FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Rafał

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 256 (48), 219–224
Rafał MAZUR
INNOWACJE PRACOWNICZE JAKO SZANSA NA ZAPEWNIENIE ROZWOJU
ZRÓWNOWAŻONEGO NA PRZYKŁADZIE PRZEMYSŁU OKRĘTOWEGO
WORKING INNOVATIONS AS A CHANCE OF PROVIDING FOR BALANCED
DEVELOPMENT CONSIDERING SHIPBUILDING INDUSTRY
Katedra Marketingu, Akademia Rolnicza
ul. Żołnierska 47, 71-210 Szczecin, [email protected]
Abstract. The paper shows the importance of working innovations for balanced development.
Polish companies don’t attach sufficient importance to innovative abilities of their workers.
The fact is that applying innovations created by own workers is the cheapest way for firms.
Thanks to that we can making economies in using materials and implement modern productive
technologies that reduce environment pollution, what is a condition to reach balanced development.
Słowa kluczowe: innowacje, przemysł stoczniowy, rozwój zrównoważony.
Key words: innovations, shipbuilding industry, balanced development.
WSTĘP
W polskich przedsiębiorstwach innowacyjność, mimo że formalnie jest priorytetem
w rozwoju krajowej gospodarki, nie poprawiła się w znacznym stopniu w ciągu ostatnich lat.
Taki stan w sposób oczywisty niekorzystnie odbija się na konkurencyjności naszych przedsiębiorstw, które od niedawna w ramach Unii Europejskiej muszą sprostać o wiele większym wymaganiom rynku.
Innowacje są także bardzo ważnym czynnikiem umożliwiającym zagwarantowanie rozwoju zrównoważonego, polegającego na powiązaniu szybkiego rozwoju gospodarczego
i wzrostu jakości życia ludności z poprawą stanu środowiska przyrodniczego.
Problem ten jest o tyle ważny, że nasze środowisko jest coraz bardziej zanieczyszczone, a działalność gospodarcza prowadzona na większą skalę powoduje zwiększenie niekorzystnego oddziaływania na otoczenie.
Dotyczy to również sektora stoczniowego, który ze względu na skomplikowanie i rozmiary
wytwarzanych produktów, jakimi są jednostki pływające, w istotny sposób wpływa na stan środowiska. W cyklu produkcyjnym statku zużywa się bowiem bardzo wiele różnych materiałów,
które mogą stanowić nawet 70% kosztów poniesionych na budowę statku (rys. 1).
Jak wynika z rys. 1, największe możliwości obniżenia kosztów budowy statków dotyczą
materiałów. Ograniczenie ich wykorzystania o 10% (wartościowo) umożliwia obniżenie
kosztów całkowitych o 5–7% Natomiast obniżenie kosztów projektowania nawet o 25% daje możliwość oszczędności wynoszącej zaledwie 1,5% kosztu całej jednostki.
Ponieważ zrównoważony rozwój zakłada utrzymanie stałego wzrostu gospodarczego,
przy jednoczesnym wzroście efektywności wykorzystania surowców i paliw, zastosowaniu
alternatywnych odnawialnych źródeł, recyklingu, restauracji zasobów przyrody, wymagać
220
R. Mazur
będzie stałego rozwoju technologii i transferu tych technologii (Strategia zrównoważonego
rozwoju Polski do 2025 roku 1999). Konieczne jest w związku z tym położenie nacisku
w naszych przedsiębiorstwach (w tym stoczniowych) na rozwój innowacji i ich rozprzestrzenianie (dyfuzję).
Rys. 1. Przykładowy rozkład kosztów budowy statku
Źródło: Bieliński (2005).
Stosunkowo tanio innowacje można pozyskiwać, korzystając z mądrości własnych pracowników. Poniższe rozważania wykażą, że zorientowanie na własne zasoby ludzkie może
dać wiele korzyści ekonomicznych.
MATERIAŁ I METODY
Ze względu na duże znaczenie innowacji w rozwoju zrównoważonym w niniejszym artykule skupiono się na działalności innowacyjnej podejmowanej przez pracowników w przedsiębiorstwach stoczniowych. Kwerendą objęto Stocznię Gdynia, Stocznię Gdańską i Stocznię Szczecińską „Nowa”. Przedsiębiorstwa te budują w sumie ponad 90% morskich statków w naszym kraju.
W badaniach zastosowano metodę dokumentacyjną, która polega – jak podaje Stachak
(1997) – „[…] na wykorzystaniu w badaniach naukowych informacji faktualnych, zgromadzonych wcześniej dla celów praktyki gospodarczej i utrwalonych w odpowiednich dokumentach”. (s. 152) Dokumenty wykorzystywane w badaniach ekonomicznych można podzielić według pochodzenia i przedmiotów na osobowe (prywatne i urzędowe) i instytucjonalne (zewnętrzne i wewnętrzne).
W niniejszych badaniach analizowano zarówno pewne dokumenty zewnętrzne, jak
i wewnętrzne przedsiębiorstw. W ramach metody dokumentacyjnej przeanalizowano między innymi: regulaminy wynalazczości i racjonalizacji w poszczególnych stoczniach (różnie
nazywane), dokumenty dotyczące ilości wybudowanych statków, wynalazczości pracowniczej i ochrony patentowej.
Wykorzystano również metodę obserwacji. Polega ona na postrzeganiu pewnych zjawisk
w sposób celowy, zamierzony i prowadzony według ustalonego z góry planu (Kownacki
i Rummel-Syska 1994). Zastosowana w artykule metoda polegała na badaniu zjawisk wewnętrznych w branży stoczniowej w ich naturalnym przebiegu. Była to więc obserwacja kontrolowana i jawna. Metodę tę zastosowano w celu zaobserwowania pewnych zjawisk i prawi-
Innowacje pracownicze jako szansa na zapewnienie...
221
dłowości m.in. w organizacji biur konstrukcyjnych (projektowych) badanych przedsiębiorstw
oraz funkcjonowaniu działów wynalazczości i racjonalizacji. Zaletą tej metody jest łatwość
stosowania, jednakże istotną wadą może być brak obiektywizmu podawanych informacji.
WYNIKI
Z przeprowadzonych badań wynika, że w latach dziewięćdziesiątych przywiązywano stosunkowo dużą wagę do działalności wynalazczej i racjonalizatorskiej pracowników w badanych stoczniach (tab. 1 i 2).
Tabela 1. Projekty racjonalizatorskie w Stoczni Gdynia w latach 1991–2001
Projekty racjonalizatorskie
Rok
zgłoszone
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
przyjęte
160
93
85
92
73
64
27
12
7
7
1
103
72
60
64
56
44
16
5
6
3
1
Źródło: Materiały wewnętrzne Stoczni Gdynia z lat 1991–2001.
W Stoczni Gdynia można zauważyć gwałtowny spadek liczby zgłaszanych i przyjmowanych projektów racjonalizatorskich pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Sytuacja taka mogła
wynikać z polityki wynagrodzeń wobec twórców wdrożonych projektów wynalazczych, która
zakładała wypłatę wynagrodzenia, jeśli efekty uruchomienia tych projektów będą przekraczały 10 tys. zł, co mogło wpłynąć demotywująco na potencjalnych inwentorów. Tego typu
działania są w efekcie niekorzystne dla samego przedsiębiorstwa.
Tabela 2. Projekty wynalazcze w Stoczni Szczecińskiej w latach 1990–1999
Projekty wynalazcze
Rok
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
zgłoszone
odrzucone
zastosowane
180
98
55
100
85
117
128
101
126
95
80
43
34
38
19
27
49
34
57
49
144
76
21
57
41
49
51
64
45
54
zgłoszone
do UP RP
4
0
0
4
8
4
4
4
6
4
Źródło: Materiały wewnętrzne Stoczni Szczecińskiej z lat 1991–2001.
uzyskane patenty
i świadectwa ochronne
5
4
4
4
0
1
2
6
6
2
R. Mazur
222
Z kolei w Stoczni Szczecińskiej w latach dziewięćdziesiątych działalność innowacyjna była
na stosunkowo wysokim poziomie, na co też wskazuje efektywność wynalazczości pracowniczej w tab. 3.
Tabela 3. Efektywność wynalazczości pracowniczej w Stoczni Szczecińskiej w latach 1990–1999
Rok
Treść
Efekty ekonomiczne [tys. PLN]
Koszty rozwoju
i wynalazczości
ogółem [tys. PLN]
Wskaźnik
efektywności
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
321,6
480,8
349,9
867,4
1351,7
2187,3
2377,1
4229,7
3792,6
4031,9
43,4
53,9
37,4
144,8
123,0
174,4
294,7
404,2
660,9
375,1
7,4
8,9
9,4
6,0
11,0
12,5
8,1
10,5
5,7
10,7
Źródło: Materiały wewnętrzne Stoczni Szczecińskiej z lat 1991–2001.
Jak wynika z tab. 3, w latach 1990–1999 z każdej złotówki zaangażowanej na działalność
wynalazczą i racjonalizatorską uzyskiwano średnio około 9 zł efektu. W najlepszych latach
było to nawet 12,5 zł korzyści z każdej zaangażowanej złotówki.
Uzyskiwano również znaczną oszczędność rzeczową w zakresie zużycia stali, metali kolorowych, drewna. Dzięki działalności racjonalizatorskiej i wynalazczej w latach 1989–1990 odnotowano oszczędności: 10 ton stali w 1989 r. i 54 tony w 1990 r., 59 kg metali kolorowych
w 1989 r., 14 m3 drewna w 1989 r. i 27 m3 w 1990 r.
Przykłady te pokazują, że działalność innowacyjna, przynosząca duże efekty, jest możliwa
także w branży stoczniowej.
Niestety, obecnie sytuacja w tym zakresie w polskim przemyśle stoczniowym nie jest zbyt dobra. Ze względu na trudną sytuację finansową stocznie stopniowo zlikwidowały działy wynalazczości i racjonalizacji (różnie nazywane). W nielicznych sytuacjach opracowania jakiegoś projektu wynalazczego korzysta się z usług rzecznika patentowego, który wcześniej był w wielu przedsiębiorstwach zatrudniony na etacie i przez to do dyspozycji potencjalnych inwentorów.
DYSKUSJA
Powyższe wyniki wskazują, że działalność innowacyjna, realizowana przez własnych pracowników, może przynieść wiele efektów ekonomicznych:
– wzrost wydajności pracy – w polskich stoczniach notuje się kilkukrotnie niższą wydajność
pracy niż w innych stoczniach europejskich (rys. 2). Przykładowo: wskutek podjętych w latach 1989 i 1990 działań innowacyjnych w Stoczni Szczecińskiej pracochłonność zmniejszyła się odpowiednio o 11 i 25 tys. godz.;
– zmniejszenie zatrudnienia – uzyskanie wyższej wydajności może spowodować, że będzie
możliwe ograniczenie zatrudnienia w naszych stoczniach. Jest to tym bardziej istotne,
że koszty pracy w naszym kraju w najbliższym czasie będą wzrastać;
– oszczędność rzeczową w zakresie zużycia stali, metali kolorowych i drewna, o czym już
wspomniano;
– wyższą efektywność ekonomiczną tworzonych przez pracowników innowacji – ze względu na dostosowanie ich do potrzeb i warunków polskiego przemysłu okrętowego. Duże
Innowacje pracownicze jako szansa na zapewnienie...
223
znaczenie może mieć także fakt, że w przypadku tworzenia własnych rozwiązań nie byłoby opłat związanych z zakupem obcych projektów, np. od konkurencji czy ośrodków
badawczo-rozwojowych z zagranicy;
– większą przydatność i trafność rozwiązań tworzonych przez własnych pracowników –
wynika to z zajmowania się w pierwszym rzędzie najbardziej istotnymi problemami polskich przedsiębiorstw stoczniowych.
117,50
120
100
86,25
79,90
80
82,52
66,60
60
40
21,50
20
0
Niemcy
Włochy
Francja
Hiszpania
Holandia
Polska
Rys. 2. Średnia liczba ton skompensowanych brutto (CGT) przypadająca na jednego zatrudnionego
w przemyśle stoczniowym w niektórych krajach w 2003 r.
Źródło: Bieliński (2004).
Jak wynika z przytoczonych przykładów, warto zorientować się na własne zasoby ludzkie, co dotyczy nie tylko branży okrętowej, ale także innych polskich przedsiębiorstw. Przykłady najbardziej innowacyjnych firm na świecie pokazują, że warto motywować swoich
pracowników, niezależnie od tego, na jakich stanowiskach pracują. W znanym koncernie
Toyota pracownicy dostarczają ok. 2 milionów pomysłów rocznie (35 w przeliczeniu na jednego pracownika), z czego aż 85% jest wdrażanych do produkcji (Zajączkowski 2005).
Trzeba dodać ponadto, że „postawienie” na innowacyjność pracowniczą jest najtańszym
sposobem rozwoju przedsiębiorstwa.
WNIOSKI
Reasumując, należy stwierdzić, że generowanie i wprowadzanie innowacji pracowniczych może spowodować m.in. takie korzyści ekonomiczne dla branży stoczniowej, jak:
wzrost wydajności pracy, zmniejszenie zatrudnienia, oszczędność rzeczową w zakresie
zużycia stali, metali kolorowych, drewna, dużą trafność i przydatność rozwiązań tworzonych przez pracowników.
Podane tu przykłady pokazują, że warto położyć nacisk na motywowanie własnych pracowników do tworzenia nowoczesnych rozwiązań. Obecnie te możliwości w polskich stoczniach niestety wykorzystywane są w niewielkim stopniu. Wielu pracowników stoczniowych
w toku badań zwracało uwagę, że na innowacyjności pracowniczej mogliby skorzystać:
– armatorzy zamawiający statki, gdyż ich jednostki będą nowocześniejsze;
R. Mazur
224
– przedsiębiorstwa stoczniowe ponosząc niższe koszty w trakcie budowy statków;
– sami pracownicy, otrzymując dodatkowe wynagrodzenie od uzyskanych efektów ekonomicznych;
– środowisko, gdyż nowocześniejsze rozwiązania są z reguły mniej uciążliwe dla otoczenia.
Jest to również istotne z punktu widzenia rozwoju zrównoważonego, do którego muszą
przyczyniać się wszyscy; nie ma możliwości uzyskania go bez wspólnego wysiłku na rzecz
nowocześniejszych, bardziej oszczędnych rozwiązań – korzystniejszych dla środowiska.
PIŚMIENNICTWO
Bieliński J. 2004. Miejsce polskiego przemysłu okrętowego w Unii Europejskiej. Budownictwo
(wyd. spec. z września 2004 r.).
Bieliński J. 2005. Światowe i krajowe uwarunkowania rozwoju przemysłu okrętowego jako
czynniki kształtujące zasoby pracy w stoczniach [w: Materiały z konferencji poświęconej prezentacji dotychczasowych rezultatów oraz dalszych działań w ramach projektu EUROSTER],
Gdańsk 20 maja 2005, www.equal-euroster.org.
Kownacki S., Rummel-Syska Z. 1994. Metody socjopsychologiczne. PWE, Warszawa, 67.
Stachak S. 1997. Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych. KiW, Warszawa, 152–153.
Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku. 1999. Ministerstwo Środowiska,
Warszawa.
Zajączkowski M. 2005. Podstawy innowatyki i ochrony własności intelektualnej. Wydaw. Lega,
Szczecin, 61.