docBeton – w historii architektury, w projektowaniu, w obiektach
download 
Reklamacja Transkrypt
Beton – w historii architektury, w projektowaniu, w obiektach
Artykuł nr 002 „Beton – w historii architektury, w projektowaniu, w obiektach kluczowych” Nazwa beton wywodzi się z języka francuskiego i oznacza sztuczny kamień uzyskany z kruszywa, cementu i wody. Swoiste formy betonu, jako wyrobu z kruszywa, drobnego piasku i zazwyczaj zaprawy wapiennej używano już w starożytności. Najsłynniejszą budowlą był rzymski Panteon z kopułą o rozpiętości 43 metrów. Rzymianie, jako zaprawy używali pyłu wulkanicznego lub zmielonych dachówek ceramicznych. Z tego rodzaju betonu powstały termy, akwedukty i liczne mosty. Jednak za pierwszą w pełni betonową budowlę uważa się latarnię morską Eddystone w zatoce Plymouth, postawioną przez Johna Smeatona w 1756 roku. Mimo, tego wynalezienie cementu portlandzkiego przypisywane jest anglikowi Josephowi Aspdinowi, który opatentował wyrób w 1824 roku. Materiał powstał z klinkieru cementowego z domieszką gipsu w ilości do pięciu procent. Nazwa pochodzi od koloru otrzymanego materiału, przypominającego wynalazcy kolor skał z wyspy Portland. Natomiast połączenie przez Josepha Moniera betonu ze szkieletem metalowym – uzbrojeniem w roku 1867 dało możliwość uzyskania żelbetu mogącego przenosić większe obciążenia, mającego większą wytrzymałość i dało możliwość zastosowania cieńszych filarów i słupów w charakterze elementów nośnych. Fritz Schumacher, żyjący w latach 1869-1947, obliczył, że wspomniana wcześniej kopuła Panteonu mogłaby być przesklepiona sześciocentymetrową konstrukcją żelazobetonową. Od tamtej pory beton razem ze stalą zaczęły stawać się powszechnymi materiałami budowlanymi, nieodwracalnie wpływając na formę budowli, ich technologię i możliwości wykonawcze. Rewolucja przemysłowa i nowe materiały stały się wyznacznikiem architektury współczesnej, architektury betonu, szkła i stali. Beton stosowany był już w budynkach secesyjnych pod koniec XIX, zarówno w secesji wiedeńskiej w budynkach Wagnera i Olbricha takich jak wiedeńskie stacje kolejowe, bank pocztowy, czy nawet sam gmach secesji wiedeńskiej, jak i w budynkach secesji angielskiej w fabrykach i budynkach użyteczności publicznej Mackintosha, a nawet w secesji Hiszpańskiej w poszczególnych elementach, w obiektach Gaudiego. Niemniej jednak to wiek dwudziesty i początki modernizmu propagowały i w pełni rozpowszechniły beton zarówno w obiektach użyteczności publicznej jak i obiektach mieszkalnych wielo- i jednorodzinnych. Wielka plastyczność betonu umożliwiała w połączeniu z jego sprężystością odlewanie form, które byłyby nie do wybudowania w kamieniu. Prefabrykowane części konstrukcyjne z betonu dawały możliwość zastosowania ścian kurtynowych – curtain wall, a nie mająca nośnego charakteru fasada, zasłaniała szkielet budowli umożliwiając typizację konstrukcji, oszczędność czasu, a co za tym idzie zmniejszenie kosztów. Modernizm rozwijał się równocześnie w Stanach Zjednoczonych i w Europie, mimo wszystko nie było ściśle określonego źródła i początku. Pierwsze budynki, niejako zapowiadające modernizm w Europie to berlińskie budynki Messela, jednak powszechne zastosowanie betonu odnajdujemy w budynkach Behrensa będącym pod silnym wpływem wcześniej wspomnianego architekta. Jego farbyka turbin AEG była oszklonym, żelaznym hangarem z betonowymi, przyporami w narożnikach, niczym pylonami w egipskiej świątyni. Budynek był ekspresyjnym manifestem nowej siły Cesarskich Niemiec. Także Marcin M. Sieradzki – architekt, doktorant PŁ Lipiec 2011 roku Artykuł nr 002 „Beton – w historii architektury, w projektowaniu, w obiektach kluczowych” ekspresyjne budynki Hansa Poelziga takie jak jego wieże ciśnień, czy fabryki z lat 20-tych oraz budynki Mendelssohna jak Wieża Einsteina w Berlinie, czy dom towarowy Schockena w Stuttgarcie posiadały liczne elementy betonowe. Należy tu także wspomnieć o Hali Stulecia (obecna Hala Ludowa) budowanej w latach 1911-1913 we Wrocławiu, zaprojektowanej przez Maxa Berga. Gigantyczna, żelbetowa kopuła o rozpiętości 67 metrów była wówczas największą kopułą na świecie. Jednak najbardziej znaczącym architektem modernizmu europejskiego był Walter Gropius, założyciel uczelni Bauhaus (zakład budowlany), i autor manifestu Bauhausu. Gropius pisał o „nowych budowlach przyszłości, które pewnego dnia zostaną wzniesione ku niebu rękoma milionów robotników, jako kryształowy symbol nowej wiary”. Architekt dał wyraz swoim poglądom w projektach betonowych domów z 1922 roku oraz w projekcie budynków nowej szkoły Bauhausu, przeniesionej z Weimaru do Dessau, zrealizowanej w latach 1925-26, jako betonowo – szklane prostopadłościenne pawilony. Należy w tym miejscu wspomnieć o grupie De Stlij, która silnie oddziaływała na Bauhaus i styl międzynarodowy w architekturze. Ich dom Schrödera w Utrechcie, zaprojektowany w 1924 przez Gerrita Rietvelda to dzieło w pełni modernistyczne. Zasady modernizmu widać także w budynkach Miesa Van der Rohe, który wypowiedział słowa „Less is More” – mniej znaczy więcej. Jego nigdy niezrealizowany projekt wieżowca dla Berlina z roku 1919 zakładał nowoczesny budynek z betonu, stali i szkła. Natomiast jego pawilon w Barcelonie z roku 1929, czy osiedle domów Weissenhof w Stuttgarcie (osiedle białych domów) z roku 1927 rozpowszechniło stosowanie betonu w budynkach użyteczności publicznej jak i budynkach mieszkaniowych. Płaskie, dachy, minimalistyczny, socjalistyczny styl widać także w obiektach Le Corbusiera. I to zarówno w jego wizjonerskich projektach osiedla z betonu, jako planu przebudowy Paryża (plan Voisin) z roku 1925 jak i projektach realizacyjnych: dom studentów pod Paryżem (1930-1932) z betonowych prefabrykowanych elementów, Willa Savoye (1929-1931) w Poissy jako betonowy prostopadłościan lewitujący nad ziemią poprzez zastosowanie betonowych słupów, czy słynny betonowy Pałac Ligii Narodów w Genewie. Równocześnie w Stanach Zjednoczonych, które to w XX wieku wyprzedziły Wielką Brytanię, jako główną siłę polityczną i gospodarczą świata, działał znany wszystkim architekt Frank Lloyd Wright. Jego pierwsze domy jak na przykład dom Fredericka C. Robiego w Oak Park w Chicago z 1909 roku, który był w swym wyrazie tradycyjny i tylko niektóre zastosowanie w nim elementy były betonowe to już willa Kaufmanna w Bear Run w Pensylwanii znana, jako „dom nad wodospadem” z 1936 roku, zbudowana z poziomych białych, betonowch płyt zawieszonych nad wodą, jest wyrazem międzynarodowego modernizmu. Również w budynku administracyjnym zakładów Johnson Wax z 1936 roku Wright zastosował we wnętrzu surowe betonowe stropy i betonowe słupy o nietypowych, nowoczesnych wówczas głowicach. Po wojnie wspomniani wcześniej twórcy kontynuowali i kultywowali rozpoczęte wcześniej zasady modernizmu. Mies van der Rohe oprócz projektów licznych wieżowców ze stali i szkła wykonał projekt Marcin M. Sieradzki – architekt, doktorant PŁ Lipiec 2011 roku Artykuł nr 002 „Beton – w historii architektury, w projektowaniu, w obiektach kluczowych” Galerii w Berlinie z roku 1965 o ciekawym betonowym, kasetonowym stropie. Frank Lloyd Wright w końcowym etapie swojej twórczości zaprojektował jeden ze swoich najbardziej znanych budynków – Muzeum Gugenheima w Nowym Jorku. Budowla w kształcie spirali z białego betonu powstawała przez 17 lat. Walter Gropius natomiast zaprojektował po wojnie wiele budynków, niemal całych w konstrukcji żelbetowej: Harvard Uniwersity Center w Cambridge (1949-50), biurowiec TAC i Wils Ebert (1957), blok mieszkalny Interbau Apartament Mouse w Berlinie (1958) i najbardziej znany budynek Baahaus Archiv z 1966 roku o ekspresjonistycznej formie z surowego betonu. Natomiast w tym samym okresie Le Corbusier zaprojektował słynną betonową jednostkę mieszkaniową w Marsylli powstałą w latach 1945-1942 o niebywałej żelbetowej konstrukcji i nietypowej jak na tamte czasy elewacji i funkcji. Inny słynny budynek architekta to kaplica Notre-Dame-Du-Haut w Ronchamp (19501955), w której to uwidoczniła się nowa estetyka architektury betonowej, stosowana w wielu budynkach po dziś dzień. Tak zwany prąd beton brut, czyli stosowanie surowego betonu, bez warstwy tynku, okładziny, a także bez malowania – beton widoczny, przetrwał do dziś i jest jednym z modniejszych trendów w architekturze współczesnej zarówno w obiektach dużych i znanych jak i w małych domach jednorodzinny. Podobny zabieg Le Corbusier zastosował w budynkach mieszkalnych Jaoul (maison A) pod Paryżem z 1951 roku. Połączenie surowego betonu stropów i zwykłej cegły zarówno we wnętrach jak i na zewnątrz dały początek brutalizmowi w architekturze mieszkaniowej. Brutalizm i kwintesencja modernizmu, jako nie zainteresowanego potrzebami pojedynczej jednostki, przejawia się w planie urbanistycznym i architekturze betonowego miasta Chandigarh w Indiach zrealizowanym w latach 1952-1959. Brak wrażliwości projektanta, niewykonanie wizji lokalnej i kult szybkości i maszyny: „Miasto szybkości – to miasto sukcesu”, spowodowały, że wybudowane obiekty Pałacu Sprawiedliwości (1956), Budynku Sekretariatu (1958), budynku Parlamentu (1962), czy budynku Muzeum Sztuk Pięknych (1968) to ogromne, „nieludzkie” betonowe obiekty bez duszy i kompletnie nie pasujące do otoczenia i realiów miejsca, jednak będące działami o konstrukcji betonowej, których nie można pominąć w żadnym artykule. Oprócz czterech szeroko opisywanych wielkich twórców powojennego modernizmu znaczący w historii obiektów z betonu jest nurt modernizmu organicznego. Należą do niego takie obiekty jak: betonowy łuk Jefferson National Expansion Mamorial w St. Louise (1948-1968) projektu Saarinena, czy lotnisko TWA w Nowym Jorku (1956-1965) tego samego autora o „baśniowej” żelbetowej formie, Hala wystawowej Dorton Arena (w Polsce znana jako Paraboleum) w Raleigh, North Carolina, USA (1952), autorstwa Macieja Nowickiego o nietypowej konstrukcji dwóch połączonych ze sobą betonowych łuków, czy słynna opera w Sydnej zaprojektowana przez Jorna Utzona i budowana w latach 19571973 za ogromną wtedy sumę 400 milionów marek. Do pomocy w zaprojektowaniu konstrukcji nietypowych, betonowych łuków, jednym przypominających wachlarze, żagle, innym rozrzucone skórki pomarańczy, poproszono słynnego inżyniera Ove Arupa. Innym bardzo sławnym budynkiem z tego okresu o nietypowej konstrukcji żelbetowej jest Siedziba Zgromadzenia Narodowego w Dhaka w Marcin M. Sieradzki – architekt, doktorant PŁ Lipiec 2011 roku Artykuł nr 002 „Beton – w historii architektury, w projektowaniu, w obiektach kluczowych” Bangladeszu zaprojektowania przez Louisa Kahna w 1962 roku. Jego autorstwa jest także Instytut Biologii Salk w Californi zrealizowany w latach 1959-65. Oba budynki bardzo surrealistyczne w swym wyrazie ukazują możliwości, jakie daje beton w kreowaniu formy i bryły obiektu. Podobnie budynki Philipa Johnsona jak muzeum Anon Carter w Texasie (1961), Centrum Biologii Uniwersytetu Yale (1966), czy budynek Biblioteki Publicznej w Bostonie (1972) unaoczniają jaki wpływ ma konstrukcja betonowa na wygląd budynku. Kluczowym obiektem, a nawet założeniem urbanistycznym w architekturze betonowej jest oprócz wspomnianego wcześniej miasta Chandigarh, miasto Brasilia zaprojektowane przez modernistycznego twórcę Oskara Niemeyera. Całe założenie urbanistyczne jest tu warte uwagi ze względu, iż jest to jedno z niewielu miast powstałych od podstaw w ostatnim stuleciu. Dodatkowo plan miasta przywodzi na myśl kształt samolotu, w którym kadłub to główna oś miasta z wielkimi arteriami, przy których ustawiono budynki użyteczności publicznej, budynki władz i ważniejsze budynki administracyjne oraz kulturalne i sakralne, a skrzydła to osie dla zabudowy mieszkaniowej wielo i jednorodzinnej. Architekt oprócz projektu całego założenia podjął się zaprojektowania poszczególnych obiektów. Prace trwały w latach 1957-1964. Ekspresjonistyczne budynki z białego betonu, stojące na monumentalnych pustych placach przywodzą na myśl obrazy z filmów science – fiction. Na przykład Plac Trzech Władz – Plac Centralny składa się z trzech budynków o zróżnicowanej formie: kopuły stojącej na swej podstawie, odwróconej kopuły i budynku wysokiego w formie dwóch strzelistych wież. Także Pałac Sprawiedliwości i Pałac Prezydenta (Palacio do Planalto) o misternie rzeźbionych, ażurowych elewacjach z betonu robią niesamowite wrażenie. Nie wspominając już o symetrycznej katedrze w Brasylii przywodzącej na myśl najpiękniejsze katedry gotyckie. Betonowe przypory konstrukcyjne łączą się w zwieńczeniu, po czym rozchylają się na zewnątrz tworząc krąg przypominający, dzięki spiczastym zakończeniom, koronę cierniową Chrystusa. Również budynki ministerstw i ich surowe wnętrza ukazują styl architekta i jego zamiłowanie do materiału, jakim jest surowy beton. Także jego późniejsze budynki czy to Siedziba Francuskiej Partii Komunistycznej (1968), czy Uniwersytet w Constantine, w Algerii (1968), czy jedno z jego ostatnich dzieł, czyli Muzeum Sztuki Współczesnej w Niteroy w Brazylii z roku 1996 pokazują, jakie wspaniałe działa architektury można stworzyć z betonu. Beton jest także jednym z ulubionych materiałów twórców propagujących styl minimalistyczny. Czy to w projektach Silverstiniego, czy w projektach słynnego biura Herzog & de Meuron, czy nawet w projektach znanego japońskiego architekta Tadao Ando, poprzez stosowanie jednolitych elewacji z surowego betonu, podkreślają oni wartość egzystencjonalną architektury oraz osiągają wyrafinowanie formalne i intelektualne w tworzonych przez siebie obiektach. Beton plus mała skala budowli i jego bardzo ascetyczna forma dają unikatowy i niepowtarzalny styl. Była to swoista odpowiedź na stylistyczną ekspresję i mieszanie stylów, czasem zakrawające o kicz w kierunku postmodernistycznym. Zróżnicowanie obiektów, ich mnogość oraz to, iż twórcy stosują wszelakie Marcin M. Sieradzki – architekt, doktorant PŁ Lipiec 2011 roku Artykuł nr 002 „Beton – w historii architektury, w projektowaniu, w obiektach kluczowych” materiały, nie da się wyróżnić kluczowych i typowych budynków z betonu dla tego okresu. Postmodernizm łączy wszystkie style i jest z kolei odpowiedzią na modernizm stanowi jego stuprocentowe przeciwstawieństwo. Równocześnie rozwija się architektura high-tech, powstała na kanwie konstruktywizmu, jako kierunek nowego modernizmu na szeroką skalę stosuje beton nie tylko ze względu na jego technokratyczny charakter, ale także ze względu na jego możliwości konstrukcyjne. Należy tu wymienić takich twórców jak Norman Foster, Renzo Piano, Jean Nouvel, czy Santiago Calatrava. Ich obiekty wcześniejsze z lat 70-tych jak i te projektowane ostatnimi laty są znaczące w historii architektury i niemal każdy zawiera nowatorskie rozwiązania w swej żelbetowej konstrukcji. High-tech jako kierunek afirmacji wysokich technologii oraz stosujący najnowocześniejsze technologie bez względu na koszty bardzo upodobał sobie takie materiały jak beton, stal i szkło, które to dają nieograniczone możliwości twórcze. Podobnie rzecz ma się z twórcami dekonstruktywistycznymi: Frankiem Gehry, Danielem Liebeskiendem, Zahą Hadid, którzy swe zapierające dech w piersiach i przeczące niemal prawom fizyki budowle wykonywali w dużej mierze z żelbetu. Także ich ilość ze względu na rozwój technologii i możliwości jest ogromna i znacząca. Tematem artykułu są kluczowe budynki w historii architektury i należy się, więc zastanowić, gdzie kończy się historia, a zaczyna współczesność. Gdzie jest granica między architekturą współczesną, a dawniejszą? A może współczesnością jest wszystko, co wydarzyło się po secesji, a modernizm, minimalizm, postmodernizm, high – tech, czy dekonstruktywizm to tylko poszczególne nurty architektury współczesnej – architektury naszych czasów. Czy może znacząca zmiana w architekturze miała miejsce w nowym milenium, gdy przyszedł czas, że architektura walczy w mediach ze sportem, skandalami i spektakularnymi katastrofami, a my coraz częściej dostajemy informacje o mega przedsięwzięciach i prześciganiu się w kolejnych rekordach i łamaniu kolejnych barier inżynierskich? Nie podejmę się na pewno opisania obiektów kluczowych z ostatnich dwudziestu lat, gdyż jest to temat na odrębny i bardzo obszerny artykuł, a mnogość inwestycji powstałych w tym okresie i znaczących obiektów z betonu jest przeogromna. Nie mówię tu o betonowych, coraz to wyższych wieżowcach jak budynek Tajpej 101 na Tajwanie, czy Burdż Dubai w Zjednoczonych Emiratach Arabskich czy nowoczesnych obiektach sportowych w Pekinie, czy Londynie, czy coraz to większych obiektach użyteczności publicznej na całym świecie, ale o ogromnej ilości małych obiektów mieszkalnych czy biurowych wykonanych z betonu, ale także znaczących ze względu na pewne rozwiązania i indywidualny charakter. Popularyzacja materiału, jakim jest beton od początku jego wynalezienia do dzisiaj dała możliwość masowego budownictwa światowego oraz rozwinęła chęć dążenie do budowania coraz to nowocześniejszych i spektakularnych obiektów. Możliwości betonu, jako materiału i ewentualność jego szerokiego zastosowania pod różnorodnym względem i w wielorakich formach dała obok, nie do końca szczęśliwych bloków z prefabrykowanych elementów i wielkich płyt betonowych, takie dzieła Marcin M. Sieradzki – architekt, doktorant PŁ Lipiec 2011 roku Artykuł nr 002 „Beton – w historii architektury, w projektowaniu, w obiektach kluczowych” architektury jak budynki Calatravy, Gehrego, Fostera, Liebeskinda i wielu, wielu innych. Z betonu powstawały obiekty, od obiektów wysokościowych i kubaturowych, poprzez małe obiekty mieszkaniowe, na obiektach sakralnych kończąc. To beton, „przy współpracy” ze stalą i szkłem naznaczyły styl, formę i odbiór dzisiejszej, nowoczesnej architektury, z którą obcujemy, na co dzień. Marcin M. Sieradzki – architekt, doktorant PŁ Lipiec 2011 roku
