Ciosa - Natura 2000

Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ryby
2522
Pelecus cultratus
(Linnaeus, 1758)
Ciosa
Nie istnieje mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi gatunkami ryb.
W sezonie po∏owów Êledzia obecnoÊç m∏odych cios
o d∏ugoÊci cia∏a do 20 cm mo˝e ujÊç uwadze w masie po∏awianych ryb.
ryby promieniop∏etwe,
karpiokszta∏tne, karpiowate,
Cechy biologiczne
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
234
Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi
gatunkami
D∏ugoÊç cia∏a dochodzi do 50 cm (bez p∏etwy ogonowej);
zwykle jednak spotyka si´ ryby o d∏ugoÊci do 35 cm.
Masa cia∏a dochodzi do 1 kg; zwykle 350–400 g.
Cia∏o silnie bocznie sp∏aszczone, wyd∏u˝one, niezbyt wysokie. Górna kraw´dê g∏owy i linia grzbietu biegnà poziomo. Kraw´dê brzucha ∏ukowato wygi´ta oraz ÊciÊni´ta w wyraêny, „ostry” kil wolny od ∏usek. Cia∏o swoim
pokrojem przypomina nó˝ lub maczet´.
Otwór g´bowy w po∏o˝eniu górnym.
Linia boczna pe∏na, nieregularna, za p∏etwà piersiowà
schodzi nisko na brzuszne partie cia∏a. Liczba ∏usek w linii
bocznej wynosi od 89 do 117.
¸uska cykloidalna, delikatna, s∏abo osadzona.
P∏etwa grzbietowa ma∏a, przesuni´ta do ty∏u cia∏a, nad poczàtek p∏etwy odbytowej. P∏etwa ogonowa mocno wci´ta.
P∏etwa odbytowa d∏uga (24–30 promieni mi´kkich). P∏etwy
brzuszne ma∏e. P∏etwy piersiowe du˝e, zaostrzone, si´gajàce nasady p∏etw brzusznych.
Dymorfizm p∏ciowy niezauwa˝alny.
Ubarwienie: grzbiet ciemny; boki cia∏a oraz brzuch srebrzyste, jasne; p∏etwy szare.
Diagnoza: otwór g´bowy w po∏o˝eniu górnym; cia∏o silnie
bocznie sp∏aszczone; linia grzbietu i górna linia g∏owy biegnà
poziomo; brzuch ∏ukowato wygi´ty, ÊciÊni´ty w kil pozbawiony ∏usek; linia boczna nieregularna, przebiega dolnymi partiami brzucha; D II–III 6-8, A II–II 24–30, V II 5–7, P II 14–16,
l.l. 89–117; z´by gard∏owe dwuszeregowe (2.5–5.2).
Rozmna˝anie
Samice ciosy dojrzewajà przeci´tnie w wieku 3–4 lat
przy d∏ugoÊci cia∏a od 19 do 24 cm, zale˝nie od zbiornika wodnego. P∏odnoÊç absolutna samic o d∏ugoÊci cia∏a od 26 do 46 cm oraz masie cia∏a od 200 do 760 g waha si´ w granicach od 12 tys. do 94 tys. ziaren ikry. Na 1
g masy cia∏a samic przypada od 47 do 188 ziaren ikry –
liczba ta nie jest zwiàzana z rozmiarami cia∏a.
W europejskim obszarze wyst´powania okres tar∏a przypada na maj i czerwiec. Mo˝e jednak rozpoczynaç si´ z koƒcem kwietnia i koƒczyç z poczàtkiem lipca. Termin tar∏a jest
zwiàzany z po∏o˝eniem zbiornika oraz panujàcymi w nim
warunkami termicznymi. Temperatura wody w okresie tar∏a waha si´ od 14,5 do 20,5 ºC.
Tar∏o odbywa si´ przede wszystkim w Êrodowisku rzecznym, na pràdzie wody. W zbiornikach zaporowych ikra
spotykana jest na p∏yciznach pokrytych roÊlinnoÊcià zanurzonà. W zalewach morskich (wody s∏onawe) unosi si´
w toni wodnej. Miejscem tar∏a mogà byç wàskie i p∏ytkie
kana∏y z przep∏ywem wody (np. kana∏ ∏àczàcy jezioro Neusiedler z Dunajem).Tar∏o jest jednoporcyjne, ikra przezroczysta, pelagiczna. Ârednica ˝ó∏tka znajdujàcego si´
w ikrze wynosi 1,3–1,6 mm. W wodzie ikra p´cznieje
i jej Êrednica zwi´ksza si´ do 5–6 mm.W temperaturze
wody 19ºC zarodek rozwija si´ oko∏o 3,5 doby.
AktywnoÊç
Ciosa jest gatunkiem w´drownym na tar∏o. W du˝ych rzekach obok formy w´drownej mo˝e wyst´powaç forma
miejscowa, niew´drowna.
tytu∏ rozdzia∏u (nazwa ryby gatunku)
Ciosa
Sposób od˝ywiania
Narybek i ciosy do 20 cm d∏ugoÊci od˝ywiajà si´ drobnymi skorupiakami ni˝szymi (Entomostraca) oraz larwami owadów wodnych, np. ochotkowatymi (Chironomidae) lub j´tkami (Ephemeroptera). W pokarmie spotykane sà równie˝ poczwarki owadów wodnych i owady doros∏e zbierane z powierzchni wody. Przy d∏ugoÊci cia∏a
oko∏o 16 cm ciosa zaczyna od˝ywiaç si´ m∏odzie˝à innych gatunków ryb, stajàc si´ fakultatywnym rybo˝ercà.
Doros∏a ciosa (powy˝ej 20 cm) mo˝e od˝ywiaç si´ ma∏ymi rybami (np. stynkà – Osmerus eperlanus, m∏odzie˝à okonia – Perca fluviatilis i p∏oci – Rutilus rutilus), obunogami (Amphipoda), lasonogami (Mysidacea), poczwarkami ochotkowatych oraz owadami spad∏ymi na
powierzchni´ wody.
gdyÊ stwierdzono jà równie˝ ko∏o Tczewa, w Êrodkowym
biegu rzeki, oraz w Sanie ko∏o PrzemyÊla.
Poza tym ciosa wyst´puje w Zatoce Gdaƒskiej, a tak˝e
w jeziorach przymorskich – ostatnio stwierdzono jà
w Gardnie i ¸ebsku.
Na mapie zaznaczone sà miejsca, w których cios´ stwierdzono po 1975 roku.
14
A
1
2
15
3
4
16
5
6
17
7
8
18
9
19
20
21
22
23
24
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
A
B
B
C
C
D
D
54
54
E
E
F
F
G
G
53
53
H
H
I
I
52
Siedliska
Cios´ uwa˝a si´ za gatunek rzeczny, reofilny, o du˝ej plastycznoÊci ekologicznej. Wybiera g∏ównie „korytowà” cz´Êç
du˝ych i Êrednich rzek. Brak jej w ma∏ych rzekach. Wyst´puje w zatokach i wys∏odzonych zalewach morskich o zasoleniu do 5,0‰ oraz w przybrze˝nych wodach mórz. Zasiedla pelagiczne, g∏´bokie partie zbiorników zaporowych
oraz du˝e jeziora.
Siedliska z Za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, mogàce wchodziç w zakres
zainteresowania
Brak danych.
Rozmieszczenia geograficzne
W Europie ciosa swoim zasi´giem obejmuje systemy du˝ych rzek zwiàzanych z basenem Morza Kaspijskiego (Ural,
Wo∏ga), Morza Czarnego (od Kubania do Dunaju) oraz
Morza Ba∏tyckiego (od Odry do Newy).
Wyst´puje w zbiornikach zaporowych utworzonych na du˝ych rzekach rosyjskich, np. Dnieprze, Donie, Wo∏dze, Kamie oraz w jeziorze Onega, ¸adoga, Bia∏ym, Ilmieƒ, a tak˝e w Balatonie i jeziorze Neusiedler.
Zasiedla pó∏nocnà cz´Êç Morza Kaspijskiego oraz Morze
Azowskie. W Ba∏tyku spotykana jest wzd∏u˝ wybrze˝y Szwecji, Finlandii, Rosji, Estonii, ¸otwy, Litwy, Polski i Niemiec.
Mapa rozmieszczenia w Polsce
W Polsce ciosa wyst´puje przede wszystkim w dolnych partiach Odry i Wis∏y.
W dorzeczu Odry stwierdzono jà w Zalewie Szczeciƒskim, jeziorze Dàbie oraz Warcie od Poznania do miejscowoÊci Za∏àcze Wielkie (600 km w gór´ rzeki – na
wysokoÊci Wielunia).
W dorzeczu Wis∏y wyst´puje w Zalewie WiÊlanym (silna populacja), przyujÊciowych partiach Wis∏y, Szkarpawie, nie-
52
J
J
K
K
L
L
M
M
51
51
N
N
O
1
O
2
1
3
4
5
16
2
6
50
7
17
P
P
A
1Bf
a bc
e f
Bd
g h i
R
R
j k l
0
C
20 40 60 80 100km
S
S
49
Status gatunku
Konwencja o ochronie gatunków europejskich dzikich
zwierzàt i roÊlin oraz siedlisk naturalnych: Za∏àcznik. III.
Chronione gatunki zwierzàt.
Zgodnie z klasyfikacjà IUCN/WCU ciosa zaliczana jest do
gatunków zagro˝onych (EN).
W Polsce podlega ochronie gatunkowej, z wyjàtkiem obszaru wód Zalewu WiÊlanego (DzU Nr 130 poz. 1455
i 1456 z dnia 26 wrzeÊnia 2001 r.).
Wyst´powanie gatunku na
obszarach chronionych
Wyst´puje na terenie S∏owiƒskiego Parku Narodowego
w jeziorze Gardno i ¸ebsko.
Przemiany i stan populacji w skali
kraju, potencjalne zagro˝enia
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Cechy ekologiczne
2522
Rozwój i stan populacji
W Zalewie WiÊlanym istnia∏a i istnieje silna oraz stabilna populacja ciosy. ObecnoÊç tego gatunku w tym akwenie zaznacza si´ najsilniej wiosnà w okresie rozrodu. LiczebnoÊç populacji ciosy ulega wahaniom równie˝ w poszczególnych latach,
w zwiàzku z pojawianiem si´ silnych lub s∏abych pokoleƒ.
Populacje ciosy w ró˝nych zbiornikach wodnych, poza sezonowà zmiennoÊcià liczebnoÊci, cechujà wahania w skali
wieloletniej w zwiàzku z pojawianiem si´ silnych pokoleƒ.
Lata z wysokà liczebnoÊcià przeplatajà si´ z latami o ni-
235
Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ryby
2522
skiej liczebnoÊci populacji. Ryby nale˝àce do silnego pokolenia mogà niekiedy stanowiç ponad 80% liczebnoÊci ca∏ego stada ciosy. Wydaje si´, ˝e w przesz∏oÊci przekonanie
ichtiologów oraz zoologów o rzadkoÊci ciosy w Polsce mog∏o byç zwiàzane z obserwacjami prowadzonymi w okresie, kiedy w akwenie dominowa∏y s∏abe pokolenia lub gdy,
w wyniku w´drówek, populacja znajdowa∏a si´ w innych
rejonach zlewiska Morza Ba∏tyckiego.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Potencjalne zagro˝enia
Populacja ciosy zwiàzana z Zalewem WiÊlanym wydaje si´
byç niezagro˝ona. Jednak˝e potencjalnym zagro˝eniem dla
cios w´drujàcych w gór´ lub dó∏ rzek mogà byç pi´trzàce
wod´ urzàdzenia i budowle hydrotechniczne z niew∏aÊciwie
funkcjonujàcymi przep∏awkami oraz zanieczyszczenia.
236
Propozycje dzia∏aƒ ochronnych
Propozycje wzgl´dem siedliska gatunku
Nale˝y zapewniç ciosom wolny przep∏yw w gór´ systemów rzecznych Odry i Wis∏y poprzez doskonalenie i kontrol´ przep∏awek
pozwalajàcych na omini´cie budowli hydrotechnicznych.
Umo˝liwienie dotarcia w gór´ dorzecza Wis∏y poprzez dba∏oÊç
o w∏aÊciwe dzia∏anie przep∏awek na zaporze we W∏oc∏awku.
Ograniczenie zanieczyszczenia rzek.
Propozycje wzgl´dem gatunku
Poznanie stanu populacji ciosy w Zalewie WiÊlanym oraz
rozmieszczenia tego gatunku w Polsce.
Ewentualny wp∏yw powy˝szego zarzàdzania na inne gatunki
Urzàdzenia umo˝liwiajàce pokonanie budowli hydrotechnicznych przez ciosy sà u˝yteczne równie˝ dla innych migrujàcych gatunków ryb.
DoÊwiadczenia i kierunki badaƒ
Podjàç badania nad biologià i dynamikà populacji cios
z Zalewu WiÊlanego.
Bibliografia
BERG L.S. 1949 Pelecus cultratus (Linne). – čechon. Ryby presnych vod SSSR i sopredelnych stran. čast 2: 810–814.
CHLOPNIKOV M. M. 1992. Pitaniye chiščnich ryb v Vislinskom
Zalive Baltijskogo Morya. Vopr. Ichtiol., 32: 171–176.
HERZIG, A., H. WINKLER 1983. Beitrage zur Biologie des Sichlings – Pelecus cultratus (L.). Osterreichs Fischerei, 36:
113–128.
LUGOVAYA, E.S. 1992. Biological peculiarities and dynamic of
abundance for commercial fish species in the Vistula Bay. In:
Ecological Fisheries Reseach in the Vistula Bay of the Baltic Sea.
Atl. Sci. Res. Inst. Mar. Fish. Oceanogr., Kaliningrad: 84–120.
STOLARSKI J. 1995. Sichel (Pelecus cultratus L.) from the Vistula
Lagoon. Bull. Sea Fish. Inst., 2 (135): 11–21.
TERLECKI J. 2000. Ciosa, Pelecus cultratus (Linnaeus, 1758). W:
Ryby s∏odkowodne Polski. Red. Bryliƒska M., PWN,
Warszawa, s. 322–328.
TERLECKI J. 2001. Pelecus cultratus (Linnaeus, 1758). W: Polska
czerwona ksi´ga zwierzàt. Red. G∏owaciƒski Z., PWRiL,
Warszawa. s. 225–226.
˚UKOV P. I. 1965. Pelecus cultratus (L.) – čechon. Ryby Belorussii. Izd. Nauka i Tachnika, Minsk.
Janusz Terlecki