docMetoda Promethee II w wielokryterialnej ocenie produktów
download 
Reklamacja Transkrypt
Metoda Promethee II w wielokryterialnej ocenie produktów
METODA PROMETHEE II W WIELOKRYTERIALNEJ OCENIE PRODUKTÓW MATEUSZ PIWOWARSKI PAWEŁ ZIEMBA Politechnika Szczeciska Streszczenie Artykuł porusza problematyk zwizan ze wspomaganiem oceny produktów w internetowych systemach porównawczych. Obecnie stosowane algorytmy porównywania obejmuj przede wszystkim cen towaru, nie uwzgldniaj natomiast innych preferencji uytkownika. W zwizku z powyszym proponuje si poszerzenie liczby kryteriów tej oceny i zastosowanie odpowiedniej metody wielokryterialnego wspomagania decyzji. Słowa kluczowe: internetowe serwisy porównawcze, porównywarki, wielokryterialna analiza decyzyjna, MCDA, Promethee. 1. Wprowadzenie Zainteresowanie Internetem i zakupami za jego porednictwem w Polsce stale ronie, o czym moe wiadczy znaczne zwikszenie obrotów sklepów internetowych. Wraz z rozwojem rynku handlu elektronicznego i mnoeniem si ofert kierowanych do konsumentów za porednictwem tego medium, zwiksza si równie dezorientacja tyche konsumentów w zakresie wyboru najbardziej odpowiedniego dla nich produktu. Rozwizaniem tej problematyki maj by serwisy zajmujce si wspomaganiem klientów w kwestii wyboru. Oferuj one uytkownikowi moliwo porównania cech towarów na jednej stronie WWW, eliminujc przy tym trudnoci zwizane z ich wyszukaniem. Jednake tworz one tylko zestawienia parametrów produktów, a uytkownik musi posiada wiedz na temat kadego z tych parametrów oraz jego ogólnego wpływu na wydajno i funkcjonalno produktu. Istniejce serwisy porównywania potrafi podpowiedzie uytkownikowi optymalny wybór tylko na podstawowej wielkoci charakteryzujcej produkt, tj. na jego cenie. Brak jest wród tego typu serwisów chociaby jednego opierajcego swój algorytm wspomagania wyboru produktu na ocenie wielokryterialnej. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie propozycji wspomagania decyzji w wyborze produktów dla serwisów porównawczych. Proponowane rozwizanie obejmuje zwikszenie liczby kryteriów porównywania produktów oraz zaadoptowanie metod wielokryterialnej analizy decyzyjnej do uzyskiwania najlepszych wariantów decyzyjnych z punktu widzenia uytkownika serwisu. 2. Uyteczno internetowych serwisów porównawczych Polski rynek internetowych serwisów porównywania cen produktów osignł pewien punkt nasycenia. Nowe witryny tego typu maj, co raz wiksze problemy z zajciem dogodnej pozycji wród pozostałych porównywarek. Sam fakt istnienia około 25 polskich serwisów tego typu daje wyobraenie jak ciko nowemu systemowi porównawczemu byłoby zainteresowa potencjalnego uytkownika. Ponadto istnieje wiele serwisów zagranicznych, z których korzystaj take polscy 136 Mateusz Piwowarski, Paweł Ziemba Metoda Promethee II w wielokryterialnej ocenie produktów konsumenci. Wobec tego jedyn szans zwikszenia przez dany serwis swojego udziału w tym rynku jest wprowadzanie nowych funkcjonalnoci niespotykanych u konkurencji. Dobrym przykładem takiej walki o pozycj wród konkurencji jest serwis „Nokaut”, który głównie dziki nowatorskiemu podejciu do tematu porównywania i wyszukiwania produktów wypracował sobie miejsce w czołówce porównywarek. Za jego przykładem podyli inni liderzy, którzy zostali w zasadzie zmuszeni do zwikszania funkcjonalnoci swoich systemów porównawczych. To dziki konkurencji pomidzy liderujcymi serwisami pojawiły si interesujce moliwoci serwisów porównawczych takie jak geolokalizacja, prognozowanie cen, mobilna wersja serwisów, wirtualny asystent w serwisach porównawczych, itp. Jednake poza przyrostowym zwikszaniem iloci takich elementów naley si take spodziewa wprowadzania nowych funkcjonalnoci do serwisów. Funkcjonalnoci, która została wprowadzona ju długi czas temu (przez serwis „9sekund.pl”), a jednak do tej pory brak jej w czołowych serwisach porównawczych, jest integracja z systemami aukcyjnymi. Obecnie uytkownik poszukujcy okrelonego produktu jest zmuszony do przegldania kolejno serwisu porównawczego oraz witryny aukcyjnej. Zintegrowanie aukcji internetowych w porównywarce zdecydowanie wpłynłoby na liczb odsłoni serwisu porównawczego. Brak takiej funkcjonalnoci wydaje si dziwny szczególnie w przypadku „Ceneo.pl”, który naley do tego samego właciciela, któremu podlega najwikszy polski serwis aukcyjny „Allegro.pl”. Patrzc jednak na omawiane zagadnienie ze strony serwisu porównawczego, wprowadzenie takiej funkcjonalnoci wizałoby si take z pewnymi problemami. Główn kwesti jest w tej sytuacji sposób pobierania opłat od sklepów, które prowadz aukcje w serwisie „Allegro”. Przy wprowadzeniu integracji z systemem aukcyjnym w zasadzie niemoliwe stałoby si pobieranie opłat zwizanych z przejciem uytkownika ze strony porównywarki na stron sklepu. Utrzymanie modelu biznesowego opartego na tej opłacie wymuszałoby zmian zasad funkcjonowania serwisów aukcyjnych. Ponadto niewiele sklepów wybierałoby nadal promocj swojej marki poprzez serwisy porównawcze. Zdecydowanie tasze dla handlowców byłoby funkcjonowanie w systemie aukcyjnym, co równie wizałoby si z obecnoci, za jego porednictwem, w porównywarce. Inn nowoczesn właciwoci serwisów mog sta si wirtualni asystenci. Obecnie takiego asystenta, odpowiedzialnego za ułatwienie wyboru kryteriów wyszukiwania, posiada serwis „Nokaut.pl”. Wirtualnych asystentów mona wykorzysta zasadniczo w kadym elemencie funkcjonowania serwisu porównawczego. Mógłby on prowadzi uytkownika przez cały proces poszukiwa i wyboru odpowiedniego towaru. Kolejnym elementem, którego obecnie brak w serwisach porównawczych jest dowolny prosty system eliminacji błdnych-fałszywych ofert. Czsto zdarza si, e uytkownik podczas poszukiwania najtaszego sklepu oferujcego dany produkt natrafia na ofert znacznie zanion cenowo. Najczciej po przejciu na stron sklepu zawierajc tak ofert okazuje si, e na stronie tej zawarty jest zupełnie inny produkt, np. instrukcja obsługi do danego sprztu zamiast tego. Błdy takie mona wyeliminowa stosunkowo łatwo poprzez zastosowanie chociaby systemu rozmytego. Chodzi tutaj o okrelanie redniej ceny danego towaru a nastpnie stopie odchylenia danej oferty cenowej od redniej. W ten sposób system taki mógłby lingwistycznie ocenia wiarygodno danej oferty. Dziki temu otrzymano by jednoczenie nowe, ogólne kryterium porównawcze dla ofert towarów. Do błdów w funkcjonowaniu serwisów porównawczych zaliczy mona take sytuacj, kiedy uytkownik przechodzi do strony sklepu, a na niej dowiaduje si, e towaru obecnie brak lub jest POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009 137 on oferowany za wysz cen. Odpowiedzialnoci za tego typu sytuacje naley obarcza sposób aktualizacji bazy danych serwisów. Porównywarki powinny same decydowa o terminie aktualizacji ofert, czyli powinny same rozstrzyga o datach generowania kolejnych plików XML, zawierajcych oferty sklepów. Pozwoliłoby to unikn sytuacji, kiedy oferta zawarta w serwisie porównawczym datuje si aktualnoci sprzed kilku dni wstecz. Ostatni propozycj dotyczc moliwoci rozwoju serwisów porównawczych jest wprowadzenie w nich wielokryterialnego wspomagania podejmowania decyzji. Chodzi tutaj o moliwo wyboru przez uytkownika, np.: kryteriów technicznych i funkcjonalnych produktów, kryteriów wiarygodnoci sprzedawcy, czy elementów zwizanych z kosztami tak produktu jak i jego dostawy. Efektem tego jest wygenerowanie przez system propozycji kolejnych towarów, najlepiej spełniajcych potrzeby uytkownika. Funkcjonalno taka stanowiłaby pewnego rodzaju system ekspertowy, sugerujcy uytkownikowi optymalny wybór towaru, który spełniałby jego potrzeby cenowe, uytkowe i jakociowe. 3. Dobór metody wielokryterialnej do oceny produktów w Internecie Wybór wielokryterialnej metody wspomagania decyzji dla serwisu porównywania produktów jest zagadnieniem trudnym. Obok optymalnoci metody, tak, aby dawała ona wyniki najbardziej zblione do rzeczywistoci naley uwzgldni tutaj równie aspekt ludzki. Typowy uytkownik serwisu porównawczego nie jest ekspertem w dziedzinie, w której poszukuje najlepszego produktu spełniajcego jego wymagania. Wobec tego wybrana metoda nie moe wymaga od uytkownika ogromu wiedzy z danej dziedziny. Ponadto powinna ona by przyjazna w uyciu. Rozpatrywane bd dwie kategorie metod: metody, które wykorzystuj model funkcjonalny (MAUT, AHP, SMART, UTA) oraz metody oparte na relacji przewyszania (grupa metod ELECTRE, Promethee, Bipolar). Na wstpie mona rozway przydatno metod wymagajcych podania od uytkownika wzorców, według których wybierany bdzie najlepszy wariant. Do metod takich nale metody UTA [1], Electre Tri [2] i Bipolar [3]. UTA wyłuskuje preferencje uytkownika ze zbioru referencyjnego, tworzonego przez decydenta. Electre Tri wymaga podania przez uytkownika profili wariantów opisujcych granice klas, do których nastpnie sortuje warianty decyzyjne. Bipolar oczekuje podania przez osob podejmujc decyzj wzorców wariantów dobrych i złych. Wszystkie te metody naley odrzuci ze wzgldu na to, e wymagaj od uytkownika wiedzy eksperckiej. Nie naley oczekiwa, e osoba szukajca produktu w serwisie porównawczym posiada tak wiedz, która pozwoli jej zdefiniowa parametry produktu dobrego i złego. Wobec tego, metody te uznaje si za niewarte dalszego rozwaania. Kolejn metod, któr mona odrzuci jest MAUT [4]. Nieprzydatno tej metody wypływa z faktu, e jest to ogólna teoria wielokryterialnej analizy decyzyjnej. Kłopotliwe jest w niej wykonanie dekompozycji zbioru kryteriów i skonstruowanie funkcji uytecznoci ze wzgldu na poszczególne kryteria. Wobec tego zastosowanie tej ogólnej metodyki mogłoby przysporzy du ilo problemów implementacyjnych. Nieprzydatne s take metody Electre II, Electre IV i Electre I [2]. Electre II wymaga od uytkownika podania znacznej iloci progów. Progi te, w przeciwiestwie do progów równowanoci i preferencji nie s wyczuwalne intuicyjnie. Co wicej ciko zdefiniowa i wyjani ich znaczenie. Tak, wic hipotez o zastosowaniu metody Electre II w problemie wspomagania decyzji uyt- 138 Mateusz Piwowarski, Paweł Ziemba Metoda Promethee II w wielokryterialnej ocenie produktów kownika serwisu porównawczego naley odrzuci. Równie, Electre IV, w której uytkownik nie posiada adnej moliwoci zdefiniowania wag kryteriów ma wtpliw przydatno w ocenie produktów. W tego typu zastosowaniu najwiksze znaczenie maj włanie wagi poszczególnych kryteriów. Metodyka proponowana w Electre IV, polegajca na zliczaniu iloci wzajemnie przewaajcych si kryteriów dla danej pary wariantów nie spełnia, wic podstawowej funkcjonalnoci. Natomiast w metodzie Electre I najmniejsze nawet rónice wartoci pod wzgldem danego kryterium powoduj, e jeden z wariantów jest uznawany za całkowicie lepszy pod wzgldem tego kryterium. Wobec tego brak jest w tej metodzie uwzgldnienia faktu, e rónica w cenie produktów rzdu kilku złotych jest w zasadzie bez znaczenia. Porównujc moliwo zastosowania w serwisach porównawczych metod Electre Is i Electre III naley zauway, e jest midzy nimi pewna rónica metodyczna. W metodzie Electre Is granica pomidzy porównywalnoci a nieporównywalnoci wariantów jest wielkoci dyskretn. Przy osigniciu przez wariant uznany ogólnie za gorszy przewagi – pod wzgldem jednego z kryteriów rzdu progu weta - nad wariantem lepszym, alternatywy te staj si nieporównywalne. Wczeniej jednak, w miar zbliania si do tego progu nic nie sygnalizuje takiej moliwoci. W Electre III natomiast ogólna przewaga wariantu lepszego nad wariantem gorszym zmniejsza si w miar zwikszania si przewagi wariantu gorszego nad wariantem lepszym pod wzgldem danego kryterium. Pod wzgldem zastosowania w serwisach porównawczych metoda Electre III wydaje si, wic bardziej przydatna od metody Electre Is. Problem wynikajcy z ewentualnego zastosowania metod Electre Is, Electre III i Promethee I [5] wynika z moliwoci wystpienia przy ich uyciu nieporównywalnoci midzy produktami. W załoeniu w serwisach porównawczych uytkownicy potrzebuj pomocy przy wyborze produktów. Wobec tego sytuacja nieporównywalnoci pomidzy towarami z jednej kategorii nie powinna by dopuszczalna. Naley, wic odrzuci metod Promethee I, w której sytuacji nieporównywalnoci nie da si zapobiec. Teoretycznie nieporównywalnoci w metodach Electre Is i Electre III da si unikn poprzez ustawienie odpowiednio wysokich progów weta. Naley jednak pamita, e według metodyki Electre Is i III to uytkownik – decydent podaje progi weta, równowanoci i preferencji. Moliwe jest oczywicie zmodyfikowanie metody w ten sposób, aby próg weta był automatycznie ustawiany na wielko wiksz od najwikszej rónicy pomidzy wariantami dla danego kryterium. Wydaje si to jednak zbdn komplikacj problemu, w sytuacji, kiedy istnieje moliwo uycia metod, w których nie wystpuje moliwo sytuacji nieporównywalnoci pomidzy produktami. Do rozwaenia pozostały metody rankingowe, w których nie jest moliwe wystpienie sytuacji nieporównywalnoci. S to procedury amerykaskiej szkoły podejmowania decyzji: AHP [6] oraz SMART [7] i metoda wywodzca si ze szkoły europejskiej – Promethee II. Wszystkie pozostałe do rozpatrzenia metody oferuj w pewnym stopniu rozmycie ocen wariantów (rozmycie ocen wystpowało równie w odrzuconych ju metodach Electre Is, Electre III oraz Promethee I). Rozmycie to jest realizowane przez wykorzystanie progów równowanoci i preferencji w metodzie Promethee II oraz przez zastosowanie funkcji wartoci w metodzie SMART. Natomiast w metodyce AHP, rozmycie jest tylko czciowe, gdy jest moliwe tutaj tylko przyporzdkowanie wartoci danego kryterium do jednej z dziewiciu kategorii oceny. Analogicznie, tylko na dziewi kategorii da si podzieli wagi poszczególnych kryteriów. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009 139 Ponadto w metodzie AHP dla zwikszenia dokładnoci oblicze wymagane jest powtarzanie pewnych etapów procedury obliczeniowej (wyznaczanie kwadratów macierzy). Wanym czynnikiem przemawiajcym za odrzuceniem metody AHP jest moliwe wystpienie niespójnoci ocen. Nie bez znaczenia pozostaje te sugerowane podawanie przez uytkownika wzgldnych wag kryteriów i ocen wariantów. Wobec powyszych argumentów właciwe wydaje si odrzucenie moliwoci zastosowania metody AHP dla wspomagania podejmowania decyzji uytkowników internetowych serwisów porównawczych. Sporód pozostałych dwóch metod, tj. Promethee II i SMART kady wybór wydaje si właciwy. Obydwie metody spełniaj wymagania pod ktem uytecznoci w internetowym serwisie porównawczym: • operuj na wielu kryteriach, • nie wymagaj od uytkownika podawania wielu skomplikowanych parametrów, • uwzgldniaj wagi kryteriów, • oferuj rozmycie przedziałów preferencji, • nie dopuszczaj sytuacji nieporównywalnoci. Wydaje si, e obie metody maj podobn funkcjonalno. Jeli chodzi o złoono obliczeniow, znacznie szybciej obliczenia powinny by wykonywane w metodzie SMART, gdy w metodyce tej zachodzi znacznie mniej operacji matematycznych w porównaniu do Promethee. Natomiast od strony elastycznoci bardziej uyteczna jest Promethee, w której decydent posiada moliwo wyboru jednej sporód szeciu funkcji preferencji. Z drugiej strony w metodzie SMART uytkownik moe dowolnie definiowa funkcj wartoci. Metoda Promethee wydaje si jednak by bardziej zaawansowana pod wzgldem metodologii rozwizywania problemu decyzyjnego. Generuje ona ranking obiektów na podstawie porówna ze sob parami wszystkich wariantów, natomiast w metodzie SMART oceny wariantów s generalnie od siebie niezalene. Zasadne wydaje si, wic uycie metody Promethee II jako rozwizania problemu wielokryterialnego wspomagania podejmowania decyzji w internetowych serwisach porównawczych. 4. Zastosowanie metody Promethee II w doborze produktów Zbiór kryteriów pod wzgldem, których mona porównywa produkty moe zawiera m.in. cz z obecnie prezentowanych przez serwisy porównawcze informacji o produktach i sklepach. Ponadto jako atrybuty porównawcze mona wykorzysta specyficzne dla poszczególnych grup produktów cechy, jak np. czstotliwo pracy w GHz dla procesora, czy te pojemno w GB dla dysku twardego. Niemniej jednak taki wybór kryteriów mógłby nie za sob problemy, gdy np. nie zawsze procesor o wyszej czstotliwoci zegara jest szybszy od innego o „niszym zegarze”. Ogólnie rzecz ujmujc nie zawsze obiektywnie wysza warto miernika danej cechy wariantu powoduje, e wariant ten jest lepszy od innego pod wzgldem tej cechy. Naley te zauway, e specyfikowanie odrbnych kryteriów dla rónych grup towarów byłoby kłopotliwe i znacznie zwikszałoby stopie komplikacji systemu porównawczego. Co wicej, podanie oczekiwanych wartoci progów i wag dla szczegółowych kryteriów wymagałoby od uytkowników pewnego zasobu wiedzy w danej dziedzinie. Tymczasem system porównawczy ma za zadanie w pewnym stopniu odciy uytkowników od koniecznoci posiadania takiej wiedzy. Wobec tego zdecydowano si przyj kryteria bardziej ogólne, najczciej nie mierzalne w jednostkach fizycznych. 140 Mateusz Piwowarski, Paweł Ziemba Metoda Promethee II w wielokryterialnej ocenie produktów W zamian za to, kryteria takie s intuicyjnie łatwe do interpretacji i oceny ich wag dla osób chccych skorzysta z serwisu porównawczego. Wartoci takich mierników dla poszczególnych towarów bd przyjmowane subiektywnie przez osoby za to odpowiedzialne. Pomimo tego, przy odpowiedniej iloci „ekspertów” i urednianiu ich opinii rozwizanie takie moe by skuteczne. W roli ekspertów mog wystpowa tutaj uytkownicy serwisu porównawczego, podobnie jak ma to miejsce w istniejcych serwisach. Dla proponowanego systemu porównawczego zdecydowano si wyspecyfikowa dwie grupy kryteriów. Łczne zestawienie kryteriów z dwóch zbiorów pozwoli porównywa produkty z uwzgldnieniem ich dostawców, natomiast osobne ich wykorzystanie umoliwi porównanie tylko sklepów lub produktów. Zbiorami tymi s: • grupa kryteriów opisujcych produkt, • grupa czynników charakteryzujcych dostawców towaru. Zbiór kryteriów opisujcych produkt ma za zadanie opisywa produkt pod wzgldem funkcjonalnym, uytkowym i (w duym uogólnieniu) technicznym. Natomiast grupa czynników charakteryzujcych dostawców towaru składa si z atrybutów charakteryzujcych sklep dostarczajcy produkty. Zbiorcze przedstawienie kryteriów, wraz z ich jednostkami miary i przyjtym kierunkiem preferencji, przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Kryteria oceny wariantów dla proponowanego systemu porównawczego Grupa kryteriów Nazwa kryterium Produkt Jako wykonania Wydajno Wygld Ergonomia Cena Jako obsługi klienta Jako serwisu Czas dostawy Koszt wysyłki Kryteria dodatkowe Sprzedawca Uytkownika Jednostka miary [%] [%] [%] [%] [zł] [%] [%] [dni] [zł] [%] Kierunek preferencji Max Max Max Max Min Max Max Min Min Max ródło: opracowanie własne Wybrana dla systemu porównawczego metoda Promethee II udostpnia sze modeli wyznaczania wska ników zgodnoci. Najlepszym modelem wyznaczania wska ników zgodnoci dla problemu wyboru produktu w serwisie porównawczym wydaje si model „kryterium z liniow preferencj i obszarem obojtnoci”. Model ten jest stosunkowo przejrzysty i łatwy do zrozumienia przez uytkownika. W przeciwiestwie do modeli „zwykłego kryterium”, „quasi kryterium” i „kryterium poziomu”, model „kryterium z liniow preferencj i obszarem obojtnoci” zapewnia liniowy wzrost miar ocen pomidzy progami równowanoci i preferencji. Ponadto w przeciwiestwie do „kryterium z liniow funkcj preferencji”, wystpuje tutaj moliwo ustawienia progu równowanoci. Ma to znaczenie np. przy rónicy pomidzy cenami towarów rzdu 1zł, gdy rónica taka czsto nie ma znaczenia dla kupujcego. W odniesieniu do „kryterium Gaussa”, omawiany model jest łatwiejszy do interpretacji i wydaje si, e funkcja liniowa powinna dla danego problemu decyzyjnego sprawowa si lepiej od funkcji Gaussowskiej. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009 141 Uytkownik serwisu w pierwszym etapie pracy z systemem porównawczym powinien okreli swoje preferencje. Przede wszystkim musi on wybra warianty decyzyjne do porównania. Odbywałoby si to w sposób analogiczny do tego, który obecnie wystpuje w serwisach porównawczych. Mianowicie z listy produktów w danej kategorii poprzez zaznaczenie towaru, byłby on wybierany do porównania. Nastpnie dokonywany jest wybór kryteriów uywanych do jednego konkretnego porównania. Uytkownik ma tutaj moliwo uwzgldnienia kryteriów dotyczcych zarówno handlowców jak i towarów. Moe te wprowadzi dodatkowo własne kryteria porównawcze. W kolejnym kroku ma miejsce etap przypisywania przez uytkownika wag poszczególnym kryteriom. Wagi mog mie dowoln warto, gdy w trakcie przebiegu procedury porównawczej Promethee II wagi zostan przeskalowane w taki sposób, aby łcznie ich suma wynosiła 1. Na ostatnim etapie okrelania preferencji uytkownika podaje on progi równowanoci i preferencji dla poszczególnych kryteriów. Progi te zostaj ustalone w formie dialogu z uytkownikiem. W celu ustalenia progu równowanoci udziela on odpowiedzi na pytanie, „w jakim zakresie rónic pomidzy miernikami dla danego kryterium, rónice te nie maj dla uytkownika znaczenia”. Próg preferencji ustalany jest poprzez odpowied na pytanie sformułowane analogicznie, przy czym „rónice pomidzy miernikami dla danego kryterium zaczynaj mie bardzo due znaczenie”. Po okreleniu przez uytkownika jego preferencji, z bazy danych pobierane s wartoci mierników poszczególnych kryteriów dla wariantów wybranych wczeniej do porównania. Nastpnie uruchamiana jest procedura Promethee II i wyznaczany jest ranking wariantów decyzyjnych. W celu oceny uytecznoci rozwizania przeprowadzono badania efektów działania przedstawionego modelu wielokryterialnego serwisu porównawczego. Badania zostały przeprowadzone na losowych grupach wariantów decyzyjnych i zostały przeprowadzone dla produktów nalecych do kategorii Notebook – bez uwzgldnienia kryteriów dotyczcych sklepów. Dla porównania produktów nalecych do kategorii Notebook oceny kryteriów zostały zapoyczone ze strony specjalistycznego serwisu zajmujcego si sprztem komputerowym. Nastpnie wartoci mierników kryteriów nieznacznie zmodyfikowano, gdy wystpowały one pierwotnie w piciostopniowej skali. Ceny produktów zostały pobrane z serwisu „Skapiec.pl”. Oczywicie w gotowym serwisie porównawczym, ceny jak i wartoci mierników kryteriów dla produktów zostałyby zaczerpnite z bazy danych systemu porównawczego. Jeli chodzi o same kryteria, zostały wykorzystane wszystkie predefiniowane kryteria opisujce produkt oraz zostało wprowadzone jedno dodatkowe kryterium uytkownika. Kryterium tym jest mobilno, charakteryzujca jak bardzo dany notebook jest uyteczny do transportu. Wpływ na ten atrybut maj zazwyczaj rozmiary i waga sprztu. Rozpatrywane w przypadku tego porównania warianty decyzyjne, kryteria oraz wartoci mierników atrybutów przedstawia tabela 2. 142 Mateusz Piwowarski, Paweł Ziemba Metoda Promethee II w wielokryterialnej ocenie produktów Tabela 2. Warianty i wartoci kryteriów dla porównania produktów w kategorii Notebook Wariant decyzyjny Wartoci mierników kryteriów porównawczych Jako [%] 83 97 78 79 ThinkPad R61 Asus G70 Samsung R60+ LG E300 Wydajno [%] 67 99 62 81 Mobilno [%] 80 37 61 90 Ergonomia [%] 79 79 78 80 Wygld [%] 64 98 62 85 Cena [zł] 3179 10000 2435 2820 ródło: opracowanie własne Wagi przypisane poszczególnym kryteriom oraz wartoci progów równowanoci i preferencji przyjte do badania charakteryzuje tabela 3. Tabela 3. Wagi i progi dla kryteriów oceny produktów typu Notebook Kryterium Waga Próg równowanoci Próg preferencji Jako 15 10 30 Wydajno 30 10 25 Mobilno 10 20 40 Ergonomia 10 15 40 Wygld 5 10 40 Cena 30 50 300 ródło: opracowanie własne Przy przyjciu powyszych preferencji uytkownika otrzymano ranking wariantów zaprezentowany w tabeli 4. Podane s w niej take przepływy dominacji netto, oraz przepływy dominacji wejcia i wyjcia dla kadego z wariantów. Z rankingu wynika, e dla przyjtych kryteriów, wag i progów najlepszym wyborem jest Notebook LG E300 a kolejnym dobrym wyborem jest Samsung R60+. Gorszym wyborem byłyby dwa kolejne notebooki, tj. Asus G70 oraz ThinkPad R61. Tabela 4. Ranking badanych wariantów produktów typu Notebook Wariant decyzyjny Przepływ dominacji netto () Przepływ dominacji wejcia (+) Przepływ dominacji wyjcia (-) LG E300 0.1733 0.3483 0.1750 Samsung R60+ 0.0875 0.3067 0.2192 Asus G70 -0.0381 0.3353 0.3733 ThinkPad R61 -0.2228 0.1333 0.3561 ródło: opracowanie własne Odnoszc si do przedstawionej metody wielokryterialnego wspomagania podejmowania decyzji mona powiedzie, e mogłaby ona znale zastosowanie w serwisach porównawczych. Przede wszystkim ogranicza ona konieczny zasób wiedzy, jak powinien posiada uytkownik POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009 143 w celu dokonania dobrego wyboru produktu. Poprzez wprowadzenie ogólnych a nie specjalistycznych kryteriów udało si zdj z uytkownika konieczno mudnego zdobywania informacji na temat kategorii, w której chce wybra produkt. Wystarczy, aby ustalił on swoje preferencje – czynniki decyzyjne, które s dla niego najwaniejsze. Uytkownik powinien potrafi, posługujc si intuicj, ustali wagi dla poszczególnych atrybutów towarów i progi równowanoci i preferencji. W sytuacji, kiedy uytkownik potrafi to dokona przedstawiona metoda jest duo skuteczniejsza i szybsza od czasochłonnego zbierania informacji na temat towarów i rozwaania, który z nich mógłby okaza si lepszy. Ponadto zalecane podczas realizacji systemu porównawczego byłoby zawarcie domylnych wartoci kryteriów i progów preferencji oraz stworzenie profili uytkownika, np. opcja budetowa i wydajnociowa. Pozwoliłoby to jeszcze ograniczy wymagania stawiane uytkownikowi systemu odnonie posiadanej przez niego wiedzy. Niemniej jednak mogłoby to prowadzi do czciowego rozmijania si wyników analizy z oczekiwaniami uytkownika. Rozpatrujc przedstawion wielokryterialn metod porównawcz na tle metody stosowanej obecnie w porównywarkach ciko byłoby wskaza jakiekolwiek elementy pod wzgldem, których przedstawiona metoda byłaby gorsza od obecnie stosowanej. W istniejcych serwisach porównawczych porównania towarów wykonywane s tylko jednokryterialnie pod wzgldem ceny. Obecne serwisy daj uytkownikowi równie moliwo samodzielnego porównania wariantów poprzez przedstawienie mu podstawowych parametrów produktów. Wymaga to jednak od uytkownika wiedzy, której ten czsto nie posiada. Scharakteryzowany w niniejszym artykule model serwisu porównawczego rozwizuje ten problem, oferujc osobom korzystajcym z serwisów porównawczych niezbdn pomoc przy analizie i wyborze najlepszego produktu. 5. Wnioski Przedstawiona w artykule koncepcja adaptacji algorytmu Promethee II dla internetowych serwisów porównawczych wydaje si by doskonał moliwoci zwikszenia ich funkcjonalnoci. Zaproponowany system porównawczy znacznie poprawia funkcjonalno porównywarek oferujc moliwo wsparcia uytkownika w skomplikowanym problemie wyboru towaru. Ponadto w modelu systemu udało si ograniczy jego poziom komplikacji przy zachowaniu stosunkowo wysokiej jego uytecznoci. Dano uytkownikowi opcje umoliwiajce szerok personalizacj działania algorytmu porównawczego, przy czym nawet osoba niezaznajomiona z metodyk porówna wielokryterialnych powinna intuicyjnie poradzi sobie z obsług systemu. Zastanawiajce jest, e dotychczas w serwisach, w załoeniu przeznaczonych do porówna produktów, nie pojawiła si taka funkcja porówna wielokryterialnych. 144 Mateusz Piwowarski, Paweł Ziemba Metoda Promethee II w wielokryterialnej ocenie produktów Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Beuthe M., Scannella G.: Comparative analysis of UTA multicriteria methods, European Journal of Operational Research Volume: 130, Issue: 2, April 16, 2001, s. 246-262. Roy B.: The outranking approach and the foundations of Electre methods, Theory and decision 31, 1991. Guitouni A., Martel J.M.: Tentative guideline to help choosing an appropriate MCDA method, European Journal of Operational Research 109, 1998. Dyer J.S., Fishburn P.C., Steuer R.E., Wallenius J., Zionts S.: Multiple Criteria Decision Making, Multiattribute Utility Theory: The Next Ten Years, Management Science, Vol. 38, No. 5, 1992, s. 645-654. Brans, J.P., Vincke, P.: A preference-ranking organization method: The PROMETHEE method, Management Science 31, 1985, s. 647–656. Saaty T.L.: The analytic hierarchy process, Pittsburgh: RWS Publications, 1996. Edwards W., Barron F.H.: SMARTS and SMARTER: Improved simple methods for multiattribute utility measurement, Organizational Behavior and Human Decision Processes 60, 1994, s. 306–325. THE PROMETHE II METHOD IN MULTICRITERIA EVALUATION PRODUCTS Summary The article describes problems connected with the support of the rating products in price comparison sites. One proposes therefore extension the numbers of the criteria of this opinion and the use of suitable multicriteria method. Keywords: price comparison sites, Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA, Promethee. Mateusz Piwowarski Wydział Informatyki Politechnika Szczeciska 71-210 Szczecin, ołnierska 49 e-mail: [email protected]
