PRZYSWAJALNE MIKROSKŁADNIKI W GLEBACH GRĄDÓW WIEL

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. X X II, Z. 1, W ARSZAW A 1971
WOJCIECH DZIĘCIOŁOWSKI, ZDZISŁAW KOCIAŁKOWSKI
PRZY SW A JA LN E M IK RO SKŁADN IK I W GLEBACH GRĄDÓW W IEL­
KO PO LSK I
Wyższa Szkoła Rolnicza w Poznaniu
Katedra Gleboznawstwa, kierownik — prof. dr B. Reimann
Katedra Chemii Rolnej, kierownik — prof, dr Z. Tuchołka
WSTĘP
Zagadnienie m ikroskładników w glebach leśnych analizow ano dotych­
czas raczej fragm entarycznie. L ite ra tu ra przedm iotu obejm uje w praw dzie
szereg publikacji [4, 5, 9, 14, 16], dotyczą one jednak przede w szystkim
niedoboru m ikroskładników bądź toksycznego działania ich nadm iaru. Za­
rów no nadm iar, jak i niedobór pierw iastków śladow ych, w ystępujących
na niektórych obszarach, może w ynikać z naturalnego obiegu pierw iastków
[17]. Na obszarach zagospodarow anych niedobór m ikroskładników może
być spowodow any w yczerpaniem gleby przez stosow anie intensyw nej gos­
podarki rolnej czy leśnej. Na razie niew iele wiadom o o roli procesu glebotwórczego w tym obiegu.
W nielicznych tylko przypadkach dotychczasow e badania staw iały sobie
za cel naśw ietlenie zaw artości ogólnych i przysw ajalnych form m ikro­
składników w określonych glebach leśnych [2 , 11, 15]. Jeszcze rzadsze są
prace obejm ujące badania m ikroskładników w glebach leśnych w pow ią­
zaniu z pokryw ającą je roślinnością [13, 19] bądź w yłącznie w roślinności
leśnej [ 1].
K rajow e badania poświęcone tym problem om dotyczą:
— zaw artości niklu, m agnezu i żelaza w liściach i gałązkach brzozy,
dębu i sosny oraz zasobności w te składniki skał podłoża [17],
— zależności istniejących m iędzy zaw artością przysw ajalnych form
m agnezu, m iedzi i kobaltu w glebach i porastających je roślinach leśnych,
z uw zględnieniem ekologicznego w pływ u czynników siedliskow ych [13],
— w ystępow ania ogólnych i przysw ajalnych form m iedzi w glebach
upraw nych i leśnych [2],
7*
100
W. Dzięciołowski, Z. Kociałkowski
— badań nad zaw artością i rozm ieszczeniem boru, glinu, m anganu,
m iedzi i cynku w igliwiu, łyku, drew nie i korow inie sosny w okresie zim o­
wego spoczynku [1]. P raca ta uw zględnia w pływ czynników siedliskow ych,
nie obejm uje jednak zaw artości m ikroskładników w glebach.
N iniejsze opracow anie dotyczy zasobności gleb w lasach dębow o-grabowych, zw anych grądam i, w przysw ajalne form y m ikroskładników . W
W ielkopolsce lasy te pokryw ały w przeszłości znaczne obszary, zm niejsza­
jące się rów nolegle z rozw ojem rolnictw a. Zajm ow anie gleb grądow ych pod
upraw ę roślin upraw nych było spowodow ane ich w zględnie w ysoką żyz­
nością.
B adania gleboznawcze w grądach W ielkopolski przeprow adził D z i ę ­
c i o ł o w s k i [3], natom iast badaniom fitosocjologicznym poświęcona jest
praca K r o t o s k i e j [6 ]. Obie prace były w ykonyw ane rów nolegle na
tych sam ych pow ierzchniach, najbardziej rep rezen taty w n y ch dla poszcze­
gólnych grup podzespołów grądow ych. P róbki pobrane podczas w ykony­
w ania badań gleboznawczych w ykorzystano częściowo do oznaczeń m i­
kroskładników , na k tórych oparte je st niniejsze opracow anie.
Lasy grądow e są w w aru n k ach W ielkopolski zespołem najbardziej zbli­
żonym do naturalnego i najlepiej dostosow anym do w arunków siedlisko­
w ych na żyźniejszych glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych. Stąd
też poznanie zasobności gleb w m ikroskładniki pod tego rodzaju zbioro­
w iskam i roślinnym i może pomóc w charak tery sty ce w arunków , jakie p a­
n ują w ko n k retn y m ekosystem ie; ponadto może naśw ietlić stosunki w a n a ­
logicznych glebach w yw odzących się z grądów, a obecnie znajdujących się
pod upraw ą rolniczą.
Należy nadm ienić, że grądy zachow ały się do dzisiaj przew ażnie jako
niew ielkie kom pleksy leśne. N iekiedy jednak, jak to m a m iejsce w pow ie­
cie w rzesińskim , now otom yskim czy krotoszyńskim , zajm u ją w iększe ob­
szary.
BADANIA WŁASNE
Jako cel pracy postawiono:
— zbadanie zasobności gleb lasów grądow ych w przysw ajalne form y
m ikroskładników : m anganu, m iedzi, cynku, boru i m olibdenu,
— porów nanie rozm ieszczenia m ikroskładników w profilach w naw ią­
zaniu do w yróżnionych typów gleb,
— prześledzenie w badanych glebach stosunku m anganu do dw uw artościowego żelaza,
— stw ierdzenie, czy różnice w zaw artości przysw ajalnych form m i­
kroskładników zn ajd u ją odbicie w podzespołach asocjacji roślinnych,
— uzyskanie m ate ria łu porównawczego, k tó ry m ógłby rzucić św iatło
na pierw otną zasobność znacznej części naszych gleb upraw nych.
Przyswajalne mikroskładniki w grądach
101
W ybrane do badań gleby pochodzą, jak to już w spom niano, z n a jb a r­
dziej typow ych dla W ielkopolski p a rtii lasów grądow ych.
Lasy grądow e są w ielogatunkow ym i lasam i liściastym i, z grabem Carpinus betulus L., dębem Q uercus robur L., Q. sessilis E hrh. i lipą Tilia cordata Mili. jako głów nym i gatunkam i drzew . W zespole tym mogą w y stę­
pować także klony Acer cam pestre L., A. pseudoplatanus L., A. płatanoides L. i w iązy U lm us cam pestris L., U. laevis Poll., a w granicach zasięgu
rów nież i buk Fagus silvatica L. Podrost i podszyt tw orzy najczęściej grab,
leszczyna C oryllus avellana L. i rzadziej w iciokrzew Lonicera x y lo steu m
L,. dereń św idw a Cornus sanguinea L. i głogi C rategus sp. Do przew odnich
gatunków roślin zielnych należą: gw iazdnica w ielkokw iatow a Stellaria
holostea L., przy tu lia leśna G alium Silva ticu m L., przy tu lia Schultesa Ga­
lium Schultessi Vest., jask ier kaszubski R anunculus cassubicus L., turzyca
orzęsiona Carex pilosa Scop.
Lasy dębow o-grabow e W ielkopolski zalicza się do dwóch zespołów r e ­
gionalnych: Galio {silvaticiyC arpinetum , Oberd. 1957 i Tilio-C arpinetum ,
Traczyk 1962, w ystępujących w analogicznych w aru n k ach ekologicznych.
W grądach W ielkopolski w yróżniono [3] trzy ty p y gleb, a m ianowicie:
czarne ziemie, gleby b ru n atn e i gleby płowe. Poszczególnym typom gleb
odpow iadają określone g rupy podzespołów ląsu dębowo-grabow ego. Na
glebach typu czarne ziem ie w y stępują z reguły grądy niskie, na glebach
b ru n atn y c h — grądy wysokie, a na glebach płow ych — grądy słabo acidofilne. W związku z powyższym zaproponow ano dla grądów nowe nazw y
[3], pełniej odzw ierciedlające stosunki glebow o-roślinne w porów naniu
z przy jętą u nas klasyfikacją [6 ]. Dla grądów niskich zaproponow ano naz­
wę grądy czarnoziem ne, dla grądów w ysokich — grądy brunatnoziem ne,
a dla grądów słabo acidofilnych — grądy płowoziem ne (tab. 1).
G rądy czarnoziem ne, w ystępujące w obrębie czarnych ziem (zdegra­
dow anych) o budow ie profilow ej A q- A ^ B C -C , reprezentow ane są w ni­
niejszej pracy przez 4 profile. We w szystkich przypadkach gleby te w y ­
tw orzone są z glin zwałowych, spiaszczonych w górnej części profilu. W y­
stępują one w teren ie rów nym lub zajm ują płytkie, niekiedy rozległe
obniżenia. G rądy brunatnoziem ne w y stęp u ją na glebach b ru n atn y c h (wy­
ługow anych i kw aśnych) o budow ie profilow ej A q- A ^ B ^ C i są najczęściej
położone na zboczach. G rupę tę rep re z en tu ją 3 profile. G leby b ru n atn e
w tym przypadku w ytw orzyły się z glin zw ałow ych (profil 1, Leśnictw o
Babiak) oraz ze zw ałow ych piasków gliniastych (profil 4 — Leśnictw o
Prom no i profil 9 — Leśnictw o Kękolewo, tab. 2 ). G rądy płowoziem ne w y ­
stępujące na glebach płow ych o budow ie profilow ej A q- A ^ A ^ - B - C re p re ­
zentow ane są przez 2 profile. Skałam i m acierzystym i w obu przypadkach
są gliny zwałowe, spiaszczone w górnej części profilu (tab. 2 ).
102
W. Dzięciołowski, Z. Kociałkowski
Tabela
1
Typy g le b i p o d zesp o ły r o ś lin n e grądów W ielk o p o lsk i
S o i l ty p e groups and p la n t s u b a s so c ia c io n s o f oak-hornbeam f o r e s t s o f Great Poland
Z espół
r o ś lin n y
P la n t
community
L eśnictw o
i nr p r o f il u
F o r e st d i s t r i c t
and p r o f il e No.
Typ i podtyp g le b y
S o i l ty p e and subtype
Grądy c za rn o ziemne
Oak-hornbe?m
f o r e s t s on b la ck
ea r th s
3 P o p ie la r z e
czarna ziem ia zdegradowana
degraded b la c k e a rth
G alio-C arpinetum stachyetosum
11 O b jezierze
czarna zie m ia zdegradowana
degraded b la ck e a rth
G alio-C arpinetum stachyetosum
13 Dakowy Mokre
czarne ziem ie zdegradowane
degraded b la c k e a r th
G alio-C arpinetum stachyetosum
2 Słomówko
czarna ziem ia zdegradowana
degraded b la ck e a rth
G alio-C arpinetum stachyetosum
4 Promno
g le b a brunatna wyługowana
le a c h e d brown s o i l
G alio-C arpinetum la t h y r e t o sum v e r n i
9 Kąkolewo
g le b a brunatna kwaśna
a c id brown s o i l
G alio-C arpinetum la th y r e tosum v e r n i
1 Babiak
g le b a brunatna wyługowana
leacvivd brown s o i l
T ilio-C arp in etu m typicum
g le b a płowa odgórnie o g le j o na
s o i l l e s s i v e g le y e d from top
G alio-C arpinetum holcetosum
m o llis
g le b a płowa odgórnie o g le j o na
c o i l l e s s i v e g le y e d from top
T ilio -C a r p in e tim holcetosum
m o llis
Grądy brunatnoziemne
Oak-hornbeam
f o r e s t s on brown
s o ils
Grądy płowoziem­
ne
Oak-hornbeam
f o r e s t s on s o i l s
le s s iv é s
10 S ie d le c
6 P o ta rzy ca
P od zesp ół r o ś lin n y
P la n t s u b a s s o c ia tio n s
METODY BADAŃ
Zaw artość m ikroskładników oznaczono w pow ietrznie suchych prób­
kach gleb przesianych przez sito o średnicy oczek 1 mm. Do oznaczania
dw uw artościow ego żelaza próbki gleb pobrano na przedw iośniu, w okresie
fenologicznie wyznaczonym przez m asowe kw itnienie przylaszczki. W
okresie tym wilgotność badanych gleb jest bliska polowej pojem ności w od­
nej (PPW), a stan ten utrzy m u je się przez stosunkow o długi okres. O kres
ten w ydaje się najbardziej odpowiedni do uchw ycenia w glebie stanu m a­
ksym alnej redukcji związków żelaza. E kstrakcję żelaza przeprow adzono
10-procentow ym HC1 [8 ]. Do oznaczeń zasobności gleb w przysw ajalne
m ikroskładniki zastosowano następujące m etody ekstrakcji: cynk — 0 ,ln
HC1 w edług W eara-Som m era; m iedź — roztw orem rozcieńczonego H N 0 3
o stężeniu zaproponow anym przez W esterhoffa, bor — wodą na gorąco w e­
dług B ergera-T ruoga, m olibden — buforem szczawianowym o pH 3,3 sto­
sow anym przez Grigga, m angan — m etodą siarczynow ą, pH 8 — w edług
Schachtschabela.
Ilościowo w w yciągach glebow ych m ikroskładniki oznaczono m etoda­
mi kolorym etrycznym i p rzyjętym i przez Polskie Tow arzystw o G leboznaw ­
cze [12]. W yjątek stanow i cynk, k tó ry oznaczono techniką absorpcji ato ­
m owej [7 , 10], przy zastosow aniu następujących param etrów : linia spek­
tra ln a 213 nm, szerokość szczeliny 0,3 mm, p rąd lam py z katodą w nęko­
wą — 12 mA, przepływ pow ietrza — 5 l/m in, zużycie acetylenu 1 l/m in, po-
Tabela
2
W łaściw ości g le b oraz zawartość przysw ajalnych mikroskładników
P r o p e r tie s o f s o i l and a v a ila b le m icroelem en ts con ten t
Poziom
Nr p r o f ilu
gene­
tyczn y
L eśnictw o
P r o f i le No.
Gene­
tic
and f o r e s t d istrict horizon
1
2
Głębokość
Depth
cm
3
C zą stk i
s p ła ­
wi aine
C layey
p a r ti­
c le s
Kolo­
id y
C ol­
l o id s
%
%
4
5
Próch­
n ic a
Humus
%
7
3
11
O b jezierze
13
Dakowy Mokre
8
-
Frn
Zn
Cu
В
Mo
9
10
11
12
13
Fe2+
Stosunek
R atio
Pe : Lin
14
15
4971,0
171,0
Black e a r th s
0 -15
1 5 ,9
7 ,3
2 ,7 2
0 ,0
3 ,6
2 9 ,0
2 ,5
1 ,3 0
0 ,3 0
c »07 J
A1
15-25
1 7 ,0
7 ,8
2 ,5 0
0 ,0
3 ,6
3 5 ,0
3 ,5
1 ,6 0
0 ,5 5
0 ,0 6 0
-
BC
25-50
2 5 ,4
1 5 ,5
0 ,0
5 ,6
3 7 ,0
4 ,0
1 ,2 0
0 ,4 0
0 ,0 4 5
1712,0
4 6 ,0
CG
50-75
2 4 ,8
1 1 ,1
8 ,3
7 ,6
1 8 ,0
3 ,0
2 ,4 0
0 ,3 2
0,0 4 5
1 5 9 2 ,0
3 8 ,4
3 ,5
7 ,4
1 8 ,0
1 .0
2 ,4 0
0 ,2 4
0 ,0 8 3
-
-
3 ,3
7 ,6
1 6 ,0
1 ,0
3 ,2 0
0 ,2 2
0 ,0 6 0
-
-
0 ,0
5 ,8
1 2 3 ,0
5 ,0
3 ,2 0
0 ,5 0
0 ,0 5 0
4516,0
3 6 ,7
3 ;10
1543,0
1 9 ,2
A1
CG
75-125
2 1 ,9
1 1 ,4
CG
1 2 5 -1 5 0
2 4 ,8
1 1 ,6
4 ,7
A1
0-10
1 2 ,3
A1
10-40
1 4 ,6
A1
40-60
1 9 ,1
CB
60-80
С
80-120
5 ,9
0 ,0
6 ,3
8 0 ,5
4 ,0
0 ,3 3
0 ,0 5 0
9 ,2
0 ,0
6 ,6
7 3 ,0
4 ,0
3 ,2 0
0 ,2 5
0 ,0 5 5
2 1 1 7 ,0
2 9 ,0
3 1 ,8
2 1 ,1
0 ,0
7 ,1
6 3 ,0
3 ,5
3 ,1 0
0 ,2 8
0 ,0 4 5
2083,0
3 3 ,0
3 1 ,2
1 6 ,2
8 ,5
8 ,1
5 0 ,0
1 ,0
2 ,0 0
0 ,2 3
0 ,0 4 5
1 5 2 7 ,0
3 0 ,5
7 ,5
8 ,2
ie,o
2 ,5
1 ,8 0
0 ,1 2
0,0 4 5
2 1 2 9 ,0
118,2
0 ,0
4 ,0
1 4 5 ,0
5 ,5
2 ,1 6
0 ,5 4
0 ,0 5 5
4 1 1 8 ,0
2 8 ,4
5 ,8
0 ,0
4 ,0
7 3 ,0
1 ,0
2 ,0 0
0 ,6 8
0 ,0 6 0
1508,0
2 0 ,6
2 ,0
1,7 8
0 ,2 2
0 ,0 6 5
1682,0
6 4 ,6
0 ,2 6
0 ,0 4 0
1435,0
4 9 ,5
1855,0
1 03,0
CG
120-200
2 8 ,9
1 4 ,0
A1
0-10
1 6 ,3
6 ,0
A1g
10-40
1 ,9 6
-
1 6 ,0
2 ,6 0
CBg
40-60
3 1 ,0
1 9 ,1
0 ,0
4 ,3
2 6 ,0
С
60-80
3 1 ,4
2 0 ,7
0 ,0
5 ,0
3 0 ,0
2 ,5
1 ,8 0
CG
30-120
2 7 ,4
1 4 ,6
7 ,1
7 ,7
1 8 ,0
2 ,0
1 ,5 0
0 ,1 8
0 ,0 3 5
CG
120-200
5 ,4
5 ,6
7 ,7
1 1 ,0
2 ,0
1 ,7 0
0 ,2 0
0 ,0 4 0
2 8 ,5
—
Przyswajalne mikroskladniki w grądach
Czarne ziem ie
P o p ie la rz e
P^Cl
%
6
Zawartość mikroskładników
M icroelem ents content
ppm
CaCO^
5
6
7
8
9
10
11
0 -2 0
1 3 ,1
9 ,1
3 ,0 5
0 ,0
4 ,3
6 8 ,0
4 ,0
20-40
1 0 ,7
5 ,2
0 ,7 5
0 ,0
4 ,2
1 9 ,0
2 ,5
40-65
1 6,5
4 ,9
0 ,0
4 ,1
2 6 ,0
BCg
0 5-90
2 0 ,0
1 5 ,9
0 ,0
4 ,1
EC
9 0 -1 2 0
1 9,2
1 2 ,9
0 ,0
4 ,4
Dg
120-160
2 4 ,1
1 5 ,1
0 ,0
D(5
160-200
2 9 ,0
1 6 ,5
7 ,5
5
2
Słomówko
A1BC
Bg
A1
12
15
14
1 ,7 0
0 ,4 5
0 ,0 5 0
4 1 0 4 ,0
1 ,5 0
0 ,5 6
0 ,0 5 5
1 2 4 7 ,0
6 5 ,6
3 ,0
1 ,4 0
0 ,1 8
0 ,0 5 0
5 8 5 ,0
2 2 ,5
3 2 ,0
2 ,5
1 ,3 0
0 ,2 2
0 ,0 5 5
1 5 9 4 ,0
4 9 ,8
3 2 ,0
2 ,0
1 ,9 0
0 ,0 6
0 ,0 6 0
1 4 5 2 ,0
4 4 ,7
0 ,9
2 1 ,0
3 ,5
2 ,3 0
0 ,5 6
0 ,0 4 5
1 6 7 1 ,0
7 9 ,5
7 ,5
1 3 ,0
3 ,0
3 ,0 0
0 ,4 0
0 ,0 5 0
-
-
1
/3 /
4
Promno
A1
21 ,2
1 2 ,5
15-50
2 9 ,3
2 0 ,0
0 ,0
0-15
3 ,1 4
0 ,1
6 0 ,3
Brown s o i l s
Gleby brunatne
Babiak
15
6 ,9
7 5 ,0
6 ,0
1 ,8 0
0 ,4 5
0 ,0 6 5
2 0 5 7 ,0
2 7 ,4
4 ,5
6 3 ,0
2 ,0
2 ,2 0
0 ,2 6
0 ,045
1 8 6 9 ,0
2 9 ,6
4 ,3
0 8 ,0
5 ,0
1 ,9 6
0 ,5 0
0 ,0 4 5
5 9 0 ,0
5 ,7
7 ,6
2 1 ,0
3 ,5
2 ,2 0
0 ,4 2
0,0 4 5
7 0 0 ,0
3 3 ,5
/В /
3 0 -0 0
2 7 ,4
1 8 ,9
0 ,0
D1
60-85
2 2 ,0
5 ,7
5 ,2
D2
8 5-90
2 5 ,2
1 9 ,0
3 4 ,2
7 ,8
2 0 ,0
4 ,0
2 ,1 0
0 ,3 0
0 ,0 2 5
5 0 3 ,0
2 5 ,2
1 8 ,0
5 ,0
2 ,2 0
0 ,1 8
0 ,0 4 5
7 0 4 ,0
3 9 ,1
0 ,2 6
0 ,0 4 5
-
-
D3
90-140
1 8 ,4
1 2 ,5
3 ,7
7 ,8
D4
140-180
2 2 ,4
1 3 ,^
5 ,3
7 ,6
1 6 ,0
3 ,0
2 ,6 0
A1
0 -15
1 1,2
3 ,4
0 ,0
3 ,9
9 6 ,5
3 ,5
1 ,1 2
0 ,3 9
0,0 7 7
4 3 2 7 ,0
4 5 ,0
0 ,0 7 0
1 2 3 5 ,0
3 1 ,7
2 ,5 4
/В /
15-50
1 0 ,5
3 ,5
0 ,0
4 ,0
5 9 ,0
2 ,0
0 ,4 0
0 ,2 2
/В /
50-60
8 ,6
2 ,5
0 ,0
4 ,2
4 0 ,5
0 ,5
1 ,1 0
0 ,1 0
0 ,0 6 5
9 3 0 ,0
2 3 ,2
CS
60-110
6 ,9
1 ,7
0 ,0
5 ,1
1 5 ,5
1 ,0
1 ,4 0
0 ,1 7
0 ,0 4 5
7 1 5 ,0
4 6 ,1
Dig
110-160
2 4 ,4
1 4 ,5
0 ,0
4 ,3
2 7 ,5
7 ,5
1 ,0 0
0 ,2 6
0 ,0 7 0
1 0 7 2 ,0
5 8 ,9
D2g
160-180
7 ,0
2 9 ,0
2 ,5
0 ,6 0
0 ,5 9
0 ,0 7 0
8 5 2 ,0
2 9 ,3
D3s
180-220
7 ,7
1 5 ,0
2 ,5
0 ,5 0
0 ,1 8
0 ,0 5 0
-
-
1 6 ,3
1 1 ,3
0 ,9
19*4
1 0 ,8
6 ,2
W. Dzięciołowski, Z. Kociałkowski
4
2
1
1
9
Kąkolev/o
2
3
4
6
7
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0-15
1 0 ,9
4 ,7
1,68
А 1/В /
15-35
9 ,8
4 ,6
0 ,4 8
А 1/Е/
35-75
1 0 ,5
4 ,3
/В /
75-110
1 8 ,6
1 3 ,9
A1
С
1 1 0 -1 5 0
1 7 ,8
12,8
D1
150-190
8 ,5
6 ,4
D2
1 9 0 -2 1 0
8,6
4 ,2
9
10
4 ,5
2 3 0 ,0
8,0
3,20
0 ,5 6
0 ,0 6 0
4 3 0 3 ,0
18 ,0
4 ,4
6 ,5
2 ,9 0
о ,з о
0 ,0 4 0
1458,0
8,0
4 ,4
17 0 ,0
138,0
2 ,5
2,20
0,050
6 6 1 ,0
4 ,7
4 ,2
1 1 3 ,0
2,0
2 ,4 0
0 ,060
4 6 9 ,0
4 ,0
A1
A3e
Bg
Cc
Cg
10
S ie d le c
A1
A3g
Eg
0-10
ю -зо
3 ,5
7 ,5
30-75
3 5 ,3
2 4 ,0
75-120
120-200
2 6 ,0
21,6
3 5 ,6
1 9 ,7
0-15
1 2 ,4
3 ,4
15-40
1 4 ,2
40-65
Es
65-85
С
85-160
С
1 3 ,4
1 6 ,1
160-200
3 8 ,3
3 7 ,5
3 ,9
4 .7
2 5 ,9
3 7 ,5
2 5 ,1
3 6 ,7
11,1
4 ,6 6
0,0
0,0
0,0
8,2
9 ,5
4 ,4 9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
4 ,3
11
13
14
15
4 ,6
6 0 ,0
2 ,5
2,00
0,20
0,22
0,20
0,055
685,0
1 1 ,4
4 ,9
66,0
4 ,0
1 ,5 2
0 ,1 4
0 ,0 7 0
7 1 5 ,0
1 1 ,5
7 ,2
5 2 ,0
3 ,0
1 ,4 0
0 ,1 9
0 ,0 6 0
-
“
7 ,0
1 ,9 6
0 ,4 2
0,055
3054,0
4 9 ,3
1349,0
7 1 ,7
1 833,0
2 1 ,3
1 1 6 ,4
Gleby płowe
G
P otarzy ca
12
8
S o ils le s s iv é s
3 ,7
6 1 ,5
4 ,0
1 9 ,5
2 ,5
0 ,7 0
0 ,1 3
0,045
3 ,8
86,0
2 ,5
3 ,4 0
0 ,4 2
0,0 6 0
7 ,4
1 8 ,0
3 ,0
2,00
0,10
0 ,055
7 ,5
1 6 ,0
3 ,0
1 ,8 0
0 ,1 4
0 ,0 5 0
1213,0
1863,0
3 ,3
8 5 ,0
5 ,5
4 ,0 0
0 ,4 0
o ,o e o
3360,0
3 9 ,0
4 ,2
5 2 ,0
2 ,5
3 ,5 0
0 ,1 9
0 ,065
7 6 3 ,0
1 4 ,7
3 ,5
2 ,8 2
о ,з о
0 ,0 7 0
1407,0
9 0 ,7
7 ,5
4 ,4 0
0 ,2 6
0 ,0 9 0
1307,0
6 2 ,2
3,20
2,68
0 ,2 6
0 ,0 5 5
7 5 3 ,0
1 4 ,2
0 ,2 6
0 ,055
-
3 ,7
1 5 ,5
3 ,7
21,0
4 ,9
5 2 ,0
7 ,4
1 9 ,2
6 ,5
3 ,0
6 7 ,3
Przyswajalne mikroskładniki w grądach
5
-
10
106
W. Dzięciołowski, Z. Kocialkowski
ziom palnika — 1,5 cm poniżej strum ienia św iatła. Z akres pom iaru w ynosił
od 0,5 do 5,0 (mg Zn/m l. Stosowano spektrofotom etr VSU1 Zeissa, spektro­
m etr SP 90 Unicam i peh am etr PHM 52 Radiom eter.
W szystkie badania terenow e, łącznie z pobieraniem próbek, przepro­
wadzono w okresie spoczynku roślin — od późnej jesieni do przedw iośnia.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Z przedstaw ionych danych (tab. 2) w ynika, że zaw artość przysw ajal­
nych m ikroskładników w glebach należących do poszczególnych typów jest
w znacznym stopniu zróżnicowana. Ponadto istnieje często duża zmienność
profilow a. Stopień zróżnicow ania zaw artości m ikroskładników w poszcze­
gólnych typach, jak i m iędzy typam i gleb nie jest jednakow y. N ajw iększą
rozpiętość w ykazuje zaw artość m anganu i cynku. N ajzasobniejsze w m an ­
gan okazały się gleby bru n atn e. W ich poziom ach próchnicznych zaw artość
tego składnika wynosi od 75,0 do 230 ppm. Zasobność czarnych ziem i gleb
płow ych w poziom ach próchnicznych jest niższa. W czarnych ziem iach
jest ona także silnie zróżnicow ana w poszczególnych profilach i w aha się
od 29,0 do 145,0 ppm, a w glebach płow ych w ynosi 61,5 i 85,0 ppm.
U jaw niły się znaczne różnice w zaw artości cynku w poziom ach próch­
nicznych badanych gleb. N ajzasobniejsze okazały się poziomy próchniczne
gleb płowych, zaw ierające 7,0 i 5,5 ppm przysw ajalnego cynku oraz po­
ziomy próchniczne gleb brunatnych, w których zaw artość tego składnika
w aha się od 3,5 do 8,0, ppm .
Najw ięcej przysw ajalnej m iedzi zaw ierają poziom y próchniczne gleb
płow ych — 1,96 i 4,00 ppm. W poziom ach próchnicznych gleb bru n atn y ch
zaw artość przysw ajalnej m iedzi w aha się od 1,12 do 3,20 ppm. W niektó­
rych profilach zarów no czarnych ziem, jak i gleb b ru n atn y c h w idać pewrną
kum ulację tego składnika w poziom ach próchnicznych, a w innych pro fi­
lach jego rozm ieszczenie jest m niej w ięcej rów nom ierne.
Różnice w zaw artości rozpuszczalnego boru pom iędzy poszczególnym i
typam i gleb nie są duże. W czarnych ziem iach zaw artość tego składnika
w aha się w poziom ach próchnicznych od 0,43 do 0,80 ppm, w glebach
b ru n atn y ch — od 0,39 do 0,56 ppm, a w glebach płow ych w ynosi 0,40
i 0,42 ppm. Należy tu podkreślić ogólnie niską koncentrację przy sw ajal­
nych form tego pierw iastka w e w szystkich glebach grądow ych.
B adane gleby odznaczają się także niską zaw artością i m ałym profilo­
w ym zróżnicow aniem m olibdenu. Czarne ziem ie zaw ierają przeciętnie w
poziom ach próchnicznych 0,056, gleby b ru n atn e — 0,065, a gleby płowe
0,067 ppm.
Gleby grądow e zaw ierają stosunkow o duże ilości dw uw artościow ego
żelaza. W idać także w yraźne nagrom adzenie tego pierw iastka w pozio­
m ach akum ulacyjnych w szystkich poddanych badaniom gleb. W czarnych
Przyswajalne mikroskładniki w grądach
107
ziem iach i glebach b ru n atn y c h daje się zauw ażyć spadek zaw artości że­
laza w raz z głębokością. Zjaw isko to nie w y stęp u je ta k w yraźnie jak w
przypadku m anganu.
O drębne zagadnienie stanow i profilow e rozm ieszczenie rozpuszczalnych
form m ikroskładników . N ależy podkreślić, że dotychczas b rak jest danych
odnośnie roli i udziału m ikroskładników w procesie glebotw órczym , który
może przejaw iać się w profilow ym zróżnicow aniu form rozpuszczalnych.
W iadomo natom iast, że niektóre z nich, a przede w szystkim m angan, pod­
legają kum ulacji biologicznej w górnej części profilu gleby. W iąże się to
w ty m przypadku z dużą ilością szybko rozkładającej się ściółki lasów grą­
dowych. Uw olnione składniki mogą być w m yw ane w górne p a rtie profilu
wodam i opadowym i.
Lasy dębow o-grabow e, jak już nadm ieniono, są na tych siedliskach zes­
połam i najbardziej zbliżonym i do zespołów naturalnych. O dznaczają się
szybkim rozkładem ściółki, któ rej opad z reguły zanika w ciągu jednego
roku. W iększą szybkością rozkładu w naszych w arunkach odznaczają się
jedynie lasy łęgowe.
Na skalę profilow ego rozm ieszczenia i przem ieszczania m ikroskładni­
ków może dać pogląd porów nanie zaw artości ich w poszczególnych pozio­
m ach i skale m acierzystej. W ydaje się, że takie porów nanie jest w pełni
możliwe, jakkolw iek stopień przy swa jalności m ikroskładników w y stę p u ją ­
cych w skale m acierzystej i na przykład w poziomie próchnicznym może
być różny. Przyczyny takiego stanu rzeczy m ożna dopatryw ać się w u w ­
steczniającej roli związków organicznych.
W celu zobrazow ania profilow ego rozm ieszczenia przysw ajalnych form
m ikroskładników wyliczono tzw. w skaźniki rozm ieszczenia. Są to średnie
zaw artości m ikroskładników w poszczególnych genetycznych poziomach
gleby w stosunku do skały m acierzystej. W yliczeń dokonano osobno dla
każdego ty p u gleby (tab. 3) i przedstaw iono je graficznie (rys. 1). Przy
opracow yw aniu zestaw ienia nie uwzględniono podziału poszczególnych po­
ziomów na podpoziomy. Poziom skały m acierzystej traktow ano łącznie
z podłożem, o ile nie zalegało ono głębiej niż 2 m. W danym przypadku
podłoże nie różniło się w w iększym stopniu ani pod w zględem składu m e­
chanicznego, ani pochodzenia.
W poziom ach próchnicznych czarnych ziem w skaźniki rozm ieszczenia
dla m anganu, cynku, boru są w iększe od jedności i tym sam ym w skazują
na kum ulację rozpuszczalnych form tych m ikroskładników . Dla m iedzi
i m olibdenu w skaźniki w poziomie próchnicznym zbliżone są do jedności.
Zaw artość przysw ajalnej m iedzi u trz y m u je się na poziomie jej zaw artości
w skale m acierzystej. Taki obraz może być w ynikiem stosunkow o dużej
ruchliw ości m iedzi w w arunkach kw aśnego środow iska i szybkiego rozkła­
du ściółki.
108
W. Dzięciołowski, Z. Kociałkowski
Tabel a
3
Ś red n ia zaw artość mikro składników i dv/uwart ościow e go ż e la z a v< g leb a ch grądowych
L'ean co n te n t o f m icroelem en ts and o f b iv a le n t ir o n i n oak-hornbeam f o r e s t s o i l s
Typ g le b y
S o i l typ e group
Czarne ziem ie
Black e a r th s
Gleby brunatne
Brown s o i l s
Gleby płowe
S o ils le s s iv é s
Poziom
gene­
ty czn y
G en etic
h o r iz o n
L iczb a
pro­
fili
Number
of
p r o file s
L iczb a
próbek
КгшЬег
of
sam ples
A1
ВС
CD
4
4
4
A1
/в /
CD
3
3
3
11
A1
A36
Bg
С
2
2
2
2
2
2
2
2
9
5
11
3
7
ppm
Fe
2960,0
1 5 7 0 ,0
1 7 0 0 ,0
Mn
Zn
Cu
7 1 ,7
3 ,6
3 ,0
36,8
22,2
3 5 6 0 ,0 1 3 3 ,8
1001,0
В
Mo
0 ,4 9
0 ,2 6
0,056
0,052
2,1
2 ,1 9
1 ,7 5
2 ,1 8
0 ,3 1
0 ,0 5 0
5 ,8
2 ,0 3
0 ,4 6
0 ,2 3
0 ,2 4
0 ,0 7 0
6 8 2 ,0
9 0 ,5
3 0 ,7
2 ,9
3 ,5
3 1 9 0 ,0
7 3 ,2
1630,0
1 5 1 0 ,0
2 5 ,7
4 0 ,8
1276,0
2 6 ,3
6 ,3
2 ,5
4 ,5
3 ,9
1,88
1 ,5 4
2,10
0 ,4 1
0 ,1 6
3 ,5 4
2 ,4 2
0 ,3 3
0 ,1 9
2 ,9 8
0 ,067
0 ,053
0 ,0 6 8
0 ,0 5 5
0,0 7 3
0,0 5 3
Inaczej przedstaw iają się w skaźniki rozm ieszczenia w poziomie p rze j­
ściowym (BC ) czarnych ziem. W skaźniki wyższe od jedności w ykazują ty l­
ko m angan i cynk, m olibden w ystępuje w tych poziom ach w tej sam ej iloś­
ci co w skale m acierzystej, a m iedź i bor m ają w skaźniki m niejsze od je d ­
ności.
W poziom ach próchnicznych gleb b ru n atn y ch dla w szystkich p ierw iast­
ków w skaźniki są większe od jedności. Na podkreślenie zasługuje bardzo
wysoki, bo wynoszący 4,3, w skaźnik dla m anganu. W skaźniki rozm iesz­
czenia są w poziom ach b ru n atn y ch (B) gleb b ru n atn y ch większe od je d ­
ności dla m anganu, m iedzi i m olibdenu, rów ne jedności dla boru, a dla
cynku m niejsze.
W poziom ach próchnicznych gleb płow ych w skaźniki rozm ieszczenia
dla w szystkich pierw iastków są większe od jedności, a w poziomie A 3g —
dla w szystkich m ikroskładników , z w yjątkiem m olibdenu, m niejsze od jed ­
ności. W poziom ach iluw ialnych tych gleb m a m iejsce nagrom adzenie
w szystkich m ikroskładników , a w skaźniki rozm ieszczenia dla m iedzi i m o­
libdenu są naw et wyższe niż w poziom ach akum ulacyjnych.
DYSKUSJA
Zestaw ione w yniki badań zaw artości przysw ajalnych form m ikroskład­
ników w glebach grądow ych w ykazują, że zachodzi znaczne zróżnicow anie
ich zaw artości w poziom ach próchnicznych i że zróżnicow anie to zależy
w pew nym stopniu od ty p u gleby. N ajzasobniejsze w m angan są poziom y
Przyswajalne mikroskładniki w grądach
109
Rozmieszczenie mikroskładników w profilach gleb
a — czarne ziem ie, Ъ — gleb y b ru n atn e, с — g leb y p łow e
Distribution of m icroelem ents in soil profiles
a — black earths, b — brow n soils, с — soils le ssiv é s
próchniczne gleb brunatnych. M niejsze ilości tego pierw iastka stw ierdzono
w poziom ach próchnicznych gleb płow ych i czarnych ziem.
P rzy obecnym stanie w iedzy o m ikroskładnikach w glebach leśnych nie
można się pokusić o całkiem pew ne zw iązanie tego zagadnienia z zasobnoś­
cią skały m acierzystej, typem gleby, jaki uform ow ał się w przeszłości, ak ­
tu aln y m k ierunkiem procesu glebotwórczego a zbiorow iskiem roślinnym .
Różnice w roślinności zw iązane z różnym i typam i gleb, jakie stw ierdził
D z i ę c i o ł o w s k i [3], znalazły w yjaśnienie w zróżnicow aniu w łaściw oś­
ci fizycznych i chem icznych gleb należących do różnych typów genetycz­
nych. Różnice te u jaw n iają się również, choć nie tak w yraźnie, w zaw ar­
tości przysw ajalnych form m ikroskładników . Na razie b rak jest jednak
W. Dzięciołowski, Z. Kociałkowski
danych porów naw czych, na podstaw ie których m ożna by opracować p rze­
działy zaw artości m ikroskładników i porów nać je z innym i glebam i i in ­
nym i zespołam i roślinnym i, a następnie ustaw ić je w swego rodzaju sze­
reg troficzny. N iniejsza praca nie może dać na to odpowiedzi, poniew aż
obejm uje tylko gleby grądowe.
W przypadku gleb grądow ych, w czarnych ziem iach (zdegradowanych)
i w glebach b ru n atn y ch (kw aśnych i w yługow anych) rozm ieszczenie pro­
filowe m ikroskładników w ykazuje w praw dzie znaczne różnice ilościowe,
ale jego c h arak ter nie różni się zasadniczo. W szystkie badane m ikroskład­
niki w ykazują zarów no w poziom ach próchnicznych, jak i w poziom ach
głębszych w skaźniki rozm ieszczenia w iększe od jedności. W yjątek stanow i
jedynie spadek zaw artości cynku w poziomie b ru n atn ien ia gleb b ru n a t­
nych. Zjaw isko to trudno na razie w yjaśnić.
Należy zwrócić uwagę, że w czarnych ziem iach zdegradow anych może
zachodzić proces brunatnienia. W ydają się o tym świadczyć dane p rzy to ­
czone w pracy D z i ę c i o ł o w s k i e g o [3]. Uznając w ystępującą na b a ­
danych pow ierzchniach roślinność za najlepiej dostosow aną do w arunków
siedliskow ych nie dysponujem y na razie dowodam i św iadczącym i o tym ,
czy zespół ten opanował czarne ziem ie w łaściw e i zm ienił je pod w pływ em
swoistego obiegu składników w czarne ziem ie zdegradow ane, czy w k ro ­
czył na nie dopiero w tedy, gdy specyficzny układ czynników glebotw órczych doprow adził do degradacji czarnych ziem.
Zagadnienie rozpuszczalnego żelaza, k tóre starano się prześledzić na
podstaw ie zaw artości żelaza dw uw artościow ego i jego stosunku do p rzy ­
sw ajalnego m anganu, odznacza się brakiem w yraźnej praw idłowości.
Zróżnicow anie przejaw ia się bowiem zarów no w poszczególnych profilach
należących do tego samego ty p u gleb, jak pom iędzy glebam i należącym i
do różnych typów.
Stosunek dw uw artościow ego żelaza do m anganu jest bardzo szeroki,
dochodzący w niektórych przypadkach do 171 : 1, na przykład w poziomie
próchnicznym czarnej ziemi w Leśnictw ie Popielarze (tab. 2). Z zestaw io­
nych m ateriałów w ynika, że kum ulacja dw uw artościow ego żelaza w pozio­
m ach próchnicznych jest bardzo duża. Zaw artość tego składnika osiąga m a­
ksym alnie 4971 ppm. Równocześnie jest ona w yraźnie zróżnicowana, a zróż­
nicow anie to łączy się z przynależnością gleb do odm iennych typów. N aj­
większe średnie ilości dw uw artościow ego żelaza stw ierdzono w poziom ach
próchnicznych gleb b ru n atn y ch (tab. 2). W nich też w yraźnie uw idacznia
się spadek zaw artości tego pierw iastka w raz z głębokością. Podobnie przed­
staw ia się przeciętny obraz rozm ieszczenia żelaza dw uw artościow ego
w czarnych ziem iach, z tą jedynie różnicą, że spadek nie jest tak w yraźny,
a średnia zasobność poziom u próchnicznego nie jest tak wysoka. Gdyby
jednak spojrzeć na to zagadnienie w yłącznie z p u n k tu ekologii roślin uw ­
Przyswajalne mikroskładniki w grądach
111
zględniając głębokość korzenienia się grądow ej roślinności zielnej, to n ale­
żałoby porów nyw ać zasobność poziomu próchnicznego gleb b ru n atn y ch
z odpowiednio m iąższą górną częścią poziomu próchnicznego czarnych ziem.
W takim ujęciu zaw artość dw uw artościow ego żelaza w glebach b ru n atn y c h
byłaby niższa, w czarnych ziem iach bow iem daje się obserw ować w yraźny
spadek zaw artości żelaza w dolnej części poziomu próchnicznego.
Profilow e rozm ieszczenie dw uw artościow ego żelaza w glebach płow ych
jest bardzo charakterystyczne. Średnia jego zaw artość w poziomie próch­
nicznym przew yższa zaw artość w poziom ach próchnicznych czarnych ziem,
ale jest niższa od średniej zaw artości w poziom ach próchnicznych gleb
b runatnych. W poziomie A 3g tych gleb zaznacza się m niej w yraźny spadek
zaw artości dw uw artościow ego żelaza w profilu 6 (Leśnictw o Potarzyca),
a jest on w yraźniejszy w profilu 10 (Leśnictw o Siedlce). Nie osiąga jednak
i tu takich rozm iarów , jakich m ożna by oczekiwać sądząc z m orfologii tych
profilów. Poziomy eluw ialne (przemycia) tych gleb w ytw orzyły się, jak
wiadomo, w skutek działania procesów eluw ialnych i procesów spowodo­
w anych odgórnym oglejeniem .
Szczególnie in teresu jący jest w badanych glebach stosunek m anganu
do dw uw artościow ego żelaza, a to ze w zględu na fakt, że oba te pierw iastki
podlegają w różnym stopniu biologicznej kum ulacji. N atom iast niew łaści­
w y stosunek Fe2+ do Mn jest często przyczyną w ystępow ania objawów
chorobowych. Znajom ość zaw artości obu ty ch składników jest tym isto t­
niejsza, że objaw y ich niedoborów są identyczne. Stosunek ten może być
także w skaźnikiem w yróżniającym poszczególne stadia rozw oju gleby, róż­
niące się, jak wiadomo, ch arak terem obiegu składników .
Stosunek dw uw artościow ego żelaza do m anganu w aha się w poziom ach
próchnicznych w szystkich badanych gleb w granicach od 18,0 : 1 do 60,3 : 1,
z jednym tylko w y jątkiem daleko odbiegającym od podanego przedziału
(171 : 1) w profilu 3 (Leśnictwo Popielarze). Stosunek ten rozpatryw any
prof iłowo nie w ykazuje praw idłow ości poza tą, że z reguły poziomy próch­
niczne odznaczają się stosunkiem najszerszym .
Tak szeroki stosunek, w porów naniu z podaw anym w litera tu rz e (1,5 : 1,
2,5 : 1), dw uw artościow ego żelaza do m anganu w ynikać może z zastosow a­
nego środka ekstrakcji, a także z okresu pobrania prób — w stanie w ilgot­
ności zbliżonym do PPW . Może tu mieć także w pływ okoliczność, że żelazo
przew yższa ilościowo m angan i może się zdarzyć, że całkow ita ilość za­
w artego w glebie łatw o redukującego się m anganu ulegnie redukcji. D al­
sza red u k cja żelaza może decydować o tym stosunku.
Na postaw ione p ytanie co do zależności m iędzy zróżnicow aniem w gle­
bie zaw artości przysw ajalnych m ikroskładników a zbiorow iskiem roślin­
nym, nie można dać na razie zdecydow anej odpowiedzi. D ysponujem y
112
W. Dzięciołowski, Z. Kociałkowski
w tym względzie zbyt szczupłą ilością m ateriału. Można jedynie przypusz­
czać, że zależność tak a istnieje i że nie będzie ona zależnością prostą.
Badane gleby lasów grądow ych dadzą się ułożyć w szereg troficzny,
zestaw iony na podstaw ie liczebności gatunków roślin naczyniow ych oraz
w ystępow ania roślin o różnych w ym aganiach; od najżyźniejszych grądów
czarnoziem nych, poprzez grądy brunatnoziem ne, do płow oziem nych jako
najuboższych. N ajzasobniejsze w przysw ajalne form y m ikroskładników są
górne poziom y gleb bru n atn y ch , ale przew yższają je pod tym w zględem
w ierzchnie p a rtie poziomów próchnicznych czarnych ziem. Na razie jed ­
nak, dopóki nie znam y ilości m ikroskładników , jaka jest w budow ana w ży­
we i obum arłe tk an k i roślinne, i nie znam y szybkości obiegu tych skład­
ników, w yw ołanego rocznym opadem ściółki, a być może i w ypłukiw anych
z liści, nie będziem y w stanie dać na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi.
Rozw ażając zagadnienie m ikroskładników w glebach upraw nych w y ­
wodzących się z grądów, takich jak niektóre czarne ziemie, gleby b ru n a t­
ne i gleby płowe, należy przyjąć, że nie b yły one w m om encie przejścia
pod upraw ę rolniczą zbyt zasobne w przysw ajalne form y takich m ikro­
składników , jak m olibden i miedź. Nie są na razie opracow ane klasy za­
sobności w m ikroskładniki dla gleb leśnych. Ocena zasobności badanych
gleb w oparciu o p rzy jęte przez Polskie Tow arzystw o Gleboznawcze klasy
zasobności dla gleb upraw nych w ykazała, że są one zasobne w m angan bez
w y jątk u (klasa I) i nie w ykazują niedoborów cynku (tab. 4). Z referow ane
powyżej badania w ykazały, że do składników niedoborow ych należy zali­
czyć m olibden i miedź.
T a b e l a
4
Procentowy u d z ia ł p o szczeg ó ln y ch k la s z a so b n o śc i g le b w m ik rosk ład n ik i
P ercen tage o f p a r tic u la r m icroelem ent abundance c la s s e s
K lasa
za so b n o ści
Abundance
c la s s
т
Ып
Zn
Cu
В
100
6 6 ,6
1 1 ,1
8 8 ,9
II
-
3 3 ,3
4 4 ,4
1 1 ,1
III
-
-
4 4 ,4
-
Mo
2 2 ,2 .
7 7 ,8
Na podstaw ie przeprow adzonych badań należy uznać, że zagadnienie
przysw ajalnych form m ikroskładników może być w ykorzystane do śledze­
nia przebiegu procesu glebotwórczego. W skazują na to w pew nym sensie
w yniki P i o t r o w s k i e j [11], chociaż odnoszą się do gleb upraw nych.
Być może uda się je w ykorzystać do w yjaśnienia zależności istniejących
m iędzy glebą a n a tu ra ln ą roślinnością leśną. Trzeba jednak dalszych, sze­
Przysw ajalne m ikroskładniki w grądach
113
rzej zakrojonych i kom pleksow o u jęty ch badań, w celu uzyskania odpo­
w iednio szerokiej skali m ateriałów porów naw czych. Pow yższa p raca sta ­
nowi dopiero w stępny etap i obejm uje jedynie w ycinek tego złożonego za­
gadnienia.
Z ebrane w tej p racy m ate ria ły pozw alają jednak sform ułow ać kilka
ogólniejszych wniosków.
WNIOSKI
1. Na podstaw ie w ykonanych oznaczeń m ożna stw ierdzić, że gleby g rą­
dów W ielkopolski w ykazują dużą zasobność w przysw ajalne form y m anga­
nu. N ajzasobniejsze w ten składnik są poziom y próchniczne gleb b ru n a t­
nych.
2. Zasobność badanych gleb w przysw ajalne form y cynku jest na ogół
duża. N ajw iększą zasobność w te n składnik w ykazały poziom y próchniczne
gleb płow ych oraz niektóre poziom y próchniczne gleb bru n atn y ch , a n a j­
niższą poziom y A 3g gleb płow ych oraz poziom y (B) gleb bru n atn y ch .
3. Duża część gleb w lasach grądow ych w ykazuje niedobór przy sw ajal­
nej miedzi, co w pew nym sensie m ożna tłum aczyć stosunkow o dużą za­
w artością próchnicy, pow odującej uw stecznienie tego składnika.
4. W szystkie badane gleby, niezależnie od typu, do jakiego należą, w y ­
kazują dobrą na ogół zasobność w bor.
5. Zarów no czarne ziemie, gleby b ru n atn e, jak i gleby płow e w ykazały
niedobór m olibdenu. W rozm ieszczeniu profilow ym tego składnika obser­
w uje się tu słabo zaznaczone zróżnicow anie.
6. C h arak ter profilow ego rozm ieszczenia przysw ajalnych m ikroskładni­
ków w czarnych ziem iach i glebach b ru n atn y c h jest na ogół podobny, ob­
serw uje się jednak różnice ilościowe. Różnie układa się też zaw artość cyn­
ku, którego ilość spada w yraźnie w poziom ie (B) gleb b ru natnych. W gle­
bach płow ych zaznacza się w yraźny spadek przysw ajalnych form m ikro­
składników i dw uw artościow ego żelaza w poziom ie A zg.
7. Nie m a w yraźnej zależności m iędzy stosunkiem dw uw artościow ego
żelaza do m anganu a kieru n k iem procesu glebotw órczego w yrażonym w
typie gleby. Stosunek ten z reg u ły zwęża się w raz z głębokością, szczegól­
nie jed n ak w czarnych ziem iach spotyka się poziomy o w yraźnie poszerzo­
nym stosunku. Nie w ykluczone, że w pływ a na to obecność lu stra wody
gruntow ej.
8. Zauw ażone różnice w rozm ieszczeniu profilow ym m ikroskładników
w glebach należących do różnych typów genetycznych nie m ożna na razie
uznać za w ystarczające dla oparcia na nich w yjaśnienia zależności m iędzy
glebą a podzespołam i roślinnym i.
8 R oczn ik i G leb ozn aw cze, T. X X II, z. 1
114
W. Dzięciołowski, Z. Kociałkowski
9.
W porów naniu z glebam i upraw nym i W ielkopolski, w yw odzącym i się
z siedlisk grądow ych, rozpatryw ane w tej pracy gleby c h a rak tery zu je sto­
sunkow o niska zaw artość rozpuszczalnych form m ikroskładników , a szcze­
gólnie m olibdenu i miedzi.
LITERATURA
[1] С y b u l k o T.: Z badań nad zawartością niektórych pierwiastków śladowych
u sosny pospolitej Pinus silvestris L. Fol. for. poi. Ser. A, z. 13, 1967.
[2] C z a r n o w s k a K.: Miedź w glebach Niziny M azowiecko-Podlaskiej. Rocz.
Nauk roi., 94-A-1968-4.
[3] D z i ę c i o ł o w s k i W.: Gleby grądów Wielkopolski. Rocz. WSR Pozn., t. 31,
1966.
[4] H a c s k a y l o J.: D eficiency Symptoms in Forest Trees. 7-th Inter. Congress
of Soil Science. Madison Wisconti USA, Reprint Transection, vol. 3.
[5] H e a r m a n J.: Minor elem ents and the pine. Aust. For., 3 24-27.
[6] K r o t o s k a T.: Lasy dębowo-grabow*e Wielkopolski. Pozn. Tow. Przyj. Nauk,
Poznań 1966.
[7] L e r n e r L. A., I w a n o w D. N.: Opriedielenije obszczego sodierżanija zinka,
miedi, kobalta i marganca w poczwach mietodom atomnoabsorpcjonnoj spek­
trofotometrii. Agrochimija, 3, s. 133-140.
[8] Methodenbuch. Neuman-Verlag, Berlin, t. 1, s. 74.
[9] O 1 s o n R. V., С a r 1 s o n C. W.: Iron chlorosis of sorghums and trees related
to extractable soil iron and manganese. Proc. Soil Sei. Soc. Amer., 14, 1949,
s. 109-112.
[10] P a w l u к S.: Soil analysis by atomic absorption. N ew Letters, 6, 3, 1967, s. 53-56.
[11] P i o t r o w s k a М.: Pierw iastki śladowe w niektórych glebach regionu opatowsko-sandom ierskiego. Rocz. glebozn., dod. do t. 15, s. 267-272.
[12] Praca zbiorowa: Metody oznaczania dostępnych m ikroskładników. Polskie To­
warzystwo Gleboznawcze, Warszawa 1966.
[13] S a r o s i e k J., W a c h o w s k a K.: Badania nad zawartością manganu, miedzi
i kobaltu w glebie oraz roślinach lasu bukowego w Muszkowicach na Dolnym
Śląsku. Acta Soc. Botan. Pol., vol. 29, 1.
[14] S m i t h M. E.: Micronutrients Essential for the Growth of Pinus radiata. Aust.
For., 7, s. 22-27, 1943.
[15] S t a n t s c h e w L.: Uber die M ikronährstoffversorgung der Gebirgswiesen und
w eiden Bulgariens. Tagungsberichte Nr. 85, M ineralstoffversorgung von Pflanzen
und Tier. Jena 1966.
[16] S t о a t e T. N.: Some aspects of forest establishm ent and growth. Mac Milian
Lect. For. I Univer. В. C., 1955.
[17] W a l e n c z a k Z.: Metody biogeochemiczne w badaniu zawartości niklu w ser­
pentynitach dolnośląskich. Archiwum Mineralogiczne, t. 18, 1955, z. 2, s. 303-317.
[18] W e h r m a n J.: Mangan, Kupfer und Kobalt in Pflanzen und Boden Schlesw ig-H olsteiner Weidgebiete. Plant and Soil, 6 (1), 1955, s. 61-63.
[19] Z e c h W.: Besenderheiten in Ernährungszustand chlorotischer Fichten auf kal­
kreichen Böden. Forstw. Cbl., z. 1, 1970, s. 1-9.
Przyswajalne mikroskładniki w grądach
115
В . ДЗИЕНЦИОЛОВСКИ, 3. КОЦИАЛКОВСКИ
ДОСТУПНЫЕ МИКРОЭЛЕМЕНТЫ В ПОЧВАХ ДУБОВО-ГРАБОВЫХ ЛЕСОВ
ВЕЛЬКОПОЛЬСКИ
К а ф е д р а П очвоведен ия и К а ф ед р а сел ьк охозя й ств ен н ой химии
В ы сш ая С ел ьск охозя йств ен ная Ш кола, П ознань
Резюме
В почвах дубово-граЬовых лесов определялось содержание доступных ми­
кроэлементов (по названным методам): марганца (Schachtschabel), цинка (WearSommer) меди (Westerhoff), бора (Berger-Truog) и молибдена (Grigg). Микроэле­
менты изучались в согласовании с генетическими горизонтами следующих типов
почв: перегнойно-карбонатных, бурых лесных и палевых почв. Обсуждалось
также соотношение двухвалентного ж елеза к марганцу. Установлено наличие
некоторой зависимости меж ду распределением по профилю марганца, цинка и бо­
ра а типом почвы. Отмечена аккумуляция доступных форм микроэлементов в гу­
мусовом горизонте всех исследуемых почв, а также (исключая цинк) в горизонте
(В) бурых лесных почв и в горизонте А2 g палевых почв.
Констатируется очень широкое соотношение Fe2+ : Mn, особенно в гумусовых
горизонтах. Предполагается однако, что на широту соотношений имели влияние
применяемые методы определений.
Для ориентировки в обеспеченности этих почв микроэлементами предло­
жены авторами классы обеспеченности. Так-как нет критериев по этому вопросу,
были приняты рекомендованные Польским Обществом Почвоведов критерии для
пахотных почв.
Установлено, что испытанные почвы хорошо обеспечены марганцем, цинком
и бором, а бедны медью и молибденом.
W. DZIĘCIOŁOWSKI, Z. KOCIAŁKOW SKI
AVAILABLE MICROELEMENTS IN SOILS OF OAK-HORNBEAM FORESTS OF
GREAT POLAND
D ep artm en t of S oil S cien ce
D ep artm ent of A gricu ltu ral C hem istry
C ollege of A gricu ltu re in P oznań
Summary
The paper deals with the content of available m icroelements: manganese
(Schachtschabel), zinc (Wear-Sommer), copper (Westerhoff), boron (Berger-Truog)
and m olybdenum (Grigg) in soils of oak-hornbeam of Great Poland. The content of
microelem ents was determined w ith reference to particular horizons of black earths,
brown soils and lessives soils. The ratio between bivalent iron and m anganese was
analysed as w ell.
Some relationship between manganese, zinc and boron occurance and great soil
group has been found. The accumulation of available forms of m icroelem ents can be
8*
116
W. Dzięciołowski, Z. K ociałkowski
observed in humus horizons of all soils investigated, in (B) horizons of brown soils
(with the exception of zinc) and in A 3g horizons of soils lessivés.
The ratio Fe2+:Mn is very high, partly as a result of the m ethods applied.
With the aim to study the abundance of these soils in m icroelem ents, a classifi­
cation attempt has been undertaken. Because of the lack of proper criteria for forest
soils, the criteria proposed by the Polish Soil Science Society for arable land have
been applied. It has been found that the soils investigated are rich in available forms
of manganese, zinc and boron. Copper and m olybdenum have to be considered as
being in deficiency.
Wpłynęło do PTG w maju 1970 r.
D oc. W ojciech D zięcio ło w sk i
K atedra G leb o zn a w stw a WSR
P ozn ań, M azow iecka 42
Dr Z d zisław K o cia łk o w sk i
K atedra C hem ii Rolnej WSR
P ozn ań, W ojska P o lsk ieg o 71 F