Hasło brzoza - Encyklopedia Leśna

brzoza
(botanika leśna, drzewa i krzewy leśne), (Betula) rodzaj z rodziny brzozowatych (Betulaceae); ok. 40
gatunków na półkuli północnej. W Polsce 4 szeroko ujmowane gatunki oraz kilka taksonów o trudnej do
jednoznacznego ustalenia pozycji systematycznej. Brzoza brodawkowata (Betula pendula Roth) – drzewo
do 30 m wys. Gałązki w koronach starych drzew zwisające. Korowina w pierwszych latach ciemna, później
biała, u starszych drzew w nasadzie pnia gruba i głęboko podłużnie spękana i dlatego prawie czarna.
Pędy roczne pokryte brodawkami (zwłaszcza u okazów młodych), bez owłosienia. Liście 3-7 cm dł. w
zarysie trójkątne lub rombowe, zwykle z długo wyciągniętym i zaostrzonym wierzchołkiem oraz prostą lub
klinowatą nasadą, na brzegach podwójnie piłkowane, nagie. Klapy boczne łusek owocowych zagięte ku
dołowi. Zasięg eurosyberyjski obejmujący niemal całą Europę (bez południowych rejonów Hiszpanii,
Włoch i Grecji oraz północno-wschodnich obszarów Półwyspu Skandynawskiego), zachodnią i środkową
Syberię, a także Kaukaz, w górach do 2176 m n.p.m. W Polsce najbardziej pospolity gatunek brzozy,
występujący przeważnie jako drzewo domieszkowe w borach (suchych i świeżych, rzadziej wilgotnych)
oraz w ubogich zbiorowiskach lasów liściastych. Brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.) – drzewo do
30 m wysokości. Gałązki w koronach drzew wzniesione (nie zwisające). Korowina dojrzałych okazów
biała, często aż do nasady pnia, złuszczająca się okrężnie. Pędy roczne gęsto owłosione, bez brodawek.
Liście jajowate lub romboidalnojajowate, z nasadą zaokrągloną, o brzegu nierównomiernie płytko
piłkowanym, z kępkami włosków w kątach nerwów. Klapy boczne łusek owocowych najczęściej
skierowane w bok lub lekko wzniesione do góry. Zasięg podobny jak gatunku poprzedniego, lecz sięga
dalej na wschód (po wschodnią Syberię). W Polsce częsty w borach wilgotnych i bagiennych, znacznie
rzadszy od brzozy brodawkowatej na siedliskach świeżych. W polskiej florze brzoza omszona
reprezentowana jest przez dwa podgatunki: typowy występujący na nizinach – Betula p. subsp.
pubescens (opis powyżej) i karpacki (brzoza karpacka) o pędach i liściach nagich, rosnący w Sudetach i
Tatrach – Betula p. subsp. carpatica (Wild.) Asch. & Graebn. Brzoza niska (Betula humilis Schrank) –
krzew do 2,5 m wysokości o miotełkowatych gałęziach. Pędy pokryte bardzo drobnymi brodawkami.
Liście małe, 1-3 cm dł., jajowate lub okrągławe, na wierzchołku zaostrzone lub tępe, o brzegach
nieregularnie piłkowanych, obustronnie zielone i nagie lub tylko w młodości drobno omszone, zwłaszcza
na nerwach. Owocostany krótkie, do 1 cm dł. Łuski owocowe z bocznymi klapami krótszymi od klapy
środkowej. Zasięg borealno-euro-syberyjski, od północno-wschodnich Niemiec przez północną i
wschodnią Polskę po wschodnią Syberię i północną Mongolię. Oderwane stanowiska w Alpach oraz we
wschodnich i południowych Karpatach. W Polsce relikt późnoglacjalny, występujący głównie na
torfowiskach niskich i przejściowych Pomorza, Podlasia i Lubelszczyzny oraz Wielkopolski i
Białostocczyzny. Gatunek chroniony, lokalnie bardzo zagrożony z powodu osuszania siedlisk wilgotnych.
Brzoza karłowata (Betula nana L.) – niski krzew do 1,5 m wysokości. Pędy cienkie, młode omszone,
starsze nagie i bez brodawek. Liście małe, do ok. 1,5 cm dł., okrągławe, karbowane lub tępo ząbkowane,
młode lepkie i omszone pod spodem. Owocostany bardzo krótkie, do 1,2 cm dł., podniesione. Łuski
owocowe z podniesionymi klapami bocznymi. Występowanie – arktyczne rejony Europy, Azji i Ameryki
Północnej. W Europie poza zwartym zasięgiem także Alpy, Karpaty, i Środkowe Pogórze Niemieckie. W
Polsce relikt glacjalny występujący na torfowiskach wysokich, w trzech rezerwatach: „Linie” koło
Dąbrowy Chełmińskiej, „Topielisko” koło Zieleńca w Kotlinie Kłodzkiej i „Hala Izerska” koło Świeradowa.
Gatunek chroniony. Brzoza ojcowska (Betula × oycoviensis Besser) – takson mieszańcowego
pochodzenia (Betula pendula ×Betula szaferi) opisany z Hamerni koło Ojcowa, znany ze Skandynawii,
Danii, Czech, Ukrainy i Rumunii; w Polsce potwierdzony ostatnio w Sudetach, w okolicach Krakowa, na
Wyżynie Sandomierskiej i w Beskidzie Wyspowym. Gatunek chroniony. Brzoza Szafera (Betula szaferi
Jentys-Szaferowa ex Staszk.) – jedna z form rodzicielskich brzozy ojcowskiej znaleziona w Dolinie
Kobylańskiej koło Krakowa i na górze Skiełek w Beskidzie Wyspowym, opisana w randze gatunku w 1986
roku. ŹRÓDŁO (AUTOR)
Władysław Danielewicz