WYROK UZASADNIENIE - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w

Sygn. akt III AUa 197/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 kwietnia 2016 r.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Jolanta Hawryszko
Sędziowie:
SSA Anna Polak
SSA Romana Mrotek (spr.)
Protokolant:
St. sekr. sąd. Elżbieta Kamińska
po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia 2016 r. w Szczecinie
sprawy K. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
o przyznanie emerytury
na skutek apelacji ubezpieczonego
od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 4 grudnia 2014 r. sygn. akt VI U 782/14
oddala apelację.
SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek
Sygn. akt III AUa 197/15
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 19.08.2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił przyznania emerytury K. C.
z uwagi na to, że nie udokumentował on 15 lat pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy.
W odwołaniu od decyzji organu rentowego ubezpieczony podniósł, że stale i w pełnym wymiarze czasu świadczył pracę
w warunkach szczególnych przez co najmniej 15 lat, co też znalazło odzwierciedlenie w decyzji Starosty (...) z dnia 22
grudnia 2005 r., zmienionej na skutek orzeczenia WSA w Poznaniu.
W odpowiedzi na odwołanie, organ rentowy wniósł o jego oddalenie, argumentując jak w zaskarżonej decyzji.
Wyrokiem z dnia 4.12.2014 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił
odwołanie K. C..
Sąd I instancji ustalił, że K. C., urodzony (...) ma wykształcenie w zawodzie tokarza. Pracował w zawodzie, a także
jako frezer ustawiacz maszyn do obróbki skrawaniem. W okresie od 24.10.1974r. do 05.10.1976r. odbywał zasadniczą
służbę wojskową. Na dzień 1.01.1999 r. ubezpieczony udowodnił 29 lat, 3 miesiące i 17 dni okresów składkowych i
nieskładkowych i w żadnym okresie nie świadczył pracy w warunkach szczególnych. Na dzień złożenia wniosku o
emeryturę ubezpieczony nie należał do otwartego funduszu emerytalnego. W okresie od 01.09.1969r. do 30.06.2000r.
ubezpieczony był zatrudniony w Zakładach (...) SA w G.W tym od 01.09.1969r. do 24.06.1972 r. był uczniem
przyzakładowej zasadniczej szkoły zawodowej, gdzie pobierał nauki w zawodzie tokarza. Po jej ukończeniu początkowo
pracował w wyuczonym zawodzie. Od 17.02.1982 r. dostał angaż na stanowisko ustawiacza maszyn do obróbki
skrawaniem Ubezpieczony otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szkodliwych. W miejscu jego pracy panowało
zapylenie, opary z olejów, kurz. Do obowiązków ubezpieczonego jako ustawiacza należało ustawianie obrabiarek, który
służyły do walcowania, toczenia, gwintowania, szlifowania produkowanych elementów. Wszystkie prace wykonywał
stale, w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie miał przerw w zatrudnieniu, poza okresem odbywania służby wojskowej.
W oparciu o art. 184 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2013.1440 j.t., dalej: ustawa emerytalna) , a także § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8 poz.43 ze zm.), Sąd Okręgowy uznał odwołanie ubezpieczonego za
nieuzasadnione.
Sąd I instancji podkreślił, że warunki panujące w miejscu pracy K. C. były warunkami szkodliwymi. Nie uznał
zarazem okresu pracy na stanowisku ustawiacza maszyn do obróbki skrawaniem, tj. od 17.02.1982r. do 31.12.1998r.
do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Sąd meriti wskazał, że nie było możliwe ustalenie, jakie
dokładnie stanowisko zajmował ubezpieczony i czy ono mieściło się w grupie stanowisk wymienionych zarówno
w rozporządzeniu Rady Ministrów z 07.02.1983r., a także w Zarządzeniu nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu
Maszynowego z 30.03.1985r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego. W aktach tych nie
wymieniono stanowiska ustawiacza maszyn do obróbki skrawaniem, które K. C. zajmował. Sąd meriti uznał, że w
miejscu pracy ubezpieczonego, niewątpliwie panowały warunki szkodliwe, jednakże nie są one tym samym, co praca
w warunkach szczególnych. Nawet, gdyby przyjąć, że ubezpieczony ustawiał maszyny do walcowania i toczenia, to
brak jest jednoznacznych dowodów w jakim czasie ubezpieczony tę pracę wykonywał.
Z powyższym rozstrzygnięciem w całości nie zgodził się ubezpieczony. W wywiedzionej apelacji wyrokowi zarzucił
naruszenie prawa materialnego tj. art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 2 ust 2 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub szczególnym charakterze, poprzez jego błędną wykładnię i zastosowanie, wyrażające się w utrzymaniu
decyzji odmownej nie przyznającej odwołującemu prawa do wcześniejszej emerytury, podczas gdy ubezpieczony
spełnia wszelkie przesłanki niezbędne do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury. Apelujący zarzucił także
naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez nierozważenie zebranego w sprawie materiału dowodowego
w sposób wszechstronny, wyrażające się w pominięciu dowodów z dokumentów tj. decyzji Starosty (...) z dnia
22 grudnia 2005 r. oraz z wyroku WSA w Poznaniu w sprawie IV SA/Po 753/04 oraz zawnioskowanych akt w/
w sprawy. Ubezpieczony zarzucił również sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału
dowodowego, polegającym na uznaniu, iż ubezpieczony nie udowodnił, że w okresie od do pracował 15 lat w warunkach
szczególnych uprawniających go do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury, podczas gdy ubezpieczony się
udowodnił powyższy okres pracy w warunkach szczególnych, co wynika przede wszystkim z załączonych dokumentów.
Mając na uwadze powyższe zarzuty ubezpieczony wniósł o zmianę wyroku i przyznanie mu prawa do wcześniejszej
emerytury od dnia złożenia wniosku, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi I Instancji. Nadto wniósł o zasądzenie od organu rentowego na swoja rzecz kosztów procesu za I i II instancje
wraz z kosztami zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.
Apelacja ubezpieczonego nie zasługiwała na uwzględnienie. Ponowna analiza zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego, a także zarzutów podniesionych w apelacji prowadzi, zdaniem Sądu Odwoławczego, do wniosku, że
zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji prawidłowo
przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał
wszechstronnej oceny całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo
ustalając stan faktyczny sprawy. W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, jaki stan
faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Sąd Apelacyjny ustalenia
sądu pierwszej instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego
przytaczania obecnie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776
oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, LEX nr 558303).
Również rozważania prawne, które skłoniły sąd pierwszej instancji do oddalenia odwołania od zaskarżonej decyzji są
trafne i nie naruszają prawa materialnego.
Należy podkreślić, że ustalenie czy wykonywane obowiązki pracownicze były realizowane w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze podlega ocenie na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7.02.1983 r. Tylko bowiem praca w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze na stanowiskach
wymienionych w powyższym rozporządzeniu, wykonywana stale i w pełnym wymiarze uzasadnia skorzystanie z
uprawnienia do wcześniejszej emerytury. Praca w szczególnych warunkach to przy tym praca wykonywana stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy w wykazie
stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Z powyższego wynika, że
przewidziane w art. 32 ustawy emerytalnej prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 24 tej ustawy wieku
emerytalnym jest związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny
charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku
pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do
emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 24
ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego
to odstępstwo (por. między innymi wyroki z dnia 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008/5-6/81; z dnia 17
września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008/21-22/328; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653; z
dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, niepublikowany;
z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX nr 509022). Jednocześnie Sąd Apelacyjny podkreśla, że to nie nazwa
zajmowanego stanowiska, a faktycznie wykonywane czynności są podstawą stwierdzenia czy pracownik świadczył
pracę w warunkach szczególnych, czy też nie.
W ocenie zarzutów punktem wyjścia jest prawo materialne, a ściślej stwierdzenie, że przesłanką prawa do
wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej nie jest każda praca w
szkodliwych warunkach, lecz tylko praca wskazana w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r. Tę regułę, wynikającą
z niebudzącej wątpliwości wykładni przepisów, potwierdza choćby powoływany przez skarżącego wyrok Sądu
Najwyższego z 9 marca 2010 r., I UK 324/09, LEX nr 1001287. Miał ją na uwadze Sąd pierwszej instancji w tej
sprawie. Natomiast zarządzenia resortowe wydane na podstawie rozporządzenia z 1983 r. utraciły moc jako źródła
prawa po wejściu życie Konstytucji RP (art. 87 ust. 1 Konstytucji RP - por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia
2004 r., II UK 79/04, OSNP 2005 Nr 14, poz. 214). Akty te nie regulowały prawa do emerytury. Umocowanie
ustawowe ma tylko rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. Zarządzenia resortowe nierzadko rozszerzały zakres prac
(stanowisk) ponad prace w szczególnych warunkach wskazane w tym rozporządzeniu (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 10 lutego 2009 r., II UK 199/08, LEX nr 725051). Kwestia relacji zarządzeń resortowych, wydanych na podstawie
§ 1 ust. 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., do przepisów (wykazów) tego rozporządzenia, określających prace w
szczególnych warunkach była już wielokrotnie oceniana przez Sąd Najwyższy. Trafnie stwierdzono, że akt resortowy
nie może rozszerzać wykazów prac w szczególnych warunkach określonych w rozporządzeniu, ani przedmiotowo, ani
rodzajowo. Wykazy prac na stanowiskach wymienionych w zarządzeniu, które nie były wymienione w rozporządzeniu
nie uprawniają do emerytury (por. wyroki Sądu Najwyższego z 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006 nr
19-20, poz. 306 oraz z 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, LEX nr 1001292). W aspekcie zatrudnienia w szczególnych
warunkach, jako przesłanki prawa do wcześniejszej emerytury (art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej)
wykazy resortowe, które wychodzą poza stanowiska pracy wskazane w rozporządzenia nie mają znaczenia lub można
przyjąć, że ujawniają zatrudnienie, które nie było pracą w szczególnych warunkach, uprawniającą do wcześniejszej
emerytury. Z drugiej strony nie można stwierdzić, że pominięcie w zarządzeniu resortowym określonego stanowiska
(pracy) wyklucza zakwalifikowanie zatrudnienia, jako pracy w szczególnych warunkach, gdy to zatrudnienie może
być kwalifikowane, jako praca w szczególnych warunkach na podstawie przepisów rozporządzenia z 1983 r. Tej
ostatniej też tylko sytuacji dotyczy wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2010 r., I UK 324/09, LEX nr 1001287.
Reasumując, zarządzeniom resortowym, co dotyczy również eksponowanego przez skarżącego zarządzenia nr 3
Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30 marca 1985 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane
są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu
maszynowego odmawia się mocy źródła prawa w obecnym porządku konstytucyjnym. Z drugiej strony nie można
stwierdzić, że nie mają żadnego znaczenia, gdyż mogą wskazywać, które prace w poszczególnych resortach były
zaliczane do prac w szczególnych warunkach oraz w szczególnym charakterze. Tylko takie znaczenie można im
przypisać - pod zastrzeżonym już warunkiem braku sprzeczności z rozporządzeniem z 1983 r. - czyli nie jako
bezpośredniej i samodzielnej podstawy prawnej, określającej jaka praca uprawnia do wcześniejszej emerytury (por.
wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 Nr 22, poz. 392).
Mając na względzie, że istotą sporu pozostawało spełnienie przez K. C. przesłanek do emerytury w wieku obniżonym,
w szczególności przesłanki posiadania co najmniej 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych, konieczna była
analiza zatrudnienia ubezpieczonego w Zakładach (...) SA w G.. Należy podkreślić, że od 1.09.1969 r. do 24.06.1972
r. K. C. był uczniem przyzakładowej zasadniczej szkoły zawodowej, gdzie pobierał nauki w zawodzie tokarza i po jej
ukończeniu jako tokarz pracował. Od 17.02.1982 r. ubezpieczony dostał angaż na stanowisko ustawiacza maszyn do
obróbki skrawaniem, na którym to stanowisku pracował do końca kariery. Sąd Apelacyjny podkreśla, że ubezpieczony
nie przedstawił świadectwa pracy w warunkach szczególnych wydanego przez zakład pracy, uwzględniającego okres
i rodzaj wykonywanych prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, stanowisko pracy oraz
zarządzenie resortowego, w którym stanowisko pracy zostało wymienione. Stanowisko ustawiacza maszyn do obróbki
skrawaniem nie figuruje też w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 1983 r., a więc nie mogło być
uznane za pracę w szczególnych warunkach bez poczynienia dalszych ustaleń w przedmiocie rzeczywistego charakteru
pracy ubezpieczonego. Na tą okoliczność, mając na względzie, że w postępowaniu przed sądem nie stosuje się
żadnych ograniczeń dowodowych, Sąd I instancji przeprowadził dowód z przesłuchania świadków, których zeznania
w żaden sposób nie potwierdziły twierdzeń ubezpieczonego. Jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, zarówno informacje
podane przez świadków, jak i ubezpieczonego były niewystarczające do ustalenia, jakie dokładnie stanowisko
zajmował ubezpieczony i czy mieściło się ono w grupie stanowisk uznawanych za pracę w warunkach szczególnych
lub szczególnym charakterze. Z zeznań świadków wynikało jedynie, że czynności ubezpieczonego sprowadzały
się do ustawiania maszyn do pracy oraz sporadycznej pracy przy ich pomocy. Jak już wcześniej wspomniano,
wykonywanie pracy w warunkach szczególnych nie może zostać tylko uprawdopodobnione, ale musi zostać wykazane
w sposób niezbity i nie budzący jakichkolwiek wątpliwości. Z powyższych przyczyn, nie można było przychylić
się do zarzutu skarżącego, jakoby wystąpiła sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym materiałem dowodowym. Sąd
Apelacyjny podkreśla, że Sąd I instancji dokonał wnikliwej analizy dokumentacji, jak też przesłuchał wnioskowanych
świadków i na tej podstawie, po rozważeniu całokształtu okoliczności, zgodnie z zasadami swobodnej oceny dowodów,
prawidłowo uznał, że okres pracy na stanowisku ustawiacza maszyn do obróbki skrawaniem, choć niewątpliwie
świadczonej w warunkach szkodliwych, nie mógł zostać uwzględniony jako praca w warunkach szczególnych w
rozumieniu prawa. Z uwagi na fakt, że okres pracy jako tokarz (od 1.09.1969r. do 17.02.1982r.) był zbyt krótki aby
spełnić przesłankę posiadania co najmniej 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych, bezcelowym było jego
badanie.
W odniesieniu do zarzutu nieuwzględnienia decyzji Starosty (...) z dnia 22 grudnia 2005 r. oraz z wyroku WSA w
Poznaniu w sprawie IV SA/Po 753/04 oraz akt w/w sprawy, dotyczących przyznania zasiłku przedemerytalnego, Sąd
Apelacyjny zaznacza, że powyższy wyrok świadczy jedynie o uchyleniu uprzednio wydanej decyzji, co jest okolicznością
całkowicie nieistotną dla sprawy. Decyzja zaś Starosty (...) w żaden sposób nie wiąże sądu w niniejszej sprawie. W
szczególności należy wskazać, że w jej treści nie wskazano jakie okresy uznał organ administracji, ani też jakiemu
stanowisku z wykazu A rozporządzenia praca ta miała odpowiadać.
W świetle zgromadzonego materiału dowodowego, Sąd Apelacyjny przyjął, że ubezpieczony w spornym okresie nie
wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach przez co najmniej 15 lat, w rozumieniu
art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, a w konsekwencji nie spełnił jednej z koniecznych przesłanek z art. 184 ust. 1 ustawy
emerytalnej do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.
SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek