Pobierz

OID (276) 9/2014
Gryzonie w kurniku
Likwidacja gryzoni w środowisku bytowania
ptaków ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania właściwego stanu zoohigienicznego kurnika. Skuteczne zabezpieczenie fermy drobiu
przed gryzoniami stanowi jeden z podstawowych elementów szeroko pojętej prewencji oraz
bioasekuracji. Ogromne znaczenie odgrywają
tu działania profilaktyczne, czyli zapewnienie
gryzonioszczelności obiektów oraz dbałość
o higienę i porządek w obrębie fermy.
Mysz jest niewielkich rozmiarów gryzoniem,
długość jej ciała nie przekracza 9 cm, a długość ogona 10 cm. Masa ciała wynosi około
25 gram. Dojrzałość płciową osiąga już w 2-3
miesiącu życia. Rozmnaża się bardzo szybko,
w jednym miocie znajduje się 4-9 młodych, a w
ciągu roku w sprzyjających warunkach jedna
mysz może mieć 5-8 miotów. Prowadzi głównie nocny tryb życia, buduje gniazda w zhierarchizowanych koloniach.
Głównymi przedstawicielami gryzoni bytujących na fermach drobiu są myszy oraz szczury.
Jeżeli natomiast chodzi o szczury, to w naszym
kraju spotyka się dwa gatunki: szczura śniadego i wędrownego. Różnią się one od siebie pokrojem oraz wymaganiami bytowymi, jednakże stanowią jednakowe zagrożenie sanitarne.
W Polsce notuje się ilościową przewagę występowania szczura wędrownego i na fermach
drobiarskich najczęściej spotykamy ten gatunek.
Mysz domowa (Mus musculus) jest najbardziej
rozpowszechnionym gryzoniem na świecie.
Znajduje się wszędzie tam gdzie gospodaruje
człowiek. Jej możliwości przystosowawcze do
warunków zewnętrznych są tym bardziej zaskakujące, że gatunek ten pochodzi od myszy
zamieszkującej stepy i tereny pustynne północnej Afryki. Proces rozprzestrzeniania się myszy domowej uległ nasileniu wraz ze zmianami
społeczno-gospodarczymi związanymi z przejściem człowieka od łowiectwa i zbieractwa do
uprawy roślin i hodowli zwierząt.
Fot.1 Mysz domowa (źródło: http://pl.wikipedia.org/
wiki/Mysz_domowa#mediaviewer/Plik:House_mouse.jpg)
16
Fot.2 Szczur śniady (źródło: http://pl.wikipedia.
org/wiki/Szczur_%C5%9Bniady#mediaviewer/Plik:Rattus_rattus03.jpg)
OID (276) 9/2014
Wyrządzane przez
nie szkody są wielokierunkowe. Przede
wszystkim powodują znaczne straty żywności i paszy dla zwierząt, która stanowi
ich pożywienie, a także zanieczyszczając je
odchodami, sierścią,
osobnikami padłymi
oraz drobnoustrojami
przenoszonymi w sierści. Statystyki wykazują, że codziennie na
świecie przybywa około 3,5 mln szczurów,
z których każdy zjada dziennie 20 gram
Fot.3 Szczur wędrowny (źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Szczupożywienia, wydala 20
r_w%C4%99drowny#mediaviewer/Plik:Rattus_norvegicus_2.jpg)
grudek kału i pozostaSzczur wędrowny (Rattus norvegicus) wywowia w żywności 16 ml
dzi się z Azji, ale jako gatunek synantropijny moczu, zanieczyszczając około 30 kg produkrozprzestrzenił się na całym świecie. W wie- tu. Sto szczurów spożywa więcej niż tonę żywlu miastach populacja tych gryzoni może prze- ności w ciągu roku, a 25 szczurów je tyle, ile
wyższać liczbę mieszkańców. Najchętniej jeden człowiek. Z kolei jedna para myszy dozamieszkuje piwnice, sieć kanalizacyjną, ma- mowej w ciągu roku pozostawia w miejscu żegazyny i składy żywności oraz pasz. Chętnie rowania ponad 10 000 grudek kału i prawie 2
przebywa w okolicy zbiorków wody, ze względu litry moczu.
na to, że dobrze pływa. Jest wszystkożerny, a w
jego diecie znaczny udział ma pokarm zwie- Kolejnym dużym problemem jest fakt, że gryrzęcy. Jest gatunkiem wykazującym aktywność zonie, a w szczególności szczury, przenoszą
całodobową, jednak większą aktywność wyka- ponad 60 groźnych chorób, m.in. gorączkę
zuje w porze nocnej.
szczurzą, leptospirozę (chorobę Weila), salmonellozy, dżumę, włośnicę.
Ciało szczurów ma długość 19-30 cm, a ich
ogon - 13-23 cm. Zdolność do rozrodu osiąga Gryzonie powodują również znaczne straty
w wieku 3-4 miesięcy. W miocie znajduje się materialne, ponieważ gryzą napotkane przeod 7 do 12 młodych, które otwierają oczy w 13- szkody ostrymi siekaczami, pokrytymi emalią
17 dniu życia.
twardą jak stal (twardość 5,5 w 10-stopniowej
skali twardości Moh'a). Dla przykładu, szczur
Znaczenie gospodarcze gryzoni
wędrowny bez trudu przegryza przedmioty
Gryzonie, nierozłącznie związane z człowie- wykonane z materiału o dużej twardości (nakiem powodują znaczące straty gospodarcze. cisk siekaczy wynosi 1,7 tony/cm2) i szybkością
18
OID (276) 9/2014
1,5-6 ugryzień na sekundę. Gryzonie te uszkadzają konstrukcję i wyposażenie budynków,
zabudowań gospodarskich i magazynów. Niszczą także warstwę izolacyjną tych pomieszczeń
oraz uszkadzają przewody elektryczne i wodociągowe. W wyniku ich działalności powstają
pożary obiektów lub przechowywane produkty
są zalewane wodą wydostającą się z uszkodzonych przewodów wodociągowych. Dodatkowo,
na terenie kurnika, w którym bytują szczury,
często obserwuje się porywanie i zabijanie piskląt oraz niedopuszczanie ptaków do karmy,
a także wyjadanie jej z karmideł. Nie bez znaczenia pozostaje fakt płoszenia stada. Te wszędobylskie zwierzęta atakują także personel fermy, a niejednokrotnie zdarzają się przypadki
pogryzienia.
Pamiętać również trzeba, że do rzadkości należy sytuacja, gdy w pomieszczeniu zasiedlonym
przez szczury występują myszy. W obiekcie takim następuje podział na „strefy wpływów”:
myszy opanowują strychy i poddasza, a szczury bytują na parterze, w ciągach kanalizacyjnych lub zakładają gniazda w ziemi.
Metody zwalczania gryzoni
Znanych jest wiele metod zwalczania gryzoni,
które można podzielić na mechaniczne, fizyczne i chemiczne.
Dotychczasowe badania dotyczące zwalczania gryzoni pokazują, że zauważalnie mniej
problemów ze szczurami i myszami notuje się
w gospodarstwach rolnych, gdzie podjęto kompleksowe działania gryzoniobójcze niż w tych,
gdzie zwalczanie rozpoczynano tylko w przypadku wystąpienia inwazji.
Dlatego trzeba mieć świadomość, że istotnym
elementem ochrony fermy przed gryzoniami
są działania zapobiegawcze, zwane również
metodą sanitarną zwalczania gryzoni. Jest to
szczególnie ważne, bowiem samice szczurów
i myszy zdolne są do wydawania na świat do 8
młodych każdego miesiąca, które osiągają doj20
rzałość płciową w zaledwie 5 tygodni. Dzięki
tak wysokiej plenności populacja 10 osobników może w ciągu pięciu miesięcy osiągnąć liczebność zbliżoną do 500 sztuk. Jednocześnie
presja konkurencyjna sprawi, że szkodniki te
rozprzestrzenią się na większym obszarze, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku.
Dodatkowo, nie należy zapominać, że szczury
i myszy są zwierzętami płochliwymi, żerującymi głównie w nocny. W rezultacie bardzo łatwo
można przeoczyć ich obecność na fermie, do
momentu, kiedy ich populacje zwiększą się do
rozmiarów, która wymagać będzie wdrożenia
bardzo intensywnych działań. Z tego względu
konieczne jest stałe poszukiwanie symptomów
aktywności gryzoni. W szczególności należy
w sposób regularny i dokładny poszukiwać odchodów szczurów i myszy zarówno wewnątrz,
jak również wokół magazynów paszowych oraz
uszkodzeń spowodowanych przegryzieniem
worków, zbiorników na paszę i części izolacyjnych budynków. Jednocześnie, na zewnątrz
kurników oraz wokół silosów paszowych należy dokładnie szukać ścieżek szczurów, pozostawianych przez nie tłustych plam oraz sierści.
Priorytetowo powinniśmy traktować okres jesienno - zimowy, wtedy bowiem szczury i myszy przemieszczają się z pól w poszukiwaniu
pożywienia.
Podstawowymi zabiegami ograniczającymi
obecność gryzoni jest utrzymywanie ogólnego
porządku na ternie fermy, oczyszczanie okolicy ze zbędnej roślinności, niszczenie zauważonych kryjówek oraz szybkie sprzątanie rozsypanej paszy. Gryzonie potrzebują znacznej
ilości wody do życia (mysz zadowala się wodą
zawartą w zjadanych produktach), dlatego okolice zabudowań gospodarskich powinny być
drenowane, aby ograniczyć miejsca z wodą stojącą (kałuże).
Dodatkowo należy stworzyć warunki tzw.
szczuroszczelności, polegające na zabezpie-
OID (276) 9/2014
czeniu budynków inwentarskich przed możliwością wtargnięcia gryzoni do ich wnętrza.
W tym celu w kratkach wentylacyjnych należy zamontować drobną stalową siatkę, odporną na przegryzienia mocnymi siekaczami gryzoni. Otwory kanalizacyjne i ściekowe również
zasłania się stalowymi kratkami – stanowią
one bowiem drogę wejściową dla np. szczura
wędrownego, który doskonale pływa. Należy pamiętać również o zabezpieczeniu przejść
w instalacji wodno-kanalizacyjnej i elektrycznej przez ściany budynków. Gryzoniom wystarczy bowiem niewielki otwór, aby móc się
przez niego przedostać. Młoda mysz domowa przejdzie przez szparę większą niż 8 mm,
a szczur - 1,25 cm. Dodatkowo, szczur kopie
nory do głębokości 90 cm. W związku z tym
fundamenty powinny być wykonane z betonu dobrej jakości i powinny być przedłużone
na taką długość. Jeśli nie wykonano tego podczas budowy kurnika, wówczas można wykonać modernizację wydłużając fundament o dodatkową zaporę w kształcie litery „L”.
Drzwi do magazynów, powinny być obite stalową blachą przynajmniej do wysokości 30 cm
od powierzchni podłogi. Ściany powinny mieć
gładką strukturę powierzchni, bez pęknięć,
szpar i ubytków dających gryzoniom możliwość łatwiejszego wspinania się po nich.
Podsumowując ten aspekt zagadnienia, szczuroszczelne budynki powinny posiadać m.in.:
• silne i szczelne fundamenty z betonu klasy B10 i lepszej;
• półkę betonową u podstawy fundamentu,
która uniemożliwia szczurom wykonywanie podkopów;
• podłogi szczelnie przylegające do podłoża
cementowego (największa odległość podłóg do podłoża nie powinna przekraczać
2,5 cm);
• kanały ściekowe przykryte szczelnym rusztem tak, aby nie stanowiły siedliska gryzoni;
• otwory na rury o średnicy rur lub od niej
22
większe o najwyżej 0,5 cm;
• zabezpieczenia okien z siatki drucianej
o oczkach nie większych niż 2 cm x 2 cm;
• zapory z blachy w narożnikach i na pionowych przewodach, uniemożliwiające szczurom wspinanie się po nich pod strop;
• zamykane samoczynnie drzwi wejściowe;
• progi drzwiowe z betonu klasy B15, okute
kątownikiem stalowym.
Trzeba jednak pamiętać, że specyfika obiektów
inwentarskich i magazynowych uniemożliwia
ich całkowite zabezpieczenie przed wnikaniem
szczurów i myszy. Z tego powodu należy być
przygotowanym na podjęcie bardziej zintensyfikowanych działań.
Jedną z najbardziej znanych metod fizycznych
stosowanych w walce z gryzoniami jest wykorzystanie fal ultradźwiękowych, generowanych
przez specjalistyczne urządzenia. Jest to jednak
mało skuteczny sposób na pozbycie się gryzoni, ponieważ z reguły w szybkim okresie czasu
przyzwyczajają się one do emitowanych dźwięków i rozbłysków świateł im towarzyszących.
Powoduje to, że stosunkowo szybko zagnieżdżają się w niewielkiej odległości od emitera
fal ultradźwiękowych. Dźwięk wykorzystywany jest także w innych urządzeniach do odstraszania gryzoni, takich jak brzęczki, dzwonki,
gwizdki, czy odtwarzacze nagranych pisków
cierpiącego szczura i głosów ptaków drapieżnych. Jednak, podobnie jak w przypadku stosowania ultradźwięków, skuteczność tych rozwiązań jest stosunkowo niewielka.
Kolejną grupą metod są metody mechaniczne
polegające na zakładaniu różnego typu potrzasków, chwytaczy i łapek na gryzonie.
Duże populacje gryzoni znacznie zwiększają
poziom trudności zwalczenia inwazji. Wykorzystuje się wówczas środki chemiczne zwane
rodentycydami. Jest to w chwili obecnej najbardziej efektywna metoda zwalczania gryzoni.
Ze względu na fakt, że substancje czynne za-
OID (276) 9/2014
warte w rodentycydami charakteryzują się stosunkowo wysoką toksycznością, zwalczaniem
szkodników powinien zajmować się odpowiednio przeszkolony pracownik posiadający
wiedzę o środkach gryzoniobójczych. Należy również ustalić precyzyjny plan zwalczania
szkodników na fermie oraz prowadzić kompletną ewidencję stosowanych środków chemicznych zgodnie z obowiązującym prawem.
Preparaty gryzoniobójcze, dostępne na rynku polskim, możemy podzielić na dwie grupy:
• rodentycydy antykoagulacyjne, zawierające pochodne kumaryny lub warfaryny (witamina K jest antidotum na tą truciznę),
o kolorze różowym, czerwonym, żółtym
lub niebieskim;
• rodentycydy zawierające toksyczny metal
lub resztę kwasową - fosforki cynku, glinu,
wapnia, magnezu, a także siarczan (VI) lub
chlorek talu (I) (obecnie bardzo rzadko spotykane), w kolorze czarnym; najczęściej stosowany jest fosforek cynku, którego działanie polega na uszkodzeniu ośrodkowego
układu nerwowego i narządów miąższowych, głównie wątroby; po spożyciu przez
gryzonie rozkłada się w żołądku, wydzielając silnie trujący fosforowodór.
Najczęściej stosowanymi są rodentycydy antykoagulacyjne, wprowadzone do obrotu w roku
1976 (warfaryna), które obecnie dzieli się na
dwie grupy:
• antykoagulanty I generacji - pochodne kumaryny i warfaryny krótko działające;
• antykoagulanty II generacji - tzw. superwarfaryny, których czas działania przekracza nawet kilkadziesiąt dni; wyróżnia się
wśród nich pochodne 4-hydroksykumaryny (brodifakum, bromadiolon, difenakum, kumatetralyl) i pochodne indandionu
(chlorfacinon, difacinon, pindon); zostały
one wprowadzone na rynek w momencie,
gdy gryzonie zaczęły przejawiać oporność
24
na klasyczną warfarynę; W porównaniu do
warfaryny, superwarfaryny charakteryzują
się dłuższym okresem półtrwania, silniejszymi właściwościami lipofilnymi, większą dostępnością biologiczną (wynoszącą
po przyjęciu doustnym prawie 100%), a ponadto tworzą trwalsze połączenia z miejscami wiążącymi warfarynę w hepatocytach,
co powoduje, że ich działanie jest około sto
razy silniejsze.
Przy wyborze rodentycydu ważna jest również
jego smakowitość i postać preparatu.
Duże różnice w sile i smaku pomiędzy obecnie
stosowanymi, nowoczesnymi przynętami gryzoniobójczymi sprawiają, że dla skutecznego
zwalczania szczurów i myszy wybór dobrego
preparatu jest zadaniem kluczowym. Zarówno szczury jak i myszy cechują się doskonale rozwiniętymi naturalnymi zrachowaniami obronnymi wobec trucizn, co sprawia, że
smakowitość przynęty jest tym bardziej istotna. W przypadku szczurów, priorytetem jest
przede wszystkim przezwyciężenie nieufności
wobec nowych rzeczy (neofobia), która ogranicza początkowe zużycie przynęty do czasu kiedy zwierzęta uznają ją za bezpieczną. W przypadku myszy, które żywią się w 20 lub więcej
miejscach, ale każdorazowo zjadają niewielką
ilość pożywienia, najważniejsze jest umieszczenie przynęty w wielu miejscach i stworzenie atrakcyjnych warunków do jej pobierania.
Nie bez znaczenia pozostaje również postać
preparatu. Podstawą jest, aby gryzonie zjadły
przynętę, wtedy bowiem rodentycyd skutecznie zadziała. Tak więc jego skuteczność w praktyce zależy w równym stopniu od jego smakowitości jak i mocy. Przynęty na bazie ziarna
zawsze były preferowane w kontroli populacji
gryzoni w gospodarstwach, ponieważ przypominają bardzo naturalne pożywienie szkodników. W celu najlepszego połączenia smakowitości, uniwersalności i łatwości użytkowania,
tradycyjnie wytwarza się je w postaci granu-
OID (276) 9/2014
lek, kostek oraz past w jadalnych saszetkach.
Niebagatelnym czynnikiem w przypadku preparatów w postaci kostek (bloczków) jest odpowiednia zawartość wosku - odpowiednia do zapewnienia wystarczającej trwałości w trudnych
warunkach fermowych, ale niezbyt duża, aby
nie obniżała walorów smakowych. W przypadku granulatu znaczenie ma zachowanie właściwej równowagi pomiędzy trwałością i smakowitością, ale także wielkość i kształt granulek
ma szczególny wpływ na przywabianie gryzoni. Stosowanie past jest szczególnie polecane
w przypadkach, gdy dla gryzoni dostępne są
bardzo atrakcyjne, alternatywne źródła pożywienia (np. magazyny paszowe) lub gdzie trzeba zminimalizować ryzyko rozniesienia preparatu (w kurnikach).
Bez względu na rodzaj zastosowanej przynęty
zawsze należy unikać jej intensywnego zapachu. Zmysł węchu gryzoni jest o wiele czulszy
niż u człowieka, co powoduje, że gryzonie inaczej odbierają zapachy niż ludzie.
Rodentycydy należy umieścić w mocnych
i trwałych karmnikach deratyzacyjnych (stosowanie ich ma na celu uniemożliwienia przypadkowego zatrucia się zwierząt, które nie są
celem zwalczania oraz przypadkowego spożycia przez obsługę fermy), których rozmieszczenie na terenie fermy powinno wynosić co 15-30
metrów wokół ogrodzenia (bariera I) i wokół
każdego kurnika (bariera II). Ze względu na to,
że szczury odbywają dalekie wędrówki w poszukiwaniu pokarmu, stacje bajtowe (trutki
w osłonie, chroniącej przed deszczem i zwierzętami domowymi) powinny być umieszczane w odległości do 150 metrów od miejsc ich
zasiedlenia. Z kolei stacje bajtowe na myszowate powinny być rozkładane w odległości 3035 metrów od miejsc, w których te gryzonie
są aktywne. W przypadku zwalczania szczurów, aby przezwyciężyć u nich neofobię, w miarę możliwości zaleca się również stałe umieszczanie pustych karmników deratyzacyjnych
26
wzdłuż dróg ich przemieszczania, aby przyzwyczaiły się do nich przed włożeniem przynęty. W przypadku myszy dokładna lokalizacja punktów wykładania przynęty nie jest aż
tak istotna. Ważne jest, aby rozmieścić ich dostatecznie dużo na całym obszarze bytowania
– prawie wyłącznie wewnątrz budynków. Stała lokalizacja pustych karmników deratyzacyjnych w przypadku inwazji myszy jest zbędna.
Zwalczanie gryzoni przeprowadzić można
dwoma metodami: tradycyjną lub pulsacyjną. Wybór zastosowanej metody powinien być
uzależniony od tego, czy stosowane są preparaty jednodawkowe, czy wielodawkowe. W przypadku zwalczania gryzoni preparatami jednodawkowymi zaleca się metodę pulsacyjną,
wykorzystującą ograniczone ilości rodentycydu wykładanego w trzech lub czterech cyklach
w ciągu 21-dniowego programu zwalczania.
Ograniczenie dostępności przynęty jest zabiegiem celowym, który powoduje, że osobniki, które spożywają pokarm jako pierwsze,
pobierają tylko minimalną, śmiertelną dawkę. Ponieważ gryzonie pobierające przynętę
wyłożoną po raz pierwszy zdechną po trzech
- czterech dniach od jej spożycia, kolejne aplikacje rodentycydu, wykonywane w odstępach
tygodniowych, niezmiennie spowodują śmierć
kolejnych osobników ze stada. Zastosowanie
techniki pulsacyjnej z odpowiednim rodentycydem daje najszybsze efekty deratyzacji przeprowadzanej w gospodarstwie z użyciem najmniejszej ilości preparatu gryzoniobójczego.
Tradycyjną technikę zwalczania zaleca się
w przypadku preparatów wielodawkowych.
Polega ona na wykładaniu większej ilości przynęty, którą należy często uzupełniać, nawet do
7 razy w ciągu jednego programu zwalczania,
z tego powodu punkty wykładania przynęty
muszą być sprawdzane regularnie. Najczęściej
popełnianym błędem obniżającym skuteczność tej metody jest niesystematyczne uzupełnianie przynęty.
OID (276) 9/2014
W przypadku obu opisanych technik zwalczanie należy zakończyć tylko wtedy, kiedy świeżo wyłożona przynęta pozostaje nienaruszona
przez jakiś czas oraz nie ma nowych widocznych oznak aktywności gryzoni. Na tym etapie
niewykorzystany preparat gryzoniobójczy musi
zostać usunięty i zutylizowany zgodnie z obowiązującymi przepisami. Ma to na celu ograniczenie ryzyka zatrucia dla gatunków zwierząt
niebędących przedmiotem zwalczania.
Na terenie i w budynkach należących do fermy powinno również wdrożyć się tzw. integrowaną metodę zwalczania (IPM) gryzoni, gdyż
zwalczanie ich tylko za pomocą preparatów
gryzoniobójczych jest dość trudne i powinno
być prowadzone przez specjalistyczną firmę
oferującą usługi w zakresie deratyzacji. Trzeba również pamiętać, że rodentycydy stanowią
realne zagrożenie dla zdrowia ludzi (obsługi)
i zwierząt nie objętych zwalczaniem. Dlatego też warto stosować jednocześnie: działania
zapobiegawcze, szczuroszczelność obiektów,
metody bezpośredniego zwalczania szkodników w celu obniżenia liczebności populacji
oraz prowadzić stałą ocenę skuteczności ww.
zabiegów. Wtedy dopiero możemy mieć pewność, że ferma jest zabezpieczona przed inwazją gryzoni.
W celu wykrycia nor gryzoni należy 1, 2 razy
w miesiącu przeprowadzić dokładną inspekcję terenu i budynków. Aby upewnić się, czy
nory te są czynne, należy wejścia do nich delikatnie przykryć, np. suchą trawą, i następnego dnia sprawdzić, czy gryzoń je odkrył. Jeśli nora jest zajęta przez szczura, należy w niej
umieścić trutkę: granule, rozerwany pakiet
z granulatem, sypką trutkę (tylko w suchych
miejscach!) lub pokruszony bloczek woskowy.
Trutkę w dawce 0,2 kg na norę należy umieścić
jak najgłębiej w tunelu wykonanym przez gryzonia. Nor z zadaną trutką nie wolno przydep-
28
tywać przez tydzień, dopiero po 7-10 dniach
należy je przydeptać i po dobie sprawdzić, czy
nadal są czynne. Jeśli znajdują się w nich żywe
gryzonie, wówczas w norze musimy ponownie umieścić trutkę. Nory, do których wkładany jest rodentycyd, należy monitorować przez
3 tygodnie.
Nie należy wykładać trutek w miejscach,
do których łatwy dostęp mogą mieć dzieci
i zwierzęta domowe (np. bezpośrednio na powierzchnię gleby wokół budynków lub w tackach na podłogę).
Należy pamiętać, że rodentycydy w proszku
(lub jako pianka) są tanie, ale i niebezpieczne. Mogą być zawleczone np. do przechowywanych owoców. Przynęta w formie granulatu również może być rozwleczona po terenie.
W przypadku dużego zagrożenia gryzoniami najlepiej jest skorzystać z pomocy specjalistów.
dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz
Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska
Wydział Bioinżynierii Zwierząt
UWM w Olsztynie