Повний текст PDF

16
2014. — ¹ 4
Ïñèõîëîã³ß
³ ñóñï³ëüñòâî
BEZPIECZEŃSTWO EUROPY W PERSPEKTYWIE
ZAGROŻEŃ POLSKI I UKRAINY
Leszek Fryderik KORZENIOWSKI
Copyright © 2014
ÓÄÊ 304.9
“O roku ów! kto ciebie widział w naszym kraju!
Ciebie lud zowie dotąd rokiem urodzaju,
A żołnierz rokiem wojny; (...)” [1]
Wreszcie w 2014 roku stało się jasne, że: po
pierwsze, Polska jest sąsiadem i sojusznikiem
narodu ukraińskiego; po drugie, Rosjanie są
fałszywym “bratnim narodem” i zagrożeniem do
pokoju w Europie; po trzecie, suwerenem Ukrany
jest naród ukraiński, świadomy swojej tożsamości
i podmiotowości.
Jak co roku, inspirację do refleksji nad tą wspólnotą przeszłości i dzisiejszych doświadczeń dostarcza “Tydzień oświaty dorosłych Ukrainy” [2].
Ten szkic nie aspiruje do jakiejkolwiek próby
analizy stosunków międzynarodowych w Europie.
Jest jedynie próbą oceny dzisiejszej sytuacji z
perspektywy dotychczasowych doświadczeń
Europejskiego stowarzyszenia nauk o bezpieczeństwie, którego członkami są przedstawiciele z 23
państw Europy, w tym także Ukraińcy i Rosjanie.
Ukraina dostała się w najgorsze miejsce,
pomiędzy kamienie historii. Nigdy nie było dobrze, ale będzie jeszcze gorzej. Tysiące Ukraińców
przelawa krew i oddaje życie za niepodległość,
bez gwarancji, jaka przyszłość czeka Ukrainę.
Przełom XX i XXI wieku jest dla naszego
pokolenia Polaków, Ukraińców i wielu innych
narodów okresem przemian i przewartościowań,
a także kształtowania się przestrzeni dla reedukacji
dorosłych ludzi do innego życia w europejskim
społeczeństwie. W Polsce i w Ukrainie przyjęły
się całkowicie różne koncepcje organizacyjne i
programowe tego procesu, ale uzupełniając się
mogą one stanowić przesłankę zupełnie nowego
spojrzenia na świadomość i wiedzę społeczeństwa
postkomunistycznego i postmodernistycznego.
Równocześnie łączą nas doświadczenia przesz-
łości, wspólne zagrożenia i nadzieje, które przyniosły najpierw Polsce, a potem także Ukrainie,
odrodzenie narodowe i państwowe.
17 marca 2014 Rosja uznała Krym [3] za część
Federacji Rosyjskiej potwierdzając tym samym
okupację Ukrainy. Społeczność międzynarodowa
uznała ten fakt za naruszenie prawa międzynarodowego, które status quo granic w Europie
traktuje za najważniejszy wniosek po straszliwych
doświadczeniach II wojny światowej.
Gdy jednak przyjrzeć się kalejdoskopowi dziejów, to jest to tylko epizod w tysiącletniej historii
wojen pomiędzy wschodem a zachodem. W XIII
(trzynastym) wieku tereny obecnej Ukrainy były
pod jarzmem Mongołów, a potem pod władzą
Wielkiego Księstwa Litewskiego, a także pod
władzą Rzeczypospolitej Obojga Narodów [4]. W
konsekwencji powstań zaporożskich przeciwko
Koronie (wśród których najważniejszym było
powstanie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego
w latach 1648–55) Kozacy podporządkowali się
carowi Rosji (ugoda pereyesławska). W roku 1686
Rzeczpospolita potwierdziła władzę cesarza
Rosyjskiego nad Ukrainą Lewobrzeżną (za Dnieprem). Wieloletnie wojny pomiędzy Rzeczypospolitą a Rosją oraz pomiędzy Rzeczypospolitą a
Turcją spowodowały jedynie ruinę, wyludnienie i
kolonizację terenów tzw. Noworosji. Klęska Imperium Rosyjskiego w wojnie krymskiej (1856) była
impulsem do walki o ukraińską tożsamość narodową, ale rusyfikacja była totalna. W 1876 roku
car Ruski Aleksander II zabronił używania nazwy
“Ukraina”, druku w języku ukraińskim (nazwanym w dokumencie “narzeczem małoruskim”,
Ïñèõîëîã³ß
³ ñóñï³ëüñòâî
Ë. Êîæåíåâñüê³
posługiwania tym językiem w szkołach, teatrach,
nakazał posługiwanie się wyłącznie językiem
rosyjskim i usunięcie ze szkół nauczycieli ukraińskich [5]. Totalna rusyfikacja trwała ponad 200
lat, i na podporządkowanych lub okupowanych
terenach, w wykonaniu W. Putina, prezydenta
Rosji, trwa nadal.
Korona, późniejsza Rzeczypospolita, podzieliły
los wschodniego “kraja” [6]. W drugiej połowie
XVIII wieku dokonały się trzy rozbiory Polski [7].
Po 123 latach niewoli, w 1918 roku odrodziła się
niepodległa Rzeczpospolita – nie na długo.
W 1939 roku dokonano czwartego rozbioru
Polski, tym razem pomiędzy ZSRR a Niemcy [8].
1 września 1939 roku, bez wypowiedzenia wojny,
Niemcy zaatakowały Polskę od zachodu i północy,
Słowacja – od południa a 17 września Związek
Radziecki od zachodu. Rozpoczęła się II wojna
światowa. Zbrodnia ludobójstwa dotyczyła Żydów
i Polaków, ale wszystkie narodowości mieszkające
na terenach dotychczasowej Rzeczypospolitej
poddane zostały germanizacji i rusyfikacji,
mordom, grabieży i wysiedleniom.
Rok wcześniej, 30 września 1938 roku w Monachium szefowie rządów Neville Chamberlain
(Wielka Brytania), Édouard Daladier (Francja),
Adolf Hitler (Niemcy) i Benito Mussolini (Włochy) podpisali układ o wykrojeniu z suwerennej
Czechosłowacji 29 tys. km˛ pogranicza z III
Rzeszą [9] i przyłączeniu do Niemiec. Czechosłowacji przy tym nie było. W Paryżu i Londynie
świętowano zażegnanie wojny. Polska skorzystała
i 2 października 1938 r. wojska polskie zajęły
część Śląska Cieszyńskiego (Zaolzie).
“Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym
zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do jakiejś
oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły.
Nawet gdyby wojna miała wybuchnąć na
Zachodzie, zniszczenie Polski musi być pierwszym naszym zadaniem. Decyzja musi być natychmiastowa ze względu na porę roku. Podam dla
celów propagandowych jakąś przyczynę wybuchu
wojny. Mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodna, czy nie. Zwycięzcy nikt nie pyta, czy powiedział prawdę, czy też nie. W sprawach związanych z rozpoczęciem i prowadzeniem wojny nie
decyduje prawo, lecz zwycięstwo. Bądźcie bez
litości, bądźcie brutalni” – słowa te wypowiedział
Adolf Hitler na naradzie dowódców w przededniu
podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow. Zapewne
dzisiaj równie dobrze można by je włożyć w usta
17
Putina, wystarczy jedynie w miejsce Polski włożyć
Ukrainę.
5 września 2014 r. w Mińsku na Białorusi były
prezydent Ukrainy Leonid Kuczma, ambasador
Rosji w Kijowie Michaił Zurabow, przedstawicielka OBWE [10] ds. uregulowania sytuacji na
Ukrainie Heidi Tagliavini oraz premierzy samozwańczych republik na Ukrainie: Donieckiej –
Ołeksandr Zacharczenko oraz Ługańskiej – Igor
Płotnicki podpisali zapowiedź kapitulacji Ukrainy.
Rosja uzyskała, co chciała, Francja zarobi na sprzedaży okrętów wojennych Rosji, wojska NATO
zaangażują się silniej na Bliskim Wschodzie.
Wszystko na to wskazuje, że cele i metody z
roku 1876, 1939 i 2014 pozostały niezmienne,
jedynie nazwiska reżyserów się zmieniły. Jeżeli
tak, to także skutki będą podobnie tragiczne, a
walka o podmiotowość narodu ukraińskiego, tak
jak wcześniej walka o podmiotowość narodu
polskiego podobnie będzie długotrwała i tragiczna.
1. Mickiewicz Adam: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na
Litwie. Księga XI, rok 1812.
2. Międzynarodowy Tydzień Oświaty Dorosłych Ukrainy,
projekt społeczno-państwowy wspierany przez UNESCO i
realizowany corocznie od 2000 roku przez Ogólnoukraińskie
Biuro Koordynacyjne społeczno-państwowego programu
„Oświata dorosłych Ukrainy” kierowane przez profesora
Sergiya I. Boltivets’a.
3. Krym zamieszkuje około 2,4 mln ludzi, w tym 60%
Rosjanie, 24% Ukraińcy i 10 % Tatarzy krymscy. W XVIII
wieku było to 467 tys. w tym 95% Tatarzy krymscy, 2% Grecy,
2% Ormianie, poniżej jednego procenta Krymczacy i Karaimi.
4. Rzeczpospolita Obojga Narodów - państwo złożone z
Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego istniejące w latach 1569-1795. Czasem używana jest także
nazwa „Korona Polskiego, Litewskiego i Ruskiego Narodów”.
Zob. Augustyniak Urszula: Historia Polski 1572–1795.
Warszawa: 2008, s. 31-32.
5. Serczyk W. A.: Historia Ukrainy. Wyd. 3. Wrocław: 2001,
s. 207, 232.
6. „Ukraina, to każda ziemia na kraju, czyli na krańcu, u
granicy, u kraju państwa położona”. GLOGER Zygmunt:
Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: 1903.
7. Podział Rzeczypospolitej pomiędzy Austrię, Prusy i Rosję
1772, 1793 i 1795.
8. Tajny protokół układu Ribbentrop - Mołotow z 23 sierpnia
1939 r. dotyczącego podziału terytorium Polski pomiędzy III
Rzeszę a Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
9. III Rzesza Niemiecka (niem. Das Dritte Reich) – nieoficjalna nazwa państwa niemieckiego w latach 1933-1945.
Oficjalnie państwo nosiło nazwę Rzesza Niemiecka (Deutsches
Reich)
10. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie,
OBWE - regionalna organizacja międzynarodowa powstała 1
stycznia 1995 roku, której celem jest zapobieganie powstawaniu konfliktów w Europie.
18
2014. — ¹ 4
Ïñèõîëîã³ß
³ ñóñï³ëüñòâî
ÁÅÇÏÅÊÀ ªÂÐÎÏÈ Ó ÏÅÐÑÏÅÊÒȲ ÇÀÃÐÎÇ ÏÎËÜÙ² ÒÀ ÓÊÐÀ¯Í²
˺øåê Ôðåäåð³ê ÊÎÆÅÍÅÂÑÜʲ (Ðåñïóáë³êà Ïîëüùà)
Copyright © 2014
ÓÄÊ 304.9
“Î ðîêó òîé! Õòî òåáå áà÷èâ â íàø³ì êðàþ!
 íàðîä³ é äîñ³ çâåøñÿ ðîêîì óðîæàþ,
Ñåðåä ñîëäàò³â - â³éíè ðîêîì (...)” [1] .
Íàðåøò³, â 2014 ðîö³, ñòàëî ÿñíî, ùî: ïî-ïåðøå,
Ïîëüùà º ñóñ³äîì ³ ñîþçíèêîì óêðà¿íñüêîãî íàðîäó;
ïî-äðóãå, ðîñ³ÿíè º õèáíèì “áðàòí³ì íàðîäîì”
³ çàãðîçîþ äëÿ ìèðó â ªâðîï³; ïî-òðåòº, ñóâåðåíí³ñòü
Óêðà¿íè - öå óêðà¿íñüêèé íàðîä, ÿêèé óñâ³äîìëþº ñâîþ
³äåíòè÷í³ñòü ³ ñóá’ºêòèâí³ñòü.
Ùîðîêó íàòõíåííÿ äëÿ ðîçäóì³â íàä ñï³ëüíî ïåðåæèòèì äîñâ³äîì ìèíóëîãî ³ ñüîãîäåííÿ Óêðà¿íè òà
Ïîëüù³ âèêëèêຠ“Òèæäåíü îñâ³òè äîðîñëèõ â Óêðà¿í³”
[2]. Ïðîïîíîâàíèé àíàë³òè÷íèé åñê³ç íå ïðåòåíäóº íà
áóäü-ÿê³ ñïðîáè àíàë³çó ì³æíàðîäíèõ â³äíîñèí â
ªâðîï³. Öå âñüîãî ëèøå ñïðîáà îö³íêè ñèòóàö³¿, ùî
ñêëàëàñÿ ç ïîãëÿäó äîñâ³äó ªâðîïåéñüêî¿ àñîö³àö³¿ íàóê
ïðî áåçïåêó, ÷ëåíàìè ÿêî¿ º ïðåäñòàâíèêè 23 êðà¿í
ªâðîïè, ó òîìó ÷èñë³ óêðà¿íö³ òà ðîñ³ÿíè.
Óêðà¿íà ïîòðàïèëà â íàéã³ðøå ñòàíîâèùå, ñüîãîäí³
ïåðåáóâຠì³æ æîðíàìè ³ñòîð³¿. Íà óêðà¿íñüê³é çåìë³
í³êîëè íå áóëî äîáðå, àëå âî÷åâèäü çãîäîì áóäå ùå
ã³ðøå. Òèñÿ÷³ óêðà¿íö³â ïðîëèâàþòü ñâîþ êðîâ ³
â³ääàþòü ñâîº æèòòÿ çà íåçàëåæí³ñòü, áåç ãàðàíò³¿, ÿêå
ìàéáóòíº î÷³êóº ¿õ ð³äíó êðà¿íó.
Ïåðåëîì XX ³ XXI ñòîë³òü º äëÿ íàøîãî ïîêîë³ííÿ
ïîëÿê³â, óêðà¿íö³â ³ áàãàòüîõ ³íøèõ íàðîä³â ïåð³îäîì
çì³í ³ ïåðåîö³íîê, à òàêîæ ñòà䳺þ ðîçâèòêó ïðîñòîðó
çàäëÿ ïåðåâèõîâàííÿ äîðîñëèõ äëÿ ³íøîãî æèòòÿ â
ºâðîïåéñüêîìó ñóñï³ëüñòâ³. Ó Ïîëüù³ òà Óêðà¿í³ ïðèéíÿëèñÿ çîâñ³ì ³íø³ îðãàí³çàö³éíî-ïðîãðàìí³ êîíöåïö³¿
öüîãî ïðîöåñó, àëå, äîïîâíþþ÷è îäíà îäíó, âîíè ìîæóòü çàáåçïå÷èòè àáñîëþòíî íîâèé ïîãëÿä íà ñâ³äîì³ñòü ³ çíàííÿ ïîñòêîìóí³ñòè÷íîãî ³ ïîñòìîäåðí³ñòñüêîãî
ñóñï³ëüñòâà. Ó òîé æå ÷àñ íàñ ïîâ’ÿçóþòü ìèíóëèé
äîñâ³ä, ñï³ëüí³ çàãðîçè ³ íà䳿, ÿê³ ïðèâåëè ñïî÷àòêó
Ïîëüùó, à ïîò³ì Óêðà¿íó äî íàö³îíàëüíîãî ³ äåðæàâíîãî â³äðîäæåííÿ.
17 áåðåçíÿ 2014 ðîêè Ðîñ³ÿ âèçíàëà Êðèì [3] ÷àñòèíîþ Ðîñ³éñüêî¿ Ôåäåðàö³¿, ï³äòâåðäæóþ÷è òèì ñàìèì
ôàêò îêóïàö³¿ Óêðà¿íè. ̳æíàðîäíà ñï³ëüíîòà âèçíàëà
öåé ôàêò ïîðóøåííÿì ì³æíàðîäíèõ óãîä, ÿê³ status quo
êîðäîí³â â ªâðîï³ ââàæàþòü íàéâàæëèâ³øèì âèñíîâêîì, çðîáëåíèì ³ç æàõëèâîãî äîñâ³äó Äðóãî¿ ñâ³òîâî¿
â³éíè (1939–45 ðîêè).
Àëå âñå æ, êîëè ìè äèâèìîñÿ â êàëåéäîñêîï ïîä³é,
òî ïîì³÷àºìî, ùî öå ò³ëüêè ìàëèé åï³çîä ó òèñÿ÷îë³òí³é
³ñòî𳿠âîºí ì³æ Ñõîäîì ³ Çàõîäîì. Òàê, ó XIII ñòîë³òò³
òåðèòîð³ÿ ñó÷àñíî¿ Óêðà¿íè áóëà ï³ä ÿðìîì ìîíãîë³â,
à ïîò³ì ï³ä âëàäîþ Âåëèêîãî êíÿç³âñòâà Ëèòîâñüêîãî,
à òàêîæ ï³ä ïàíóâàííÿì Ðå÷³ Ïîñïîëèòî¿ [4]. Ó ðåçóëüòàò³ çàïîð³çüêèõ ïîâñòàíü ïðîòè Êîðîë³âñòâà Ïîëüñüêîãî (ñåðåä ÿêèõ íàéá³ëüø âàæëèâèì áóëî ïîâñòàííÿ
ï³ä êåð³âíèöòâîì Áîãäàíà Õìåëüíèöüêîãî â 1648–55
ðîêàõ) Êîçàêè ï³äêîðèëèñÿ Ðîñ³éñüêîìó öàðåâ³ (Ïåðåÿñëàâñüêà ðàäà). Ó 1686 ðîö³ г÷ Ïîñïîëèòà ï³äòâåðäè-
ëà ïîâíîâàæåííÿ ðîñ³éñüêîãî ³ìïåðàòîðà íà âîëîä³ííÿ
ë³âîáåðåæíîþ Óêðà¿íîþ (çà Äí³ïðîì). Áàãàòîð³÷í³
â³éíè Ðå÷³ Ïîñïîëèòî¿ ç Ðîñ³ºþ ³ ç Òóðå÷÷èíîþ ïðèâåëè
äî ðîçðóõè, äåïîïóëÿö³¿ òà êîëîí³çàö³¿ çåìåëü ò. çâ. Íîâîðîñ³¿. Âîäíî÷àñ ïîðàçêà Ðîñ³éñüêî¿ ³ìïå𳿠ó Êðèìñüê³é â³éí³ (1856) äàëà ³ìïóëüñ äëÿ áîðîòüáè çà óêðà¿íñüêó
íàö³îíàëüíó ³äåíòè÷í³ñòü, íåçâàæàþ÷è íà ïîâíó
ðóñèô³êàö³þ íàñåëåííÿ. Ó 1876 ðîö³ ðîñ³éñüêèé öàð
Îëåêñàíäð II çàáîðîíèâ êîðèñòóâàòèñÿ íàçâîþ “Óêðà¿íà”, âèäàâàòè êíèãè óêðà¿íñüêîþ ìîâîþ, ùî íàçâàíà
â äîêóìåíò³ “ìàëîðîñ³éñüêèì ä³àëåêòîì”, êîðèñòóâàòèñÿ ö³ºþ ìîâîþ ó øêîëàõ, òåàòðàõ, íàêàçàâ âæèâàòè
ò³ëüêè ðîñ³éñüêó ìîâó ³ ïðèáðàòè ç³ øê³ë óêðà¿íñüêèõ
â÷èòåë³â [5]. Çàãàëüíà ðóñèô³êàö³ÿ òðèâàëà á³ëüøå
äâîõñîò ðîê³â, à íà ï³äëåãëèõ àáî îêóïîâàíèõ ðîñ³éñüêèì ïðåçèäåíòîì Âîëîäèìèðîì Ïóò³íèì òåðèòîð³ÿõ
òðèâຠ³ ïîíèí³.
Êîðîë³âñòâî Ïîëüñüêå, ï³çí³øå г÷ Ïîñïîëèòà, ðîçä³ëèëà äðàìàòè÷íó äîëþ ñõ³äíîãî “êðàþ” [6] . Ó äðóã³é
ïîëîâèí³ XVIII ñòîë³òòÿ â³äáóëîñÿ òðè ïîä³ëè Ïîëüù³
[7]. ϳñëÿ 123 ðîê³â ðàáñòâà, ó 1918 ðîö³, â³äðîäèëàñÿ
íåçàëåæíà Ïîëüùà, àëå íåíàäîâãî. Àäæå ó 1939 ðîö³
â³äáóâñÿ ÷åòâåðòèé ïîä³ë Ïîëüù³, öüîãî ðàçó ì³æ ÑÐÑÐ
³ ͳìå÷÷èíîþ [8]. Çîêðåìà 1 âåðåñíÿ, áåç îãîëîøåííÿ
â³éíè, â³äáóëîñÿ â³éñüêîâå âòîðãíåííÿ ͳìå÷÷èíè äî
Ïîëüù³ ³ç çàõîäó ³ ï³âíî÷³, à äî Ñëîâà÷÷èíè – ç ï³âäíÿ,
à 17-ãî – Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó ³ç çàõîäó. Ðîçïî÷àëàñÿ
Äðóãà ñâ³òîâà â³éíà. Çëî÷èí ãåíîöèäó ñòîñóâàâñÿ ºâðå¿â
³ ïîëÿê³â, àëå âñ³ íàö³îíàëüíîñò³, ÿê³ ïðîæèâàëè íà
òåðèòî𳿠òîä³øíüî¿ Ïîëüù³, áóëè ï³ääàí³ ãåðìàí³çàö³¿
òà ðóñèô³êàö³¿, âáèâñòâàì, ãðàáåæàì ³ âèñåëåííþ.
Ðîêîì ðàí³øå, 30 âåðåñíÿ 1938 ðîêó â Ìþíõåí³, ãëàâè
óðÿä³â Âåëèêîáðèòàí³¿ (Íåâ³ëü ×åìáåðëåí), Ôðàíö³¿
(Åäóàð Äàëàäüº), ͳìåöüêîãî Ðåéõó (Àäîëüô óòëåð)
òà ²òà볿 (Áåí³òî Ìóññîë³í³) ï³äïèñàëè óãîäó ïðî
âèëó÷åííÿ ç ×åõîñëîâà÷÷èíè 29 òèñ. êâ. êì òåðèòîð³¿,
ùî ìåæóº ç III Ðåéõîì [9] ³ ïðî ïðèºäíàííÿ ¿¿ äî ͳìå÷÷èíè. Ïðåäñòàâíèê³â óðÿäó ñàìî¿ ×åõîñëîâà÷÷èíè
ïðè öüîìó íå áóëî. Ó Ïàðèæ³ òà Ëîíäîí³ ñâÿòêóâàëè
çàïîá³ãàííÿ â³éí³. Ïîëüùà òàêîæ îòðèìàëè êîðèñòü
³ç ñëàáêîñò³ ñóñ³äà: 2 æîâòíÿ 1938-ãî ïîëüñüê³ â³éñüêà
çàéíÿëè ÷àñòèíó Òåøèíñüêî¿ Ñ³ëå糿 (Çàîëüçº). ×åðåç
ð³ê ͳìå÷÷èíà ³ Ðîñ³ÿ çàéíÿëè âñþ Ïîëüùó.
“Çíèùåííÿ Ïîëüù³ – íàøå îñíîâíå çàâäàííÿ. Ìåòà
– çíèùåííÿ æèâî¿ ñèëè, à íå äîñÿãíåííÿ ïåâíî¿ ë³í³¿.
Íàâ³òü ÿêáè â³éíà ïî÷àëàñÿ íà Çàõîä³, çíèùåííÿ
Ïîëüù³ ìຠáóòè íàøîþ ïåðøîþ ìåòîþ. гøåííÿ ìàº
áóòè áëèñêàâè÷íèì ÷åðåç ïîðó ðîêó. ß äàì ïðîïàãàíäèñòñüêèé ïðèâ³ä äëÿ ïî÷àòêó â³éíè, ïðè÷îìó íåâàæëèâî ÷è áóäå â³í ïðàâäîïîä³áíèé. Ïåðåìîæöÿ í³õòî
í³êîëè íå çàïèòàº, ÷è ãîâîðèâ â³í ïðàâäó. Íà ïî÷àòêó
³ â õîä³ â³éíè âàæëèâî íå ïðàâî, à ïåðåìîãà. Áóäüòå
Ïñèõîëîã³ß
³ ñóñï³ëüñòâî
Ë. Êîæåíåâñüê³
íåùàäí³, áóäüòå æîðñòîê³”. Öå – ñëîâà Àäîëüôà óòëåðà, ñêàçàí³ ï³ä ÷àñ íàðàäè êîìàíäèð³â íàïåðåäîäí³
ï³äïèñàííÿ ïàêòó Ìîëîòîâà–гááåíòðîïà. Íàïåâíî
ñüîãîäí³ º âñ³ ï³äñòàâè ïðèïèñàòè ¿õ Âîëîäèìèðó Ïóò³íó, âàðòî ò³ëüêè çàì³íèòè íàçâè “Ïîëüùà” íà “Óêðà¿íà”.
Ó Ðîñ³¿ áåçïåêà çàâæäè, ó âñÿêîìó ðàç³ ç ÷àñ³â ²âàíà
¥ðîçíîãî, áóëà ï³äïîðÿäêîâàíà ³íòåðåñàì äåðæàâè, à
òî÷í³øå – ¿¿ âíóòð³øí³é ñèë³ ³ ïðèíöèïó íåâòðó÷àííÿ ó
ñïðàâè ªâðîïè. Òèì, õòî ñóìí³âàâñÿ â äîö³ëüíîñò³ òàêî¿
ïîë³òèêè, îñîáëèâî ï³ñëÿ êðèìñüêî¿ ïîðàçêè, íàðîäèëàñÿ öèòàòà ç äåïåø³ ì³í³ñòðà çàêîðäîííèõ ñïðàâ Îëåêñàíäðà Ãîð÷àêîâà äî ïîñë³â Ðîñ³¿ ç 1856 ðîêó: “Êàæóòü,
ùî Ðîñ³ÿ ñåðäèòüñÿ. Ðîñ³ÿ íå ñåðäèòüñÿ, âîíà çîñåðåäæóºòüñÿ”.
Çàãàëîì ó ïîë³òèö³ äâîïîëþñíîãî ñâ³òó, ðîç’ºäíàíîãî
“çàë³çíîþ çàâ³ñîþ”, ïàíóâàâ ïð³îðèòåò áåçïåêè äåðæàâè.
Íàòîì³ñòü ÿê áåçïåêà îñ³á, ÿêùî íà íå¿ çâåðòàëàñÿ óâàãà,
òî çäåá³ëüøîãî â êîíòåêñò³ ïîë³òè÷íèõ ³íòåðåñ³â. Íà
ñõ³ä â³ä “çàë³çíî¿ çàâ³ñè” öå ñóïðîâîäæóâàëîñÿ òàê çâàíîþ íàóêîâîþ êîíöåïö³ºþ áåçïåêè, â ÿê³é ãîëîâíîþ
áóëà îð³ºíòàö³ÿ íà ïð³îðèòåò çàãàëüíîëþäñüêèõ ö³ííîñòåé ³ íàä³ÿ íà óòðèìàííÿ ñâ³òîâîãî ë³äåðñòâà Ñîþçó
Ðàäÿíñüêèõ Ñîö³àë³ñòè÷íèõ Ðåñïóáë³ê (ÑÐÑÐ) [10].
Ïåðåëîìíèì ìîìåíòîì ñòàâ ðîçïàä ÑÐÑÐ ó 1991 ðîö³
[11]. ϳñëÿ øîêó, ÿêèé òðèâàâ äî êàòàñòðîô³÷íîãî æîâòíÿ 1993-ãî, ïî÷àëàñÿ ìåòîäè÷íà ðîáîòà íàä íàóêîâîþ
êîíöåïö³ºþ áåçïåêè Ðîñ³¿, êîòðà çàê³í÷èëàñÿ Äåêðåòîì
Ïðåçèäåíòà ÐÔ â³ä 1996 ðîêó ïðî äåðæàâíó ñòðàòåã³þ
åêîíîì³÷íî¿ áåçïåêè Ðîñ³éñüêî¿ Ôåäåðàö³¿. Ó íîâ³é
â³éñüêîâ³é äîêòðèí³ â³ä 2010 ÐÔ “çàëèøຠçà ñîáîþ
ïðàâî” çáðîéíî¿ ³íòåðâåíö³¿, âêëþ÷àþ÷è âèêîðèñòàííÿ
ÿäåðíî¿ çáðî¿ äåðæàâè òàêîæ “äëÿ çàõèñòó ñï³ââ³ò÷èçíèê³â, ùî ïðîæèâàþòü ïîçà ìåæàìè Ðîñ³¿” [12]. Ðåàë³çàö³ÿ ö³º¿ êîíöåïö³¿ áàçóâàëàñÿ íà øîâ³í³çì³, ÿêèé
ï³äñèëþâàâñÿ ³ëþ糺þ öàðñüêî¿ ìîãóòíîñò³ ³ ïðîïàãàíäîþ ñó÷àñíèõ çàãðîç, íà öåíçóð³ ³ ôàëüøóâàíí³ ³íôîðìàö³¿, íà åêîíîì³÷í³é çàëåæíîñò³ äåðæàâ-³ìïîðòåð³â
ñèðîâèííèõ ðåñóðñ³â, ãîëîâíèì ÷èíîì ãàçó ³ íàôòè, â³ä
ïîë³òèê³â ç Êðåìëÿ, à òàêîæ íà â³éñüêîâ³é îêóïàö³¿
ñóñ³äí³õ òåðèòîð³é - Ìîëäà⳿ (Ïðèäí³ñòðîâ’ÿ ó 1990 ðîö³), Ãðó糿 (Àáõàç³ÿ òà ϳâäåííà Îñåò³ÿ ó 2008), Óêðà¿íà
(Êðèì ó 2014).
5 âåðåñíÿ öüîãî ðîêó â ̳íñüêó (Á³ëîðóñü) êîëèøí³é
ïðåçèäåíò Óêðà¿íè Ëåîí³ä Êó÷ìà, ðîñ³éñüêèé ïîñîë â
Êèºâ³ Ìèõàéëî Çóðàáîâ, ïðåäñòàâíèê ÎÁѪ [13] ó
ñïðàâàõ âðåãóëþâàííÿ ñèòóàö³¿ íà Óêðà¿í³ Õàéä³ Òàëüÿâ³í³ ³ ïðåì’ºð-ì³í³ñòðè ñàìîïðîãîëîøåíèõ ðåñïóáë³ê
Óêðà¿íè: Äîíåöüêî¿ – Îëåêñàíäð Çàõàðåíêî ³ Ëóãàíñüêî¿
– ²ãîð Ïëîòíèöüêèé ï³äïèñàëè çàÿâó ïðî êàï³òóëÿö³þ
Óêðà¿íè. Ðîñ³ÿ îòðèìàëà òå, ùî õîò³ëà, Ôðàíö³ÿ çàðîáèòü
íà ïðîäàæ³ â³éñüêîâèõ êîðàáë³â Ðîñ³¿, â³éñüêà ÍÀÒÎ
áóäóòü ñèëüí³øå çàëó÷åí³ â ïî䳿 íà Áëèçüêîìó Ñõîä³.
Îòæå, âñå âêàçóº íà òå, ùî ö³ë³ ³ ìåòîäè 1876, 1939 ³
2014 ðîê³â, çàëèøèëàñÿ íåçì³ííèìè, ïîì³íÿëèñÿ ò³ëüêè
³ìåíà ðåæèñåð³â. ßêùî öå òàê, òî ³ íàñë³äêè áóäóòü
íàñò³ëüêè æ ñåðéîçí³, à áîðîòüáà çà ñóá’ºêòèâí³ñòü ³
19
ñóâåðåíí³ñòü óêðà¿íñüêî¿ íàö³¿, ïîä³áíî áîðîòüá³ çà
ñóá’ºêòèâí³ñòü ³ íåçàëåæí³ñòü ïîëüñüêîãî íàðîäó, áóäå
òàêîæ äîâãîþ ³ òðàã³÷íîþ.
1. ̳öêåâè÷ Àäàì. Ïàí Òàäåóø, àáî Îñòàíí³é íà¿çä
íà Ëèòâ³. Êíèãà XI, 1812 ð³ê.
2. ̳æíàðîäíèé Òèæäåíü îñâ³òè äîðîñëèõ Óêðà¿íè,
ñîö³àëüíî-äåðæàâíèé ïðîåêò, ùî ïðîâîäèòüñÿ çà ï³äòðèìêè ÞÍÅÑÊÎ ùîð³÷íî ç 2000 ðîêó Âñåóêðà¿íñüêèì êîîðäèíàö³éíèì áþðî ñîö³àëüíî-äåðæàâíî¿
ïðîãðàìè “Îñâ³òà äîðîñëèõ Óêðà¿íè” ï³ä êåð³âíèöòâîì ïðîôåñîðà Ñåðã³ÿ ². Áîëò³âöÿ.
3. Ó Êðèìó ïðîæèâຠáëèçüêî 2,4 ìëí. îñ³á, ó òîìó
÷èñë³ 60% ðîñ³ÿí, 24% óêðà¿íö³â ³ 10% êðèìñüêèõ òàòàð.
 XVIII ÷èñåëüí³ñòü íàñåëåííÿ ñòàíîâèëà 467 òèñ., â
òîìó ÷èñë³ 95% êðèìñüêèõ òàòàð, 2% ãðåê³â, 2% â³ðìåí³â, ìåíøå îäíîãî â³äñîòêà êðèì÷àê³â ³ êàðà¿ì³â.
4. г÷ Ïîñïîëèòà – äåðæàâà, çàñíîâàíà â ðåçóëüòàò³
îá’ºäíàííÿ çåìåëü Êîðîë³âñòâà Ïîëüñüêîãî ³ Âåëèêîãî
êíÿç³âñòâà Ëèòîâñüêîãî, ùî ³ñíóâàëà ó 1569–1795 ðîêàõ.
²íîä³ òàêîæ âèêîðèñòîâóºòüñÿ íàçâà “Êîðîíà ïîëüñüêîãî, ëèòîâñüêîãî ³ ðîñ³éñüêîãî íàðîä³â” (äèâ. Àóãóñòèíÿê Óðñóëà: ²ñòîð³ÿ Ïîëüù³ 1572–1795).
5. Ñåð÷èê Â.À. ²ñòîð³ÿ Óêðà¿íè. (ïîëüñüêîþ)
SERCZYK W. A.: Historia Ukrainy. Wyd. 3. Wroc³aw:
2001, ñ. 207, 232.
6. “Óêðà¿íà – öå êîæíà çåìëÿ, ùî ëåæèòü íà êðàþ,
òîáòî íàïðèê³íö³, ïðè êîðäîí³ äåðæàâè”, – ïèñàâ
Ãëîãåð Çè´ìóíò: ²ñòîðè÷íà ãåîãðàô³ÿ çåìåëü êîëèøíüî¿
Ïîëüù³. (ïîëü.) GLOGER Zygmunt: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. – Kraków, 1903.
7. Ïîä³ë Ïîëüù³ ì³æ Àâñòð³ºþ, Ïðóññ³ºþ òà Ðîñ³ºþ
1772, 1793 ³ 1795.
8. Ñåêðåòíèé ïðîòîêîë гááåíòðîïà–Ìîëîòîâà â³ä
23 ñåðïíÿ 1939 ðîêó, ùî ñòîñóºòüñÿ ïîä³ëó òåðèòîð³¿
Ïîëüù³ ì³æ III Ðåéõîì ³ Ñîþçîì Ðàäÿíñüêèõ Ñîö³àë³ñòè÷íèõ Ðåñïóáë³ê.
9. Òðåò³é ðåéõ (í³ì. Das Dritte Reich) – íåîô³ö³éíà
íàçâà í³ìåöüêî¿ äåðæàâè â 1933–45 ðîêàõ. Îô³ö³éíî
äåðæàâà íàçèâàëàñÿ ͳìåöüêèé Ðåéõ (Deutsches Reich).
10. Ñåí÷àãîâ Â.Ê. Ýêîíîìè÷åñêàÿ áåçîïàñíîñòü Ðîññèè. – Ìîñêâà: Äåëî, 2005. – Ñ 20–26.
11. 7–8 ãðóäíÿ 1991 ó Á³ëîâåçüê³é ïóù³ ïðåçèäåíòè
Ðîñ³¿ (Áîðèñ ªëüöèí), Óêðà¿íè (Ëåîí³ä Êðàâ÷óê) ³ Á³ëîðóñ³¿ (Ñòàí³ñëàâ Øóøêåâè÷) ôîðìàëüíî ïîãîäèëèñÿ ç
ðîçïàäîì ÑÐÑÐ. 25 ãðóäíÿ 1991 ï³øîâ ó â³äñòàâêó âæå
íå âîëîä³þ÷èé ðåàëüíîþ âëàäîþ ïðåçèäåíò ÑÐÑÐ
Ìèõàéëî Ãîðáà÷îâ. Ôîðìàëüíî ÑÐÑÐ ïðèïèíèâ ñâîº
³ñíóâàííÿ 31 ãðóäíÿ 1991 ð.
12. ³éñüêîâà äîêòðèíà ÐÔ çàòâåðäæåíà 5 ëþòîãî
2010 ð. (äèâ. ðîçä³ë III, ï. 22 òà ³í.).
13. Îðãàí³çàö³ÿ ç áåçïåêè ³ ñï³âðîá³òíèöòâà â ªâðîï³,
ÎÁѪ – ðåã³îíàëüíà ì³æíàðîäíà îðãàí³çàö³ÿ, ñòâîðåíà
1 ñ³÷íÿ 1995 ðîêó, ìåòîþ ÿêî¿ º çàïîá³ãàííÿ êîíôë³êò³â
ó ªâðîï³.
Íàä³éøëà äî ðåäàêö³¿ 10.09.2014.