D - Sąd Okręgowy w Poznaniu

ODPIS
Sygn. akt VIII U 5785/13
WYROK
W IMIENIU
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 kwietnia 2015r.
Sąd Okręgowy w Poznaniu VIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych
w składzie : Przewodniczący SSO Ewa Roszak
Protokolant st. sekr. sąd. Joanna Biedermann
po rozpoznaniu w dniu 30 marca 2015r. w Poznaniu
odwołań 1.M. M.
2. I. M.
od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Placówka Terenowa w P.
z dnia 1. 30 października 2013r., znak: (...)
2. 30 października 2013r., znak: (...)
w sprawie M. M.l, I. M.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Placówka Terenowa w P.
o zwrot nienależnie pobranego świadczenia
1. Zmienia zaskarżoną decyzję 30 października 2013r. , znak: (...)wydaną co do I. M. w ten sposób,
że stwierdza, iż odwołująca I. M. nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty 2.157,12zł za okres od 1
października 2009r. do 31 sierpnia 2010r.
2. Oddala odwołanie M.M.l od decyzji z dnia 30 października 2013r. , znak: (...) wydanej wobec niej.
3. Przekazuje do KRUS wniosek o odstąpienie żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych
świadczeń od odwołujących zawarty w odwołaniu z dnia 11 grudnia 2013r. do rozpoznania.
4. Zasądza od pozwanego organu rentowego na rzecz I. M. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 30 października 2013 roku, znak: (...) Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ustalił dla I.
M. nadpłatę od 01.10.2009r. do 31.08.2010r. części uzupełniającej renty w całości z powodu prowadzenia działalności
rolniczej na gruntach o powierzchni 8,48 ha od chwili osiągnięcia 18 roku życia (współwłasności w 1/3) w wysokości
2.157,12 zł tj. łącznej kwoty pobranego w w/w okresie świadczenia i zobowiązał I. M. do zwrotu kwoty 2.157,12 zł za
okres od 01.10.2009r. do 31.08.2010r. w terminie 30 dni jako kwoty nienależnie pobranej. Jako podstawę prawną
organ rentowy powołał art. 32 oraz art. 28 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Drugą decyzją z dnia 30 października 2013 roku, znak: (...), Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ustalił
dla M. M.l nadpłatę od 01.07.2006r. do 30.04.2008r. oraz od 01.10.2008r. do 30.09.2013r. części uzupełniającej
renty w całości z powodu prowadzenia działalności rolniczej na gruntach o powierzchni 8,48 ha od chwili osiągnięcia
18 roku życia (współwłasności w 1/3) w wysokości 17.093,92 zł tj. łącznej kwoty pobranego w w/w okresie świadczenia
i zobowiązał M. M.do zwrotu kwoty 11.763,14 zł za okres od 01.10.2010r. do 30.09.2013r. w terminie 30 dni jako
kwoty nienależnie pobranej. Jako podstawę prawną organ rentowy powołał art. 32 oraz art. 28 ust. 3 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Od powyższych decyzji I. M. i M. M., reprezentowane przez fachowego pełnomocnika, wniosły odwołanie do tut. Sądu
w przepisanym prawem trybie i terminie, wnosząc o zmianę zaskarżonych decyzji wydanych wobec każdej z nich
poprzez uchylenie obowiązku zapłaty przez nie wskazanych w decyzjach kwot wraz z należnymi odsetkami, a nadto
wniosły o zasądzenie od KRUS na rzecz odwołujących kosztów postępowania według norm przepisach.
W uzasadnieniu odwołujące podniosły, iż wbrew ustaleniom poczynionym przez organ rentowy, odwołujące od dnia
osiągnięcia pełnoletniości, nigdy nie prowadziły działalności rolniczej na stanowiących ich współwłasność gruntach o
łącznej powierzchni 8,48 ha. Działalność taka w okresach objętych zaskarżonymi decyzjami prowadzona była przez
ojca odwołujących – A. M., który otrzymywał z tego tytułu dopłaty bezpośrednie do uprawianych gruntów rolnych,
a odwołujące nie otrzymywały z tego tytułu żadnych dochodów. Ojciec odwołujących prowadził gospodarstwo rolne
na w/w gruntach od wielu lat, jeszcze przed śmiercią ich matki, a uzyskiwany w ten sposób dochód stanowił źródło
utrzymania dla niego oraz małoletniej siostry odwołujących – A. M..
Nadto pełnomocnik odwołujących wskazał w odwołaniu, iż w odniesieniu do obu odwołujących zachodzą szczególnie
uzasadnione okoliczności przewidziane w art. 138 ust. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowiące o
możliwości odstąpienia przez organ od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w
części. Na poparcie powyższego wniosku wskazana została sytuacja każdej z odwołujących tak w czasie pobierania
świadczenia rentowego tj. w okresach wskazanych w skarżonych decyzjach, jak i obecnie, pod względem uzyskiwanych
dochodów i ponoszonych kosztów utrzymania.
W odpowiedzi na odwołanie obu zobowiązanych pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując
argumentację zawartą w zaskarżonych decyzjach, w szczególności podkreślając, iż obie odwołujące były uprawnione
do renty rodzinnej, a w dniu 24.11.2003r. stały się współwłaścicielkami po 1/3 gospodarstwa rolnego o pow. 8,48 ha
położonego w miejscowości R.. W związku z powyższym, w momencie uzyskania przez odwołujące pełnoletniości ma
zastosowanie wobec nich art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, zgodnie z którym wypłata renty ulega
zawieszeniu w całości, jeżeli uprawniony nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej. Zaprzestania prowadzenia
takiej działalności odwołujące nie wykazały po osiągnięciu 18 roku życia np. poprzez przeniesienie przysługującej
im własności gospodarstwa rolnego na inna osobę fizyczną lub prawną w przewidzianej prawem formie lub poprzez
wydzierżawienie na podstawie pisemnej umowy zawartej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków.
Ponadto odwołująca M.M.l od dnia 31.07.2013r. stała się dodatkowo właścicielką gospodarstwa rolnego o powierzchni
3,84 ha także położonego w R.. Nadto pozwany wskazał, że obie odwołujące były pouczone o okolicznościach
powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń (np. w decyzji z dnia 30.01.2012r. lub z dnia 23.11.2011r.
czy 13.08.2009r.), a mimo zajścia tych okoliczności pobierały rentę rodzinną wraz z jej częścią uzupełniającą, tym
samym żądanie zwrotu świadczenia od każdej z nich w wyliczonych kwotach, jest zasadne.
W toku postępowania pełnomocnik odwołujących podtrzymał zgłoszone w odwołaniu żądania precyzując, iż w imieniu
odwołujących wnosi o zmianę zaskarżonych decyzji poprzez uchylenie obowiązku zapłaty przez każdą z odwołujących
wskazanych w skarżonych decyzjach kwot w wyniku ustalenia, że nie prowadziły one po ukończeniu 18 roku życia
działalności rolniczej, a nadto podtrzymuje wniosek o odstąpienie przez organ rentowy od żądania zwrotu przez
odwołujące kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości w przypadku utrzymania się w mocy i uprawomocnienia
się decyzji, od których odwołanie zostało wniesione.
Sąd Okręgowy ustalił, następujący stan faktyczny:
Odwołująca M.M.l urodziła się (...) i pełnoletniość osiągnęła z dniem 29.06.2006r. Obecnie ma skończone 26 lat. Z
kolei odwołująca I. M. - urodzona (...) -18 rok życia ukończyła 30.09.2009r. Obecnie liczy 25 lat.
Decyzją z dnia 28 czerwca 1996 r. organ rentowy przyznał odwołującym, począwszy od dnia 09.05.1996r., rentę
rodzinną po zmarłej matce – E. M., przy czym M. M.na okres do dnia 30.06.2004r., zaś I. M. - do dnia 30.09.2007r.
tj. do czasu ukończenia przez nie nauki na poziomie gimnazjum. Decyzją tą renta rodzinna została przyznana
także najmłodszej z sióstr M. – A. na okres do 28.02.1012r. Z uwagi na to, że wszystkie siostry M. były wówczas
jeszcze małoletnie adresatem decyzji był ich ojciec – A.M.jako ich przedstawiciel ustawowy. Decyzja ta zaopatrzona
była w standardowy druk pouczenia, w którym przytoczone zostały sformułowania wynikające z obowiązujących
wówczas przepisów, co do określenia obowiązku zwrotu pobranego nienależnie świadczenia, jak i definicji świadczenia
nienależnie pobranego oraz pouczenie o sytuacjach, w jakich renta rodzinna ulegnie zawieszeniu lub zmniejszeniu, w
szczególności w sytuacji zaprzestania uczęszczania do szkoły przez dziecko, które ukończyło 16 lat życia.
W związku z powyższym A. M.przekazywał do organu rentowego wymagane zaświadczenia o kontynuowaniu przez
odwołujące nauki na poziomie szkoły średniej, tj. w Liceum Ogólnokształcącym w (...) nr 2 w W..
Pismem z dnia 24 maja 2006r., wysłanym bezpośrednio na nazwisko M. M.l, organ rentowy zwrócił się do w/w o
określenie, czy w związku z osiągnięciem pełnoletniości, przysługująca jej renta rodzinna ma być przekazywana do
jej rąk, czy nadal do rąk opiekuna, a w przypadku wypłacania świadczenia do rąk uprawnionej – organ wzywał o
podanie dokładnego adresu lub numeru konta, na jakie świadczenie winno być przekazywane oraz podanie numeru
NIP i Pesel. Z uwagi na brak pisma ze strony odwołującej M. M.l w powyższej kwestii, pozwany organ w dalszym
ciągu przesyłał decyzje oraz wypłacał świadczenie w części należnej M. M.jej ojcu - A. M. Na decyzjach kierowanych
do A. M. jako upoważnionego do odbioru świadczenia dla córki M. M.l, organ rentowy umieszczał też wezwania o
przedstawienie dokumentów potwierdzających kontynuowanie przez nią nauki, np. po ukończeniu szkoły średniej –
decyzja z dnia 16.07.2007r. /k. 50 akt KRUS/. W wykonaniu tych wezwań ojciec odwołujących złożył w KRUS m.in.
w dniu 06.08.2007r. pismo zawierające informację, iż ze względu na dalszą kontynuację nauki przez córkęM. M.
– rozpoczęcie studiów – zaświadczenie o podjęciu nauki zostanie przesłane w m-cu październiku. Także dla A. M.
jako opiekuna KRUS wysłał druk – pouczenie z dnia 14.08.2007r. o konieczności złożenia zaświadczenia dotyczącego
kontynuowania nauki wraz z informacją o dacie programowego zakończenia nauki oraz informacją o ewentualnym
wypłacanym stypendium, a także o obowiązku przedłożenia zaświadczenia o osiąganych przez dziecko dochodach z
tytułu pracy . Wezwanie to organ ponowił ponagleniem z dnia 31.10.2007r.
Również (...) M. złożył w pozwanym organie pisemne oświadczenie, w którym zobowiązywał się zawiadamiać Oddział
o zaprzestaniu nauki przez każde dziecko uprawnione do renty rodzinnej, wypłacanej do jego rąk jako opiekuna –
k. 66 akt KRUS. Jednocześnie złożył on wówczas kopię zaświadczenia wystawionego przez Uniwersytet im (...)w P.,
że M. M.l w roku akademickim 2007/2008 jest studentką studiów niestacjonarnych, zaocznych , pierwszego stopnia
na Wydziale Prawa i Administracji , które trwają 3 lata (6 semestrów). Natomiast w dniu 02.11.2008r. wpłynęło
do Placówki Terenowej KRUS w W. zaświadczenie wystawione przez Wyższą Szkołę (...) w P. wskazujące, że w
roku akademickim 2008/2009 odwołująca rozpoczęła studia w trybie niestacjonarnym na tej uczelni, na kierunku
Administracja i jest studentem I roku. W wyniku przeprowadzonego postępowania pozwany organ ustalił wówczas, że
M. M.l była studentką (...) Wydziału Prawa i Administracji jedynie do dnia 30.04.2008r. i z tą datą została skreślona
z listy studentów z uwagi na rezygnację ze studiów.
Na tej podstawie organ rentowy kolejne decyzje w zakresie wypłacanej renty rodzinnej siostrom M. wysyłał już
osobno do M. M.l i oddzielnie na nazwisko A. M. jako uprawnionego do odbioru renty rodzinnej dla małol. I. i A. –
pierwsza oddzielna decyzja z dnia 05.02.2009r. o przyznaniu renty rodzinnej na rzecz M. M.l (oraz w pozostałych
dwóch częściach dla I. i A. M.) począwszy od dnia 01.10.2008r. na okres do zakończenia studiów, tj. do 30.09.2011r.
adresowana była już do odwołującej M. M.l wraz z pouczeniem o zasadach zawieszania i zmniejszania wypłaty części
uzupełniającej renty rodzinnej przysługującej osobie pełnoletniej, w tym o zawieszeniu w całości tej części świadczenia
jeżeli uprawniona do renty osoba nie zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej (wraz z definicją określającą
co oznacza „prowadzenie działalności rolniczej”) – k. 89 akt KRUS. Odwołująca M. M.l złożyła także pozwanemu
zobowiązanie z dn. 13.02.2009r. podpisane osobiście, iż zawiadomi niezwłocznie organ rentowy o zaprzestaniu nauki
przed 30.09.2011r. oraz o innych okolicznościach mających wpływ na prawo do pobierania renty rodzinnej. W
zobowiązaniu tym odwołująca jako swój adres wskazała adres domowy, tj. (...)i po tym czasie nie zgłaszała w organie
informacji o zmianie miejsca zamieszkania. W związku z tym, adresowane do niej decyzje wysyłane były na powyższy
adres.
W tym czasie odwołująca I. M. kontynuowała naukę w II Liceum Profilowanym w (...) Nr 2 w W. i programowo
naukę tę miała zakończyć w kwietniu 2010r. W związku z zaświadczeniem wystawionym przez Dyrekcję w/w szkoły,
renta rodzinna w części przypadającej na odwołującą została jej przyznana decyzją Prezesa KRUS z dnia 02.06.2009r.
na okres do dnia 31.08.2010r. Decyzja powyższa oraz należna część świadczenia przesłane zostały ojcu odwołującej
– A. M. przy czym decyzja na standardowym druku zawierała w dalszym ciągu pouczenie o zasadach zawieszania i
zmniejszania wypłaty części uzupełniającej renty rodzinnej przysługującej osobie pełnoletniej, w tym o zawieszeniu
w całości tej części świadczenia jeżeli uprawniona do renty osoba nie zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej
(wraz z definicją określającą co oznacza „prowadzenie działalności rolniczej”) – k. 101 akt KRUS.
Pismem z dnia 23.07.2009r. organ rentowy, w związku z osiągnięciem przez I. M. z dniem 30.09.2009r. 18 roku
życia informował ją, iż w celu dalszej wypłaty należnej jej części renty rodzinnej do rąk A. M. winna, w terminie
7 dni od dnia otrzymania niniejszego pisma, złożyć podpisany osobiście wniosek, aby rentę rodzinną wypłacać jak
dotychczas. Organ pouczył też w niniejszym piśmie odwołującą, że w przypadku nienadesłania takiego wniosku w
wyznaczonym terminie, od miesiąca września 2009r., należna część renty wypłacana będzie do rąk odwołującej. W
załączeniu przesłano także odwołującej do wypełnienia druk NIP 3, który należało przesłać do właściwego Urzędu
Skarbowego celem nadania Numeru Identyfikacji Podatkowej.
Pismem z dnia 05.08.2009r., które do P. Terenowej KRUS wpłynęło 07.08.2009r., odwołująca I. M. poinformowała
organ rentowy, że wnioskuje o dalsze przekazywanie należnej jej części renty rodzinnej do rąk A. M.
W związku z powyższym kolejną decyzję z dnia 13.08.2009r. o przysługującej od dnia 01.09.2009r. na okres do dnia
31.08.2010r. części renty rodzinnej dla I. M. pozwany przesłał ojcu odwołującej – A. M.z zaznaczeniem uprawnionej
do renty I. M. oraz wskazaniem w pkt. 17, że renta rodzinna wypłacana będzie dla niej do rąk A. M.. Również ta decyzja
zawierała standardowe pouczenie o zasadach zawieszania i zmniejszania wypłaty części uzupełniającej renty rodzinnej
przysługującej osobie pełnoletniej, w tym o zawieszeniu w całości tej części świadczenia jeżeli uprawniona do renty
osoba nie zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej.
Z tego względu, że odwołująca I. M. po ukończeniu LO w W. nie kontynuowała nauki po 01.09.2010r. pozwany, od
sierpnia 2010r., przesyłał decyzje o kolejnych okresach przyznania renty rodzinnej: dla małol. A. M. na adres A. M.
i jemu wypłacał należną część świadczenia dla w/w, natomiast o okresach przyznania renty rodzinnej dla M. M.l oddzielną decyzję dla niej ze wskazaniem, że jej część świadczenia wypłacana będzie do rąk A. M..
Ostatecznie też decyzją z dnia 10.09.2013r., przesłaną M. M., Prezes KRUS wstrzymał z dniem 01.10.2013r. dalszą
wypłatę jej części renty rodzinnej z uwagi na ukończenie nauki na uczelni oraz ukończenie 25 lat. Od tej daty
świadczenie rentowe w całości wypłacane jest na rzecz najmłodszej siostry M. – A..
W okresie, gdy jeszcze wszystkie siostry M. były małoletnie, ich ojciec A. M., w celu zabezpieczenia ich przyszłości
oraz z uwagi na konieczność uporządkowania sytuacji związanej z różnym położeniem gruntów pozostałych po śmierci
żony E. M., a odziedziczonych również przez małoletnie, w dniu 24 listopada 2003r. zawarł w formie aktu notarialnego
umowę zamiany oraz sprzedaży z zamieszkałym w Ł. H. D., w wyniku których ostatecznie małoletnie: M. M.l, I. M. oraz
A.M.reprezentowane przy w/w czynnościach prawnych przez kuratora ustanowionego dla nich przez Sąd Rodzinny w
Gnieźnie w osobie J. N., uzyskały na własność udział każda w 1/3 części w nieruchomości położonej w R., o powierzchni
8,48 ha, stanowiącej działki rolne oznaczone numerami 57,59,63,134 i 155.
Grunty te, wraz z gruntami które posiadał na własność już wcześniej A. (...), a położonymi w G., gm. (...),
stanowiły gospodarstwo, z którego małoletnie wraz z ojcem utrzymywały się i w którym mieszkały. Na tych gruntach
uprawiane były przede wszystkim zboża, część zajmowała uprawa ziemniaków lub buraków na użytek własny oraz
dla hodowanych w gospodarstwie zwierząt. Rodzina z reguły posiadała krowę na własne potrzeby oraz kilka –
kilkanaście sztuk trzody chlewnej na sprzedaż. Prace na tych gruntach zasadniczo wykonywał A. M.który w tym czasie
nie posiadał innych źródeł utrzymania, nie był zatrudniony poza gospodarstwem. On też decydował, co w danym
okresie będzie sadzone, czy uprawiane, a także ile zwierząt będzie hodowanych. Do pracy wykorzystywał znajdujący
się w gospodarstwie sprzęt rolniczy, bo gospodarstwo było w podstawowym zakresie wyposażone w niezbędne
maszyny i urządzenia. On także zajmował się oprzątaniem zwierząt gospodarskich, ich karmieniem, dojeniem krów
itp., zakupem nawozów, nasion i paliwa. Małoletnie jeszcze wówczas odwołujące, w okresie nauki w gimnazjum,
a następnie w Liceum w W., jak również po ukończeniu 18 roku życia, mieszkały z ojcem na tym gospodarstwie,
prowadziły z nim wspólne gospodarstwo domowe i korzystały z tego co z gospodarstwa rolnego rodzina uzyskiwała, tak
w postaci płodów rolnych, jak i dochodów ze sprzedaży produktów rolnych i trzody chlewnej. Środki przeznaczane były
na bieżące potrzeby odwołujących, ich ojca oraz najmłodszej siostry A., także na potrzeby związane z nauką i dojazdami
do szkoły w W., jak również na opłaty związane z gospodarstwem i domem. Odwołujące pomagały w zbiorach i
pracach sezonowych na tym gospodarstwie głównie w czasie wolnym od nauki. Orientowały się co w gospodarstwie
jest uprawiane, jakie zwierzęta hodowane oraz w tym, że w związku z posiadaniem tego gospodarstwa uzyskiwane
są dopłaty ze środków unijnych, o które występował ich ojciec (wnioski o stosowne dopłaty pomagał przygotowywać
sąsiad ). W okresie, gdy odwołujące M. M.l i I. M. kończyły 18 lat, nie występowały o wydzielenie ich części gruntu,
nie przejmowały ich do samodzielnego wykorzystywania, uprawiania. W dalszym ciągu ich udziały w nieruchomości
były obrabiane w ramach wspólnie prowadzonego gospodarstwa, na bieżące potrzeby wszystkich członków rodziny.
Odwołująca M. M.l, w okresie nauki w szkole średniej poznała swojego obecnego męża i stopniowo coraz więcej czasu
zaczęła przebywać w jego miejscu zamieszkania w (...), a także – w okresie wakacyjnym – wyjeżdżać do jego rodziny
mieszkającej w Niemczech, aby zarobić tam jakieś środki na następne miesiące, w szczególności na wydatki związane z
kontynuowaniem nauki na studiach. Studia realizowała w systemie niestacjonarnym i w związku z tym nie zamieszkała
w P., nie wyprowadziła się też na stałe z domu do swojego narzeczonego. W okresie od 17.09.2012r. do 16.12.2012r.
odwołująca pracowała jako bankier w (...) Banku S.A jednakże wyłącznie na 1/16 etatu. Uzyskiwane świadczenie
rentowe przekazywała do wspólnego budżetu rodzinnego na bieżące potrzeby, poza domem utrzymywała się z tego
co zarobiła za granicą, a przebywając w domu w R. korzystała z produktów, które pochodziły z prowadzonego nadal
przez jej ojca gospodarstwa. Odwołująca w styczniu 2015r. urodziła syna i obecnie mieszka u swojego partnera.
Z kolei odwołująca I. M., po ukończeniu szkoły średniej nie kontynuowała dalej nauki, pozostała na gospodarstwie i
poszukiwała pracy, przez jakiś czas pracowała na stacji (...). W czerwcu 2014r. urodziła dziecko i nadal mieszka wraz
z ojcem i młodszą siostrą A. w R..
W 2013r. ojciec odwołujących A. M., wystąpił do KRUS z wnioskiem o emeryturę. Aby uzyskać prawo do tego
świadczenia musiał wykazać, że nie prowadzi działalności rolniczej, a w szczególności, że nie jest właścicielem ani nie
posiada gruntów rolnych i w związku z tym, aktem notarialnym zawartym dnia 31.07.2013r. darował córce M. M.,
stanowiącą dotąd jego własność, nieruchomość o pow. 3,84 ha położoną w R.. Ta działka gruntu nadal wchodzi w
skład prowadzonego przez rodzinę M. gospodarstwa, odwołująca M. M.l nie wyodrębniła jej dla własnych potrzeb, nie
oddała osobie trzeciej w dzierżawę oraz nie zbyła jej.
W dniu 30 października 2013r. organ rentowy wydał obie zaskarżone decyzje. Wskazane w nich kwoty obejmujące
świadczenia nienależnie pobrane przez każdą z odwołujących pozwany wyliczył z uwzględnieniem poszczególnych
okresów w jakich każda z odwołujących pobierała przypadającą dla niej część renty rodzinnej i wysokości wypłaconego
w tych okresach świadczenia, jako nadpłatę renty w części uzupełniającej, proporcjonalnie do liczny uprawnionych do
świadczenia. W odniesieniu do odwołującej M.M.l organ rentowy zobowiązał ją do zwrotu kwoty 11.763,14 zł pobranej
za okres od 01.10.2010r. do 30.09.2013r., zaś pozostałą kwotę 5.330,78 zł za okres pobierania przekraczający 3 lata
wstecz skierował do odpisu.
Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie:
• dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy na k. 9-10, 18-22,
• akt KRUS Placówka Terenowa w P. (...),
• zeznań odwołujących: M. M.l (k. 44 -45) i I. M. (k. 45-45v),
• zeznań świadka A. M. (1) (k. 32v- 33v),
Sąd uznał zgromadzone w sprawie dowody z dokumentów za wiarygodne i przydatne dla ustalenia stanu faktycznego.
Zostały one sporządzone w przepisanej formie przez właściwe organy w zakresie ich kompetencji.
Sąd dał wiarę zeznaniom odwołujących M. M.l i I. M. jedynie częściowo, a mianowicie w części w jakiej dotyczą
one okresów kontynuowania przez nie nauki i pobierania w związku z tym należnych im części renty rodzinnej oraz
składania dokumentów na potwierdzenie realizowania dalszego kształcenia albowiem w tym zakresie ich zeznania są
spójne i znajdują potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym, w szczególności w dokumentacji zgromadzonej
w aktach rentowych oraz w zeznaniach złożonych przez świadka A. M.. Sąd dał wiarę zeznaniom odwołującej I. M.
także w tym zakresie, w którym stwierdziła ona, iż w żadnym okresie, w szczególności po dacie uzyskania przez nią
pełnoletniości, nie otrzymała z organu rentowego decyzji wydanej i przesłanej na jej nazwisko, a w związku z tym
nie otrzymała bezpośrednio decyzji, z której mogłaby – jako jej adresat – uzyskać informacje i wiedzę wynikającą
z pouczeń, które znajdują się na drukach decyzji. Z dokumentów zebranych w aktach KRUS wynika, że jakkolwiek
organ wezwał odwołującą I. M. do złożenia oświadczenia, czy po ukończeniu 18 roku życia zamierza samodzielnie
pobierać należne jej świadczenie, czy też w dalszym ciągu ma być ono wypłacane do rąk jej ojca (tę opcję w pisemnej
odpowiedzi wskazała skarżąca), to jednak brak w tych dokumentach dowodu (np. w postaci wysłania odrębnego
pisma czy standardowego druku) na okoliczność, że odwołującej, już jako pełnoletniej wysłano pouczenie o zasadach
zawieszania i zmniejszania wypłaty części uzupełniającej renty rodzinnej przysługującej osobie pełnoletniej, w tym o
zawieszeniu w całości tej części świadczenia jeżeli uprawniona do renty osoba nie zaprzestała prowadzenia działalności
rolniczej ( i to wraz z definicją określającą co oznacza „prowadzenie działalności rolniczej”). Sąd uznał bowiem,
że wymogu takiego nie spełniła decyzja Prezesa KRUS z dnia 13.08.2009r., zawierająca co prawda na druku treść
standardowego pouczenia w tej kwestii, jednakże została ona skierowana na nazwisko opiekuna (przedstawiciela
ustawowego) małoletniej jeszcze w tej dacie I. M., tj. do A. M. stąd rzeczywiście przyjąć należy, że odwołująca I. M.
- jako osoba dorosła - nie była faktycznie adresatem żadnej decyzji ani pisma zawierającego stosowne pouczenia.
W tej kwestii Sąd nie dał natomiast wiary zeznaniom odwołującej M. M.l albowiem – jak wynika z dokumentów
zgromadzonych w aktach KRUS - od lutego 2009r. były przesyłane jej, już jako pełnoletniej osobie i na jej nazwisko,
decyzje o okresach przysługiwania jej renty rodzinnej, wskazaniem pozostałych uprawnionych do tego świadczenia
oraz informacją, że jej część renty wypłacana będzie do rąk ojca, a przede wszystkim zawierające wyraźne pouczenie o
zasadach zawieszania i zmniejszania wypłaty części uzupełniającej renty rodzinnej przysługującej osobie pełnoletniej,
w tym o zawieszeniu w całości tej części świadczenia jeżeli uprawniona do renty osoba nie zaprzestała prowadzenia
działalności rolniczej. Wyjaśnienia odwołującej M. M.l, że nie zapoznała się ona w żadnym czasie z treścią decyzji
KRUS oraz z zawartymi w nich pouczeniami albowiem dokumenty dotyczące renty otrzymywał zawsze jej ojciec i nie
okazywał ich córkom przeczą logice i doświadczeniu życiowemu, w szczególności przy uwzględnieniu, że odwołująca
– jak sama podała – szybko się usamodzielniła i zaczęła dbać o sprawy swojego utrzymania, a nadto studiowała i to
na kierunku Administracja. W ocenie Sądu, choćby z tych względów odwołująca winna przejawiać zainteresowanie
tym, czy i jakie decyzje administracyjne są kierowane do niej i czego dotyczą.
Nadto za nieprzekonujące i niewiarygodne Sąd uznał zeznania odwołujących, że mieszkając wspólnie i żyjąc od
lat w jednym gospodarstwie, na roli, nie przejawiały one żadnego zainteresowania tym co w należącym do nich
gospodarstwie się dzieje, całkowicie pozostawiając to swojemu ojcu. Rzeczą zrozumiałą dla Sądu jest, że taka sytuacja
mogła mieć miejsce, gdy były one małymi dziećmi. Jednakże z tego powodu, że po śmierci ich matki E. M., część tego
gospodarstwa stała się faktycznie ich własnością, trudno przyjąć, aby nie miały one żadnego rozeznania ani wpływu
- już jako osoby pełnoletnie, samodzielne i wykształcone - na to, jak gospodarstwo to jest prowadzone, zarządzane,
czy przynosi dochody, czy możliwe jest uzyskiwanie dodatkowych środków z faktu jego posiadania itp. Podobnie mało
wiarygodne były dla Sądu zeznania odwołujących w tej części, w której podawały, że po ukończeniu nauki na poziomie
szkoły średniej, tj. gdy już stały się pełnoletnie, nie wykonywały żadnych prac w tym gospodarstwie, że nie pomagały
ojcu w jego prowadzeniu albowiem zajęły się poszukiwaniem pracy i źródeł uzyskiwania własnych dochodów. W
tej części zeznania odwołujących kłócą się z zeznaniami przesłuchanego w charakterze świadka ich ojca, który w
swoich spontanicznych i szczegółowych zeznaniach podał, że w gospodarstwie był niezbędny sprzęt rolniczy, jednak
córki – „jak to na wsi” - pomagały mu w pracy, przy zbiorach . W ocenie Sądu, nawet przy przyjęciu, że odwołujące
podjęły zatrudnienie i część czasu spędzały poza domem, to jednak - jak zeznał świadek A.M.i co podały w swoich
zeznaniach odwołujące, w szczególności I. M. – w dalszym ciągu mieszkały w domu i na gospodarstwie w R., korzystały
z tego co gospodarstwo to dawało („ziemniaki uprawiane były na nasze potrzeby, więc do września zawsze coś tam
wybieraliśmy, potem się to kopcowało, żeby było na zimę…”, „ wiadomo, że gdy przyjechałam do domu to zawsze
jakieś produkty miałam i mogłam z nich korzystać…”), a poza tym przy przyjęciu, że gdy odwołujące dorosły, to z kolei
przybyło lat ich ojcu, więc nie był on już w stanie samodzielnie, jak to było wcześniej, wykonywać wszystkich prac na
gospodarstwie, a zatem część tych obowiązków musiały realizować odwołujące. Odwołujące oraz świadek w swoich
zeznaniach podali także, iż mimo, że z gospodarstwa trudno się było utrzymać i z tego powodu podejmowały one prace
poza gospodarstwem, to równocześnie stanowczo podkreślali, iż żadna część gospodarstwa nie była oddana osobom
trzecim w dzierżawę, czy choćby do obrabiania lub odpłatnego korzystania. W ten sposób, w ocenie Sądu, trudno dać
wiarę odwołującym , że w spornych okresach nie prowadziły one działalności rolniczej na należących do nich gruntach.
Z powodów wskazanych powyżej, Sąd uznał zeznania świadka A. M. za wiarygodne, w szczególności w zakresie w jakim
opisał on sposób prowadzenia gospodarstwa na przełomie czasu w jakim odwołujące uprawnione były do pobierania
renty rodzinnej, także w czasie, gdy stały się one już pełnoletnie. Zasadniczo Sąd dał wiarę zeznaniom tym w części
w jakiej świadek podał, iż to on wykonuje prace fizyczne na tym gospodarstwie, jednakże odwołujące, mimo że są już
dorosłe i ukończyły naukę, mieszkają z nim nadal ( odwołująca M. M.l dopiero jakiś czas temu wyprowadziła się do
partnera, bo była w ciąży i urodziła dziecko z tego związku, natomiast I. M. wraz ze swoim dzieckiem mieszka w R.),
pomagają w zakresie w jakim jest to możliwe, prowadząc zaś wspólne gospodarstwo domowe, korzystały z tego co z
niego można było pozyskać, a także orientowały się jakie, działania są podejmowane, żeby uzyskać na jego prowadzenie
dodatkowe środki . Także w części w jakiej świadek zeznał, że to do jego rąk przychodziły decyzje KRUS i to on pobierał
świadczenia należne córkom nawet wówczas, gdy stały się one pełnoletnie, Sąd dał wiarę świadkowi. Również co do
tego, iż świadek, pomimo że otrzymywał te decyzje z pouczeniem, to nie był zorientowany, że starsze córki - stając
się w 2003r. właścicielkami części gruntów rolnych - po uzyskaniu pełnoletniości, z tego powodu utracą uprawnienia
do pobierania świadczenia rentowego po matce. Podobnie jak pozostała część jego zeznań także w tym zakresie
zeznania te były w ocenie Sądu, spontaniczne, zgodne z logiką i doświadczeniem życiowym, a przez to przekonujące
i wiarygodne.
Sąd zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 28 ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( Dz. U. z 2013 r., poz. 1403 ze
zm.) wypłata emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia ulega częściowemu zawieszeniu na zasadach określonych
w ust. 2-8, jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą.
Przepisy art. 28 ust. 3, 4 i 6-10 oraz art. 34 stosuje się odpowiednio także w stosunku do osób pobierających
rentę rodzinną albowiem tak stanowi art. 32 cytowanej ustawy. Zgodnie z jego treścią wypłata renty rodzinnej,
przysługującej osobie pełnoletniej, ulega zawieszeniu, jeżeli uprawniony prowadzi działalność rolniczą (zawieszeniu
w całości ulega wówczas część uzupełniająca renty rodzinnej).
Uznaje się, że emeryt lub rencista (osoba pełnoletnia uprawniona do renty rodzinnej) zaprzestał prowadzenia
działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem
gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego - z wyjątkami
określonymi w art. 28 ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Za gospodarstwo
rolne uważa się natomiast obszar gruntów o łącznej powierzchni powyżej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowego.
W tym miejscu wskazać należy również, iż również przepis art. 38 w/w ustawy jest częścią regulacji dotyczącej
postępowania w sprawach ubezpieczenia. Wprowadza on domniemanie, że właściciel gruntów zaliczonych do użytków
rolnych prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach (art. 38 pkt 1 ustawy). Domniemanie to może być w
postępowaniu obalone, przy czym na właścicielu gospodarstwa rolnego spoczywa ciężar udowodnienia, że nie
prowadzi działalności rolniczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001 r. II UKN 276/00 PPiPS 2002/10/42).
Nadto przepisy cytowanego art. 28 ustawy stanowią, iż część uzupełniająca renty rodzinnej podlega zawieszeniu w
połowie, jeżeli uprawniony prowadzi działalność rolniczą z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury
albo renty i nie spełnia warunków do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,
jeżeli małżonek ten podlega ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu z mocy ustawy.
Z kolei część uzupełniająca renty rodzinnej ulega zawieszeniu w jednej czwartej gdy rencista/ uprawniona do renty
rodzinnej osoba pełnoletnia/ nie zawarł umowy z następcą i nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości wchodzących
w skład gospodarstwa rolnego co najmniej po cenie odpowiadającej ich oszacowaniu wg. przepisów o gospodarowaniu
nieruchomościami rolnymi skarbu państwa, trwają czynności zmierzające do wywłaszczenia tych nieruchomości (…),
bądź nieruchomości te położone są w strefie ochronnej lub na innym obszarze specjalnym.
Ponadto część uzupełniająca renty rodzinnej podlega zawieszeniu w całości w przypadku osiągania przychodu w
kwocie przekraczającej 130% przeciętnego wynagrodzenia, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS. W przypadku
osiągania przychodu w kwocie przekraczającej miesięcznie 70% przeciętnego wynagrodzenia ( nie wyższej niż 130%)
część uzupełniająca ulega zmniejszeniu.
W przedmiotowej sprawie organ rentowy uznał, iż część uzupełniająca wypłacanej odwołującym I. M. i M. M.renty
rodzinnej w przypadających im częściach winna być zawieszona w całości od momentu, gdy każda z nich stała się
pełnoletnia albowiem prowadziły one działalność rolniczą na gruntach o powierzchni pow. 8,48 ha, przy czym każda
z nich posiadała, w okresach wskazanych w zaskarżonych decyzjach, współwłasność w tych gruntach w 1/3 części.
Ponadto odwołująca M. M.l od dnia 31.07.2013r. stała się dodatkowo właścicielką gospodarstwa rolnego o powierzchni
3,84 ha także położonego w R.. Z uwagi na to, że zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej odwołujące nie
wykazały po osiągnięciu 18 roku życia np. poprzez przeniesienie przysługującej im własności gospodarstwa rolnego na
inna osobę fizyczną lub prawną w przewidzianej prawem formie lub poprzez wydzierżawienie na podstawie pisemnej
umowy zawartej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, a ponadto obie odwołujące były pouczone
( jak wskazał pozwany organ rentowy np. w decyzji z dnia 30.01.2012r. lub z dnia 23.11.2011r. czy 13.08.2009r.)
o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń, a mimo zajścia tych okoliczności
pobierały rentę rodzinną wraz z jej częścią uzupełniającą, to są one zobowiązane do zwrotu świadczenia, przy czym
każda z nich w kwotach wyliczonych i wskazanych w decyzjach.
Przepis art. 52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi, iż zasady zwrotu nienależnie pobranych
świadczeń oraz ustalania odsetek za opóźnienia w wypłacie świadczeń określają przepisy emerytalne i przepisy ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa.
W myśl art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz.
U. z 2013r., poz. 1440 ze zm.) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.
2. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:
1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń
albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o
braku prawa do ich pobierania;
2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach
świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.
Ust. 3 tego przepisu stanowi, iż nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż
12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących
ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to
świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach – za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.
Bezsporne jest w niniejszej sprawie, iż odwołujące od 24.11.2003r., stały się współwłaścicielkami gospodarstwa
rolnego położonego w R. o pow. 8,48 ha (każda w 1/3 części), zaś odwołująca M.M.l od dnia 31.07.2013r. stała się
jeszcze dodatkowo właścicielką gospodarstwa rolnego o powierzchni 3,84 ha także położonego w R..
Kwestią sporną pozostawało, czy odwołujące prowadziły działalność rolniczą w okresach: od 01.10.2009r. do
31.08.2010r. - I. M. i od 01.07.2006r. do 30.04.2008r. oraz od 01.10.2008r. do 30.09.2013r. - M.M.l, i w związku
z tym zaistniały podstawy do wstrzymania im świadczeń w części uzupełniającej renty rodzinnej rolniczej w
całości i naliczenia nadpłaty świadczenia za te okresy, a w konsekwencji też, czy są one zobowiązane do zwrotu
kwot wskazanych odpowiednio dla każdej z nich w zaskarżonych decyzjach, jako nienależnie pobranych. Okresów
wskazanych w decyzji jako okresów, w których pobierały one w ocenie organu rentowego nienależne świadczenie oraz
wysokości w jakich organ rentowy wyliczył żądane do zwrotu kwoty odwołujące nie kwestionowały, nie przedstawiały
innych wyliczeń matematycznych. W stanowisku określonym w swoich odwołaniach nie zgadzały się wyłącznie
z zasadnością samego żądania określonego przez pozwany organ rentowy w zaskarżonych decyzjach. W dalszej
kolejności formułowały wniosek ewentualny o odstąpienie przez organ od żądania zwrotu należnych od nich kwot z
uwagi na ich szczególną sytuację życiową i materialno – bytową.
Na wstępie należy wyjaśnić, iż w ugruntowanym orzecznictwie przyjmuje się, że „własność lub posiadanie
gospodarstwa rolnego, które obecnie pozostają poza sferą stosunku ubezpieczenia społecznego rolników i są prawnie
obojętne przy objęciu ubezpieczeniem, nie mogą mieć także wpływu na wysokość pobieranych świadczeń. Uzyskanie
możliwości pobierania pełnego świadczenia może zależeć tylko (i zależy) od zaprzestania działalności rolniczej, zatem
właściciele gruntów innych niż wymienione w art. 28 ust. 4 pkt 1-7 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników mogą dowodzić, że nie są już rolnikami, gdyż nie prowadzą na nich działalności rolniczej.” (wyrok SN z
dnia 6 października 2009r. w sprawie II UK 46/09), a „przepis art. 28 ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm.) należy interpretować zgodnie z art.
6 pkt 1 i 3 tej ustawy, w którym podmiotem ubezpieczenia nie jest właściciel lub posiadacz gospodarstwa rolnego lecz
wyłącznie osoba prowadząca działalność rolniczą w posiadanym gospodarstwie rolnym” (wyrok SA w Warszawie z
dnia 17 czerwca 2009r. w sprawie III AUa 255/09). Szeroko w tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w podjętej
w dniu 6 maja 2004r. ( II UZP 5/04, OSNP 2004/22/389) uchwale wyjaśniając, że wypłata części uzupełniającej
świadczenia rolnika, który będąc właścicielem gospodarstwa rolnego faktycznie nie prowadzi w nim działalności
rolniczej w rozumieniu art. 6 pkt. 3 ustawy o ubezpieczeniu rolników, nie ulega zawieszeniu na podstawie art. 28 ust. 1
i 3 w związku z ust. 4. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że rolnik uzyskuje prawo do świadczeń
bez konieczności wyzbycia się gospodarstwa rolnego, nadto definicja gospodarstwa rolnego nie zawiera żadnego
elementu rzeczowego, a określenie rolnika ogranicza się wyłącznie do opisu wykonywanej działalności. Z tego powodu
także badanie prowadzenia działalności rolniczej może dotyczyć osób, które nie obejmuje definicja „rolnika”, a które
na podstawie przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, są uprawnione do świadczeń rentowych, po
zmarłym rolniku. Nadto SN dalej wywiódł, że porównanie ustępów 1 i 4 art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników nie może polegać na zestawieniu pojęcia „prowadzenie (kontynuowanie) działalności zarobkowej” z pojęciem
„własności lub posiadania gruntu”, gdyż są to pojęcia nieprzystawalne (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30
sierpnia 2001r., III ZP 11/01, OSNP i US 2002/1/18).
Nadając im sens użyteczny dla rozpatrywanego zagadnienia, Sąd Najwyższy zważył, że właśnie z ich niespójności
wynika wniosek, iż zawieszenie wypłaty świadczeń nie dotyczy osoby jedynie posiadającej majątek nieruchomy w
postaci gospodarstwa rolnego, lecz tylko takiej, która gospodarstwo rolne prowadzi. Także w wyroku z 27 maja
1997 r., II UKN 145/97, OSNAPiUS 1998 Nr 8, poz. 247 Sąd Najwyższy wypowiedział tezę, że nabycie własności
gospodarstwa rolnego w drodze dziedziczenia, bez prowadzenia w nim działalności rolniczej, nie stanowi podstawy
do zawieszenia wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego, zaznaczając tym samym, że dla potrzeb ustalania
uprawnień rentowych czy emerytalnych rolników oraz ich wysokości, nacisk położyć należy na zbadanie faktu
rzeczywistego prowadzenia działalności rolniczej.
Działalność rolnicza to działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej (art. 6 pkt 3 ustawy). W wyroku z dnia
29 września 2005 r., I UK 16/05 (OSNP 2006, nr 17-18, poz. 278) Sąd Najwyższy przyjął, że prowadzenie działalności
rolniczej w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy oznacza prowadzenie na własny rachunek przez posiadacza gospodarstwa
rolnego działalności związanej z tym gospodarstwem, stałej i osobistej oraz mającej charakter wykonywania pracy
lub innych zwykłych czynności wiążących się z jego prowadzeniem. Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że ta praca lub
czynności nie muszą mieć charakteru pracy fizycznej. Mogą one bowiem polegać także na zarządzaniu gospodarstwem.
Z zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym częściowo w oparciu o zeznania odwołujących potwierdzonych
i uzupełnionych zeznaniami świadka A. M.( w zakresie w jakim zostały one uznane za wiarygodne przez Sąd –
por. w części uzasadnienie dotyczącej oceny dowodów) wynika – wbrew stanowisku podnoszonemu przez skarżące
w odwołaniu – że po osiągnięciu pełnoletniości odwołujące, na gruntach których były współwłaścicielkami, a
które wchodziły w skład gospodarstwa rodzinnego, prowadziły działalność rolniczą. Jak już wskazano powyżej,
dokonując oceny wiarygodności poszczególnych dowodów przeprowadzonych w sprawie, Sąd uznał, że odwołujące
mieszkając nadal we wspólnym domu w R. i prowadząc tam wspólne gospodarstwo domowe ze swoją młodszą
siostrą A. oraz z ojcem A. M., prowadziły jako osoby pełnoletnie działalność rolniczą w celu uzyskania środków na
potrzeby własne, pozostałych członków rodziny, jak również na utrzymanie domu i gospodarstwa. Z pewnością nie
wykonywały one wszystkich prac w tym gospodarstwie, gdyż rzeczywiście w dalszym ciągu zasadniczo wykonywał
je ich ojciec, niemniej żyjąc i mieszkając „na wsi” pomagały mu w tym wykonując w obejściu lżejsze prace fizyczne
na co dzień, jak również przy wykopkach, żniwach czy w innych okresach wzmożonych prac na gospodarstwie.
Poza tym korzystając na bieżąco z tego co gospodarstwo to dawało w naturze i jakie środki przynosiło, także w
postaci dochodów ze sprzedaży trzody, czy pozyskanych dotacji, trudno nie uznać, iż nie uczestniczyły w zarządzaniu
tym gospodarstwem, czy w planowaniu co do sposobów jego prowadzenia bądź zorganizowania. Twierdzenia
odwołujących przedstawiane w toku postępowania, iż wyłącznie „zajmował się tym ojciec”, w ocenie Sądu stanowią
jedynie próbę obrony stanowiska odwołujących przyjętego na użytek niniejszej sprawy. Zdaniem Sądu odwołujące nie
wykazały w niniejszym postępowaniu w sposób niewątpliwy i jednoznaczny, że działalności rolniczej na posiadanych
gruntach w spornych okresach nie prowadziły. Dowodzą tego zeznania świadka A. M.który wskazał, że odwołujące
mieszkając z nim i młodszą siostrą, jak to bywa na wsi, pomagały w gospodarstwie, uczestniczyły w niektórych pracach
i czynnościach w nim wykonywanych , godząc to nawet z pracą poza gospodarstwem, a nadto interesowały się tym
co z gospodarstwem się dzieje, bo korzystały pożytków jakie gospodarstwo to przynosiło, utrzymywały się z niego ( w
niektórych okresach choćby częściowo), a nawet podejmowały plany co do pozostania na tym gospodarstwie i dalszego
jego prowadzenia (…”wygląda na to, że to ona /M./ zostanie na gospodarstwie, chce je dalej prowadzić”). Nadto
nie przedłożyły żadnych dowodów ani dokumentów na okoliczność, że grunty stanowiące ich własność przekazały
w dzierżawę lub w posiadanie odpłatne bądź nieodpłatne innej osobie, albo że stan ich zdrowia nie pozwala na
podejmowanie i wykonywanie prac w gospodarstwie rolnym.
W tym stanie rzeczy uznać należało za zasadne stanowisko pozwanego organu rentowego, że po osiągnięciu
pełnoletniości odwołujące prowadziły działalność rolniczą, a w związku z tym pobierana przez nie część uzupełniająca
renty rodzinnej przypadającej na każdą z nich stanowi świadczenie wypłacone pomimo okoliczności powodujących
zawieszenie w całości integralnej części wypłacanego odwołującym świadczenia rentowego.
Niemniej rzeczą Sądu w takim stanie sprawy było ustalenie, czy w związku z pobieraniem świadczenia wypłaconego
mimo zaistnienia okoliczności powodujących zawieszenie prawa do części uzupełniającej tego świadczenia stanowiło
ono w odniesieniu do obu odwołujących świadczenie nienależnie pobrane, a więc czy zarówno odwołująca I. M., jak
i M.M.l były pouczone o braku prawa do ich pobierania.
Z przytoczonych powyżej regulacji zawartych w ustawie emerytalnej wynika, iż świadczenie pobrane przez
ubezpieczonego ma nie tylko wypełniać warunki definicji „nienależnego świadczenia” wskazane w art. 138 ust. 2
pkt 1 ustawy, lecz również konieczny jest wymóg, pouczenia osoby pobierającej świadczenia o braku prawa do ich
pobierania (w ogóle lub w określonej wysokości).
W orzecznictwie przyjmuje się, iż „pouczenie powinno być zgodne z aktualnie obowiązującymi przepisami i wskazywać
te okoliczności w taki sposób, aby były zrozumiałe dla osoby, do której są skierowane” (vide m. in. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17.11.1995 roku, II URN 46/95,OSNP 1996/12/174, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.01.1996
roku, II URN 55/95 OSNP, 1996/15/214).
Problem pouczenia z art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych był wielokrotnie rozstrzygany przez Sąd Najwyższy. Zgodnie z wyrokiem tego Sądu z dnia 14
marca 2006 r. (I UK 161/05, OSNP 2007/5-6/78) pouczenie to może polegać na przytoczeniu przepisów określających
te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. Pogląd
powyższy był akceptowany również w późniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego (np. z dnia 10 czerwca 2008 r.,
I UK 394/07). I tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 czerwca 2005 r. (III UK 63/05), rozstrzygając o zakresie
i treści pouczenia art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej jednoznacznie stwierdził, że nie chodzi tu o pouczenie
"o braku prawa do ich pobierania", jak stanowi przepis, bowiem dyspozycja tego przepisu byłaby w istocie trudna
do zrealizowania, gdyby opierać się na jego wykładni językowej. Według takiej interpretacji organ rentowy byłby
zobowiązany każdorazowo do ustalania z urzędu czy ubezpieczony ma prawo do pobierania świadczeń i pouczać,
że ubezpieczony utracił to prawo. Tak więc, zdaniem Sądu Najwyższego chodzi tu o klasyczne pouczenie, w którym
organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie
z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa. Również w wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r. (I UK 136/04, OSNP
2005/16/252), Sąd Najwyższy stwierdził, że pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, by pobierający świadczenie mógł
odnieść je do swojej sytuacji, jednocześnie nie może odnosić się do indywidualnie pobierającego świadczenie, gdyż
nie da się przewidzieć, które z okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 6 maja 2009 r. II UK 368/08).
Przekładając powyższe na grunt niniejszej sprawy Sąd uznał, iż pouczenia zawarte w drukach decyzji KRUS
znajdujących się w aktach rentowych przedłożonych przez pozwanego, spełniają wyżej wskazane wymogi. Jednakże
opierając się na tych dokumentach oraz na pozostałych dowodach w sprawie, w szczególności na zeznaniach
odwołujących i świadka A. M. stwierdzić należało, iż jedynie w odniesieniu do odwołującej M. M.l można mówić
o prawidłowym pouczeniu. Jak już przedstawiono powyżej, dokonując analizy dowodów zebranych w sprawie, w
ocenie Sądu wykazane zostało w toku niniejszego postępowania, że odwołująca I. M. po dacie uzyskania przez
nią pełnoletniości, nie otrzymała z organu rentowego decyzji wydanej i przesłanej na jej nazwisko, a w związku
z tym nie otrzymała bezpośrednio decyzji, z której mogłaby – jako jej adresat – uzyskać informacje i wiedzę
wynikającą z pouczeń, które znajdują się na drukach decyzji. Z dokumentów zebranych w aktach KRUS wynika, że
wskazane przez organ rentowy decyzje z dnia 30.01.2012r., 23.11.2011r. czy z dnia 13.08.2009r. nie były decyzjami
doręczonymi odwołującej I. M. bezpośrednio jako ich adresatce - decyzje ze stycznia 2012r. i listopada 2011r. wysłane
zostały oddzielnie odwołującej M. M. jako uprawnionej do świadczenia rentowego oraz oddzielnie do A. M. jako
upoważnionego do odbioru świadczenia dla I. M. (i jednocześnie jako przedstawiciela ustawowego małol. A. M.).
Do odwołującej, już jako pełnoletniej nie wysłano odrębnej decyzji (lub innego druku) z pouczeniem o zasadach
zawieszania i zmniejszania wypłaty części uzupełniającej renty rodzinnej przysługującej osobie pełnoletniej, w tym o
zawieszeniu w całości tej części świadczenia jeżeli uprawniona do renty osoba nie zaprzestała prowadzenia działalności
rolniczej ( i to wraz z definicją określającą co oznacza „prowadzenie działalności rolniczej”). Jak wskazano również
powyżej uznać należało, iż wymogu takiego nie spełniła decyzja Prezesa KRUS z dnia 13.08.2009r., zawierająca
na druku treść standardowego pouczenia w tej kwestii, jednakże została ona skierowana na nazwisko opiekuna
(przedstawiciela ustawowego) małoletniej jeszcze w tej dacie I. M., tj. do A. M., stąd rzeczywiście przyjąć należy, że
odwołująca I. M. - jako osoba dorosła - nie była faktycznie adresatem żadnej decyzji ani pisma zawierającego stosowne
pouczenia.
Odmienne ustalenia w tym zakresie przyniosło przeprowadzone postępowanie co do prawidłowości i skuteczności
pouczenia skierowanego do odwołującej M. Michel. We wcześniejszej części uzasadnienia Sąd wskazał, że z
dokumentów zgromadzonych w aktach KRUS wynika, iż od lutego 2009r. były przesyłane jej, już jako pełnoletniej
osobie i na jej nazwisko, decyzje o okresach przysługiwania jej renty rodzinnej, wskazaniem pozostałych uprawnionych
do tego świadczenia oraz informacją, że jej część renty wypłacana będzie do rąk ojca, a przede wszystkim zawierające
wyraźne pouczenie o zasadach zawieszania i zmniejszania wypłaty części uzupełniającej renty rodzinnej przysługującej
osobie pełnoletniej, w tym o zawieszeniu w całości tej części świadczenia jeżeli uprawniona do renty osoba nie
zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej. Za niewiarygodne i niezasadne uznać zatem należało wyjaśnienia
odwołującej M. Michel, że nie zapoznała się ona w żadnym czasie z treścią decyzji KRUS oraz z zawartymi w
nich pouczeniami (szerzej ocena nieuwzględnienia tych wyjaśnień przedstawiona została przy analizie dowodów
przeprowadzonych w sprawie).
Ostatecznie więc Sąd ustalił w niniejszym postępowaniu, że poinformowanie ubezpieczonej M. Michel o obowiązku
zawiadomienia pozwanego o podjęciu/kontynuowaniu działalności rolniczej jest pouczeniem zrozumiałym, a nadto
zostało ono odwołującej doręczone na drukach decyzji zarówno przyznającej świadczenie rentowe na okres począwszy
od dnia 01.10.2008r., jak i kolejnych decyzjach zmieniających wysokość otrzymywanego przez nią świadczenia i
informujących o kolejnych okresach na jaki było ono jej przyznawane. A skoro tak, to zarzut odwołującej o braku
pouczenia jej przez organ rentowy o okolicznościach powodujących zawieszenie wypłaty części uzupełniającej renty
rodzinnej należało uznać za bezzasadny i to bez wątpienia co do okresu, którego dotyczy obowiązek zwrotu przez nią
kwot świadczenia za okres od 01.10.2010r .
Mając powyższe ustalenia oraz rozważania na uwadze, Sąd na podstawie w/w przepisów prawa materialnego oraz art.
477 ( 14)§ 2 k.p.c. w punkcie 1 wyroku zmienił zaskarżoną decyzję w odniesieniu do odwołującej I. M. i orzekł, że nie ma
ona obowiązku zwrotu kwoty 2.157,12 zł. za okres od 01.10.2009r. do 31.08.2009r., natomiast w punkcie 2 wyroku na
podstawie art. 477 ( 14)§ 1 k.p.c. odwołanie M. Michel oddalił nie znajdując podstaw do jego uwzględnienia.
W punkcie 3 wyroku Sąd zawarł postanowienie o przekazaniu do organu rentowego wniosku o odstąpienie żądania
zwrotu od odwołujących kwot nienależnie pobranych świadczeń, który został zgłoszony we wniesionym przez nie
odwołaniu z dnia 11 grudnia 2013r. albowiem to pozwany organ rentowy jest właściwy do jego rozpoznania i to dopiero
wówczas, gdy zaskarżone decyzje z dnia 30października 2013r. staną się prawomocne.
O kosztach postępowania Sąd orzekł w pkt. 4 wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 12 ust. 2 w zw. z § 2 ust. 1
i 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tj. Dz. U. 2013,
poz.461) zasądzając od pozwanego organu rentowego na rzecz odwołującej I. M. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego mając na uwadze charakter sprawy, aktywność procesową pełnomocnika odwołującej oraz
jego nakład pracy.
SSO Ewa Roszak