Echokardiografia trójwymiarowa — nowoczesna

Piotr Lipiec, Jarosław D. Kasprzak
Klinika Kardiologii Instytutu Medycyny Wewnętrznej Akademii Medycznej w Łodzi
Echokardiografia trójwymiarowa
— nowoczesna metoda oceny
morfologii i funkcji serca
Three-dimensional echocardiography — novel examination technique of heart
morphology and function
Three-dimensional echocardiography is a noninvasive technique enabling accurate and reproducible
analysis of heart spatial structure and function. This
article provides a brief overview of various approaches to data acquisition, processing and presentation. Clinical applications of the aforementioned
technique are also presented. Additionally, limitations and future directions of development of this
novel examination method are shortly discussed.
Key words: three-dimensional echocardiography,
diagnostics, left ventricular function, valvular heart
disease, congenital heart disease, ischaemic heart
disease
WSTĘP
Powszechnie obecnie stosowana echokardiografia
dwuwymiarowa jest techniką pozwalającą na zobrazowanie struktur serca w postaci dwuwymiarowych przekrojów. Jednak ze względu na istnienie ograniczonej liczby okien ultrasonograficznych niemożliwe jest uzyskanie
przekroju serca w dowolnej, wybranej przez operatora,
płaszczyźnie. Fakt ten utrudnia ocenę morfologii i funkcji struktur serca. Wymaga ona od badającego operacji
myślowych mających na celu odtworzenie relacji przestrzennych w obrębie serca na podstawie analizy uzyskanych dwuwymiarowych przekrojów, co nastręcza niejednokrotnie wielu trudności, na przykład w przypadku złożonych wad serca. Ponadto pomiary objętości jam serca, stanowiące podstawę oceny funkcji skurczowej, wy-
magają wprowadzenia wielu założeń dotyczących geometrii struktur serca. Tych wad pozbawione są techniki
jądrowego rezonansu magnetycznego (MRI, magnetic
resonanse imaging) oraz tomografii komputerowej (CT,
computed tomography), które dzięki rejestracji trójwymiarowych zbiorów danych pozwalają na dokładne
uwidocznienie stosunków przestrzennych w obrębie
serca. Jednak mała dostępność i wysoki koszt tych metod oraz narażenie na promieniowanie rentgenowskie
w przypadku CT powodują, iż nie stosuje się ich w codziennej praktyce jako standardowych technik obrazowania struktur serca. Okoliczności te warunkują potrzebę istnienia techniki diagnostycznej łaczącej w sobie
bezpieczeństwo i dostępność badania echokardiograficznego oraz możliwość dokładnego odwzorowania
przestrzennej struktury serca, jak w przypadku technik
tomograficznych. Wydaje się, iż metodą spełniającą te
wymogi może się stać echokardiografia trójwymiarowa
(3D).
TECHNIKA BADANIA
Trójwymiarowe badanie echokardiograficzne może
być realizowane na dwa zasadniczo różne sposoby. Najbardziej rozpowszechniona jest metoda rekonstrukcji 3D.
Polega ona na rejestracji serii obrazów dwuwymiarowych,
z których po zakończonym badaniu (off-line) tworzy się
trójwymiarowe zbiory danych metodą obróbki komputerowej z uwzględnieniem informacji dotyczących wzajemnego położenia zarejestrowanych dwuwymiarowych
przekrojów. Wyniki badania wykonanego tą techniką
Adres do korespondencji: lek. med. Piotr Lipiec
Klinika Kardiologii IMW AM Łódź, Szpital im. Biegańskiego
ul. Kniaziewicza 1/5, 91–347 Łódź
Copyright „ 2002 Via Medica, ISSN 1425–3674
[email protected]
29
Forum Kardiologów 2002, tom 7, nr 1
można więc analizować dopiero po etapie obróbki danych
[1]. Odmiennie przebiega badanie echokardiograficzne
trójwymiarowe w czasie rzeczywistym (real-time), gdzie
przetwornik znajdujący się w głowicy aparatu generuje
wiązkę ultradźwięków o kształcie piramidy, dzięki czemu
aparat „widzi” cały ten fragment przestrzeni, co pozwala
na jednoczasową rejestrację trójwymiarowego odwzorowania struktur serca, umożliwiając tym samym ocenę
uzyskiwanych wyników w czasie rzeczywistym [2].
Rekonstrukcja 3D (off-line)
W badaniu metodą off-line dwuwymiarowe skany
stanowiące materiał wyjściowy do obróbki mogą być
rejestrowane na kilka sposobów. Jednym z nich jest rejestracja swobodna polegająca na samodzielnym wyborze przez badającego odpowiednich projekcji, w zależności od obszaru zainteresowania i jakości uzyskiwanych
obrazów. Jednocześnie urządzenie zwane lokatorem
dostarcza komputerowi informacji o przestrzennym
położeniu głowicy w trakcie rejestracji poszczególnych
projekcji. Na podstawie tych informacji aparat odtwarza
wzajemne położenie w przestrzeni zarejestrowanych
dwuwymiarowych skanów [3]. Natomiast w trakcie rejestracji kontrolowanej głowica ultrasonograficzna do
badania przezprzełykowego, przezklatkowego lub wewnątrznaczyniowego, poruszana silnikiem kontrolowanym przez komputer, wykonuje z góry zadaną sekwencję ruchów, rejestrując tym samym dwuwymiarowe projekcje o uporządkowanym wzajemnym położeniu
w przestrzeni. W zależności od ich ułożenia przestrzennego wyróżnia się skan obrotowy, równoległy oraz wachlarzowy. W trakcie rejestracji rotacyjnej przetwornik
jest obracany wokół osi stanowiącej oś symetrii wygenerowanej przez niego wiązki. Skan wachlarzowy jest rejestrowany przez zmianę kąta nachylenia przetwornika,
a tym samym płaszczyzny wiązki. Warunkiem realizacji
tych technik rejestracji kontrolowanej jest zachowanie
tego samego okna akustycznego. Skan równoległy polega natomiast na uzyskiwaniu przez liniowo przesuwany przetwornik obrazów w płaszczyznach równoległych
do siebie [4, 5].
Ruchomość oddechowa i cykl pracy serca warunkują
konieczność bramkowania rejestrowanych danych sygnałem EKG i fazą oddechu. Celem tego jest precyzyjna
przestrzenna rekonstrukcja struktur serca na podstawie
przekrojów zarejestrowanych w różnych płaszczyznach
i w różnych cyklach serca, ale w tych samych fazach oddechu i cyklu pracy serca [1]. Komputerowa obróbka
danych w rekonstrukcji 3D obejmuje kilka etapów trwających kilka minut i niewymagających obecności pacjenta, między innymi interpolację i filtrowanie sygnału [6].
Wyniki badania są uwidocznione na monitorze komputera w prezentacji dwuwymiarowej lub przestrzennej.
30
Obrazy te mogą być statyczne oraz dynamiczne (dynamiczne obrazy przestrzenne są nazywane przez niektórych
obrazami czterowymiarowymi). Dwuwymiarowy tryb
prezentacji pozwala badającemu uzyskać przekrój serca
w dowolnej płaszczyźnie (metoda anyplane). Możliwe jest
również zobrazowanie struktur serca w postaci serii przekrojów w płaszczyznach równoległych do siebie (metoda
paraplane) lub współosiowych (metoda omniplane) [7].
Przestrzenna prezentacja wyników badania odbywa
się na płaskim ekranie monitora, więc są to w rzeczywistości obrazy dwuwymiarowe, lecz dzięki zastosowanym
technikom cieniowania obrazy te dają wrażenie perspektywy. Trójwymiarowa prezentacja wyników może przebiegać jako rekonstrukcja konturów struktur serca —
„szkieletowa” (wire-frame rendering), rekonstrukcja
przestrzennna (volume-rendering) lub rekonstrukcja
powierzchni (surface-rendering). Tryb wire-frame rendering, używany głównie w przypadku rejestracji swobodnej, wymaga ręcznego obrysowania konturów struktur
serca, zaś uzyskane obrazy są z reguły statyczne. Nie
pozwala on na dokładną ocenę morfologii serca i stosuje się go głównie do oceny objętości jam serca. Tryb surface-rendering polega na prezentacji przestrzennego
obrysu powierzchni struktur serca w postaci litej bryły,
bez możliwości oceny tkanki pod powierzchnią. Najwięcej informacji dostarczają obrazy przedstawione w trybie volume-rendering, gdyż przypominają one preparaty anatomiczne serca. W zależności od ustawienia parametrów techniki obróbki struktury mogą być przedstawione jako lite, co daje obraz zbliżony do trybu surface-rendering, lub jako częściowo przezierne. Możliwy jest
wybór płaszczyzny, w jakiej komputer „rozetnie” serce,
ukazując wybrany przestrzenny przekrój, zbliżony do uzyskiwanego w trakcie operacji kardiochirurgicznej. Uzyskany przestrzenny obraz wybranej struktury może być
statyczny lub dynamiczny, co pozwala na jego analizę
w trakcie całego cyklu pracy serca. Obraz ten można również dowolnie obracać [1].
Badanie metodą real-time
W trakcie badania metodą real-time przestrzenną informację o strukturach serca rejestruje się w czasie rzeczywistym oraz prezentuje jako serię dwuwymiarowych przekrojów w dowolnych płaszczyznach. Podstawą do analizy i wyboru płaszczyzn kolejnych przekrojów są dwie projekcje (B-skany) w przecinających się płaszczyznach identyczne z rejestrowanymi przez standardowy przetwornik
do echokardiografii dwuwymiarowej. Pozostałe projekcje
(C-skany) można dowolnie wybierać w obrębie zarejestrowanego przez przetwornik wycinka przestrzeni. Istnieje
również możliwość zapisania przez komputer zarejestrowanych danych, ich późniejszej obróbki i analizy. Należy
podkreślić, iż w metodzie real-time nie ma potrzeby bram-
[email protected]
Echokardiografia trójwymiarowa — nowoczesna metoda oceny morfologii i funkcji serca
kowania danych sygnałem EKG i fazą oddechu, a informacje o całym sercu są zbierane jednocześnie [2, 4].
ZASTOSOWANIE KLINICZNE
Zarówno pomiary objętości komór serca, jak i masy
mięśnia sercowego za pomocą echokardiografii trójwymiarowej, w przeciwieństwie do echokardiografii dwuwymiarowej, nie opierają się na założeniach sprowadzających kształt serca do uproszczonej bryły geometrycznej. Pozwala to na dokładną i powtarzalną ocenę mierzonych wielkości. Do pomiaru objętości jam serca na
podstawie trójwymiarowego zbioru danych można wykorzystać różne algorytmy. Wśród nich jedną z najczęściej używanych jest zmodyfikowana metoda Simpsona.
Pomiar objętości za pomocą tej metody wykonuje się w
serii równoległych przekrojów komory w osi krótkiej. Tym
samym komputer „tnie na plasterki” badaną jamę, a pole
powierzchni każdego przekroju zostaje zmierzone. Znając grubość „plasterka” i pole powierzchni jego przekroju,
można obliczyć jego objętość. Suma objętości wszystkich
„plasterków” równa jest objętości całej badanej jamy
serca. Pomiary objętości końcoworozkurczowej oraz
końcowoskurczowej badanej komory pozwalają dokładnie obliczyć jej frakcję wyrzutową. Wyniki prac wskazują
na dobrą korelację wyznaczanych w ten sposób objętości z pomiarami dokonywanymi za pomocą metod referencyjnych, na przykład MRI, zarówno w przypadku lewej i prawej komory [8, 9], jak i przedsionków [10]. Echokardiografia trójwymiarowa umożliwia również dokładne wyznaczenie masy lewej komory na podobnych zasadach, co wyżej wspomniany sposób oceny objętości
jam [11]. Ważnym udogodnieniem pomiarów jest —
dostępna od niedawna — półautomatyczna analiza obrysu jam serca.
Echokardiografia trójwymiarowa okazała się szczególnie przydatna u pacjentów z wrodzonymi wadami
serca. Pozwala ona na lepszą niż echokardiografia dwuwymiarowa ocenę morfologii i stosunków przestrzennych w przypadku złożonych wad [12]. Jak już wspomniano, dzięki prezentacji w trybie volume-rendering
badający ma możliwość zobaczenia i oceny wybranych
struktur serca w postaci zbliżonej do trójwymiarowego
preparatu anatomicznego. Ma to duże znaczenie przy
kwalifikacji chorych do leczenia i planowaniu strategii
zabiegów naprawczych. W przypadku niektórych wad,
jak ubytki przegrody przedsionkowej i komorowej, szczególnie korzystna jest prezentacja ubytku en face, która
pozwala na jego dokładną ocenę i wybór metody leczenia (ryc. 1) [4, 13]. Echokardiografia trójwymiarowa
umożliwia również precyzyjną analizę uzyskanych wyników leczenia interwencyjnego [14].
Możliwość przestrzennego obrazowania struktur
serca ma także istotne znaczenie przy ocenie wewnątrz-
[email protected]
Rycina 1. Rekonstrukcja przestrzenna przegrody
międzyprzedsionkowej z ubytkiem (tryb volume-rendering).
Widok en face, od strony prawego przedsionka
Rycina 2. Rekonstrukcja przestrzenna zastawki aortalnej
(tryb volume-rendering). Widok od strony aorty
(elektroniczna aortotomia). Widoczna wegetacja na płatku
zastawki (strzałka)
sercowych tworów patologicznych, takich jak guzy [15],
skrzepliny [16], wegetacje [17], krwiaki śródścienne [18],
pozwalając na analizę ich rozmiarów, dokładnego umiejscowienia oraz ruchomości (ryc. 2). Trójwymiarowe rekonstrukcje obrazów echokardiografii przezprzełykowej są nieocenionym źródłem informacji ilościowej
o stopniu rozwoju procesów miażdżycowych i funkcji
aorty [19].
Kolejną grupą schorzeń, w diagnozowaniu których
znalazła zastosowanie echokardiografia trójwymiarowa,
są wady zastawkowe serca [3]. Na przykład zastawkę
mitralną można zobaczyć zarówno od strony przedsion-
31
Forum Kardiologów 2002, tom 7, nr 1
uzyskanych przy użyciu trybu paraplane. Na każdym przekroju ręcznie obrysowuje się obszar mięśnia sercowego
wykazującego dysfunkcję. Po zsumowaniu masy obrysowanego miokardium w obrębie wszystkich „plasterków”
otrzymuje się masę mięśnia lewej komory wykazującego zaburzenia kurczliwości [11]. Istnieją również doniesienia wskazujące na możliwość szczegółowej oceny perfuzji mięśnia sercowego na podstawie echokardiografii
trójwymiarowej z użyciem kontrastu [24]. Niektórzy autorzy donoszą też o możliwościach oceny jakościowej
i półilościowej tętnic wieńcowych za pomocą echokardiografii trójwymiarowej [25].
OGRANICZENIA
Rycina 3. Rekonstrukcja przestrzenna zastawki mitralnej
w skurczu (tryb volume-rendering). Widok od strony lewego
przedsionka (elektroniczna atriotomia). Widoczne wypadanie
płatka zastawki (strzałka)
ka („elektroniczna atriotomia”), jak i od strony komory
(„elektroniczna wentrykulotomia”), uwidaczniając w jednej projekcji całą powierzchnię płatków i linię ich styku.
W przypadku wypadania płatka od strony przedsionka
widać uwypuklanie się płatka w trakcie skurczu komór,
zaś od strony komory można zaobserwować wgłębienie
płatka (ryc. 3) [20]. Echokardiografia trójwymiarowa
pozwala również wykonać pomiary planimetryczne ujścia zastawek w optymalnej płaszczyźnie. Dzięki temu
możliwe jest uniknięcie błędu, jaki łatwo popełnić
w echokardiografii dwuwymiarowej — nadszacowania
mierzonych pól powierzchni spowodowanego niewłaściwym wyborem płaszczyzny, w jakiej dokonywany jest
pomiar [21]. Do dostępnych narzędzi diagnostycznych
znajdujących zastosowanie w chorobach zastawkowych
serca należą także techniki kolorowej trójwymiarowej
echokardiografii dopplerowskiej, umożliwiające przestrzenne zobrazowanie przepływów przez zwężone lub
niedomykalne zastawki oraz ocenę jakościową i ilościową
analizowanych przepływów. Wyniki prac wskazują, że
objętości fal zwrotnych wyliczane na podstawie trójwymiarowych rekonstrukcji lepiej korelują z rzeczywistymi
wielkościami niż pola powierzchni fal zwrotnych mierzone z zapisów dwuwymiarowych [22, 23].
Echokardiografię trójwymiarową można wykorzystać
również u osób z chorobą wieńcową. Oprócz wcześniej
scharakteryzowanej dokładnej oceny frakcji wyrzutowej
lewej komory, możliwa jest także szczegółowa analiza
regionalnych zaburzeń kurczliwości w trybie dynamicznego trójwymiarowego odwzorowania dowolnego segmentu mięśnia sercowego (volume-rendering). Aby ocenić ilościowo zaburzenia kurczliwości, analizuje się serię
dynamicznych przekrojów lewej komory w osi krótkiej,
32
Choć początki echokardiografii trójwymiarowej sięgają lat 70. XX wieku, a w obecnej, dojrzałej do zastosowań klinicznych postaci — lat 90., jest to wciąż metoda,
którą stosuje się jedynie w wyspecjalizowanych centrach
kardiologicznych. Niewątpliwie przeszkodą w jej powszechniejszym wykorzystaniu jest dodatkowy koszt
aparatury oraz czasochłonna rekonstrukcja i analiza danych w trybie off-line. Należy jednak podkreślić, że czas
tych etapów skrócił się kilkakrotnie (do 5–10 min). Niezbędne do wykonania badania i analizy jego wyników jest
również duże doświadczenie operatora. Czynniki te
warunkują charakter echokardiografii trójwymiarowej
jako wysokospecjalistycznej procedury diagnostycznej
używanej w przypadku potrzeby rozwiązania problemów diagnostycznych, szczególnie gdy niezbędna jest
dokładna rekonstrukcja przestrzennej struktury serca
oraz jej precyzyjna ocena ilościowa.
Do wykonania trójwymiarowego badania echokardiograficznego konieczne jest znalezienie okna akustycznego zapewniającego odpowiednią jakość rejestrowanych obrazów, gdyż w znacznym stopniu determinuje
ona możliwość precyzyjnej rekonstrukcji struktury przestrzennej serca (ocenia się, iż rekonstrukcja o bardzo
dobrej lub zadowalającej jakości możliwa jest w ponad
90% przypadków [26]). Po obróbce danych w trybie off-line mogą się pojawić artefakty związane z włączeniem
do rekonstrukcji obrazów z różnych cykli serca oraz wynikające z ruchu pacjenta lub przetwornika. Z tego powodu podczas rejestracji zarówno pacjent, jak i przetwornik muszą pozostawać nieruchome.
Badanie metodą real-time jest pozbawione wielu
tych ograniczeń. Pozwala ono również na zastosowanie echokardiografii trójwymiarowej w sytuacjach, gdy
funkcja mięśnia sercowego oraz procesy w nim zachodzące ulegają szybkim zmianom, na przykład podczas
badania stress-echo. Alternatywą jest tu także ultraszybka technika rejestracji kontrolowanej wykorzystująca
przetwornik wirujący z dużą prędkością podczas rejestracji [27].
[email protected]
Echokardiografia trójwymiarowa — nowoczesna metoda oceny morfologii i funkcji serca
PERSPEKTYWY
Postęp technologiczny, a w szczególności wzrastająca
szybkość obróbki danych przez komputery oraz wciąż
udoskonalane algorytmy, stwarzają nadzieję na znaczne zmniejszenie czasu niezbędnego do rekonstrukcji
i analizy danych uzyskanych w echokardiograficznym badaniu trójwymiarowym. Również sposób prezentacji
uzyskanej przestrzennej rekonstrukcji może ulec zmianie
wraz z rozwojem technik holograficznych [28] oraz stereolitograficznych (metody odtwarzania z polimeru fizycznych kopii obiektów istniejących w postaci trójwymiarowego zbioru danych) [29].
PODSUMOWANIE
Echokardiografia trójwymiarowa jest nowoczesną,
nieobciążającą dla pacjenta techniką diagnostyczną,
pozwalającą na powtarzalną i dokładną ocenę morfologii i funkcji serca. Jest ona metodą ultradźwiękową
zapewniającą najlepszą powtarzalność pomiarów objętości struktur serca, co czyni ją szczególnie użyteczną
dla zastosowań naukowych. Technika ta znajduje coraz
większe zastosowanie, a dokonujący się na naszych
oczach ogromny postęp sprzyja jej ciągłemu udoskonalaniu.
Trójwymiarowa echokardiografia pozwala na nieinwazyjną, dokładną i powtarzalną ocenę struktury
przestrzennej i funkcji serca. W artykule tym przedstawione zostały stosowane metody akwizycji, obróbki oraz prezentacji danych. Omówiono również
zastosowanie kliniczne, ograniczenia oraz możliwe
kierunki rozwoju tej nowoczesnej metody obrazowania.
Słowa kluczowe: echokardiografia trójwymiarowa,
diagnostyka, funkcja lewej komory, wada
zastawkowa serca, wada wrodzona serca, choroba
niedokrwienna serca
PIŚMIENNICTWO
1. Roelandt J.R.T.C., Yao J., Kasprzak J.D. Three-dimensional
echocardiography. Curr. Opin. Cardiol. 1998; 13: 386.
2. Shiota T., McCarthy P.M., White Rd. i wsp. Initial clinical
experience of real-time three-dimensional echocardiography in patients with ischemic and idiopathic dilated cardiomyopathy. Am. J. Cardiol. 1999; 84: 1068.
3. De Castro S., Yao J., Pandian N.G. Three-dimensional echocardiography: clinical relevance and application. Am. J.
Cardiol. 1998; 81 (12A): 96G.
4. Sanders S.P., Li J. Three-dimensioanl echocardiography in
congenital heart disease. Curr. Opin. Cardiol. 1999; 14: 53.
5. Belohlavek M., Tanabe K., Jakrapanichakul D., Breen J.F.,
Seward J.B. Rapid three-dimensional echocardiography.
Clinically feasible alternative for precise and accurate measurement. Circulation 2001; 103: 2882.
[email protected]
6. Roelandt J., Salustri A., Mumm B., Vletter W. Precordial
three-dimensional echocardiography with a rotational imaging probe: methods and initial clinical experience. Echocardiography 1995; 12: 243.
7. Salustri A., Kofflard M.J.M., Roelandt J.R.T.C. i wsp. Assessment of left ventricular outflow in hypertrophic cardiomyopathy using anyplane and paraplane analysis of
three-dimensional echoacardiography. Am. J. Cardiol.
1996; 78: 462.
8. Nosir Y.F.M., Stoker J., Kasprzak J.D. i wsp. Paraplane analysis from precordial three-dimensional echocardiographic
data sets for rapid and accurate quantification of left ventricular volume and function: A comparison with magnetic resonance imaging. Am. Heart J. 1999; 137: 134.
9. Vogel M., Gutberlet M., Dittrich S., Hosten N., Lange P.E.
Comparison of transthoracic three-dimensional echocardiography with magnetic resonance imaging in the assessment of right ventricular volume and mass. Heart 1997;
78: 127.
10. Poutanen T., Ikonen A., Vainio P., Jokinen E., Tikanoja T. Left
atrial volume assessed by transthoracic three dimensional
echocardiography and magnetic resonance imaging: dynamic
changes during the heart cycle in children. Heart 2000; 83: 537.
11. De Castro S., Yao J., Magni G. i wsp. Three-dimensional echocardiographic assessment of the extension of dysfunctional mass in patients with coronary artery disease. Am. J.
Cardiol. 1998; 81 (12A): 103G.
12. Salustri A., Apitaels S., McGhie J., Vletter W., Roelandt
J.R.T.C. Transthoracic three-dimensional echocardiography
in adult patients with congenital heart disease. J. Am. Coll.
Cardiol. 1995; 26: 759.
13. Maeno Y.V., Benson L.N., McLaughlin P.R., Boutin C. Dynamic morphology of the secundum atrial septal defect evaluated by three dimensional transoesophageal echocardiography. Heart 2000; 83: 673.
14. Acar P., Bonhoeffer P., Sidi D., Kachaner J. Assessment of the
geometric profile of the Amplatzer and Cardioseal septal
occluders by three dimensional echocardiography.
Heart 2001; 85: 451.
15. Borges A.C., Witt Ch., Bartel T. i wsp. Preoperative two- and
three-dimensional transesophageal echocardographic assessment of heart tumours. Ann. Thorac. Surg. 1996; 61: 1163.
16. Lagenhove V.G., Vermeersch P, Serruys P.W. Thrombus overlying the main stem crista: a three dimensional reconstruction. Heart 2001; 85: 178.
17. Kasprzak J.D, Salustri A., Roelandt J.R.T.C., Ten Cate F.J. Comprehensive analysis of aortic valve vegetation with anyplane, paraplane and three-dimensional echocardiography.
Eur. Heart J. 1996; 17: 317.
18. Drożdż J., Kasprzak J.D., Krzemińska-Pakuła M. Spontaneous
healing of the intramyocardial dissection — a forty months
follow-up. J. Am. Soc. Echocardiogr. 2002 (w druku).
19. Drożdż J., Zwierzak M., Kasprzak J.D, Plewka M., Ciesielczyk
M., Rafalska K., Krzemińska-Pakuła M. Quantitative evaluation of aortic atherosclerosis by dynamic three-dimensional echocardiography. Kardiol. Pol. 1999; 50: 130–138.
20. Sutaria N., Northridge D., Masani N., Pandian N. Three dimensional echocardiography for the assessment of mitral
valve disease. Heart 2000; 84 (supl. II): 7.
21. Kasprzak J.D., Nosir Y.F.M., Dall’Agata A. i wsp. Quantification of the aortic valve area in three-dimensional echocardiographic datasets: analysis of orifice overestimation resulting from suboptimal cutplane selection. Am. Heart J.
1998; 135: 995.
22. De Simone R., Glombitza G., Vahl C.F., Meinzer H.P., Hagl S.
Three-dimensional color Doppler reconstruction of intracardiac blood flow in patients with different heart valve diseases. Am. J. Cardiol. 2000; 86: 1343.
33
Forum Kardiologów 2002, tom 7, nr 1
23. De Simone R., Glombitza G., Vahl C.F., Meinzer H.P., Hagl S.
Three-dimensional Doppler. Techniques and clinical applications. Eur. Heart J. 1999; 20: 619.
24. Aiazian A.A., Ataoullakhanova D., Vletter W. i wsp. Threedimensional myocardial perfusion maps by contrast echocardiography. Echocardiography 1997; 14: 349.
25. Yao J., Taams M.A., Kasprzak J.D. i wsp. Usefulness of threedimensional transesophageal echocardiographic imaging
for evaluating narrowing in the coronary arteries. Am. J.
Cardiol. 1999; 84: 41.
26. Kasprzak J.D., Nosir Y.F.M., Roelandt J.R.T.C. Trójwymiarowa
rekonstrukcja obrazów echokardiograficznych: potencjał kliniczny i doświadczenia wstępne. Kardiol. Pol. 1997; 46: 515.
34
27. Djoa K.K, Jong de N., Egmond van F.C, Kasprzak J.D., Vletter W.B.,
Lancee C.T., Steen der van A.F., Bom N., Roelandt J.R. A fast
rotating scanning unit for real-time three-dimensional echo
data acquisition. Ultrasound. Med. Biol. 2000; 26: 863–869.
28. Vannan M.A., Pandian N.G., Dalton M.N. i wsp. Volumetric
holography of cardiac defects in humans: Initial clinical
exerience using tomographic echocardiographic data.
Echocardiography 1998; 15: 233.
29. Gilon D., Cape E.G., Handschumacher M.D. i wsp. Insights
from three-dimensional echocardiographic laser stereolitography. Effect of leaflet funnel geometry on the coefficient of orifice contraction, pressure loss and the Gorlin
formula in mitral stenosis. Circulation 1996; 94: 452.
[email protected]