-83-255-0236-2
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Rozdział 1. Pojęcie i znamiona działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Rozdział 2. Pojęcie przedsiębiorczości, przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy . . . . . . . . . . . .
15
Rozdział 3. Formy prawne działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Działalność jednoosobowa prowadzona przez osobę fizyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Działalność gospodarcza w formie spółek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.1. Spółki osobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.2. Spółki kapitałowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Działalność gospodarcza na warunkach samozatrudnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
21
22
26
34
37
Rozdział 4. Procedury rozpoczynania działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Kolejność czynności rejestracyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Wymogi formalnoprawne rozpoczynania działalności gospodarczej przez osobę
fizyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1. Wpis do ewidencji działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2. Rejestracja w urzędzie statystycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.3. Rejestracja w urzędzie skarbowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.4. Rejestracja w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.5. Czynności bankowe (rachunek bankowy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.6. Inne wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.6.1. Obowiązki publicznoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.6.2. Zasady obrotu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.6.3. Techniczne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej . . . . . . . . . .
4.2.6.4. Prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Wymogi formalnoprawne rozpoczynania działalności gospodarczej w formie
spółek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.1. Wpis do Krajowego Rejestru Sądowego w sądzie rejestrowym . . . . . . . . . . . . . . . .
41
41
51
51
52
53
59
68
70
71
72
74
80
85
85
5
SpiS treści
4.3.2. Rejestracja w urzędzie statystycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3.3. Rejestracja w urzędzie skarbowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Wybór formy opodatkowania działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.1. Przesłanki wyboru formy opodatkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.2. Opodatkowanie osób fizycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.2.1. Ryczałt kwotowy (karta podatkowa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.2.2. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.2.3. Zasady ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.3. Opodatkowanie osób prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5. Dofinansowanie działalności z urzędu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.6. Wydatki związane z podejmowaniem działalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.7. Opracowanie planu biznesowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
92
92
94
94
100
100
104
110
129
130
132
133
Rozdział 5. Procedury związane z prowadzeniem działalności gospodarczej . . . . . . . . .
5.1. Działalność jednoosobowa prowadzona przez osobę fizyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.1. Wymogi ewidencyjne względem gminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.2. Wymogi podatkowe względem urzędu skarbowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.3. Wymogi ubezpieczeniowe względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych . . . . . .
5.1.4. Wymogi ewidencyjne względem urzędu statystycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.5. Wymogi rachunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.6. Inne wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.6.1. Obowiązki publicznoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Działalność gospodarcza prowadzona w formie spółek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.1. Wymogi rejestrowe względem sądu rejestrowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2. Wymogi podatkowe względem urzędu skarbowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.3. Wymogi rachunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.4. Inne wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Wymagania w zakresie oznakowania CE i systemu HACCP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4. Wymogi kadrowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. Programy wsparcia przedsiębiorczości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6. Prerogatywy kontrolne państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6.1. Obowiązki publicznoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6.2. Zasady obrotu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6.3. Techniczne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6.4. Prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6.5. Podania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
141
141
142
143
150
153
154
164
164
166
168
172
172
174
175
175
175
175
186
191
217
237
238
248
254
260
266
6
SpiS treści
Rozdział 6. Procedury związane z zawieszeniem działalności gospodarczej . . . . . . . . . . 267
Rozdział 7. Procedury związane z zakończeniem działalności gospodarczej . . . . . . . . . .
7.1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.1. Rozwiązanie działalności jednoosobowej prowadzonej przez osobę
fizyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.2. Likwidacja i rozwiązanie spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.3. Upadłość i rozwiązanie przedsiębiorstwa (przedsiębiorcy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.4. Łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Wymogi rejestrowe względem sądu rejestrowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3. Wymogi podatkowe względem urzędu skarbowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4. Wymogi ubezpieczeniowe względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych . . . . . . . . . . .
7.5. Wymogi ewidencyjne względem urzędu statystycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.6. Wymogi rachunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
273
274
280
284
288
289
292
293
294
Rozdział 8. Prawnokarny aspekt obrotu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1. Obowiązki publicznoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2. Zasady obrotu gospodarczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.3. Techniczne aspekty prowadzenia działalności gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.4. Prawo pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.5. Mandaty karne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.6. Instytucja interpretacji skarbowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
297
300
305
313
316
320
321
273
273
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Strony internetowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Wykaz aktów prawnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Wykaz wzorów pism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Słownik pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
7
Wstęp
Podejmowanie, wykonywanie oraz ustanie działalności gospodarczej uwarunkowane jest obowiązującymi uregulowaniami i procedurami prawnymi. Potencjalni
przedsiębiorcy planujący rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej mają
możliwość wyboru jej formy prawnej oraz sposobu dokonywania rozliczeń z instytucjami publicznoprawnymi, głównie organami podatkowymi. Po spełnieniu określonych przesłanek mogą liczyć także na pomoc państwa, zwłaszcza na etapie otwierania
działalności. Przepisy w tej materii cechuje podejście dość liberalne, co nie oznacza
braku zbędnej biurokracji. Istnieje jednak pozytywna tendencja do kompleksowego
i systemowego unormowania rozwiązań w dziedzinie aktywności gospodarczej przedsiębiorców pod kątem ich przejrzystości i spójności oraz uproszczenia mechanizmów
rejestracyjno-rozliczeniowych. Przejawem tego typu działań legislacyjnych są kolejne
nowelizacje poszczególnych aktów prawnych w przedmiocie działalności gospodarczej,
uwzględniające ogólne normy UE. Takie podejście z założenia powinno przełożyć się
na eliminację uznaniowości organów administracji państwowej i wątpliwości interpretacyjnych przedsiębiorców, z równoczesnym pożytkiem dla samego procesu rzeczywistej harmonizacji poszczególnych gałęzi prawa gospodarczego.
Należy mieć świadomość, że regulacje unijne mogą wywierać w konkretnych przypadkach bezpośredni skutek na sytuację prawną przedsiębiorców. W razie ewentualnej niezgodności (sprzeczności) z prawodawstwem krajowym mają one pierwszeństwo
w zastosowaniu (o ile są wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe). Wymóg prowspólnotowej wykładni przepisów krajowych traktowany jest bowiem przez Europejski
Trybunał Sprawiedliwości (ETS) jako jeden z kluczowych obowiązków państw członkowskich1.
1
Por. art. 10 i 249 Traktatu z dnia 25 marca 1957 r. ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz.U.
04.90.864/2 ze zm.), zwanego dalej w skrócie TWE. Państwa członkowskie powinny podejmować wszelkie starania w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z działań instytucji UE. Parlament
Europejski wspólnie z Radą, a także Rada i Komisja uchwalają rozporządzenia i dyrektywy oraz podejmują decyzje. Rozporządzenia mają zasięg ogólny; wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we
wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywy wiążą adresatów, do których są kierowane w kontek-
9
WStęp
Intencją autora książki jest przedstawienie i omówienie formalnoprawnych kwestii dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstw i przedsiębiorców w obrocie gospodarczym w myśl obowiązujących przepisów prawnych, interpretacji skarbowych oraz
wykładni i orzecznictwa sądowego. Praca składa się z czterech części, podzielonych na
siedem bloków tematycznych. Część pierwsza obejmuje problematykę ogólną, związaną
z działalnością gospodarczą, rolą i znaczeniem w gospodarce przedsiębiorstw i przedsiębiorców, jako podmiotów praw i obowiązków wynikających z wykonywania działalności gospodarczej. Część druga ma charakter merytoryczny. Składa się z czterech
rozdziałów, obejmujących prawne zagadnienia w aspekcie instytucji rozpoczynania,
prowadzenia i ustania (zawieszenia lub zakończenia) działalności gospodarczej przedsiębiorstw z uwzględnieniem ich formy prawnej. W ostatnich dwóch częściach przedstawiono koncepcję prawnokarnej ochrony obrotu gospodarczego oraz instytucji interpretacji skarbowej.
Książka przeznaczona jest dla osób zajmujących się teoretycznie i zawodowo zagadnieniem prowadzenia działalności gospodarczej. Pomocna może być także w procesie kształcenia studentów studiów licencjackich, magisterskich i doktoranckich na
wydziałach zarządzania i ekonomii oraz na kierunkach, których program nauczania
przewiduje omawianą tematykę. Kompleksowe ujęcie problematyki przedsiębiorczości
sprawia, że publikacja jest przydatna zarówno dla pracowników naukowych uczelni
ekonomicznych i szkół biznesu, osób pragnących założyć swój biznes, potencjalnych
przedsiębiorców, jak i praktyków – właścicieli, członków rad nadzorczych, menedżerów
zarządzających przedsiębiorstwem, doradców biznesowych i podatkowych, a także pracowników administracji publicznej i organów kontroli państwowej.
ście rezultatu, który ma być osiągnięty. Pozostawiają jednak organom krajowym swobodę co do wyboru
formy i środków. Podobną rolę odgrywają decyzje. Instytucje krajowe (organy podatkowe i sądy administracyjne) stosują z reguły przepisy unijne w formie pośredniej, orzekając na podstawie polskiego porządku prawnego, ukształtowanego zgodnie z brzmieniem i celem norm wspólnotowych. Źródło zasady
pośredniej skuteczności prawa europejskiego stanowi art. 10 TWE (por. Zubrzycki 2006, s. 10). Wagę
poszanowania zasady proeuropejskiej wykładni przepisów krajowych podkreślają wyroki Trybunału
Sprawiedliwości: z dnia 7 września 2006 r., znak C-187/05, z dnia 30 listopada 2006 r., znak C-32/05,
z dnia 13 marca 2007 r., znak C-432/05.
10
Rozdział
Pojęcie i znamiona
1
działalności gosPodarczej
Fundamentem ustroju gospodarczego, w myśl art. 20 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)1, jest społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej2, własności prywatnej
oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Ograniczenie wolności
działalności gospodarczej może wynikać jedynie z przepisów prawa i wyłącznie z uwagi na ważny interes publiczny (art. 22 Konstytucji RP). Konstytucja stwarza również
prawne podstawy nakładania obowiązków podatkowych na społeczeństwo, w tym
także przedsiębiorców. Nakładanie podatków i innych danin publicznych, określanie
podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków wynika
z art. 217 Konstytucji RP.
Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne
dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami
prawa (art. 6 ust. 1 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
(Dz.U. z 2007 r., Nr 155, poz. 1095, t.j. ze zm.)3. Organ administracji publicznej nie może
żądać ani uzależniać swojej decyzji w sprawie podjęcia, wykonywania lub zakończenia
działalności gospodarczej przez zainteresowaną osobę od spełnienia przez nią dodatkowych warunków, w szczególności przedłożenia dokumentów lub ujawnienia danych,
nieprzewidzianych przepisami prawa (art. 6 ust. 2 SwobDziałGospU).
1
Zwanej dalej w skrócie Konstytucją RP.
Działalność gospodarcza (lub działalność) będzie zasadniczo oznaczać pozarolniczą działalność
gospodarczą.
3
Zwanej dalej w skrócie SwobDziałGospU.
2
11
rozdział 1. pojęcie i znamiona działalności goSpodarczej
Stosownie do art. 2 SwobDziałGospU, działalność gospodarcza obejmuje zarobkową (ukierunkowaną na osiągnięcie zysku) działalność
wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową
oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową
(w dziedzinie wolnych zawodów), wykonywaną
w sposób zorganizowany i ciągły4. Za działalność gospodarczą nie uważa się natomiast
działalności w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez
rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych
innych usług związanych z pobytem turystów (art. 3 SwobDziałGospU). Za działalność
gospodarczą uważa się również wykonywanie wolnego zawodu, a także każdą inną działalność zarobkową wykonywaną we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek,
nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność do przedsiębiorców (art. 3 pkt 9 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa; Dz.U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60, t.j. ze zm.)5.6
Naczelną zasadą prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców jest zasada uczciwej konkurencji
i poszanowanie dobrych obyczajów
oraz słusznych interesów konsumentów (art. 17 SwobDziałGospU).
DEFINICJA
Dla celów opodatkowania podatkiem od towarów i usług, w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy
z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze. zm.), przez pojęcie działalności gospodarczej należy rozumieć wszelką działalność producentów, handlowców lub
usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana
jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar jej wykonywania w sposób częstotliwy.
Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów
lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych6.
Z definicji tej wynika, że działalnością gospodarczą dla celów podatku VAT jest obrót gospodarczy o charakterze profesjonalnym. Bez znaczenia dla bycia podatnikiem
VAT jest efekt prowadzonej działalności (generowanie dochodów, ponoszenie strat)
(Zubrzycki 2006, s. 346 i 350).
Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się czynności
wykonywanych w ramach stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej
oraz spółdzielczego stosunku pracy, o których mowa w art. 12 ust. 1–6 Ustawy z dnia
4
Działalność wykonywana w sposób zorganizowany oznacza działalność uporządkowaną, zaplanowaną, podporządkowaną wspólnemu celowi i konsekwentnie realizowaną. Z kolei cecha ciągłości działalności świadczy o względnie stałym, powtarzalnym zamiarze jej wykonywania (Powałowski, Koroluk
2005, s. 36).
5
Zwanej dalej w skrócie OrdPod.
6
Podobne brzmienie pojęcia „działalności gospodarczej” zawierają przepisy unijne (por. art. 9 ust. 1
i art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku
od wartości dodanej (Dz.U.UE.L.06.347.1 ze zm.), zwanej dalej w skrócie Dyrektywą 2006/112/WE.
12
26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r., Nr 14,
poz. 176, t.j. ze zm.)7 oraz czynności, z tytułu których przychody zostały wymienione
w art. 13 pkt 2–9 PDOFiZ8, pod warunkiem jednak, że z tytułu wykonania tych czynności wykonawca związany jest ze zlecającym prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny między zlecającym i wykonującym zlecane czynności co do warunków ich
wykonywania, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wobec osób trzecich.
Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się również usług
twórców i artystów w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych9, wynagradzanych w formie honorariów za przekazanie lub udzielenie licencji do
praw autorskich lub praw artystycznego wykonania, w tym również wynagradzanych
za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi (art. 15 ust. 3 i 3a ustawy o VAT).
W rozumieniu podatku dochodowego od osób fizycznych działalność gospodarcza
(pozarolnicza działalność gospodarcza) oznacza działalność zarobkową (wytwórczą,
budowlaną, handlową, usługową, działalność polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż, a także wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości
niematerialnych i prawnych), prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane
do innych przychodów ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–9 PDOFiZ10
(art. 5a pkt 6 PDOFiZ). Za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki (art. 5b ust. 1 PDOFiZ):
• odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat i wykonanie tych czynności,
z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych ponosi
zlecający ich wykonanie;
• czynności te wykonywane są pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez zlecającego ich wykonanie;
7
Zwanej dalej w skrócie PDOFiZ.
Będą to czynności z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej i publicystycznej, działalności duchownych, osiągane z innego tytułu niż umowa
o pracę, działalności polskich arbitrów uczestniczących w procesach arbitrażowych z partnerami zagranicznymi, czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich, czynności
biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym, czynności z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy-zlecenia lub umowy o dzieło, uzyskiwane wyłącznie od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej nieposiadającej
osobowości prawnej, czynności w ramach zawartych umów o zarządzanie przedsiębiorstwem i kontraktów menedżerskich.
9
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2006 r., Nr 90,
poz. 631, t.j. ze zm.).
10
A więc z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy, członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, pracy nakładczej, emerytury, renty, działalności wykonywanej osobiście, działów specjalnych
produkcji rolnej, nieruchomości lub ich części, najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy, kapitałów
pieniężnych i praw majątkowych, odpłatnego zbycia nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do
domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, prawa wieczystego użytkowania gruntów.
8
13
• wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.
Art. 5a pkt 6 oraz art. 5b ust. 1 PDOFiZ mają charakter komplementarny, uzupełniający. Dodanie do ustawy podatkowej art. 5b, zgodnie z intencją ustawodawcy, ma zapobiec angażowaniu byłych pracowników jako pozornie samodzielnych przedsiębiorców.
Może więc budzić pewne obawy podatników świadczących czynności na zasadzie samozatrudnienia.
W literaturze przedmiotu (Kosacka-Łędzewicz, Olszewski 2006, s. 23–24) wymienia się następujące cechy działalności gospodarczej:
• profesjonalny charakter, przez który należy rozumieć znajomość przez przedsiębiorcę obowiązującego prawa oraz posiadanie przezeń wiadomości i umiejętności
fachowych na poziomie wymaganym w obowiązujących przepisach; profesjonalizm
oznacza także należytą staranność w zakresie prowadzonej działalności, na poziomie wyższym od przeciętnego, osiągniętą w drodze specjalistycznego wykształcenia zawodowego lub praktycznego doskonalenia zawodowego;
• podporządkowanie regułom opłacalności i zysku;
• powtarzalność działań;
• uczestnictwo w obrocie gospodarczym.
Według innego autora (Wędzki 2003, s. 16) do głównych cech różnych form prawnych działalności gospodarczej zaliczają się:
• wyodrębnienie aktywów (majątku) przedsiębiorstwa oraz źródeł jego finansowania,
których zasadniczy udział stanowi z reguły kapitał wnoszony przez właścicieli;
• prowadzenie przez przedsiębiorstwo działalności o charakterze zarobkowym;
• możliwość dostosowania formy prawnej do skali działalności i relacji między współwłaścicielami przedsiębiorstwa;
• powierzenie zarządzania przedsiębiorstwem niektórym wspólnikom oraz wykwalifikowanym menedżerom;
• wynagradzanie właścicieli przedsiębiorstwa za ryzyko straty w formie dywidendy
i innych świadczeń o podobnym charakterze;
• wykorzystanie zasad rachunkowości do wewnętrznej kontroli kondycji finansowej
przedsiębiorstwa.
14
Rozdział
Pojęcie Przedsiębiorczości,
2
Przedsiębiorstwa
i Przedsiębiorcy
W języku potocznym przez pojęcie przedsiębiorczości rozumie się zdolność do
podejmowania przez przedsiębiorcę działań (przedsięwzięć) dla celów zarobkowych.
Na przedsiębiorczość składa się zespół cech i zachowań przedsiębiorcy1, determinujących osiąganie sukcesów w organizowaniu i kierowaniu przedsiębiorstwem (Matusiak
2005, s. 127–128). Przedsiębiorczość stanowi określony sposób zachowania polegający na zdolności i chęci ponoszenia ryzyka, skłonności do innowacji oraz podejmowania działań gospodarczych w celu wykorzystania nadarzających się szans w otoczeniu
(Drozdowski, Matczak 2004, s. 5).
W języku ekonomicznym przedsiębiorczość oznacza (Matusiak 2005, s. 128–129):
• takie łączenie i angażowanie do prowadzonego w warunkach niepewności i ryzyka
biznesu wymaganych czynników wytwórczych2, aby zapewnić zysk osobie lub grupie osób pełniących funkcje przedsiębiorcy;
• zorganizowany, społeczny proces tworzenia i wykorzystywania szans. Obejmuje on
inicjatywę i podjęcie określonego działania, przygotowanie i rozwój nowych pro1
Wizerunek przedsiębiorcy wyznaczają takie cechy, jak: samodzielność w podejmowaniu decyzji,
uwzględnianie ryzyka i niepewności, duża motywacja w dążeniu do sukcesu, strategiczne myślenie, odgrywanie aktywnej roli w przedsiębiorstwie, umiejętność negocjacji i mediacji. Behawioralne postrzeganie
przedsiębiorcy opiera się na sposobie pełnienia przezeń funkcji kierowniczych. Podejście takie cechuje: strategiczna orientacja, wykorzystywanie pojawiających się okazji rynkowych, efektywne wykorzystanie dostępnych środków, pełna kontrola nad posiadanymi zasobami, bezpośredni kontakt ze wszystkimi pracownikami
i całym otoczeniem dzięki dostosowanej do tego typu komunikacji struktury zarządzania, ekwiwalentność
systemu zarządzania, w którym wynagrodzenie stanowi ekwiwalent za osiągnięte wyniki (Matusiak 2005,
s. 129–130).
2
Pracy, ziemi, kapitału oraz informacji.
15
rozdział 2. pojęcie przedSiębiorczości, przedSiębiorStWa i przedSiębiorcy
duktów, technologii lub usług, słowem – takie zarządzanie biznesem, aby mógł się
rozwijać i przynieść oczekiwane efekty.
Nieodłącznym elementem każdej gospodarki są przedsiębiorcy i prowadzone
przez nich przedsiębiorstwa. Dzięki podejmowanej działalności gospodarczej tworzą
oni zasadniczą część produktu krajowego brutto (PKB). Definicja przedsiębiorstwa
może obejmować dwa układy odniesienia: płaszczyznę ekonomiczną oraz płaszczyznę
prawną.
DEFINICJA
W znaczeniu ekonomicznym przedsiębiorstwo można zdefiniować jako zespół finansowych,
rzeczowych i osobowych zasobów, zorganizowanych i skoordynowanych w celu prowadzenia działalności gospodarczej, związanej z produkcją dóbr i świadczeniem usług. Przez przedsiębiorstwo
można nadto rozumieć osobę lub zespół osób wyposażonych w majątek, prowadzących działalność gospodarczą (Wąsikiewicz-Rusnak 2005, s. 9).
Według Machały (2006, s. 9) przedsiębiorstwo jest odrębnym bytem ekonomicznym produkującym i sprzedającym na rachunek i ryzyko właściciela dobra i usługi,
którego jedynym lub jednym z wielu celów jest maksymalizacja zysków. W literaturze przedmiotu (Altkorn, Kramer 1998, s. 200) przedsiębiorstwo jest również określane jako podmiot gospodarczy, prowadzący działalność produkcyjną, handlową lub
usługową w celu osiągnięcia zysku, wyodrębniony w sensie organizacyjnym, prawnym
i majątkowym.
W znaczeniu prawnym w myśl art. 551 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks
cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)3, przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem (kompleksem) składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonym do
prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności (poniższa lista
nie wyczerpuje składników przedsiębiorstwa):
• oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (firma przedsiębiorstwa);
• własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów
i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
• prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz
prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
• wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
• koncesje, licencje i zezwolenia;
• patenty i inne prawa własności przemysłowej;
• majątkowe prawa autorskie i pokrewne;
• tajemnice przedsiębiorstwa;
• księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
3
16
Zwanej dalej w skrócie KC.
Przedsiębiorstwa można klasyfikować w zależności od różnych kryteriów (tab. 2.1).
Tabela 2.1. Klasyfikacja przedsiębiorstw
Kryterium
Rodzaje przedsiębiorstw
Forma prawna
Działalność jednoosobowa prowadzona przez osobę izyczną, spółki, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie
Forma własności
Prywatne, państwowe, jednostek samorządu terytorialnego (komunalne), zagraniczne
Wielkość
Mikro, małe, średnie, duże
Zakres przedmiotowy prowadzoProdukcyjne, handlowe, usługowe
nej działalności gospodarczeja
Skala prowadzonej działalności
a
Regionalne, krajowe, międzynarodowe
Rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej powinien być zgodny z polską klasyfikacją działalności.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Wąsikiewicz-Rusnak 2005, s. 13–19; Stróżycki 2002, s. 113–114.
Przedsiębiorstwa spełniają dwie zasadnicze funkcje, do których można zaliczyć
(por. Dudycz 2005, s. 9):
• łączenie, organizowanie i maksymalizowanie skuteczności pracy i kapitału w procesie produkcji oraz dystrybucji towarów i usług;
• maksymalizowanie korzyści dla współwłaścicieli.
Spełnienie powyższych funkcji uzależnione jest od stopnia współdziałania podmiotów związanych z przedsiębiorstwem, a więc jego właścicieli, pracowników i menedżerów, dostawców, klientów.
Jak wcześniej zasygnalizowano, przedsiębiorstwo prowadzone jest przez przedsiębiorcę. W literaturze przedmiotu (Matusiak 2005, s. 128–131) pojęcie przedsiębiorcy oznacza człowieka prowadzącego nastawioną na zysk działalność gospodarczą
i ponoszącego z tego tytułu ryzyko oraz pełną odpowiedzialność za osiągnięte efekty.
Podjęcie działalności gospodarczej stanowi odpowiedź przedsiębiorcy na zidentyfikowaną w najbliższym otoczeniu rynkowym okazję. Jest on innowatorem, organizatorem
i koordynatorem działalności gospodarczej.
Przedsiębiorcą może być osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna
niebędąca osobą prawą, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą (art. 4 ust. 1 SwobDziałGospU). Za
przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej
przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 2 SwobDziałGospU). Wynika z tego, że
przedsiębiorcami mogą być spółki handlowe. Nie są natomiast przedsiębiorcami spółki cywilne. Pewne wątpliwości budzi możliwość podjęcia działalności gospodarczej
przez osobę niepełnoletnią, która nie ukończyła 18 lat. Kwestię tę wyjaśnił Naczelny
Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 19 stycznia 1998 r., stwierdzając, że niepełnoletni (małoletni) nie może być przedsiębiorcą z uwagi na brak możliwości wykonywania
17
działalności we własnym imieniu. Nie posiada on bowiem pełnej zdolności do czynności prawnych, dlatego działalność gospodarczą wykonywałby w jego imieniu przedstawiciel ustawowy.
Podobnie definiowany jest przedsiębiorca w art. 431 KC, który stanowi, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niebędąca osobą
prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu
działalność gospodarczą lub zawodową. Przedsiębiorca działa pod firmą, którą należy
ujawnić we właściwym rejestrze4 (art. 432 § 1–2 KC). W tabeli 2.2 przedstawiono klasyfikację przedsiębiorców ze względu na ich wielkość.
Tabela 2.2. Różnice między mikro, małym i średnim przedsiębiorcą
Przedsiębiorca
Kryterium
mikro
mały
średni
mniej niż
Średnioroczne zatrudnienie (liczba pracowników w przeliczeniu na pełne etaty)
10
50
250
Roczny obrót netto (w mln euro)
2
10
50
Suma bilansowa (w mln euro)
2
10
43
Źródło: art. 104–106 SwobDziałGospU.
Przedsiębiorca pełni w procesach gospodarczych następujące funkcje (por. Matusiak
2005, s. 131):
• organizuje i kieruje przedsiębiorstwem;
• podejmuje decyzje o wykorzystywaniu i koordynowaniu dostępnych zasobów;
• tworzy lub odkrywa nowe możliwości i okazje o charakterze rynkowym, inwestycyjnym;
• posiada zdolność do kalkulacji ryzyka;
• działa w warunkach niepewności;
• implementuje innowacje.
W ramach prowadzonej działalności gospodarczej przedsiębiorców obciąża wiele
obowiązków, do których zalicza się następujące (art. 18–21 SwobDziałGospU):
• spełnianie określonych prawem warunków wykonywania działalności, w tym dotyczących ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska;
• zapewnienie wykonywania czynności w ramach działalności bezpośrednio przez
osoby legitymujące się posiadaniem uprawnień zawodowych, niezbędnych przy
4
Chodzi tu o rejestr przedsiębiorców, który prowadzą sądy rejonowe, zwane też sądami gospodarczymi lub rejestrowymi (art. 1 ust. 2 pkt 1 oraz art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 2007 r., Nr 168, poz. 1186, t.j.), zwanej dalej ustawą o KRS).
18
wykonywaniu danej kategorii działalności (pod warunkiem jednak, że tak stanowią przepisy szczególne);
• oznaczanie towarów wprowadzanych do obrotu, tzn. zamieszczanie na nich, ich
opakowaniu, etykiecie lub instrukcji informacji w języku polskim, zawierających co
najmniej firmę i adres przedsiębiorcy oraz nazwę towaru5;
• podawanie w ofercie co najmniej firmy, numeru NIP, siedziby i adresu przedsiębiorcy w przypadku oferowania przezeń towarów i usług w sprzedaży bezpośredniej
lub sprzedaży na odległość za pośrednictwem środków masowego przekazu, sieci
teleinformatycznych lub druków bezadresowych.
Przedsiębiorcy są podmiotami prawa gospodarczego, obejmującego prawo prywatne (na którym opiera się prawo cywilne) i publiczne (na którym opiera się prawo administracyjne). W ramach prawa prywatnego, regulującego proces nawiązywania między
indywidualnymi podmiotami relacji społecznych o charakterze najczęściej umownym
(obrót gospodarczy), przedsiębiorcy mogą kształtować treść stosunków prawnych,
uwzględniając własne interesy gospodarcze w sposób autonomiczny6. W ramach prawa publicznego pojawiają się natomiast organy władzy administracyjnej, powołane do
realizacji interesu ogólnego, wspólnego dla określonej społeczności. Przysługują im
ustawowe kompetencje jednostronnego (władczego) kształtowania prawnej sytuacji
(ustroju) przedsiębiorców. Państwo, działając poprzez swoje instytucje publiczne, z jednej strony zapewnia, z drugiej zaś wprowadza określone ograniczenia (ramy) swobody
działalności gospodarczej w formie reguł, obowiązków i ciężarów. Ich respektowanie
podlega kontroli ze strony państwa, a wszelkie naruszenia zagrożone są sankcjami.
5
Organem powołanym do ochrony interesów i praw konsumentów jest Państwowa Inspekcja
Handlowa. Jej zadaniem jest kontrola przedsiębiorców w zakresie oznaczenia przez nich firmy i jej widoczności dla klientów, prawidłowości umieszczania cen na towarach oraz rozpatrywania reklamacji.
6
W granicach jednak oznaczonych dobrem powszechnym lub normami etycznymi (moralnymi).
19

Rozdział 1. Pojęcie i znamiona działalności gospodarczej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zobacz - Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa

Technika w praktyce: zajęcia krawieckie

sem. - Instytut Anglistyki