kancelaria jbienias i partnerzy

KANCELARIA J BIENIAS I PARTNERZY
RADCOWIE PRAWNI
ul. Zgoda 3, 00-018 Warszawa
tel./fax (22) 828 55 43
e-mail: [email protected]
Warszawa, dnia 13 stycznia 2006 roku
Ogólnopolska Federacja Organizacji
Pozarządowych
Ul. Szpitalna 5 lok. 5
00-031 Warszawa
ANALIZA
ZNOWELIZOWANYCH PRZEPISÓW USTAWY O KOSZTACH SĄDOWYCH W
SPRAWACH CYWILNYCH W KONTEKŚCIE ORGANIZACJI
POZARZĄDOWYCH
Nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca
2005 roku (Dz. U. nr 167 poz. 1398) wejdzie w Ŝycie dnia 2 marca 2006
roku. Z tym dniem przestanie obowiązywać ustawa z dnia 13 czerwca 1967
roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 r. nr 9 poz.
98 z późn. Zm). Nowa ustawa wprowadza nowe wysokości opłat sądowych,
rozszerza krąg podmiotów zobowiązanych do uiszczania opłat w sądzie,
wprowadza w duŜym zakresie opłaty stałe.
Nowa ustawa o kosztach sądowych zawiera równieŜ nowelizację ustawy z
dnia 17 listopada 1964 roku kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 64 nr
43 poz. 296 z późn. zm) (art. 126). Nowela ustawy kodeks postępowania
cywilnego przynosi ze sobą istotne zmiany. Powstaje np. obowiązek
uiszczenia opłaty sądowej wraz z pismem składanym do sądu. Dotyczy on
stron będących przedsiębiorcami lub tych osób, które posiadają
profesjonalnego
pełnomocnika
(radca
prawny,
adwokat).
JeŜeli
przedsiębiorca lub profesjonalny pełnomocnik nie opłaci naleŜycie pisma
złoŜonego do sądu – sąd zwróci pismo bez wzywania do uiszczenia opłaty.
JednakŜe w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie
pisma strona moŜe uiścić brakującą opłatę. W tym miejscu wnosząc opłatę
powinna dobrze obliczyć jej wysokość, bowiem jeŜeli opłata zostanie
wniesiona we właściwej wysokości, pismo wywoła skutek od daty
pierwotnego wniesienia. Jest to bardzo istotne z uwagi na to, iŜ np. od daty
wniesienia pozwu do sądu moŜe zaleŜeć przedawnienie roszczenia. Jak
wiadomo termin przedawnienia przerywa się m.in. przez kaŜdą czynność
podjętą przed sądem.
1
Tak więc zarówno nowelizacja ustawy kodeks postępowania cywilnego, jak
teŜ wejście w Ŝycie nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
z dnia 28 lipca 2005 roku ma głównie na celu przyspieszenie postępowania.
CZY ORGANIZACJE POZARZĄDOWE BĘDĄ PŁACIĆ?
Organizacjami pozarządowymi są podmioty, które nie są podporządkowane
administracji publicznej1.
Obowiązująca jeszcze ustawa z dnia 13 czerwca 1967 roku stanowi, iŜ Skarb
Państwa oraz instytucje państwowe, których zadanie nie polega na
prowadzeniu działalności gospodarczej, nie mają obowiązku uiszczania opłat
sądowych (zwolnienie to przestanie obowiązywać 2 marca 2006 roku).
Według tej ustawy nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych takŜe:
1) organizacje poŜytku publicznego działające na podstawie przepisów o
działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie, z wyjątkiem spraw
dotyczących prowadzonej przez te organizacje działalności gospodarczej,
2) organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3
ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŜytku publicznego i o
wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873) w sprawach dotyczących realizacji
zleconego zadania publicznego na podstawie przepisów o działalności
poŜytku publicznego i o wolontariacie.
Podobnie stanowi art. 24 ustawy UDPIW, który stanowi, iŜ „organizacji
poŜytku publicznego przysługuje, na zasadach określonych w przepisach
odrębnych zwolnienie od: 1) podatku dochodowego od osób prawnych, 2)
podatku od nieruchomości, 3) podatku od czynności cywilnoprawnych, 4)
opłaty skarbowej, 5) opłat sądowych – w odniesieniu do prowadzonej
przez nią działalności poŜytku publicznego”.
W nowej ustawie z dnia 28 lipca 2005 roku, nie ma zapisu który by zwalniał
od opłat sądowych organizacje poŜytku publicznego. Ustawa nakłada
natomiast obowiązek ponoszenia opłat m.in. przez fundacje i stowarzyszenia
na zasadach określonych w ustawie.
Powstaje pytanie jakie opłaty będą ponosić organizacje pozarządowe, które
posiadają status organizacji poŜytku publicznego?
Pytanie nasuwa się, gdyŜ nowa ustawa o kosztach sądowych, która zacznie
obowiązywać dnia 2 marca 2006 roku milczy w przedmiocie zwolnienia od
kosztów sądowych organizacji poŜyku publicznego, a jednocześnie nie
1
Definicja organizacji pozarządowych jest zawarta w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia
2003 roku o działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. 03 nr 96 poz. 873 z
późn. zm.) („UDPIW”) w następującym brzmieniu: „Organizacjami pozarządowymi są
niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach
publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki
nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym
fundacje i stowarzyszenia (...)”.
2
wprowadza zmian w ustawie UDPIW. Z treści art. 24 ustawy UDPIW wynika,
iŜ organizacje poŜytku publicznego są zwonione z opłat sądowych, ale na
zasadach określonych w przepisach odrębnych. Przepisem odrębnym na
dzień dzisiejszy jest jeszcze ustawa z dnia 13 czerwca 1967 roku o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, która jednak przestanie obowiązywać dnia
2 marca 2006 roku. W ustawie tej są określone zasady zwolnienia organizacji
poŜytku publicznego z obowiązku uiszczania opłat sądowych. Natomiast
nowa ustawa o kosztach sądowych nie zawiera odniesienia do tej kwestii
(pozostając w dalszym ciągu przepisem odrębnym w rozumieniu art. 24
ustawy UDPIW). W tym miejscu moŜna pokusić się o stwierdzenie Ŝe art. 24
ustawy UDPIW zwalniający organizacje poŜytku publicznego od ponoszenia
kosztów sądowych będzie przepisem „martwym”, a organizacje poŜytku
publicznego będą musiały płacić opłaty sądowe, gdyŜ nie ma przepisu
odrębnego, który zwalniałby organizacje poŜytku publicznego od obowiązku
ponoszenia opłat sądowych.
CZY MOśNA JEDNAK NIE PONOSIĆ KOSZTÓW?
Organizacje społeczne, których zadanie nie polega na prowadzeniu
działalności gospodarczej mogą wnosić o zwolnienie od kosztów sądowych.
Sąd moŜe przyznać zwolnienie od kosztów sądowych w ich własnych
sprawach prowadzonych w związku z działalnością społeczną, naukową,
oświatową, kulturalną, dobroczynną, samopomocową, w zakresie ochrony
konsumenta, ochrony środowiska i opieki społecznej. Przyznając zwolnienie
od kosztów sądowych, sąd uwzględnia przede wszystkim statutowe cele
działalności danej organizacji i moŜliwości oraz potrzeby realizacji tych celów
na drodze postępowania cywilnego (art. 104 ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 roku). W tym zakresie wniosek o
przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych naleŜy zgłosić na piśmie lub
ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub juŜ się
toczy (w przypadku spraw wieczystoksięgowych – zwolnienie od kosztów
moŜe nastąpić wyłącznie przed złoŜeniem wniosku o wpis do księgi
wieczystej, a jeŜeli wniosek o dokonanie wpisu do księgi wieczystej ma być
zamieszczony w akcie notarialnym, zwolnienie od kosztów sądowych moŜe
nastąpić wyłącznie przed zawarciem tego aktu notarialnego). Do wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie
obejmujące szczegółowe dane o majątku, dochodach i źródłach utrzymania
osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.
Strona, która została zwolniona całkowicie przez Sąd od ponoszenia kosztów
sądowych ma jednak obowiązek uiścić opłatę podstawową tj. 30 zł od
wszystkich pism podlegających opłacie. NaleŜy jeszcze zapamiętać, Ŝe
zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu
kosztów procesu przeciwnikowi.
PODSTAWOWE ZASADY PONOSZENIA KOSZTÓW – BEZ ZMIAN
Nie zmieniają się podstawowe zasady ponoszenia kosztów przez strony tj.:
3
1)
Do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi
do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, chyba Ŝe ustawa
stanowi inaczej;
2) Opłacie podlega pismo, jeŜeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie, np.
pozew, pozew wzajemny, apelacja i zaŜalenie, skarga kasacyjna i skarga o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od
wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, interwencja główna i uboczna,
wniosek: o wszczęcie postępowania nieprocesowego, o ogłoszenie upadłości, o
wpis i wykreślenie w księdze wieczystej, o wpis w Krajowym Rejestrze
Sądowym i w rejestrze zastawów oraz o zmianę i wykreślenie tych wpisów,
skarga: o wznowienie postępowania, o uchylenie wyroku sądu polubownego,
na orzeczenie referendarza sądowego, na czynności komornika;
3) Koszty sądowe obejmują oprócz opłat równieŜ wydatki. Wydatkami są w
szczególności: koszty podróŜy strony zwolnionej od kosztów sądowych
związane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem, zwrot
kosztów podróŜy i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów
świadków, wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych,
tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie,
wynagrodzenie naleŜne innym osobom lub instytucjom oraz zwrot
poniesionych przez nie kosztów, koszty przeprowadzenia innych dowodów,
koszty przewozu zwierząt i rzeczy, utrzymywania ich lub przechowywania,
koszty ogłoszeń, koszty osadzenia i pobytu w areszcie, ryczałty naleŜne
kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w
sprawach: o uniewaŜnienie małŜeństwa, o rozwód oraz separację, a takŜe za
uczestniczenie przy ustalonych przez sąd kontaktach rodziców z dziećmi.
Natomiast nie obciąŜają stron: wydatki związane z doręczaniem pism
sądowych, wydatki związane ze zwrotem opłat.
Opłatę naleŜy uiszczać przy wnoszeniu pisma do sądu podlegającego opłacie.
Opłaty dzieli się na: stałe, stosunkowe lub podstawowe.
Opłata stała: pobierana jest w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we
wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w
wysokości jednakowej (niezaleŜnie od wartości przedmiotu sporu lub
wartości przedmiotu zaskarŜenia).
Opłata stała nie moŜe być niŜsza niŜ 30 złotych i wyŜsza niŜ 5.000 złotych.
Opłatę stosunkową: pobiera się w sprawach o prawa majątkowe, wynosi ona
5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarŜenia, jednak nie
mniej niŜ 30 złotych i nie więcej niŜ 100.000 złotych.
Opłatę podstawową: pobiera się w sprawach, w których przepisy nie
przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Opłata podstawowa
wynosi 30 złotych i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana
uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba Ŝe ustawa stanowi inaczej.
Pobranie od pisma opłaty podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty.
Przepisów o opłacie podstawowej nie stosuje się w postępowaniu
wieczystoksięgowym oraz w postępowaniu rejestrowym.
4
WYSOKOŚĆ OPŁAT:
JeŜeli chodzi o sprawy z zakresu działania Krajowego Rejestru Sądowego, to
naleŜy wskazać, iŜ podmiot dokonujący wpisu do Krajowego Rejestru
Sądowego jest zobowiązany do uiszczania następujących opłat na
następujących zasadach:
1) Opłatę stałą w kwocie 1.000 złotych pobiera się od wniosku o
zarejestrowanie podmiotu w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze
Sądowym, chyba Ŝe przepis szczególny stanowi inaczej.
2) Opłatę stałą w kwocie 500 złotych pobiera się od wniosku o
zarejestrowanie w Krajowym Rejestrze Sądowym w rejestrze stowarzyszeń,
innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych
zakładów opieki zdrowotnej.
3) Opłatę stałą w kwocie 1.000 złotych pobiera się od wniosku, o
zarejestrowanie podmiotu w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze
Sądowym, jeŜeli dotyczy on jednocześnie wpisu do rejestru przedsiębiorców.
4) Opłatę stałą w kwocie 300 złotych pobiera się od wniosku o: wpisanie
dłuŜnika do rejestru dłuŜników niewypłacalnych w Krajowym Rejestrze
Sądowym, wykreślenie podmiotu z rejestru przedsiębiorców lub z rejestru
stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz
publicznych zakładów opieki zdrowotnej połączone z wykreśleniem z
Krajowego Rejestru Sądowego.
5) Opłatę stałą w kwocie 400 złotych pobiera się od wniosku o dokonanie
zmiany wpisu dotyczącego podmiotu wpisanego do rejestru przedsiębiorców.
6) Opłatę stałą w kwocie 150 złotych pobiera się od wniosku o: dokonanie
zmiany wpisu dotyczącego podmiotu wpisanego tylko w rejestrze
stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz
publicznych zakładów opieki zdrowotnej, niewpisanego do rejestru
przedsiębiorców, wykreślenie z rejestru przedsiębiorców - bez wykreślenia z
Krajowego Rejestru Sądowego, wykreślenie z rejestru dłuŜników
niewypłacalnych.
7) W wypadku jednoczesnego wniesienia przez tego samego wnioskodawcę,
na kilku formularzach, kilku wniosków o wpis lub o dokonanie zmian w
Krajowym Rejestrze Sądowym - pobiera się tylko jedną opłatę, z tym Ŝe jeŜeli
przepis przewiduje dla danego rodzaju spraw opłaty w róŜnych wysokościach
- pobiera się opłatę wyŜszą.
8) Jedną opłatę stałą w kwocie 100 złotych pobiera się od skargi na
orzeczenie referendarza sądowego, chociaŜby dotyczyło kilku wpisów w
rejestrze przedsiębiorców lub rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji
społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki
zdrowotnej.
9) Opłatę stałą w kwocie 300 złotych pobiera się od innych wniosków niŜ
wymienione powyŜej, jeŜeli naleŜą do właściwości sądu dokonującego wpisów
w Krajowym Rejestrze Sądowym.
10) Opłatę stałą w kwocie 200 złotych pobiera się od wniosku o wpis zastawu
rejestrowego do rejestru zastawów.
11) Opłatę stałą w kwocie 100 złotych pobiera się od wniosku o zmianę
wpisu w rejestrze zastawów.
5
12) Opłatę stałą w kwocie 50 złotych pobiera się od wniosku o wykreślenie
zastawu rejestrowego z rejestru zastawów.
13) Opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o przyjęcie
dokumentów, o których sąd czyni wzmiankę w rejestrze, oraz dokumentów
zawierających dane niepodlegające według przepisów ustawy wpisowi do
określonego działu Krajowego Rejestru Sądowego.
14) Opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o
uwierzytelnienie odpisu statutu w postępowaniu rejestrowym.
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 roku wprowadza równieŜ zmiany w ustawie z
dnia 6 kwietnia z 1984 roku o fundacjach. Uchylony został art. 8. Stanowi
on, iŜ „nie pobiera się opłat notarialnych za sporządzenie aktu, którego
przedmiotem jest wyłącznie oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji,
natomiast postępowanie w sprawach o wpis fundacji do Krajowego Rejestru
Sądowego jest wolne od opłat sądowych”. Przepis ten z dniem 2 marca 2006
roku przestanie obowiązywać.
KTO NIE BĘDZIE PONOSIŁ KOSZTÓW SĄDOWYCH?
Nowa ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych stanowi, iŜ
wolniona od ponoszenia kosztów sądowych jest następująca grupa
podmiotów:
1) Skarb Państwa;
2) strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz
roszczeń z tym związanych;
3) strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w
sprawie o obniŜenie alimentów;
4) strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone;
5) pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do
sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, z zastrzeŜeniem art. 35 i 36;
6) kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla
danej sprawy;
7) prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka;
8) powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących
ochrony zbiorowych interesów konsumentów;
9) inspektor pracy oraz związki zawodowe w sprawach z zakresu prawa
pracy;
10)strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego;
11)strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd - w
zakresie przyznanego jej zwolnienia;
12)powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w sprawach dotyczących
ochrony indywidualnych interesów konsumenta - w zakresie
przyznanego konsumentowi przez sąd zwolnienia od kosztów
sądowych.
W związku z powyŜszym, jeŜeli organizacja pozarządowa będzie występowała
jako strona w jednej z powyŜszych spraw – nie będzie musiała ponosić opłat
sądowach.
6
Podsumowując, od dnia 2 marca 2006 roku organizacje pozarządowe będą
musiały ponosić opłaty sądowe na zasadach określonych w nowej ustawie o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zwolnienie od kosztów będzie
mogło nastąpić tylko na wniosek strony. Wobec czego wskazane będzie
pospieszyć się i załatwić sprawy sądowe do dnia 1 marca 2006 roku, gdyŜ
sprawy wniesione do sądu do dnia 1 marca 2006 roku będą podlegały
opłacie na „starych” zasadach do czasu zakończenia sprawy w danej
instancji (art. 149 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych).
Monika Ćwiek
prawnik
7