Prezentacja nr 2

Cykl szkoleń w ramach projektu:
„ Współpraca strażaków bez granic”
Prezentacja nr 2
Powódź – działania ratownicze cz.1
Opracował:
kpt. mgr inż. Mateusz Caputa
Działania ratownicze podczas powodzi mają swoistą
specyfikę, polegająca na ogromie zadań jakie należy
wykonać w celu ratowania zagrożonego życia ludzi oraz
zwierząt, mienia oraz środowiska. Dziedzina
ratownictwa podczas powodzi cały czas się rozwija i jest
doskonalona w miarę zdobywania doświadczenia, a
także rozwoju organizacyjnego i technicznego.
Całość działań związanych z powodzią można
podzielić na trzy etapy, tj.
1. Przygotowanie m.in.:
-
analiza wcześniejszych powodzi
doskonalenie sposobu prognozowania powodzi
szkolenia i ćwiczenia z zakresu ratownictwa podczas
powodzi dla wszystkich służb i instytucji
naprawa oraz rozbudowa wszelkich zabezpieczeń
przeciwpowodziowych
gromadzenie odpowiednich sił i środków
edukacja społeczeństwa
aktualizacja planów, przepisów prawa, wytycznych
mając na uwadze wcześniejsze powodzie
2. Reagowanie m.in.:
- zbieranie informacji o wstępujących zagrożeniach
- uruchamianie zespołów reagowania kryzysowego
- ostrzegania ludności o zagrożeniu powodziowych, jego
skutkach, sposobach zabezpieczenia i postępowania,
miejscach zbiorek,
- kierowanie wszelkich sił ratowniczych do działań
- ratowanie ludzi, zwierząt mienia i środowiska
- informowania o wszelkich czynnościach ewakuacyjnych
- organizowanie zaopatrzenia ludności we wszystkie
niezbędne rzeczy
- ratownictwo infrastruktury przeciwpowodziowej,
komunikacyjnej, elektrycznej itp.
3. Odbudowa m.in.:
- przywracania komunikacji, energii elektrycznej, wody i
wszelkich innych mediów niezbędnych w egzystencji
- odtwarzania systemów łączności
- zabezpieczenie i naprawa wszelkich obiektów
przeciwpowodziowych, oraz innych budowli w tym
budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej itp..
- wypompowywanie wody z zalanych obiektów, osuszanie
- dezynfekcja źródeł wody, terenów obiektów, chowanie
zmarłych, utylizacja padniętych zwierząt itp.
- pomoc w odbudowie budynków, infrastruktury
krytycznej, wypłata zapomóg odszkodowań itp.
- pełna ocena skutków powodzi, jej analiza, wyciągnięcie
wniosków uwag i spostrzeżeń i ich realizacja
Działania te są prowadzone wielotorowo, przy
współpracy wszystkich instytucji, służb, inspekcji,
które są zobligowane do zapobiegania, usuwania i
przywróceniu stanu sprzed powodzi.
Zadania jednostek ochrony przeciwpożarowej
Podstawą skutecznego i sprawnego działania
jednostek ochrony przeciwpożarowej, są wiedza i
kompetencje ratowników oraz właściwa ilość,
rodzaj sprzętu, a także sposób jego doboru.
Nie bez znaczenia jest tutaj współpraca na
wszystkich szczeblach z innymi instytucjami,
biorącymi udział w działaniach oraz ludnością.
-
Trzon służb ratowniczych stanowią jednostki ochrony
przeciwpożarowej włączone do KSRG na terenie kraju tj.:
498 Jednostek Ratowniczo-Gaśniczych Państwowej Straży
Pożarnej
3765 jednostek OSP
5 zakładowych straży pożarnych
2 zakładowe służby ratownicze
12 szpitali
200 specjalistów z różnych dziedzin
W ramach KSRG, system wspomagają na zasadzie zawartych
porozumień służby, inspekcje i straże, między innymi .:
- Policja
- SAR
- Stacje Ratownictwa Górniczego
- LPR
- GOPR, WOPR, TOPR
- Straż Graniczna
- Państwowa Agencja Atomistyki
- Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska
- Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
Ilość jednostki ochrony przeciwpożarowej
spoza KSRG, przedstawia się następująco.:
- ok. 15 000 jednostek OSP
- 139 jednostek Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej
- pozostałe Zakładowe Straże Pożarne
- pozostałe Zakładowe Służby Ratownicze
Mając na uwadze przedstawione powyżej dane oraz
rodzaj odbiorców tego szkolenia tj.: strażaków
Państwowej Straży Pożarnej oraz druhów z
Ochotniczych Straży Pożarnych, skupię się na
przedstawieniu działań ratowniczych prowadzonych
przez te jednostki.
Państwowa Straż Pożarna jest wiodącą służbą,
wyznaczoną do prowadzenia działań powodziowych.
Ponadto koordynuje prace jednostek OSP, dowodzi
nimi i dysponuje do działań ratowniczo – gaśniczych.
W przypadku jednostek wchodzących w skład KSRG
dodatkowo monitoruje i kontroluje podległe systemowi
siły i środki w celu zapewnienia właściwego
wyszkolenia i wyposażenia tych jednostek.
Wynikiem tego jest możliwość błyskawicznego
dysponowanie do zdarzeń wszystkich jednostek
systemu.
W przypadku działań podczas powodzi działania
jednostek PSP i OSP polegają przede wszystkim
na:
1. Ewakuacji ludzi z zagrożonych budynków
mieszkalnych, budynków użyteczności
publicznej itp.
2. Ewakuacji inwentarza i dobytku materialnego
3. Dostarczaniu napojów, żywności, lekarstw
oraz innych środków pierwszej potrzeby
4. Usypywanie, umacnianie i uszczelnianie wałów
przeciwpowodziowych wzdłuż rzek, stawów jezior
5. Udrażnianiu rzek, przepustów, mostów, przez
usuwania wszelkich zalegających materiałów oraz
ochrona przed niszczeniem brzegów rzek itp.
6. Wypompowywaniu wody za zalanych
budynków mieszkalnych, gospodarczych,
użyteczności publicznej i terenów
7. Wszelkie inne czynności, których wykonanie
ułatwia lub przyspiesza cały cykl działań
ratowniczych, tj.:
- przyjmowanie i przekazywanie informacji o zdarzeniach
- dysponowanie odpowiednich sił i środków
- oznakowanie i zabezpieczenie miejsca prowadzonych
działań
- oświetlanie terenu akcji ratowniczej
- wykonywanie dostępów, rozginanie zabezpieczanie
konstrukcji budynków i urządzeń
- zasilanie urządzeń budynków w energię elektryczna itp.
- wszelkie inne czynności wymagające działań jednostek
ochrony przeciwpożarowej
Do działań tych w głównej mierze wykorzystywane
są:
a) samochody:
- ratownictwa wodnego
- gaśnicze
- oświetleniowe
- ratownictwa technicznego
- wężowe
- kontenerowe
- kontenery i cysterny
- ratownictwa wysokościowego
- operacyjne
b) sprzęt pływający:
- łodzie „V”
- łodzie płaskodenne
- pontony
- poduszkowce
c) pompy:
- dużej wydajności
- kontenery pompowe
- przenośne
- szlamowe
- pływające
- turbinowe
- autopompy
d) sprzęt pomocniczy:
- sprzęt łączności
- sprzęt burzący
- armatura wodna
- sprzęt spalinowy
- sprzęt elektryczny
- sprzęt hydrauliczny
- drabiny
Jednym słowem, każdy inny sprzęt będący na
wyposażeniu jednostek PSP i OSP który może
być przydatny w działaniach
1. Ewakuacji ludzi z zagrożonych
budynków mieszkalnych, budynków
użyteczności publicznej itp.
Ewakuacja to zorganizowane przemieszczenie ludzi,
czasem wraz z dobytkiem, z miejsca, w którym
występuje zagrożenie, na obszar bezpieczny.
Może być zarówno działaniem na stosunkowo
niewielką skalę, jak na przykład wyprowadzenie ludzi z
pojedynczego budynku zagrożonego pożarem, jak
również może stanowić dużą i złożoną akcję
logistyczną , jak w przypadku terenów dotkniętych
żywiołem – powódź.
Ewakuację dzielimy na:
- planową, polegającą na wcześniej przygotowanym
przemieszczeniu ludności z rejonów, w których
przewidywane jest wystąpienie klęski żywiołowej
- doraźną, polegającą na natychmiastowym
przemieszczeniu ludności z rejonów, w których
wystąpiło bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia
Rozpoznanie ratownicze podczas powodzi:
-
ilość osób zagrożonych
wiek i ich stan psychofizyczny
miejsce ich pobytu
rodzaj zagrożenia
Zasady podczas ewakuacji:
-
informowanie o prowadzonej ewakuacji
nawiązanie kontaktu z osobami ewakuowanymi
udzielenie wskazówek nt. sposobu postępowania
wsparcie psychiczne
rozładowanie napięcia, emocji
- informowanie o już podjętych działaniach
- wydawania poleceń, które mogą wykonać
ewakuowani celem jej szybszego i bezpieczniejszego
przebiegu
- śledzenie zachowania ewakuowanych i podtrzymanie
kontaktu
- w przypadku oporu osób ewakuowanych, gdy istnieje
bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia zastosować
przymus bezpośredni
- wykonywanie dróg ewakuacji i pomoc w dotarciu do
miejsca ewakuacji
- zapanowanie nad emocjami w trakcie ewakuacji
- ewakuować osoby wg kolejności:
osoby ranne i chore
dzieci i osoby starsze
kobiety
mężczyźni
- sprawdzenie pomieszczeń czy nikt nie został
- w miarę możliwości zabezpieczenie budynku przed
dostępem osób postronnych
- w razie konieczności poinformowanie Policji, Straży
Miejskiej itp..
- w porze nocnej oświetlenie terenu
- w przypadku określonej liczby osób mogącej
przebywać na danej jednostce pływającej ściśle
przestrzegać w/w liczby
- za bezpieczeństwo wszystkich osób na jednostce
pływającej odpowiada dowodzący tą jednostką
- jednostką pływającą kieruje osoba uprawniona tj.
posiadająca wszelkie niezbędne do tego celu uprawnienia
Wynoszenie osób zagrożonych
-
wyprowadzenie
chwyt kończynowy
chwyt „na stołeczku”
chwyt huśtawkowy
chwyt kołyskowy
chwyt tłumowkowy
chwyt „na barana”
chwyt biodrowy
chwyt „strażacki”
Sprzęt jednostek ochrony przeciwpożarowej
stosowany do ewakuacji ludzi
- samochody gaśnicze i specjalne
- łodzie „V” i płaskodenne
- pontony
- poduszkowce
- wszelkiego rodzaju sprzęt specjalistyczny
np.wysokościowy
- drabiny
- i inny
Ewakuacja ludzi może odbywać się kilkoma
sposobami:
Realizowana przez jednostki ochrony przeciwpożarowej:
a) przy pomocy łodzi i innych jednostek pływających
b) przez ratowników odpowiednio zabezpieczonych i
sprzęt dostępny przez jednostki ochrony p.poż.
Realizowane przez inne służby, np.:
-budowę przepraw linowych
-amfibiami
-drogą powietrzną
2. Ewakuacji inwentarza i dobytku materialnego
Należy bezwzględnie przestrzegać zasady, że życie
ludzkie stanowi o wiele większe dobro i to ono
powinno być ratowane w pierwszej kolejności. W
dalszym etapie działań ratowane są zwierzęta oraz
dobytek materialny.
EWAKUACJA ZWIERZĄT
- ewakuacja zwięrząt powinna się rozpocząć w
momencie, gdy istnieje realne niebezpieczeństwo dla
ich życia wywołane powodzią.
- ewakuacja zwierząt powinna być rozpoczęta przez
osoby, które na co dzień zajmują się tymi
zwierzętami
- należy dokładnie określić miejsca przebywania
zwięrząt i sposób ich ewakuacji
- w przypadku przybycia na miejsce działań
zastępów jednostek ochrony przeciwpożarowej to
one kierują ewakuacją tych zwięrząt korzystając
jednak z doświadczenia osób zajmujących się nimi
na codzień
- do zwierząt należy podchodzić spokojnie od strony
głowy, starając się nie okazywać strachu czy lęku,
gdyż takie samo zachowanie może pojawić się wśród
zwierząt
- nie należy podchodzić od tyłu zwłaszcza do dużych
zwierząt jak np.konie
- w przypadku zwierząt, które są trzymane w grupie,
poprzez łańcuch czy liny, staramy się je z nich
uwolnić
- zwierzęta należy wyprowadzać w miejsca bezpieczne
z dala od zagrożenia, zapewniając im opiekę
weterynaryjną, zwłaszcza gdy są one ranne bądź
wycieńczone
- należy pamiętać, że zwierzęta przywiązują się do
miejsca swojego pobytu, dlatego też często
próbują wracać w miejsca skąd były ewakuowane
- należy zabezpieczyć miejsce ,gdzie zostały
ewakuowane, tak aby nie były w stanie go opuścić
- sztuki duże i silne powinno wyprowadzać kilku
ratowników, często w asyście ich właściciela, a w
przypadku byków tylko i wyłącznie przez ich
opiekunów
- zwierzęta staramy się wyprowadzać sprawnie ale
zachowując bezpieczeństwo własne
- miejmy cały czas na uwadze, fakt że są to
zwięrzęta, które nagle obcy ludzie „wyciągają” z
ich naturalnego środowiska, w związku z czym
możemy być czasem traktowani jako intruzi
- trzodę chlewną powinna ewakuować ich obsługa
- wszelkie zwięrzęta młode powinno ewakuować
się osobno zachowując szczególną ostrożność
- UWAGA! W przypadku zabierania sztuk młodych
należy bacznie obserwować reakcję osobników
dorosłych
- w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy
zaniechać ich ratowania do czasu przybycia na
miejsce ich opiekunów – bezpieczeństwo własne
- w przypadku zwierząt stadnych, jeśli istnieje taka
możliwość należy najpierw ratować „przewodnika
stada”, za którym podąży dalej całe stado
- w przypadku ratowania psów, zwłaszcza
agresywnych należy zachować szczególną
ostrożność!!!
- należy najpierw spróbować uspokoić zwierzę,
podając komendy: np.siad, do budy, grzeczny pies
- w przypadku braku reakcji odstąpić od ich
ratowania do czasu przybycia na miejsce ich
właściciela
- gdyby doszło do ataku przez psa, należy osłonić
twarz, szyję i głowę, w ostateczności użyć siły do
odparcia ataku
- kury, gęsi i wszelki inny drób należy ratować,
używając koszy i worków
- ule z pszczołami należy ratować cale zatykając
otwory i w miarę możliwości uspokajając dymem
- UWAGA!!!bezwzględnie stosować ubrania
chroniące przed użądleniem i korzystać z pomocy
ich opiekunów
Ewakuację mienia podejmuje się w przypadku gdy:
- istnieje obawa zniszczenia mienia, a siły i środki
obecne na miejscu nie są w stanie opanować
zdarzenia
- występuję jego bezpośrednie zagrożenie dla
mienia
- mienie utrudnia prowadzenie działań
ratowniczych
- Obecność danego mienia na miejscu działań
stwarza dodatkowe zagrożenie
Ratujemy mienie w kolejności:
- takie które stwarza zagrożenie dla ratowników i
ratowanych
- stanowiące wysoką wartośc kulturową
- ważne dokumenty, akta itp.
- materiały tzw pierwszej potrzeby tj.odzież, pościel
oraz kosztowności, cenny sprzęt
domowy,umeblowanie itp.
Występują poniższe systemy ewakuacji mienia:
- system potokowy tj. łańcuch ludzi przekazujących
sobie mienie tzw. z reki do reki
- system brygadowy tj.podział na poszczególne
ekipy zajmujące się pewną częścią mienie
ratowanego
- system indywidualny tj.każdy ratownik osobno
ratuje poszczególne mienie
Niektóre z zasad podczas ewakuacji mienia:
- ewakuacja musi przebiegać w sposób zaplanowany
- należy wyznaczyć miejsce do którego ewakuuje się
mienie
- dozorowanie mienia przez służby porządkowe
- demontaż rzeczy cennych należy konsultować z
właściwym personelem
- dokumentacje ewakuować i gromadzić w skrzyniach
itp.
- wejścia do budynków kontrolowanych konsultować
z obsługą
- pamiętać o właściwym zabezpieczeniu mienia przed
wodą, wilgocią itp
Ewakuacja zwierząt i mienia może odbywać się
kilkoma sposobami:
Realizowana przez jednostki ochrony przeciwpożarowej:
a) przy pomocy łodzi i innych jednostek pływających
b) przez ratowników odpowiednio zabezpieczonych i
sprzęt dostępny przez jednostki ochrony p.poż.
Realizowane przez inne służby, np.:
-amfibiami
Jednostki ochrony przeciwpożarowej nie dysponują
ciężkimi jednostkami pływającymi, stąd też wynikają
ograniczenia co do ilości ewakuowanego inwentarza.
3. Dostarczaniu napojów, żywności, lekarstw
oraz innych środków pierwszej potrzeby
ILE CZŁOWIEK JEST W STANIE
WYTRZYMAĆ?
Bez wody ok. 3 dni
Bez jedzenia ok. 2 tygodnie
W wodzie zalewowej nie wolno:
•
•
•
•
•
myć się
pić nawet po przegotowaniu
poić zwierząt hodowlanych
prać
używać do jakichkolwiek celów gospodarczych
W przypadku kontaktu żywności z taką wodą, nie wolno
jej spożywać nawet po obróbce termicznej!!!
Dostarczanie napojów żywności i lekarstw,
może odbywać się kilkoma sposobami:
Realizowane przez jednostki ochrony przeciwpożarowej
a) przy pomocy łodzi i innych jednostek pływających
b) przy pomocy terenowych środków kołowych
Realizowane przez inne służby, np.:
-budowę przepraw
-amfibiami
-jednostkami powietrznymi
Omówienie przykładowych akcji ratowniczo –
gaśniczych z powodzi z 2010r.
Wyposażenie w sprzęt do ewakuacji ludzi, zwierząt
i mienia w JRG KP PSP Pszczyna
Kontener przeciwpowodziowy
Podstawowe
wyposażenie
przeciwpowodziowym.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
kontenera
ze
sprzętem
Łódź aluminiowa Quicksilver QS 500 - szt.2
Silnik zaburtowy Merkury 40 ML JET - szt. 2
Kamizelki asekuracyjne (kapok) - szt.32
Folia do uszczelniania wałów w rolce o szerokości 4m. - mb.200
Worki przeciwpowodziowe - szt.200
System zapór wodnych w odcinkach 10mb - 200mb
Skafander do pracy w wodzie - 20szt.
Spodnie do pracy w wodzie - szt.50
Szelki - uprząż bezpieczeństwa - szt. 4
Linki ratownicze - szt.5
Łopaty sztychówki - szt.50
Pochodnie parafinowe - szt.50
Bosak ciężki - szt. 4
Lina z kotwicą - szt. 2
Peleryna przeciw deszczowa z kapturem typu sztormiak MP-85/1 - szt.50
Rzutka - szt.10
Koło ratunkowe z liną - szt.5
Sprzęt oświetleniowy zabezpieczający oświetlenie terenu
Race oświetleniowe i sygnalizacyjne
Wyrzutnia liny ratowniczej wraz z zestawem "Tetra Line
Thower" - 2 kpl.
Kontener – cysterna na wodę pitną
Rama nośna wraz z zaczepem stanowi podstawę do zbiornika
wykonanego ze stali nierdzewnej. Zbiornik rozdzielono
grodziami o pojemności 6000 l oraz 3500 l. oraz układem
zaworów umożliwiającymi stworzenie naczyń połączonych.
Kontener posiada pokrywę wlewową i rewizyjną, zawory do
napełniania i opróżniania zbiorników z nasad 75. Do bieżącej
dystrybucji wody służy 16 zaworów spustowych. Zbiorniki
wyposażono we wskaśniki poziomu napełnienia wody oraz
izolację termiczną z pianki poliuretanowej.
Kontener wyposażony jest w:
- agregat prądotwórczy Honda 2,2 kW i oświetlenie
- 2 szt. węży W 75 do napełniania zbiorników,
- stojak hydrantowy z kluczem
- 10 szt. kanistrów polipropylenowych 30 l do
dystrybucji wody.
Ponton 2 os. z silnikiem
Łódź motorowa Romana 430, 6os. z silnikiem
zaburtowym
Samochody ratowniczo-gaśnicze KP PSP Pszczyna,
wyposażone we wszelki inny sprzęt ratowniczy oraz
pomocniczy, tj:
-GBAPr 2/16/750 Renault Midlum
-GBA 2/20 Mercedes 1124
-GCBA 8/50 Renault Kerax
-GCBA 13/48 Steyr 1490
-SLRt Ford Transit
-SLRchem Mercedes Sprinter
-SD-37 Iveco Magirus
-SCKn Renault Premium
-SCKn Renault Kerax
-SLKw Lublin 3
-SLRr Nissan Pathfinder
-SLOp VW Bora
Rodzaj, parametry i zastosowanie sprzętu,
wykorzystywanego do udzielania
kwalifikowanej I pomocy, przez jednostki
ochrony przeciwpożarowej
W skład zestawu R1 wchodzą:
- torba ratownicza
- zestaw do unieruchamiania
- deska ortopedyczna wraz ze
stabilizatorem
- w przypadku zestawu R2 dodatkowo
respirator transportowy
Torba ratownicza
Wykonana z cordury odpornej na przetarcia. Na
zewnątrz torby umieszczone są 3 kieszenie, natomiast
wewnętrzna ruchoma przegroda łaczy się z bocznymi
kieszeniami.
W skład wyposażenia torby ratowniczej
wchodzą:
- rurki ustno-gardłowe wielorazowe Guedela
- zestaw ssący dla dzieci i dorosłych
- worek samorozprężalny
- butla tlenowa aluminiowa 2,7l , p=200atm.
- reduktor tlenowy z przepływomierzem
- zestawy do tlenoterapii biernej
- zestaw do tlenoterapii czynnej
- kołnierze szyjne dla dzieci i dorosłych
- zestaw opatrunkowy
- zestaw opatrunków hydrożelowych
- aparat do płukania oka 150ml
- rękawiczki lateksowe
- folia izotermiczna
- worki plastikowe
- płyn do dezynfekcji rąk Skinsept 350ml
- nożyczki ratownicze
- młotek i nóż do cięcia pasów
- folia do przykrywania zwłok
Zestaw do unieruchamiania
Przeznaczony do unieruchamiania wszelkich
urazów kończyn, zestaw 14 metalowych szyn
umieszczonych w pokrowcach.
Zestaw do unieruchamiania składa się z
następujących szyn:
- 1500 x 120 szt.2
- 1200 x 120 szt.1
- 1000 x 100 szt.1
- 900 x 120 szt.2
- 800 x 120 szt.1
- 800 x 100 szt.1
- 700 x 70 szt.2
- 600 x 70 szt.2
- 250 x 50 szt.2
Deska ortopedyczna wraz ze stabilizatorem
Nosze typu deska wykonane z mocnego i wytrzymałego
tworzywa sztucznego.
Przepuszczają promienie „x” i unoszą się na wodzie.
Posiada na całym obwodzie uchwyty do przenoszenia, w
których znajdują się poprzeczki do mocowania pasów.
Dodatkowo w komplecie znajdują się:
- pasy do przypinania poszkodowanej osoby
- stabilizatory do unieruchamiania głowy
- pokrowiec
Wykorzystano:
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991r.
Ustawa o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007r.
Ustawa o stanie klęski żywiołowej z dnia 18 kwietnia 2002r.
Statut Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP z dnia
23.01.2008 r
5. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w sprawie zasad i
trybu wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę
Przeciwpożarową z dnia 24 sierpnia 1992 r.
6. Regulacje wewnętrzne zakładów pracy
7. Materiały i zdjęcia KP PSP Pszczyna, KM PSP Tychy,
KM PSP Bielsko-Biała
8. Lipiński S. Skuteczne ratownictwo Verlag Dashofer, W-wa 2007r
9. http://pl.wikipedia.org
10. Zesp.autorów Bezpieczeństwo pożarowe i ewakuacja Forum 2008
11. Opracowania własne
1.
2.
3.
4.