stanowisko Zarządu w/s wstępnego projektu Strategii Rozwoju

40-058 Katowice, ul. Stalmacha 17
tel.: (+32) 25-11-021, 25-11-241, fax: (+32) 25-10-985
www.silesia.org.pl, [email protected]
Stanowisko
Zarządu Śląskiego Związku Gmin i Powiatów
z dnia 6 lutego 2009 r.
w sprawie:
wstępnego projektu Strategii Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego
Województwa Śląskiego do roku 2015
I. Uwagi ogólne
Prowadzenie prac nad przygotowaniem Strategii Rozwoju Społeczeństwa
Informacyjnego Województwa Śląskiego naleŜy powitać z duŜym zadowoleniem. Śląski
Związek Gmin i Powiatów postulował przygotowanie i wdroŜenie strategii rozwoju
społeczeństwa informacyjnego w stanowisku Zarządu naszego Związku z dnia 22 czerwca
2007 r. w/s potrzeby przygotowania i wdroŜenia strategii rozwoju społeczeństwa
informacyjnego w województwie śląskim. Nowoczesna technologie informacyjnokomunikacyjne i szerzej rozumiane rozwiązania tzw. społeczeństwa informacyjnego
posiadają bowiem olbrzymie znaczenie z punktu widzenia intensyfikacji rozwoju społecznogospodarczego i zapewnienia nowej, wyŜszej jakości Ŝycia. W świetle badań naukowych
w krajach UE 25% współczynnika wzrostu PKB oraz 40% wskaźnika wzrostu
produktywności pracy jest wynikiem inwestycji w nowoczesne technologie informacyjne
i komunikacyjne (ICT) w sektorach nie związanych bezpośrednio z samym sektorem ICT
(takich jak np. handel, usługi medyczne, transport, itp.). W badaniach tych wskazuje się, iŜ
inwestowanie w ICT skutecznie dynamizuje rozwój gospodarczy oraz zwiększa szanse
edukacyjne, przyczyniając się efektywnie do wzrostu jakości kapitału ludzkiego, co z kolei
w znaczący sposób wpływa na dalsze przyspieszenie rozwoju gospodarczego.
Samorząd Województwa Śląskiego stosunkowo późno przystąpił do podjęcia prac nad
Strategią Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. Znacznie wcześniej uczyniły to liczne
inne województwa, np. wielkopolskie, małopolskie, mazowieckie zachodniopomorskie,
podkarpackie, lubelskie, warmińsko-mazurskie. Fakt spóźnionego podjęcia prac posiada
szereg negatywnych konsekwencji w postaci znacznie niŜszej pozycji woj. śląskiego
w róŜnych dziedzinach zaawansowania społeczeństwa informacyjnego (o czym pisze się
w diagnozie strategicznej), niŜ mogłoby ono zajmować. Ponadto naleŜy zwrócić uwagę, Ŝe
skoro Strategia ma być średniookresowa, do 2015, to powinna ona powstać przed RPO
Województwa Śląskiego na lata 2007-2013.
Znaczące opóźnienie prac nad przygotowaniem i wdroŜeniem Strategii Rozwoju
Społeczeństwa Informacyjnego w pewnej mierze przyczyniło się do tego, Ŝe społeczność
i gospodarka woj. śląskiego, znajdującego się na 2 miejscu poza mazowieckim (praktycznie
oznacza to Warszawę) z punktu widzenia zamoŜności w kontekście innych regionów
polskich, stosunkowo w małym zakresie i z duŜym opóźnieniem wykorzystuje rewolucję,
polegającą na wprowadzeniu nowoczesnych technik informacyjnych i komunikacyjnych
(ICT) oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego. W odniesieniu do niektórych wskaźników
woj. śląskie wypada gorzej niŜ niektóre województwa Polski Wschodniej (np. podlaskie,
podkarpackie). Są to fakty, które mogą budzić pewne zaniepokojenie. W projekcie Strategii
brak jest jednak szerszej diagnozy przyczyn tego stanu (diagnoza strategiczna zawiera duŜo
1
cennych danych, jednak brak szerszej analizy przyczyn tego faktu). Brak takiej diagnozy
moŜe powodować, Ŝe procesy będące przyczyną relatywnie niewielkiego rozwoju
społeczeństwa informacyjnego w woj. śląskim w niektórych dziedzinach będą narastać.
Projekt Strategii oparty jest na koncepcji ,,sektorowej”, tzn. traktuje kwestie
społeczeństwa informacyjnego raczej jako określony sektor lub kierunek rozwoju, podczas
gdy w najbardziej zaawansowanych krajach traktuje się je raczej jako całkowicie nowy model
rozwoju, ogarniający wszystkie dziedziny Ŝycia i sektory gospodarcze. Tytułem przykładu w
zakończonej wielkim sukcesem strategii przechodzenia do społeczeństwa informacyjnego
Finlandii (kraju o ludności zbliŜonej do liczby mieszkańców woj. śląskiego) zaznaczono, iŜ
,,w społeczeństwie informacyjnym wiedza tworzy podstawę, z której wyrasta edukacja i
kultura, a jednocześnie stanowi wyraźnie wyodrębniony i najwaŜniejszy czynnik produkcji …
Informacje i technologie komunikacyjne ICT w znacznym stopniu wspierają procesy interakcji
i wymiany między jednostkami, przedsiębiorstwami i innymi organizacjami, a takŜe
wykorzystanie informacji i dostarczanie usług, podobnie jak i zapewniania dostępu do nich”.
(Quality of Life, Knowledge and Competitiveness, Premises and Objectives for Strategic of
the Finnish Development, SITRA 211, Helsinki 1998 str. 8). Tego rodzaju wybór podejścia
moŜe posiadać znaczące konsekwencje dla sposobu i skuteczności wdraŜania Strategii.
Mówiąc o generalnej orientacji Strategii naleŜy starannie rozwaŜyć, czy Strategia ta ma
być przede wszystkim tworzona ,,pod potrzeby” Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Śląskiego i Śląskiego Centrum Społeczeństwa Informacyjnego, czy teŜ powinna być Strategią
dla całej społeczności regionalnej. Co prawda w opisie systemu wdraŜania pisze się
o partycypacyjnym modelu Strategii (str. 132), jednak lektura pozostałych fragmentów
Strategii (zwłaszcza lista projektów) rodzi inne wraŜenie. Skuteczna realizacja załoŜeń
Strategii moŜliwa jest jedynie wówczas, gdy powstanie szeroka koalicja na rzecz
dynamicznego rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie. Koalicja ta powinna
obejmować moŜliwie szerokie spektrum róŜnorodnych instytucji, organizacji i firm
istniejących w województwie, w tym m.in. organizacje samorządowe. Charakterystyczne przy
tym, Ŝe w Strategii pominięto prawie zupełnie organizacje obywatelskie, pozarządowe,
organizacje samorządowe i media. Doświadczenia wielu regionów, które odniosły sukces
pokazały, Ŝe jedynie istnienie takiej koalicji moŜe przynieść realny sukces. Z tego punktu
widzenia jeden z jedenastu projektów wymienionych w projekcie SILESIA SI NET powinien
być nie konkretnym projektem, ale raczej sposobem na realizację Strategii. Śląski Związek
Gmin i Powiatów wyraŜa chęć zaangaŜowania się we wdraŜanie pewnych komponentów
Strategii, tj. zwłaszcza szkoleń dla urzędników gmin i powiatów z zakresu szerokiego
wykorzystania ICT w pracy urzędów, w oparciu o swoje wieloletnie doświadczenie
w promowaniu rozwiązań e-administracji.
Odnosząc się szerzej do tej części projektu, którą nazwano diagnozą strategiczną,
naleŜy wskazać, iŜ zawiera ona szereg słabości i luk (mimo stosunkowo znacznej jej
objętości). W szczególności brakuje szerszej analizy sektora ICT występującego w woj.
śląskim. Jest to bardzo znaczącą słabością projektu Strategii. WdroŜenie działań
przewidzianych w celach, kierunkach i działaniach Strategii wymaga bowiem bardzo dobrego
rozeznania istniejących róŜnorodnych przedsiębiorstw w ramach sektora ICT oraz
intensywnej współpracy z nimi.
Z danych zawartych w diagnozie strategicznej nasuwa się wniosek – którego jednak nie
wyprowadzono w rozdziale II. Ustalenia strategiczne - dotyczący potrzeby szczególnego
wsparcia (np. w formie preferencji finansowych) dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego
na obszarach wiejskich (szczególnie na terenach peryferyjnie połoŜonych stosunku do
centrum województwa, np. Beskid śywiecki, powiat kłobucki, północno-wschodnia część
powiatu częstochowskiego, myszkowskiego i zawierciańskiego). Co prawda róŜnica
w stopniu zaawansowania społeczeństwa informacyjnego między miastem a wsią woj.
2
śląskiego jest mniejsza niŜ w wypadku średniej w kraju, to jednak nadal róŜnice te są nadal
bardzo znaczące, przyczyniając się w wielkim stopniu do wykluczenia cyfrowego obszarów
wiejskich. Ponadto naleŜy wziąć pod uwagę fakt, iŜ tematyka zainteresowań mieszkańców
obszarów wiejskich jest znacząco inna niŜ wypadku miast (np. kwestie związane
z rolnictwem, specyficznymi dla wsi organizacjami społecznymi, odnową wsi itp.).
Ze względu na znacząco niŜsze wskaźniki osiągane przez obszary wiejskie w róŜnorodnych
przekrojach, obrazujące stopień zaawansowania społeczeństwa informacyjnego (o czym pisze
się w diagnozie strategicznej dokumentu) wskazane wydaje się ukierunkowanie pewnych
specyficznych działań dla obszarów wiejskich, np. w postaci wyŜszego dofinansowania
projektów podejmowanych przez większe grupy gmin wiejskich.
Brak w Strategii szerszej refleksji nt. głównych beneficjentów i partnerów w dziele
rozwoju społeczeństwa informacyjnego w województwa śląskiego. W szczególności brak
rozstrzygnięcia, czy strategia ma przede wszystkim orientować sie na kategorie osób, firmy
i instytucje, które mogą być najbardziej skutecznymi promotorami rozwoju społeczeństwa
informacyjnego, czy teŜ ma to być Strategia ukierunkowana raczej na wspieranie adresatów
słabszych, np. wykluczonych cyfrowo. Strategia jest zawsze wyborem, jednak wybór
kierunków, metod i adresatów / beneficjentów / partnerów powinien następować z pełną
świadomością konsekwencji. Ponadto wybór takiej, czy innej opcji strategicznej powinien
być przekonująco uzasadniony.
Głębokiego przemyślenia wymaga takŜe sama koncepcja przeciwdziałania wykluczeniu
cyfrowemu, skierowana do konkretnych grup społecznych. Naszym zdaniem woj. śląskiego
nie stać w najbliŜszym czasie na powielenie bardzo kosztownych błędów popełnianych
w krajach Europy Zachodniej, w postaci drogich programów skierowanych, np. do grup
społecznych silnie zmarginalizowanych. Grupy wykluczenia cyfrowego powstają i trwają,
gdyŜ nadal w strukturach administracji publicznej – zwłaszcza rządowej, przepisach
prawnych, rozwiązaniach organizacyjnych funkcjonują znaczące bariery dla rozwoju
społeczeństwa informacyjnego w odniesieniu do tych grup (np. nadal drogi internet). NaleŜy
połoŜyć nacisk na reinŜynierię najwaŜniejszych dziedzin rozwoju społeczeństwa
informacyjnego, takich jak e-zdrowie, e-edukacja, e-biznes, e-administracja w kierunku ich
usprawnienia i potanienia. W związku z tym naleŜy działać na rzecz:
a) obniŜenia kosztów funkcjonowania podmiotów (dematerializacja, elektronizacja
obiegu informacji),
b) usprawnienia ich działania (działania organizacyjne, reinŜynieria procesów),
c) ułatwienia dostępu do usług (internetyzacja usług, koncepcja "zero okienka"),
d) odmiejscowienia działania (internetyzacja - zmiany organizacyjne - telepraca).
Wszystkie działania te powinny być pochodną dematerializacji i odmiejscowienia
procesów, danych dokumentów, a narzędziem do tego jest informatyzacja i internetyzacja
oraz równocześnie - jako nie mniej waŜne - zmiany organizacyjne i prawne. NaleŜy przy tym
informatyzację rozumieć jako budowę systemu nerwowego wielkiego organizmu, jakim jest
w całej swej złoŜoności region.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na znaczenie (nie czyni tego projekt) jakie dla
integracji społeczności lokalnych i społeczności regionalnej posiada aplikacja Web 2.0
i kolejne jej generacje, które z powodzeniem słuŜą do kreacji atrakcyjnych portali
społecznościowych (np. Nasza Klasa). Portale te mogą być wykorzystywane zarówno do
integracji określonych społeczności lokalnych (w skali miasta, powiatu, gminy, dzielnicy
i osiedla mieszkaniowego), przyczyniając się np. do rewitalizacji konkretnych obszarów
w kryzysie poprzez integrację jego społeczności. Ponadto portale tego typu mogą się takŜe
przydać do integracji pewnych środowisk branŜowych w województwie (np. naukowców
zajmujących się badaniami i rozwojem, architektów, itp.) i odegrać znaczącą rolę
w stymulacji rozwoju zawodowego.
3
Ponadto dane zawarte na str. 41-45 projektu dotyczące wykorzystania ICT przez urzędy
w Polsce (powinno być ,,urzędy administracji publicznej w Polsce”) nie zawierają danych
dot. woj. śląskiego. Jest to istotna luka.
W projekcie strategii brak odniesienia do doświadczeń innych polskich regionów,
w tym równieŜ wynikających z wdraŜania regionalnych strategii rozwoju społeczeństwa
informacyjnego. Analiza taka mogłaby zapewne przynieść cenne wnioski dla projektowanej
strategii. W projekcie brak takŜe szerszych odniesień do doświadczeń innych regionów
i krajów europejskich, zwłaszcza wiodących w dziedzinie wykorzystania ICT, rozwoju
społeczeństwa informacyjnego, w tym np. administracji elektronicznej (e-government), takich
np. jak Finlandia, Austria, Szwajcaria, Szwecja, czy Dania. Szczególnie doświadczenia
fińskie mogą być cenne ze względu na zbliŜoną historię i ścieŜkę rozwoju do początku lat 90tych oraz podobną liczbę ludności w stosunku do woj. śląskiego. Tego rodzaju
ukierunkowanie moŜe być cenne z punktu widzenia wskazania kierunków recepcji dobrych
wzorców i praktyk (nie warto bowiem ,,odkrywać Ameryki” całkowicie na nowo). Naszym
zdaniem Strategia powinna przewidywać pewnego rodzaju program transferu know-how
i szkoleń o takim charakterze.
Na początku kaŜdego rozdziału dot. diagnozy strategicznej powinny być podane
kryteria wykorzystywane w ocenie stopnia zaawansowania społeczeństwa informacyjnego,
a zwłaszcza wykorzystania ICT, tak jak jest to w wypadku diagnozy stanu przedsiębiorstw na
stronach 33-35. Zapewniłoby to większą przejrzystość.
W diagnozie brak szerszej analizy osiągnięć najbardziej zaawansowanych w rozwoju
społeczeństwa informacyjnego społeczności lokalnych województwa (co ma znaczenie
szersze niŜ tylko wykorzystanie ICT w urzędach publicznych), tytułem przykładu, takich jak
miasta Rybnik, Częstochowa, Gliwice, Bielsko-Biała i inne. Wyniki takiej analizy mogłyby
mieć istotne znaczenie z punktu widzenia ustaleń strategicznych zawartych w Strategii;
Strategii, która nie powinna być przecieŜ tylko Strategią Samorządu Woj. Śląskiego jako
jednostki samorządowej, ale Strategią całego regionu.
W projekcie strategii brak celów, kierunków i działań związanych szerzej
z zarządzaniem środowiskiem naturalnym (jest o tym mowa w diagnozie strategicznej, ale nie
wyprowadzono stosownych wniosków w celach, kierunkach i działaniach). Jeszcze bardziej
istotne jest, Ŝe w projekcie brak wskazania celów, kierunków i działań związanych
z rozwojem inteligentnych systemów transportu / e-transportu (Intelligent Transportation
Systems), obejmujących m.in. elektroniczne systemy informacji dla mieszkańców,
podróŜnych i innych uŜytkowników ruchu zbiorowego i indywidualnego, systemy sterowania
strumieniami ruchu, dyspozytorskie systemy pozycjonowania pojazdów, czy np.
elektroniczne narzędzia umoŜliwiające dostęp i regulowanie płatności za korzystanie ze
środków transportu, czy parkowanie (podobnie jak równieŜ z innych usług świadczonych
przez instytucje publiczne lub prywatne), poprzez elektroniczną identyfikację obywateli.
W województwie o tak wysokim poziomie zurbanizowania (79% mieszkańców Ŝyjących
w miastach) i związanych z tym wielkich potokach ruchu jest to duŜy błąd. NaleŜy tu m.in.
przewidzieć takie działania, jak uruchomienie systemów operacyjnych, obsługujących
róŜnorodne elektroniczne karty dostępu i płatności (najlepiej Ŝeby to była jedna
wielofunkcyjna, zintegrowana karta dla wszystkich mieszkańców, przedsiębiorców i turystów
w regionie – Śląska Karta Usług Publicznych). ZbliŜające się Euro 2012 powinno tu być
istotnym impulsem na rzecz takich działań.
4
WaŜnym elementem – pominiętym w projekcie Strategii – a mającym znaczenie
z punktu widzenia nie tylko technologii informacyjnych i komunikacyjnych wspierających
transport jest kwestia tzw. mikropłatności. Chodzi tu o systemy umoŜliwiające regulowanie
niewielkich opłat (w tym niewielkich opłat lokalnych, czy np. nabywanie drobnych towarów),
przy których nie stosuje się kart kredytowych, czy bankowych kart płatniczych.
W ustaleniach strategicznych pominięto całkowicie kwestie wykorzystania tzw. smartcards.
Wzmiankuje się o tym tylko krótko na stronie 95. Doświadczenia licznych regionów i miast
Europy Zachodniej wskazują, Ŝe moŜe być to cenny instrument promocji idei społeczeństwa
informacyjnego, posiadający jednocześnie wiele praktycznych zastosowań.
W projekcie Strategii pominięto wykorzystanie ICT we wdraŜaniu systemów słuŜących
oszczędzaniu energii i wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii. Jest to duŜa luka ze
względu na charakter województwa śląskiego, priorytetowe aktualnie kwestie bezpieczeństwa
energetycznego i ochrony środowiska. Wspomina się o tego rodzaju systemach w prognozie
trendów rozwojowych w obszarze społeczeństwa informacyjnego (str. 94), ale nie wyciąga się
z tych sformułowań wniosków. JeŜeli jest to celowe, to wybór powinien być dobrze
uzasadniony.
II. Uwagi szczegółowe:
1.
Wyniki analizy SWOT nie są w pełni skoordynowane z danymi zawartymi w części
diagnostycznej dokumentu.
2.
Cel 1
- kierunek działań 1.2 - niepotrzebne są szkolenia dla pracowników administracji
samorządowej i pracowników jednostek organizacyjnych jst., np. szkół, placówek zdrowia,
przedsiębiorstw komunalnych itp. prezentujące zalety e-usług (pierwsza kropka), ale
szkolenia prezentujące konkretne rozwiązania z zakresu ICT uŜyteczne w pracy
samorządowej i tych placówek, obsługiwania urządzeń bardziej zaawansowanych,
zapoznawania się z usługami cyfrowymi, kreatywnego tworzenia treści elektronicznych
(e-content), niezaleŜnie od potrzebnych szkoleń w zakresie przepisów regulujących pracę
administracji i tych placówek (druga kropka od góry);
- kierunek 1.2 (str. 111) - pewne wątpliwości budzi zamiar wymuszenia przez rozwiązania
prawno-organizacyjne obowiązku stosowania ICT w normalnej pracy jst. – nie jest to jeszcze
moŜliwe w szeregu jst., zwłaszcza w gminach wiejskich. Ponadto wyŜej wspomniane
wymuszenie nastąpi dopiero wraz z całościowymi zmianami w systemie prawnym,
wprowadzającymi konsekwentnie elektroniczny tryb funkcjonowania administracji publicznej
w miejsce papierowego.
3.
Cel 2
W działaniach przewidzianych w kierunku 2.2 wspomina się o PIAP, ale nie wymienia się hot
spotów i info kiosków. Wspieranie dynamicznego rozwoju tego rodzaju infrastruktury ma
duŜe znaczenie szczególnie na regionalnym lotnisku, dworcach kolejowych i innych waŜnych
regionalnie i lokalnie miejscach publicznych (str. 113).
4.
Cel 3
W kierunku 3.1 (str. 115, trzecia kropka od góry) nie wskazano potrzeby cyfryzacji treści
związanych z transportem publicznym, czy bezpieczeństwem obywateli. Powstaje pytanie,
czy zawęŜenie to jest celowe.
5
5.
Cel 4
- Cel 4 (Wzrost udziału ICT w procesie rozwoju gospodarczego) został stosunkowo słabo
przemyślany. Nie powinien on ograniczać się wyłącznie do kierunku 4.1 (w zasadzie bardzo
istotnego), czy 4.2, ale powinien w dalszej przyszłości zostać nakierowany na wdraŜanie
wykorzystania ICT w procesach tworzenia produktów i świadczenia usług, zwłaszcza
w sektorze MŚP. W tym kontekście na str. 118 (czwarta kropka) niewłaściwe jest
usytuowanie działania ,,Wykorzystanie Internetu jako narzędzia rozwoju współpracy
międzynarodowej”, posiada to bowiem znacznie szersze znaczenie.
- Kierunek działań 4.2 - usytuowanie telepracy w kierunku działań 4.2 nie jest właściwe.
Kwestie rozwoju rynku pracy przy pomocy ICT (w tym zagadnienie Telepracy) powinno
traktować się w ramach oddzielnego kierunku, bądź w ramach celu 4, bądź w ramach celu 1.
6.
Wykaz projektów zawarty na stronie 123 nie obejmuje bardzo istotnego projektu pn. ,,Śląska
Karta Usług Publicznych” (ŚKUP), przygotowywanego do realizacji przez KZK GOP we
współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Śląskiego i Górnośląskim Związkiem
Metropolitalnym (opis celów projektu stanowi załącznik nr 1 do niniejszego stanowiska).
Projekt ŚKUP moŜe odegrać bardzo istotną rolę w budowie i rozwoju społeczeństwa
informacyjnego woj. śląskiego, ze względu na to Ŝe dotyczy on usług publicznych
o charakterze masowym, związanych z komunikacją publiczną w aglomeracji górnośląskiej,
a docelowo w całym województwie. Karta Elektroniczna, przewidziana w tym projekcie
moŜe stać się skutecznym paszportem dla licznych mieszkańców woj. śląskiego do świata
społeczeństwa informacyjnego i prawdziwym okrętem flagowym w ewolucji naszego regionu
w kierunku społeczeństwa informacyjnego. Fakt pominięcia tego projektu wskazuje na
stosunkowo ograniczoną orientację Zespołu Redakcyjnego w zakresie przedsięwzięć
realizowanych, bądź przygotowanych w tej dziedzinie w województwie.
7. Innym przykładem są sformułowania zawarte w opisie projektu SILESIA INFO
(str. 124), w której nie uwzględnia się juŜ obecnie prowadzonych przygotowań Śląskiej
Organizacji Turystycznej do budowy systemu elektronicznej informacji turystycznej (a jest to
jednostka związana z Samorządem Województwa Śląskiego). Kolejny projekt o nazwie EDU
SILESIA (str. 125 i następne) nie uwzględnia kwestii integracji procesów zarządzania oświatą
w skali woj. śląskiego, co jest duŜym niedopatrzeniem.
8. W projekcie Śląskiego Programu Usług e-Zdrowia Publicznego na liście beneficjentów
pominięto placówki zdrowia prowadzone prze powiaty i miasta na prawach powiatu, co moŜe
budzić obawę, Ŝe Strategia jest zorientowana głównie na potrzeby Samorządu Województwa i
jego jednostek pomocniczych.
Opracowanie projektu: Ferdynand Morski – Dyrektor, Śląski Związek Gmin i Powiatów
6