Podróże do miejsc pamięci

Gdybym ja to wiedział!
Wymiana trochę inaczej
Podróże do miejsc pamięci
Na przykładzie projektów realizowanych w MDSM Oświęcim
Geneza Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu
Już od początku lat sześćdziesiątych wiele młodych osób ze wschodnich i zachodnich Niemiec
brało udział w wyjazdach letnich do Polski, organizowanych przez Aktion Sühnezeichen (ASF,
Akcja Znak Pokuty), aby w byłych obozach koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau, Majdanek
i Stutthof prowadzić prace konserwacyjne, zajmować się współczesną historią Niemiec i w ten
sposób pozostawić po sobie znak pokuty. Brakowało jednak miejsca refleksji i możliwości
spotkania z polską młodzieżą, rozmowy z nią o stosunkach polsko-niemieckich i intensywnej pracy
nad historią. Pomysł Aktion Sühnezeichen Friedensdienste (Akcja Znak Pokuty Służba dla Pokoju)
założenia w Oświęcimiu Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży (MDSM), datuje się właśnie
na ten okres. Poeta Volker von Törne, inicjator i współfundator MDSM oraz wieloletni dyrektor
zarządzający ASF, tak opisał ten pomysł w rozprawie „Młodzież między historią a przyszłością"
(1979): „Zadaniem tego domu spotkań będzie ugoszczenie młodzieży z całego świata
przybywającej do Auschwitz i stworzenie jej możliwości do dyskusji o palących problemach
porozumienia i pojednania między narodami z historią w tle. Gdyż bez świadomości historycznej,
w której zawiera się także wiedza o Auschwitz, służba dla pokoju nie jest możliwa."
Koncepcja pedagogiczna
Podstawowym celem pracy pedagogicznej MDSM jest upamiętnianie i wspominanie historii, przy
czym na pierwszym planie stoi przekazywanie wiedzy o Auschwitz-Birkenau, o powstaniu i rozwoju
obozu, o jego ofiarach i oprawcach. Głównymi elementami edukacji obywatelskiej prowadzonej
przez MDSM są pośrednictwo w organizacji dostosowanych do grup oprowadzeń po Miejscu
Pamięci oraz samodzielna problemowa praca młodzieży, obejmująca zajęcia z różnymi
materiałami i źródłami historycznymi, literaturą, filmem i nowymi mediami. Także prace na terenie
miejsca pamięci mogą być formą zapoznania się z historią KL Auschwitz.
Szczególne miejsce w naszej działalności zajmują rozmowy ze świadkami historii. Spotkania te
dają młodzieży możliwość wysłuchania osobistych wspomnień osób, które przeżyły obóz oraz
zadawanie im pytań. Taka forma bezpośredniego kontaktu nie będzie już niedługo możliwa,
dlatego przesłanie tych, którzy przeżyli, staramy się przekazywać także w inny sposób. Już teraz
wykorzystujemy takie formy jak pisemne relacje, nagrania filmowe i dźwiękowe czy literaturę, jaka
zostaje po świadkach historii.
Zasadniczy cel porozumienia między narodami realizowany jest w naszych wielonarodowych
programach - młodzież zdobywa w nich umiejętności międzykulturowe i społeczne, które
w czasach coraz bardziej wielokulturowych społeczeństw europejskich stanowią element rozwoju
osobistego.
Trzecim zasadniczym celem edukacji historyczno-obywatelskiej jest wyposażenie młodzieży
w zdolność samodzielnego etyczno-moralnego rozróżniania wartości i bazuje na obrazie
dojrzałego i autonomicznego człowieka. Pokazujemy, jak rozwiązywać konflikty bez używania
przemocy w ramach demokratyczno-instytucjonalnych. Oferta projektowa i seminaryjna oparta jest
na zasadach edukacji uczestniczącej, która rozwija doświadczanie osobiste i działalność
społeczną jednostki. Ściśle związany jest z tym czwarty cel naszej pracy – socjalizacja i rozwój
osobowości. Dzięki zajęciom z historii chcemy uzmysłowić młodzieży konieczność zachowania
autonomii, autorefleksji i przejęcia odpowiedzialności oraz wiążącej się z nią przestrzeni działania.
Anna Meier
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
1 Gdybym ja to wiedział!
Wymiana trochę inaczej
Działalność programowa
Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży odwiedza rocznie 160 grup studyjnych z całego świata.
Dom stoi nad brzegiem rzeki Soły, między byłym obozem a starą częścią miasta, położoną po
drugiej stronie rzeki. Dysponujemy ponad 100 miejscami noclegowymi, salami konferencyjnymi,
jadalnią, kawiarnią i biblioteką. Budynek i cały teren zapewnia też wiele możliwości odosobnienia,
potrzebnego naszym gościom do "przetrawienia" wrażeń z całego dnia. MDSM ściśle współpracuje
z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau i Międzynarodowym Komitetem Oświęcimskim (IAK).
MDSM przygotowuje i realizuje rocznie około dwudziestu tematycznych, dwu- i trójstronnych
seminariów, warsztatów oraz projektów młodzieżowych dla osób niepełnosprawnych. Opiekuje się
także podróżami do miejsc pamięci. Takie podróże studyjne, zajmujące się historią KL AuschwitzBirkenau i tematami związanymi z tym obszarem, są od momentu powstania Domu w grudniu
1986 roku stałą częścią naszej działalności pedagogicznej, przy czym dla każdej grupy tworzony
jest indywidualny program. Z tej oferty korzystają najczęściej podmioty niepaństwowe pozaszkolne
i państwowe, takie jak grupy szkolne, organizacje kościelne, uczelnie wyższe i uniwersytety.
Wskazówki do przygotowania i przeprowadzenia podróży do miejsca pamięci
Decydując się na podróż do miejsca pamięci, należy dobrze się do niej przygotować,
uwzględniając dwa komponenty. W zależności od grupy przygotowanie może odbyć się podczas
zajęć lekcyjnych lub podczas dodatkowych spotkań przygotowawczych, które dadzą grupie
możliwość bliższego poznania się jeszcze przed wyjazdem. Przygotowania powinny koncentrować
się na przekazaniu wiedzy o historii Auschwitz oraz jej umiejscowieniu w szerszym kontekście
polityki okupacyjnej i polityki zagłady III Rzeszy.
Poza tym ważne jest także omówienie mechanizmów społecznych istniejących w Niemczech przed
II wojną światową, które rónież przyczyniły się do powstania Auschwitz i zagłady "osób gorszej
rasy". Aspekt społeczny może być dobrym punktem wyjścia do rozmowy o współczesności. Jeżeli
decydujemy się na podróż do Auschwitz, powinniśmy podczas przygotowania porozmawiać
o motywacji do udziału w takiej podróży. Dlaczego jadę do Auschwitz, co mnie tam czeka i co
oznacza to miejsce dla mnie jako Polaka czy Niemca oraz dla innych osób?
Dla niemieckich grup drugim ważnym elementem powinno być przygotowanie się do wyjazdu do
Polski. Możemy przeprowadzić minikurs językowy, przekazać informacje o historii, kulturze i życiu
codziennym, aby obudzić w niemieckiej młodzieży zainteresowanie sąsiadem. PNWM w swojej
ofercie wydawniczej ma kilka pomocnych pozycji.
Na pobyt w MDSM należy zaplanować 4 do 5 dni, tak aby mieć wystarczająco dużo czasu na
wspólną i indywidualną refleksję. Każdą grupą opiekuje się podczas przygotowania i realizacji
programu pracownik pedagogiczny MDSM. Przed podróżą pomagamy grupie w merytorycznym
i czasowym planowaniu programu, który organizujemy na miejscu. W ostatnich latach sprawdziły
się następujące elementy programu: wizyta w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, w tym w
obozie koncentracyjnym Auschwitz I i obozie zagłady Auschwitz-Birkenau. Na zwiedzanie obu
miejsc zalecamy zarezerwowanie dwóch dni. Poza tym oprowadzanie po mieście Oświęcim,
opowiadanie o jego żydowskiej histori i polskiej historii oraz współczesności są istotną częścią
pobytu w MDSM.
Szczególnie ważnym i bardzo emocjonalnym przeżyciem jest dla młodzieży rozmowa z osobą,
która przeżyła KL Auschwitz. Na takie spotkanie młodzież trzeba szczególnie przygotować, aby
podkreślić szczególność tego ponadpokoleniowego dialogu oraz jego wyjątkowość, zważywszy
nieubłaganie mijający czas.
Poza tym program pobytu można uzupełnić następującymi ofertami: filmy (w MDSM znajduje się
wideoteka), praca z literaturą zebraną w bibliotece MDSM, praca projektowa, zwiedzanie wystawy
Anna Meier
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
2 Gdybym ja to wiedział!
Wymiana trochę inaczej
artystycznej w Miejscu Pamięci, rozmowy z ekspertami oraz praca w archiwum w Miejscu Pamięci.
Podczas planowania podróży do Auschwitz należy nie zapominać o tym, że taka wizyta w miejscu
pamięci może uzupełnić lekcję historii, ale jej nie zastąpi. Bądźmy świadomi odpowiedzialności,
jaka związana jest ze zwiedzaniem tego miejsca z młodzieżą - wizytą, która nie kończy się
z wyjazdem do domu i której oddziaływanie powinno być trwałe. Dlatego zalecamy intensywne fazy
refleksji podczas pobytu w MDSM oraz rzetelne podsumowanie pobytu po powrocie. Mogą się one
odbywać np. w postaci wymyślonych i przygotowanych przez młodzież wystaw lub publikacji,
odkrywania śladów historii we własnej miejscowości oraz zaangażowania na rzecz ofiar.
O dofinansowanie podróży do miejsc pamięci w Polsce niemieckie grupy mogą wnioskować do
PNWM. Warto spróbować także połączyć taką podróż ze wspólnym programem z polską szkołą
partnerską. Takie spotkanie rozwija wzajemną empatię i pozwala na zmianę perspektywy
w podejściu do historii. Polsko-niemieckie spotkanie młodzieży nie tylko pozwala wyjrzeć poza
własne podwórko, lecz także wspólnie przyjrzeć się historii i naszym korzeniom. Podobnie ważna
jest obustronna akceptacja różnic. Spotkanie polsko-niemieckie może być bardzo wzbogacające,
ponieważ stwarza szanse prześledzenia wypowiedzi, pozycji i zachowań wynikających z innej
historii społecznej i kultury, a to z kolei rozwija wielopersektywiczność, nie tylko w kontekście
historycznym.
Wyjeżdżając z młodzieżą do takiego miejsca, jak Auschwitz, należy uświadomić sobie także
własną motywację jako opiekuna grupy. Przyjeżdżamy tu, bo nie chcemy, żeby Auschwitz
kiedykolwiek powtórzyło się gdziekolwiek na świecie. To wielki cel, dlatego szczególnie ważne jest
w tym miejscu nawiązanie poważnego, przyjacielskiego i pełnego zaufania dialogu z naszym
sąsiadem, wspólne uczenie się z historii, która stanowić może punkt wyjścia i szansę na wspólnie
tworzoną przyszłość Europy.
Anna Meier
www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl
3