dockatalog dobrych praktyk
download 
Reklamacja Transkrypt
katalog dobrych praktyk
KATALOG DOBRYCH PRAKTYK Publikacja została wydana w ramach projektu MAŁOPOLSKIE INSTYTUCJE KULTURY W SIECI WSPÓŁPRACY OPERA EUROPA, Małopolski Regionalny Program Operacyjny 2007–2013, Działanie 8.2 Budowanie pozycji Małopolski w europejskich sieciach współpracy 4 / Europejskie dni operowe Europejskie Dni Operowe 2013 Ponad 100 instytucji i stowarzyszeń operowych z Europy i spoza tego kontynentu otworzyło swoje podwoje w dniach 11 i 12 maja 2013 roku, podczas weekendu najbliższego Dniu Europy. Motywem przewodnim siódmej edycji wydarzenia była opera jako plac zabaw. Wybrane hasło miało na celu otwarcie się na wspólną przestrzeń dla sztuki, w której widzowie i słuchacze spotykają się z artystami. Zabawa jest bowiem czymś więcej, niż nam się wydaje: jest bowiem czynnością kluczową dla procesu twórczego. Przynosi wymierne korzyści społeczne, gdyż otwiera nowe światy, budując kreatywne europejskie społeczeństwa. Katalog dobrych praktyk / 5 W programie edycji w 2013 roku pojawiły się różnorodne formy twórczej zabawy: poszukiwanie skarbów, konkursy z nagrodami w postaci biletów na spektakle, koncerty w niecodziennych lokalizacjach i nieoczekiwanych miejscach (w czasie niedzielnego targu, pomiędzy rododendronami w ogrodzie botanicznym, na placach zabaw...), seminaria dla początkujących widzów, sceniczne pikniki, karaoke, telebimy, chóry społecznościowe... 6 / Europejskie dni operowe Europejskie Dni Operowe to dla wszystkich uroczyste wydarzenie, i równocześnie brama do świata opery. Wspierają one koncepcję opery otwartej i nieelitarnej, która łamie tradycyjne stereotypy i uprzedzenia. Europejskie Dni Operowe to wspólna inicjatywa OPERA EUROPA, europejskiej organizacji zrzeszającej profesjonalne instytucje i festiwale operowe, oraz RESEO, Europejskiej Sieci na Rzecz Edukacji w Dziedzinie Opery i Tańca (European Network for Opera and Dance Education), przy współpracy z Réunion des Opéras de France, UK’s National Opera Coordinating Committee oraz hiszpańską Ópera XXI. Katalog dobrych praktyk / 7 8 / Europejskie dni operowe Zabawa jako antidotum Motyw przewodni Europejskich Dni Operowych 2013 – Opera: plac zabaw – angażuje europejskie teatry i instytucje operowe w proces zabawy. Plac zabaw to znakomite miejsce, aby rzucić wyzwanie konwencjom i uwolnić twórczą ekspresję, aby przełamać bariery, zarówno w naszych organizacjach, jak i całym sektorze operowym, a także nawiązać płaszczyznę porozumienia w relacjach ze społecznością lokalną europejskich miast i regionów. Zabawa jest tak naprawdę sposobem bycia. Bez względu na różnorakie wykorzystanie elementów ludycznych na przestrzeni wieków pozostają one kluczowe dla filozofii kultury. Katalog dobrych praktyk / 9 Skłonność do zabawy tkwi w ludzkiej naturze. „Zabawa jest starsza niż kultura, ponieważ kultura, jakkolwiek byśmy jej nie określili, zawsze jest konsekwencją funkcjonowania społeczeństwa ludzkiego” – mówił duński historyk i jeden z twórców współczesnej historii kultury, Johan Huizinga (1872–1945). Huizinga przedstawił koncepcję, że człowiek to homo ludens, istota „zabawowa”, dla której rozrywka, humor i wypoczynek pełnią istotną rolę w funkcjonowaniu w kulturze i społeczeństwie. Argumentował to faktem, że zabawa stanowi podstawę i bodziec dla każdej ludzkiej ekspresji, jest również warunkiem niezbędnym do tworzenia kultury. „Przenika całe życie, niczym ferment”. Opera, jako platforma, która uwzględnia interakcję, włączającą różne formy sztuki, może być zatem postrzegana jako zabawa w pełnym tego słowa znaczeniu. „Cywilizacja jest, na swoich najwcześniejszych etapach, «odgrywana»” – zauważał Huizinga. 10 / Europejskie dni operowe Powinniśmy się bawić, ponieważ zabawa oznacza wolność. „Człowiek bawi się tylko wtedy, gdy stanowi istotę ludzką w pełnym tego słowa znaczeniu, a jest nią w pełni jedynie wtedy, gdy się bawi” – pisał Friedrich Schiller (1759–1805). W swoich Listach o estetycznym wychowaniu człowieka (1794), przekonywał, że stan prawdziwej estetycznej wolności osiągnąć można poprzez pęd do (Spieltrieb). Schiller docenia rolę zabawy jako czynnika pośredniczącego, który zapobiega dezintegracji istoty ludzkości poprzez godzenie ze sobą formy i sensu, rozsądku i natury, popędów formalnych i zmysłowych, wolności i konieczności. Zabawa pozwala obu stronom ludzkiej natury w pełni się rozwinąć i zjednoczyć. Popęd zabawy to estetyczny bodziec, który zapewnia jednostce możliwość wznieść się ponad wewnętrzne i zewnętrzne ograniczenia i który pozwala jej doświadczyć fizycznej i duchowej wolności: „Pomiędzy impulsem formalnym i materialnym powinna istnieć wspólnota – to znaczy, powinien zadziałać instynkt zabawy – ponieważ jest to jedyny możliwy rodzaj jedności pomiędzy rzeczywistością a formą, przypadkiem a koniecznością, stanem bierności a wolnością, dzięki którym koncepcja ludzkości jest kompletna”. Katalog dobrych praktyk / 11 Królestwo zabawy jest czymś niezwykle ekscytującym, ponieważ jest niestałe. Zabawa tworzy pewne pośrednie pole wzajemnego oddziaływania osobistej i twórczej rzeczywistości oraz doświadczenia kontroli rzeczywistych przedmiotów. To zabawa ustanawia reguły, a jednocześnie sam fakt, że jest zabawą, powoduje, że ludzka nieograniczona kreatywność rzuca wyzwanie jakiemukolwiek ograniczeniu. Zabawa zawiera w sobie zarówno napięcie, jak i ukojenie, dzięki czemu rozwija dramaturgię czerpanej z niej przyjemności. Oto jak zabawa otwiera drzwi do nowego, kreatywnego królestwa, w którym naszkicować można przyszłą rzeczywistość i alternatywę dla codziennego życia. Dlatego też zabawa może być postrzegana jako działanie w kierunku osiagnięcia prawdziwej wolności. 12 / Europejskie dni operowe Zabawa a opera Dlaczego powinniśmy się bawić akurat w operze? Zabawa konwencjami i przełamywanie barier może być znakomitą odpowiedzią na sceptyczne nastroje doby kryzysu. I zarazem stanowić antidotum na nadmierną koturnowość, brak elastyczności i nudę wszechogarniającą – z natury antykreatywne – i nadmiernie zinstytucjonalizowane struktury hierarchiczne w branży operowej. Zabawa wprowadza język bezpośredniej interakcji, zamiast „dyplomatycznej” konwencjonalności. Jako forma sztuki, która dotyczy różnych artystycznych, kulturalnych i społecznych środowisk, opera jest nośnikiem popędu zabawy. Dlatego też gatunek ten może stać się „placem zabaw” dla społeczeństwa przyszłości, odkrywając przed nim alternatywne modele wspólnoty i współpracy. Katalog dobrych praktyk / 13 Dlaczego powinniśmy bawić się 11 i 12 maja? Europejskie Dni Operowe, których mottem w roku 2013 jest: Opera: plac zabaw, zwracają operę tym, do których ona należy – twórcom i widzom. Zachęcają do rozluźnienia tradycyjnych więzów tego gatunku i pozwalają publiczności być współautorami opery jako formy sztuki. To z kolei otwiera możliwość przeprowadzania eksperymentów i testowania alternatywnych formatów dla różnych wydarzeń i programów spoza codziennego repertuaru. Mobilizuje to także do wyjścia poza ustalone przez instytucję ramy i odkrywania nowych możliwości lokalnej, krajowej i międzynarodowej współpracy. Niekonwencjonalne i śmiałe projekty promujące sztukę operową i jej charakter mają potencjał, aby pobudzać i ożywiać związki instytucji operowych z „prawdziwym” życiem. 14 / Europejskie dni operowe Rok 2014 – 103 uczestników w 25 krajach Austria Dania Bregencja, Bregenzer Festspiele Aarhus, Den Jyske Opera Belgia Bruksela, La Monnaie/De Munt Bruksela, Opera Mobile Liège, Opéra Royal de Wallonie Czechy Kopenhaga, Royal Danish Opera Kopenhaga, Volksoper Copenhagen Odense, The Funen Opera Finlandia Helsinki, Finnish National Opera Savonlinna, Savonlinna Opera Festival Brno, National Theatre Brno Ostrava, National Moravian-Silesian Theatre Katalog dobrych praktyk / 15 Francja Paryż, Opéra national de Paris Aix-en-Provence, Festival d’Aix-en-Provence Paryż, Athénée Théâtre Louis-Jouvet Avignon, Opéra du Grand Avignon Reims, Opéra de Reims Bordeaux, Opéra national de Bordeaux Rennes, Opéra de Rennes Clermont-Ferrand, Centre Lyrique Rouen, Opéra de Rouen Haute-Normandie Clermont-Auvergne Compiègne, Théâtre Impérial De Compiègne Dijon, Opéra de Dijon Toulon, Opéra de Toulon Toulouse, Théâtre du Capitole Tours, Opéra de Tours Fos sur Mer, Plaisir et Partage Lyrique Holandia Lille, Opéra de Lille Groningen, Opera per tutti Limoges, Opéra de Limoge Rotterdam, Operadagen Rotterdam Lyon, Opéra national de Lyon Marseille, Opéra de Marseille Hiszpania Massy, Opéra de Massy Barcelona, Gran Teatre del Liceu Metz, Opéra-Théâtre de Metz Métropole Castellón de la Plana, Teatro Principal Montpellier, Opéra Orchestre national Granada, Festival international de Musica de Montpellier y Danza de Granada Nancy, Opéra national de Lorraine Madryt, Teatro Real Nantes, Angers Nantes Opéra Maó, Teatre Principa de Maó Nicea, Opéra de Nice Oviedo, Opera de Oviedo Orange, Chorégies d’Orange Palma di Mallorca, Teatre Principal de Palma Paryż, Théâtre des Champs-Elysées Pamplona, Asociación Gayarre de Amigos de Paryż, Opéra Comique 16 / Europejskie dni operowe la Ópera (AGAO) Peralada, Festival Castell de Peralada Niemcy Sevilla, Teatro de la Maestranza Darmstadt, Staatstheater Islandia Reykjavik, Icelandic Opera Irlandia Wexford, Wexford Opera Festival Litwa Düsseldorf, Deutsche Oper am Rhein Düsseldorf-Duisburg Gelsenkirchen, Musiktheater im Revier Heidelberg, Theater der Stadt Heidelberg Karlsruhe, Badisches Staatstheater Karlsruhe Magdeburg, Theater Magdeburg Stuttgart, Staatstheater Stuttgart Wilno, Academy of Music and Theatre Norwegia Wilno, Operomanija Oslo, Den Norske Opera og Ballett Wilno, Lithuanian National Opera and Ballet Stjørdal, Opera Trøndelag Theatre Wilno, Ministry of Culture of the Republic Lithuania Wilno, Lithuanian National Radio and Television (LRT) Wilno, Coffee House Šviežia Kava Łotwa Ryga, Latvian National Opera Polska Kraków, Opera Krakowska Nowy Sącz, Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ Poznań, Teatr Wielki Warszawa, Teatr Wielki-Opera Narodowa Wrocław, Opera Wrocławska Portugalia Lizbona, Teatro Nacional de São Carlos Katalog dobrych praktyk / 17 Rosja Ukraina Moskwa, Moscow Music Theater Lwów, National Academic Opera and Ballet „Helikon-Opera” Moskwa, Moscow State Music Theatre for Theatre Children and Young People Named After Wielka Brytania Natalia Sats Belfast, Northern Ireland Opera Rumunia Bukareszt, Bucharest National Opera Serbia Belgrad, Madlenianum Opera and Theatre Belgrad, Operosa Foundation Słowacja Košice, Statne Divadlo Košice Szwajcaria Bern, Konzert Theater Bern Szwecja Göteborg, GöteborgsOperan Sztokholm, Royal Swedish Opera 18 / Europejskie dni operowe Cardiff, Welsh National Opera Glasgow, Scottish Opera Leeds, Opera North Londyn, Royal Opera House Covent Garden Londyn, English National Opera Warwick, ETO - English Touring Opera Włochy Bolonia, Teatro Comunale di Bologna Como, AsLiCo/Teatro Sociale di Bologna Jesi, Fondazione Pergolesi Spontini Teatro G. B. Pergolesi Modena, Teatro Comunale Luciano Pavarotti Turyn, Teatro Regio di Torino Torre del Lago Puccini, Puccini Festival Treviso, Teatro Comunale Mario Del Monaco di Treviso Manifest Europejskich Dni Operowych # Każdego roku w czasie weekendu najbliższego dacie 9 maja (Dnia Europy) gmachy oper zarówno w Europie, jak i na innych kontynentach, otwierają swe wrota stałej oraz nowej publiczności, by celebrować sztukę operową oraz promować talent tych, którzy ją tworzą. # Europejskie Dni Operowe prezentują operę jako formę artystyczną. Ich celem jest wsparcie dla wprowadzenia opery do głównego nurtu działań kulturalnych i podniesienie jej roli we współczesnych społeczeństwach. Katalog dobrych praktyk / 19 # Opera w całym tego słowa znaczeniu jest europejską formą sztuki, ponieważ pokonuje ona narodowe i językowe bariery poprzez uniwersalny język muzyki. Jej podstawowe wartości i motywy są kluczowe dla kultury europejskiej, która jest częścią naszej wspólnej tożsamości. Z tego powodu Europejskie Dni Operowe odbywają się corocznie w weekend najbliższy dniu 9 maja, czyli Dnia Europy. # Dzisiejsza opera jest żywa i dynamiczna. Odkrywa niekonwencjonalne przestrzenie i formy, korzysta z najnowocześniejszych technologii i czerpie inspiracje ze świata, w którym dziś żyjemy. Odgrywa wiodącą rolę we współczesnym życiu artystycznym i kulturalnym oraz przyczynia się do rozwoju kreatywnego społeczeństwa. # Opera dociera do wszystkich. Europa potrzebuje kreatywnego społeczeństwa, aby się rozwijać – tak jak opera potrzebuje zaangażowania ze strony publiczności, aby pojawiały się innowacyjne formy sztuki, które odgrywają istotną rolę w życiu społecznym. Dostęp do opery powinien być zatem promowany wśród wszystkich obywateli Europy. 20 / Europejskie dni operowe Zespoły operowe są zachęcane, aby: * prezentować różnorodne działania, na które wstęp jest całkowicie bezpłatny, dla swojej stałej oraz nowej publiczności, takie jak warsztaty, zwiedzanie budynków operowych z przewodnikiem, debaty i wykłady, otwarte próby, specjalne pokazy i happeningi * skupiać swoje działania wokół konkretnego dorocznego tematu przewo dniego * zamieszczać logotyp Europejskich Dni Operowych we wszystkich swoich materiałach promocyjnych, podkreślając znaczenie Europejskich Dni Operowych jako interesującej i atrakcyjnej inicjatywy * koordynować swoje działania oraz wymieniać się doświadczeniami z innymi teatrami operowymi w kraju biorącymi udział w tym przedsięwzięciu Katalog dobrych praktyk / 21 * * angażować – w miarę możliwości – wszystkie swoje wewnętrzne komórki, podkreślając wkład wszystkich członków zespołu w realizację wydarzenia współpracować z lokalnymi stowarzyszeniami w celu rozwijania zainteresowania operą w ich środowiskach oraz przyciągnięcia nowej publiczności. Europejskie Dni Opery wspierają kampanię Europejskiej Akcji Kulturalnej pod nazwą: we are more – działaj na rzecz kultury w Europie. 22 / Europejskie dni operowe Najciekawsze zdarzenia w 2013 r. w ramach edycji Europejskich Dni Operowych odbywających się pod hasłem Opera: plac zabaw Konkursy Czy istnieje lepszy sposób na zachęcenie młodych widzów do odwiedzenia opery niż zorganizowanie konkursu z supernagrodami (m.in. biletami na spektakle) do wygrania? Poszukiwanie skarbu w czasie wędrówek po teatrze operowym czy po mieście może być niezwykle atrakcyjne i okazać się bardzo popularną grą wśród młodzieży – jak również wśród tych nie najmłodszych... Francuski Théâtre de Caen zorganizował konkurs, w którym do wygrania były bilety na próbę spektaklu L’Olimpiade Myslive ka, odbywającą się następnego dnia po konkursie. Opera w Brnie w Czechach zaproponowała dzieciom i dorosłym udział w poszukiwaniu skarbu w całym mieście. Baśnie i postaci z oper czekały na nich za każdym rogiem, ale przed dotarciem do mety należało wypełnić wiele niełatwych zadań… Katalog dobrych praktyk / 23 Opera na świeżym powietrzu Artyści – wyskakujący niczym królik z kapelusza – w zatłoczonych miejscach publicznych i zaczynający śpiewać – to zawsze zaskakujące zdarzenie, zwłaszcza, gdy zdarza się to w miejscach, gdzie ludzie najmniej spodziewają się usłyszeć arię operową, np. na niedzielnym targu czy w ogrodzie botanicznym! Opera de Caen ponownie zorganizowała taki „wyskok” śpiewaka spośród warzyw w czasie niedzielnego targu, podczas gdy na Festiwalu Operadagen w Rotterdamie muzyka operowa zabrzmiała w ogrodzie botanicznym podczas bukolicznego koncertu wśród rododendronów... Opera zdemistyfikowana Warsztaty, wykłady, quizy edukacyjne, sesje dla początkujących widzów, spektakle przedstawiające w pigułce publiczności całą historię opery – to sprawdzone metody, które umożliwiają poznanie alfabetu operowego w przystępny sposób. Szwedzka GöteborgsOperan opracowała nowy rodzaj seminariów – serię OperaForDummies (Opera dla opornych) zaadresowaną do operowych neofitów, których próbuje się zarazić nową pasją. 24 / Europejskie dni operowe Przebieranki i zabawa w odgrywanie ról Bals masqués, tematyczne bale przebierańców – czy istnieje lepszy sposób na pobudzenie wyobraźni, na podróż w czasie i przestrzeni? W Wielkiej Brytanii Welsh National Opera zakończyła trzyletni, artystyczny projekt realizowanym we Wrexham wydarzeniem „Sing-along an opera” („Śpiewaj operę”) – w postaci wirtualnej wycieczki przez historię opery w Odean Cinema w Eagles Meadow. Artyści zachęcali widzów, aby przyszli na pokaz w kostiumach, a na końcu wszyscy razem śpiewali znane arie... Opera Theatre Company poszła jeszcze dalej i zaproponowała publiczności dwa spektakle na świeżym powietrzu w widowiskowym otoczeniu Zamku w Dublinie, pozwalając każdemu z widzów zmienić się w księcia lub księżniczkę. Katalog dobrych praktyk / 25 Pokazy za pośrednictwem mediów Niektóre instytucje, na publicznych placach, organizują koncerty w formie pokazu na ogromnych ekranach, podczas gdy inne ograniczają się do nadawania online. Obie te formy zyskały nową publiczność. Festiwal w Glyndebourne zaproponował bezpośrednią transmisję ze spektaklu swojej nowej opery, Imago, w wykonaniu której wzięło udział 90 śpiewaków-amatorów, a którą można było obejrzeć bezpłatnie na stronie internetowej Festiwalu. Opera i jedzenie Scena może być znakomitym środkiem, służącym podróży publiczności w świat nowych doznań dzięki połączeniu przyjemności płynących z jedzenia i z muzyki! Opéra de Limoges przekształciła swoją scenerię w miejsce do urządzenia sobie pikniku na świeżym powietrzu. 26 / Europejskie dni operowe Europejskie Dni Operowe 2014 – wybrane wydarzenia edycji Wiele teatrów gościło zwiedzających, którym umożliwiono zwiedzanie zaplecza i kulis sceny, wraz z przewodnikiem – pracownikiem teatru. Z myślą o najmłodszych zorganizowano warsztaty, podczas których mali widzowie mogli odkryć, w jaki sposób powstają efekty specjalne, mogli także przymierzyć bajecznie kolorowe kostiumy i spróbować trudnej sztuki makijażu, zobaczyć, w jaki sposób montowane są dekoracje sceniczne i wziąć udział w otwartej próbie do spektaklu... Była to niezwykła okazja, aby zrozumieć, jak na co dzień działa opera. Te „drzwi otwarte”, wycieczki z przewodnikiem, karaoke z udziałem chóru operowego i sesje „opera dla początkujących” cieszyły się ogromnym zainteresowaniem. Każdego roku instytucje operowe, które z uwagą obserwują profil odwiedzających je osób, zauważają, że w Europejskich Dniach Operowych w większości uczestniczą nowi odwiedzający i są to głównie ludzie młodzi. Katalog dobrych praktyk / 27 Można zatem stwierdzić, że Europejskie Dni Operowe są potrzebne i stanowią szczególne wydarzenie dla lokalnych społeczności. Kalendarz opery europejskiej Dwanaście europejskich instytucji operowych podjęło wspólną pracę nad projektem znakomitej publikacji, która w roku 2015 będzie mogła być wyeksponowana na ścianie – kalendarza opery europejskiej! Efektowne zdjęcia ze spektakli i zapierające dech w piersiach widoki budynków i scen operowych można będzie teraz oglądać przez cały rok na własnej ścianie. Bregenz Festival (Austria), La Monnaie (Belgia), Duński Teatr Królewski (Dania), Savonlinna Opera Festival (Finlandia), Festival d’Aix-en-Provence (Francja), Badisches Staatstheater Karlsruhe (Niemcy), Teatro Sociale di Como (Włochy), Łotewska Opera Narodowa (Łotwa), Den Norske Opera og Ballett (Norwegia), Opera Helikon (Rosja), Teatro Real (Hiszpania) i Szwedzka Opera Królewska (Szwecja) – każda z tych instytucji ilustruje jeden miesiąc. Kalendarz będzie można nabyć w instytucjach uczestniczących w projekcie lub na stronie www.operadays.eu. 28 / Europejskie dni operowe Włoskie koleje Ferrovie dello Stato Italiane współpracują z włoską operą, wyświetlając przez cały operowy weekend w ramach EOD fragmenty spektakli na ekranach na włoskich stacjach. Podróż na Litwę Litewska Opera Narodowa, Litewska Akademia Muzyczna i Teatralna oraz Operomanija wspólnie opracowały bogaty program prezentowany przez różne instytucje promujące sztukę operową w całym kraju, w różnych miejscach, w tym także w plenerze. Specjalnie ułożony program pozwolił publiczności na uczestnictwo we wszystkich wydarzeniach, a ułatwiły je specjalnie przygotowane na tę okoliczność „mapy operowe”. Wydarzenia te miały miejsce głównie w Wilnie, ale odbył się także ogólnokrajowy flashmob, w którym uczestniczyły różne litewskie miasta. Katalog dobrych praktyk / 29 Brytyjska opera na żywo Brytyjskie instytucje operowe połączyły siły, aby stworzyć wyjątkowe wydarzenie realizowane za pomocą YouTube, dzięki czemu oglądać było można niezwykłe ujęcia zza kulis. To ambitne przedsięwzięcie, powstałe z myślą o każdym, kto chce zaznajomić się z operą, połączyło materiał filmowy kręcony na żywo z tym nadawanym przez internet, dzięki czemu można było zajrzeć za kulisy najznakomitszych teatrów operowych w całym kraju i poobserwować próby, usłyszeć największe gwiazdy, obalić kilka mitów z kręgu opery i odkryć, jakie elementy na co dzień składają się na realizację spektakli z gatunku sztuki integrującej wszystkie inne – czyli opery. To szansa, by doświadczyć wrażeń związanych z operą brytyjską „od środka”. Gospodarzem wydarzenia był Grand Theatre w Leeds, a migawki z całego kraju można było oglądać na żywo online. 30 / Europejskie dni operowe Wielkie postacie opery na ekranie Krótki wybór filmów, przedstawiających burzliwe biografie postaci, które trwale wpisały się w historię opery. Wieczna Callas Reżyseria: Franco Zeffirelli, w rolach głównych: Fanny Ardant, Jeremy Irons – 2001 Film biograficzny, częściowo zbeletryzowany W roku 1976 wielka sopranistka Maria Callas prowadzi klasztorne życie w domu, w głębokiej samotności, z sercem złamanym z powodu utraty głosu. Larry Kelly, jej dawny producent, proponuje jej sfilmowanie opery Carmen przez Katalog dobrych praktyk / 31 z synchronizowanie jej głosu z przeszłości z obecnymi obrazami. Callas waha się, ale ostatecznie przyjmuje propozycję. O Marii Callas Maria Callas była jedną z najsłynniejszych sopranistek XX wieku. Posiadała szczególną barwę głosu, łatwo rozpoznawalną, o szerokiej skali, umożliwiającą jej śpiewanie wielu różnych partii, a także wspaniały talent dramatyczny. Nazywano ją „la Divina” („Boska”). Za namową matki bardzo wcześnie zaczęła śpiewać i poświęciła swą młodość na kształcenie się w dziedzinie muzyki i opery. Stała się sławna w roku 1949, śpiewając w teatrze La Fenice w Wenecji na przemian dwie całkowicie odmienne partie wokalne w ciągu tego samego miesiąca, co było niebywałym osiągnięciem, lecz z drugiej strony było bardzo niekorzystne dla jej głosu. Uważała grę aktorską i śpiewanie za równie ważne. Zmieniła świat opery poprzez nowatorskie podejście do sztuki aktorskiej, zwłaszcza przez współpracę z reżyserem filmowym, Luchino Viscontim. Była też znana ze swojego mocnego temperamentu: niektórzy traktowali ją jako ekscentryczną i kapryśną diwę, lecz przede wszystkim była osobą wymagającą, szczególnie wobec siebie samej. 32 / Europejskie dni operowe Gnębiona przez prasę brukową, ze złamanym sercem z powodu nieudanego związku z greckim milionerem Arystotelesem Onassisem, straciła głos, zniszczony przez nadmierną presję. Ostatnią swą rolę na scenie wykonała w roku 1965 w Covent Garden jako Tosca, śpiewając „Vissi d’arte, vissi d’amore” („Żyłam dla sztuki, żyłam dla miłości”), co było podsumowaniem jej życia. Zmarła kilka lat później, w 1977 roku, samotna w swoim mieszkaniu w Paryżu. Katalog dobrych praktyk / 33 Farinelli Reżyseria: Gérard Corbiau, w rolach głównych: Stefano Dionisi, Enrico Lo Verso – 1994 Film biograficzny, częściowo zbeletryzowany Film odtwarza mit Farinellego, wielkiego kastrata z XVIII wieku, i przedstawia ważne epizody z jego życia, od Włoch po Londyn i Madryt, w tym także jego niewiarygodny sukces wśród europejskiej publiczności. W filmie imponujący głos Farinellego jest rezultatem zmiksowania głosu kontratenora i sopranu koloraturowego (Derek Lee Ragin i Ewa Małas-Godlewska) dzięki technikom opracowanym przez IRCAM, francuski instytut badawczo-twórczy muzyki współczesnej. O Farinellim Farinelli, który naprawdę nazywał się Carlo Broschi, był najsłynniejszym kastratem XVIII wieku. Urodził się 1705 roku we Włoszech i już w młodym wieku okazywał wyjątkowy talent wokalny. Jego kariera zaczęła się w roku 1720; w ciągu ponad dziesięciu lat występował na scenach włoskich, a czasami w Wiedniu i Niemczech. Publiczność oklaskiwała skalę jego niezwykłego głosu, jego doskonałą technikę i efektowne ozdobniki. Lecz w 1731 roku poznał cesarza 34 / Europejskie dni operowe rzymskiego Karola VI, który poradził mu, by śpiewał z większą prostotą i bardziej emocjonalnie. W roku 1730 Farinelli osiadł w Londynie i przyłączył się do towarzystwa teatralnego rywalizującego z Händlem, odnosząc wielkie sukcesy pośród publiczności angielskiej. W roku 1738 wyjechał z Anglii do Hiszpanii. Jego głos był tak wspaniały, że przez dziewięć lat wykonywał prywatne recitale dla pary królewskiej w celu wyleczenia króla Filipa V z depresji. Po śmierci króla Farinelli otrzymał od jego syna, Ferdynanda VI, tytuł szlachecki i stał się bardzo wpływową osobą na dworze. Po śmierci Ferdynanda powrócił do Bolonii, gdzie zmarł w 1782 roku. Sława Farinellego była tak wielka, że jego postać nadal budzi emocje – pomimo ponad 200 lat, które minęły od jego śmierci. Katalog dobrych praktyk / 35 Amadeusz Reżyseria: Milos Forman, w rolach głównych: F. Murray Abraham, Tom Hulce – 1989 Film biograficzny, częściowo zbeletryzowany Film stanowi rodzaj spowiedzi Antonio Salieriego, dawnego nadwornego kompozytora, wspomnienie śmierci Mozarta oraz swojej zazdrości i fascynacji młodym geniuszem… O Mozarcie Wolfgang Amadeusz Mozart jest zapewne najsłynniejszym kompozytorem wszechczasów. Jego operowe arcydzieła to Idomeneo, Die Entführung aus dem Serail, Le nozze di Figaro, Don Giovanni, Così fan tutte oraz Die Zauberflöte – opera, z której arie Królowej Nocy są szczególnie sławne. Urodził się w Salzburgu w 1756 roku. Był cudownym dzieckiem, mającym niewiarygodne uzdolnienia muzyczne. Nauczył się grać z nut a vista wcześniej niż czytać, a swoją pierwszą operę, Apollo et Hyacinthus, skomponował w wieku lat 11. Od 6. do 10. roku życia objeżdżał Europę ze swoim ojcem, zachwycając publiczność w każdym dużym mieście swoim talentem oraz niezwykłymi, jak na swój wiek, umiejętnościami. 36 / Europejskie dni operowe W roku 1780 osiadł w Wiedniu, gdzie prowadził burzliwe życie. Był bardzo płodny: komponował opery, sonaty, koncerty i symfonie. Pomimo powodzenia swoich dzieł nie zarabiał wiele pieniędzy i popadł w długi z powodu hulaszczego stylu życia. Przytłoczony pracą rozchorował się i umarł w 1791 roku przed 36. urodzinami. Jak na ironię losu, swoje ostatnie dzieło, słynne Requiem, pozostawił nieukończone. Katalog dobrych praktyk / 37 Podróż do opery Światła gmachu opery przygasają, milknie odgłos rozmów na widowni i ustępuje miejsca ciszy oczekiwania. Dyrygent podnosi swą batutę, napięcie po obu stronach kurtyny sięga szczytu… i wtedy, gdy zaczyna się muzyka, a kurtyna idzie w górę, głosy zaczynają śpiewać… wtedy zaczyna się magiczna Podróż. Jest to podróż muzyczna i teatralna, która przyciąga ludzi w całej Europie – i na całym świecie – od ponad 400 lat. Forma sztuki, zrodzona we Florencji około roku 1600, pełna aspiracji, żeby odrodzić antyczny być grecki dramat, wędrowała po kolejnych miastach włoskich, a następnie szturmem wdarła się do stolic europejskich, przez Anglię i Francję, nieustannie poszukając swojej formy, swojej nazwy – czy to będzie attonie in musica, festa teatrale, dramma musicale, favola regia czy tragedia musicale – czy opera. To poszukiwanie wciąż trwa, brak jest ostatecznej odpowiedzi na pytanie, czym jest „opera”: jedynie pewne jest to, że jest z pewnością formą sztuki współczesnej, codziennie kreowanej w gmachach operowych. „Gesamtkunstwerk” to ostateczne połączenie ludzkiego głosu, muzyki i orkiestry, dramatu, oświetlenia, ruchu i jeszcze wielu innych 38 / Europejskie dni operowe rzeczy. Podróż do opery nigdy więc nie dobiegnie końca. Ściśle powiązana z historią i rozwojem Europy, opera odzwierciedla też naszą własną podróż życia, nasze narodziny i poszukiwanie tożsamości, upływ czasu, przebieg zdarzeń, wzorzec narracji, tragedię i komedię, dramat, humor, ciszę i hałas. Apelujemy, aby przyłączyć się do idei realizacji Europejskich Dni Operowych w Podróży do Opery – rozwinięcia żagli i wpłynięcia wraz z innymi Europejczykami do krainy opery, która wciąż jeszcze czeka na odkrycie – albo na nieustanną eksplorację bez końca... Katalog dobrych praktyk / 39 Wydawca Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego ul. Długosza 3 33-300 Nowy Sącz tel. 18 44 82 610 www.mcksokol.pl Wszystkie zdjęcia pochodzą ze strony https://www.facebook.com/EuropeanOperaDays i przedstawiają działania w europejskich operach: w Amsterdamie (Holandia), Liège oraz Brukseli (Belgia), Skopje (Macedonia), Massy (Francja), Darmstadt (Niemcy).
