Wpływ spalania biomasy i narażeń zawodowych na czynność płuc

PRACA ORYGINALNA
Filip Mejza1, Paweł Nastałek 1, Wojciech Skucha 2, Rafał Harat 3, Ewa Niżankowska-Mogilnicka 1
1
Klinika Pulmonologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Kierownik: prof. dr hab. n. med. E. Niżankowska-Mogilnicka
2
Oddział Pulmonologii Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Proszowicach
Ordynator: dr n. med. W. Skucha
3
Oddział Pulmonologii Szpitala Powiatowego w Chrzanowie
Ordynator: dr n. med. R. Harat
Wpływ spalania biomasy i narażeń zawodowych na czynność płuc
w losowej próbie populacyjnej mieszkańców Małopolski
Effects of biomass combustion and occupational exposures on lung function in
random population sample of Malopolska inhabitants
Badanie było częściowo finansowane poprzez bezwarunkowe granty badawcze następujących firm i instytucji: GlaxoSmithKline Pharmaceuticals, Polpharma, Ivax Pharma Poland, AstraZeneca Pharma Poland, ZF ALTANA Pharma, Pliva Kraków,
Adamed, Novartis Poland, Linde Gaz Polska, Lek Polska, Tarchomińskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa, Starostwo Proszowice, Skanska, Zasada, Agencja Mienia Wojskowego w Krakowie, Telekomunikacja Polska, Biernacki, Biogran, Amplus Bucki, Skrzydlewski, Sotwin, Agroplon. Międzynarodowe centrum operacyjne badania BOLD jest częściowo finansowane poprzez granty edukacyjne następujących form i instytucji: ALTANA, Aventis, AstraZeneca, Boehringer-Ingelheim, Chiesi, GlaxoSmithKline, Merck, Novartis, Pfizer, Schering-Plough, Sepracor oraz University of Kentucky. Instytucje finansujące nie
miały żadnego wpływu na planowanie i prowadzenie badania oraz treść publikacji.
Abstract
Introduction: Risk factors other than tobacco smoking contribute to about 20% of chronic obstructive pulmonary disease
cases. Exposure to these risk factors and their influence on lung function has not been adequately studied in the population
of Malopolska.
Material and methods: In random population sample of adults at least forty years old, residents of 2 districts of Malopolska,
data on exposure to known and probable respiratory risk factors were collected using questionnaire. All subjects without
contraindications performed pre- and post-bronchodilatator spirometry.
Results: We analyzed data from 618 subjects; 94,8% subjects lived for longer than 6 months in a dwelling where stove using
coal or wood has been used for cooking and/or heating. At the time of study as many as 32.5% subjects were still using coal
or wood for cooking or heating. Coal or wood were used as fuel on average for more than 30 years; 67% of subjects have
ever worked in professions carrying a risk of exposure to potential respiratory risk factors. We have identified an independent relationship of farming with lower FEV1/FVC values as well as increased chronic obstructive pulmonary disease risk.
Conclusions: Significant proportion of Malopolska inhabitants has been exposed to risks associated with cooking or heating
with coal or wood. In the studied population farming was related to increased risk of chronic obstructive respiratory disease.
Key words: COPD, occupational risk factors, combustion of coal and wood
Pneumonol. Alergol. Pol. 2012; 80, 6: 509–515
Streszczenie
Wstęp: W około 20% przypadków przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w patogenezie choroby biorą udział czynniki ryzyka inne
niż palenie tytoniu. Narażenie na te czynniki i ich wpływ na czynność płuc w populacji Małopolski nie zostało dokładnie zbadane.
Materiał i metody: W losowo dobranej próbie populacyjnej z 2 powiatów Małopolski, w wieku co najmniej 40 lat, zebrano
za pomocą kwestionariusza szczegółowe dane dotyczące narażeń na znane i przypuszczalne czynniki ryzyka chorób układu
oddechowego oraz wykonano spirometrię przed i po podaniu leku rozkurczającego oskrzela.
Adres do korespondencji: dr n. med. Filip Mejza, Klinika Pulmonologii CMUJ, ul. Skawińska 8, 31–066 Kraków, tel./faks: (12) 430 52 66, e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 24.11.2011 r.
Copyright © 2012 Via Medica
ISSN 0867–7077
www.pneumonologia.viamedica.pl
509
Pneumonologia i Alergologia Polska 2012, tom 80, nr 6, strony 509–515
Wyniki: Analizą objęto dane od 618 badanych; 94,8% badanych dłużej niż 6 miesięcy w życiu mieszkało w domu, w którym
używano węgla do gotowania lub ogrzewania. W czasie badania aż 32,5% badanych wciąż stosowało węgiel lub drewno do
gotowania i/lub ogrzewania. Średni czas używania węgla i drewna jako źródła opału przekraczał 30 lat; 67% badanych
wykonywało w życiu zawód wiążący się z narażeniem na czynniki potencjalnie wpływające szkodliwie na układ oddechowy.
Stwierdzono niezależny od innych czynników ryzyka wpływ pracy na roli na mniejszą wartość FEV1/FVC oraz większe ryzyko
przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Wnioski: Znaczący odsetek mieszkańców Małopolski był narażony na spalanie węgla i drewna oraz narażenia zawodowe.
W badanej populacji praca na roli wiązała się z większym ryzykiem przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Słowa kluczowe: POChP, zawodowe czynniki ryzyka, spalanie węgla i drewna
Pneumonol. Alergol. Pol. 2012; 80, 6: 509–515
Wstęp
W Polsce, podobnie jak w większości krajów
europejskich, przewlekła obturacyjna choroba płuc
(POChP) jest poważnym problemem zdrowotnym
w populacji osób powyżej 40. roku życia [1]. Dotychczasowe badania, przeprowadzone w populacji miejskiej [2, 3] oraz populacji ogólnej [4] w różnych regionach Polski, pozwalają oszacować częstość klinicznie istotnej POChP na około 10% osób
po 40. roku życia. Biorąc pod uwagę dane demograficzne [5], liczbę chorych na POChP w stadium
umiarkowanym lub cięższym w Polsce można
oszacować na około 1,8 mln. W krajach europejskich, w tym w Polsce, najczęstszym czynnikiem
ryzyka POChP jest palenie tytoniu [6, 7]. Odsetek
osób aktualnie palących tytoń w populacji polskiej
wciąż wynosi około 30%, jednak odsetek palących
w przeszłości jest znacznie większy [4, 8]. Dym
tytoniowy nie jest jednak jedyną przyczyną
POChP, bowiem co najmniej 20% chorych na
POChP nigdy nie paliło tytoniu [4, 9, 10].
Inne czynniki ryzyka POChP to te wpływające na maksymalną osiągniętą przez osobnika czynność płuc (czynniki genetyczne, choroby układu
oddechowego w dzieciństwie, czynniki socjoekonomiczne), niedobór a1-antytrypsyny oraz inne niż
palenie tytoniu środowiskowe czynniki ryzyka
[11]. Wśród czynników ryzyka działających w czasie życia osobniczego wymienia się narażenie na
spalanie biomasy, narażenia zawodowe na substancje szkodliwe i zanieczyszczenia powietrza [7, 9, 10].
Narażenie na spalanie biomasy ma znaczny wpływ
na ryzyko POChP w krajach, gdzie źródłem opału
jest nawóz używany w otwartych paleniskach [10].
W Polsce narażenie to nie występuje, jednak znaczna część populacji, szczególnie osób w wieku podeszłym używała pieców węglowych i opalanych
drewnem. Częstość tego narażenia i jego wpływ na
zdrowie nie zostały dotychczas w Polsce dokładnie
ocenione w badaniach populacyjnych.
Zawodowe narażenia na opary i dymy mogą
mieć istotny wpływ na czynność płuc [10, 11].
510
Narażenie to jest zmienne w zależności od regionu Polski, jednak istotny odsetek populacji (obecnie około 30%) pracuje w przemyśle, będąc potencjalnie narażony na szkodliwe działanie dymów
i oparów. Należy pamiętać, że na czynność płuc
u osób wpływają narażenia często sprzed kilkudziesięciu lat, gdy normy oraz standardy w pracy
w przemyśle były znacząco niższe niż obecnie.
Ponieważ dane dotyczące narażenia na spalanie węgla i drewna oraz czynniki zawodowe są dla
populacji polskiej ograniczone, postanowiono
przedstawić analizy narażenia na potwierdzone
i potencjalne czynniki ryzyka POChP w populacji
Małopolski, pochodzące z badania Burden of Obstructive Lung Disease (BOLD) [12–14].
Celem pracy były: 1) oszacowanie częstości
stosowania węgla i drewna do gotowania w gospodarstwach domowych, 2) oszacowanie częstości
narażenia na wykonywanie zawodów potencjalnie
wpływających na czynność płuc, 3) analiza wpływu wymienionych czynników potencjalnie szkodliwych na czynność płuc w badanej populacji.
Materiał i metody
Szczegółowe dane dotyczące metodyki badania BOLD opublikowano już wcześniej [4, 12, 13].
Na podstawie aktualnych danych demograficznych
(spis ludności) losowo wybrano próbę populacyjną
osób w wieku > 40 lat, mieszkańców powiatu proszowickiego i chrzanowskiego w województwie
małopolskim. Próba była stratyfikowana względem
wieku i płci. Wśród osób, które wyraziły zgodę na
udział w badaniu, przeszkoleni ankieterzy zebrali
dokładne kwestionariusze dotyczące objawów ze
strony układu oddechowego, narażenia na czynniki szkodliwe, w tym spalanie biomasy oraz narażenia zawodowe oraz mieli wykonaną spirometrię za pomocą spirometru przenośnego (EasyOneTM; ndd Medical Technologies, Chelmsford,
Stany Zjednoczone i Zurich, Szwajcaria) przed
i po podaniu leku rozkurczającego oskrzela (200 µg
salbutamolu w inhalacji).
www.pneumonologia.viamedica.pl
Filip Mejza i wsp., Wpływ spalania biomasy i narażeń zawodowych na czynność płuc
Wartości procentowe porównywano między
grupami za pomocą testu c2, w przypadku małej liczebności grup stosując poprawkę Yatesa. Dane
liczbowe porównywano testem t-Studenta dla
zmiennych niezależnych oraz testem U MannaWhitneya. Związek narażenia na potencjalne czynniki ryzyka POChP z czynnością płuc oceniano za
pomocą analizy wieloczynnikowej, z użyciem
modeli uwzględniających dodatkowo płeć, wiek
i narażenie na dym tytoniowy (czynne i bierne palenie). Analizy wykonano za pomocą programu
Statistica 9.0 (StatSoft, Inc. 2009, STATISTICA
version 9.0, www.statsoft.com).
Wyniki
Analizą objęto 618 osób, zaś analizy obejmujące wyniki spirometrii są oparte na wynikach 526
(85,1%) badanych, u których jakość spirometrii
była wystarczająca.
Dłużej niż przez 6 miesięcy mieszkało
w domu, w którym do ogrzewania i/lub gotowania
używano głównie węgla lub drewna 94,8% badanych (tab. 1). Węgla jako głównego źródła opału
używało dłużej niż 6 miesięcy 93,7%, a drewna —
75,4% badanych. Do ogrzewania i gotowania używano wyłącznie pieców z odprowadzeniem spalin
na zewnątrz domu (piece z paleniskiem zamkniętym). Średni czas trwania narażenia na gotowanie
za pomocą węgla wynosił 32,4 roku (SD [standard
deviation] ± 18,0), a drewna 35,4 roku ( ± 19,1).
Średnio czas spędzany w kuchni wynosił 2,2 ± 2,3
godziny dziennie i był znacznie dłuższy u kobiet
niż u mężczyzn (odpowiednio 2,9 ± 2,5 i 1,5 ± 1,9
godziny; p < 0,001). Podobną różnicę pomiędzy
płciami stwierdzono również u osób używających
drewna do gotowania (3,7 ± 3,1 v. 1,5 ± 1,8 godziny; p < 0,001). Osoby, które podczas badania
nadal używały pieca węglowego do gotowania,
były istotnie statystycznie starsze (60,5 ± 12,8 v.
55,5 ± 11,5 roku; p < 0,001) i gorzej wykształcone (8,3 ± 2,8 v. 10,9 ± 3,4 roku edukacji; p <
0,001). Podobne różnice obserwowano wśród osób,
które do gotowania używały drewna jako źródła
opału.
Średni czas używania węgla jako głównego
źródła ogrzewania domu wynosił 36,0 ± 18,9 roku,
a drewna 32,6 ± 21,9 roku. Osoby, które podczas
badania nadal używały węgla do ogrzewania, były
nieznamiennie starsze i znamiennie gorzej wykształcone: 9,6 ± 3,2 v. 11,1 ± 3,6 roku edukacji;
p < 0,0001. Podobna, ale niezamienna statystycznie tendencja była widoczna w przypadku edukacji osób, które obecnie stosowały drewno do ogrzewania.
Sześćdziesiąt siedem procent badanych było
narażonych kiedykolwiek w życiu na narażenia
zawodowe (tab. 2, 3).
Trzydzieści jeden procent badanych dłużej niż
przez 3 miesiące w życiu pracowało w rolnictwie.
Średni czas pracy na roli wynosił 31,8 roku (± 16,2)
i był podobny w przypadku mężczyzn i kobiet.
Z wymienionych w tabelach 1 i 2 narażeń ze
zmniejszoną wartością FEV1/FVC (forced expiratory volume in 1 second/forced vital capcity) wiązało
się używanie do gotowania pieca opalanego węglem oraz praca na roli (tab. 4)
Analiza wieloczynnikowa nie potwierdziła
niezależnego od innych czynników ryzyka wpływu palenia węglem na FEV1/FVC. Związek na pograniczu istotności statystycznej (p = 0,047)
stwierdzono jedynie w modelu uwzględniającym
wpływ wieku, płci i narażenia na palenie węglem
traktowanego jako zmienna ciągła (iloczyn lat narażenia i średniego narażenia dziennego). W modelu traktującym narażenie na spalenie węgla jako
zmienną kategoryczną oraz w modelach uwzględniających dodatkowo wpływ palenia tytoniu (jako
zmienną ciągłą albo kategoryczną) nie stwierdzono istotnego statystycznie związku.
Tabela 1. Odsetek badanych potencjalnie narażonych na wpływ spalania węgla i drewna
Table 1. Proportion of subjects potentially exposed to coal and wood combustion
Narażenie/exposure
Odsetek narażonych % (n)/proportion of exposed subjects % (n)
Kiedykolwiek/ever*
Aktualnie/current**
Używanie węgla do gotowania/cooking with coal
89,0 (550)
20,1 (124)
Używanie węgla do ogrzewania domu/heating with coal
88,7 (548)
47,6 (294)
Używanie drewna do gotowania/cooking with wood
20,9 (129)
5,2 (32)
Używanie drewna do ogrzewania w domu/heating with wood
15,0 (93)
7,5 (46)
*
dłużej niż 6 miesięcy/longer than 6 months
w momencie zbierania danych/at the time of questionnaire application
**
www.pneumonologia.viamedica.pl
511
Pneumonologia i Alergologia Polska 2012, tom 80, nr 6, strony 509–515
Tabela 2. Odsetek badanych podających narażenie na zawodowe czynniki szkodliwe i pracę w zawodach potencjalnie
wpływających na czynność płuc
Table 2. Proportion of subjects reporting expose to occupational risk factors and occupation potentially influencing the
lung function
Narażenie/Exposure
Odsetek narażonych % (n)/proportion of exposed subjects % (n)
Praca w narażeniu na pył/dusty job
Praca w kamieniołomie/hard-rock mining
Łącznie/wotal
(n = 618)
Kobiety/women
(n = 308)
Mężczyźni/men
(n = 310)
49,8 (308)
26,6 (82)
70,3 (226)
p
< 0,001
5,2 (32)
1,6 (5)
8,7 (27)
0,0001*
19,4 (120)
2,6 (8)
36,1 (112)
< 0,001*
Piaskowanie/sandblasting
1,3 (8)
0,64 (2)
1,9 (6)
0,290*
Narażenie zawodowe na azbest/working with asbestos
2,4 (15)
1,3 (4)
3,5 (11)
0,120*
Narażenie zawodowe na substancje chemiczne
Chemical or plastics manufacturing
7,0 (43)
7,8 (24)
6,1 (19)
0,416
Praca w młynie lub przy mieleniu zboża
Flour, feed or grain milling
3,4 (21)
2,3 (7)
4,5 (14)
0,188*
Praca w hutnictwie/steel milling
3,9 (24)
0,64 (2)
7,1 (22)
0,0001*
Spawanie/welding
7,7 (48)
0,64 (2)
14,8 (46)
< 0,001*
Praca w straży pożarnej/fire fighting
3,2 (20)
0,32 (1)
6,1 (19)
0,001*
31,1 (192)
30,2 (93)
31,9 (99)
0,640
Praca w kopalni węgla/coal mining
Praca na roli/farming
p dla różnicy między płciami, test c2, w przypadkach oznaczonych gwiazdką* z poprawką Yatesa/p for difference between sexes, c2 test, with Yates’ correction when marked with asterisk*
Tabela 3. Czas trwania narażenia na zawodowe czynniki potencjalnie szkodliwe
Table 3. Time of exposure to potentially harmful occupational factors
Narażenie/exposure
Czas trwania narażenia (lata)/exposure time (years)
Średnia
Mean
Praca w narażeniu na pył/dusty job†
20,5
Praca w kamieniołomie/hard-rock mining
Praca w kopalni węgla/coal mining
Odchylenie
Minimum
standardowe
Minimum
Standard deviation
Maksimum
Maximum
12,9
1,0
55,0
13,9
8,9
1,0
30,0
18,3
11,2
1,0
45,0
Piaskowanie/sandblasting
8,4
6,0
2,0
20,0
Narażenie zawodowe na azbest/working with asbestos
10,0
8,1
1,0
28,0
Narażenie zawodowe na substancje chemiczne
Chemical or plastics manufacturing
18,0
10,8
1,0
38,0
Praca w młynie lub przy mieleniu zboża/flour, feed or grain milling
13,9
14,2
1,0
52,0
Praca w hutnictwie/steel milling
12,9
9,7
2,0
31,0
Spawanie/welding
14,3
10,5
1,0
52,0
Praca w straży pożarnej/fire fighting
18,0
10,6
2,0
40,0
Praca na roli/farming
31,8
16,3
1,0
60,0
†niezależnie
od rodzaju narażenia/regardless from exposure type
W analizie wieloczynnikowej w modelu
uwzględniającym płeć, wiek, palenie tytoniu oraz
narażenie na pracę na roli jako zmienną ciągłą (lata
narażenia) stwierdzono niezależny związek pracy
na roli z FEV1/FVC (p < 0,0001); istotny statystycznie związek stwierdzono również w modelu
512
uwzględniającym narażenie na pracę na roli jako
zmienną kategoryczną (p = 0,002). Uwzględnienie
w analizie biernego narażenia na dym tytoniowy
nie zmieniło istotnie jej wyników. Długość czasu
pracy w rolnictwie korelowała z wartością FEV1/
/FVC (r = –0,37, p < 0,0001) (ryc. 1). Wpływ pracy
www.pneumonologia.viamedica.pl
Filip Mejza i wsp., Wpływ spalania biomasy i narażeń zawodowych na czynność płuc
Tabela 4. Wpływ narażenia na wybrane czynniki szkodliwe na czynność płuc
Table 4. Influence of exposure to chosen risk factors on lung functions
Używanie węgla do gotowania/cooking with coal
Tak/yes
Nie/no
p
FEV1/FVC (± SD)
74,6 (9,3)
79,1 (6,7)
0,0004
FEV1 (% należne/ % predicted) (± SD)
94,5 (18,3)
98,0 (13,2)
0,16
Praca w rolnictwie/farming
Tak/yes
Nie/no
p
FEV1/FVC (± SD)
72,9 (10,7)
76,1 (8,3)
< 0,0001
FEV1 (% należnej/% predicted) (± SD)
94,0 (19,4)
95,2 (17,4)
0,47
p dla różnicy pomiędzy grupami, test U Manna-Whitneya/p for difference between the groups, Mann-Whitney’s U test; objaśnienia skrótów w tekście
Rycina 1. Zależność FEV1/FVC od długości czasu pracy w rolnictwie
Figure 1. Relationship of FEV1/FVC to the length of work on farm
na roli na FEV1/FVC był podobny u obu płci oraz
widoczny zarówno w grupie osób palących, jak
i niepalących. Przewlekłą obturacyjną chorobę płuc
(FEV1/FVC < 0,7) stwierdzono u 26,6% (48 osób)
badanych pracujących na roli i 18,7% (68) osób
niepracujących nigdy w rolnictwie (p = 0,005).
Przewlekłą obturacyjną chorobę płuc w stadium II
lub cięższym (wg klasyfikacji spirometrycznej
GOLD [Global Initiative For Chronic Obstructive
Lung Disease]; FEV1/FVC < 0,7 i FEV1 < 80% wartości należnej) stwierdzono u 13,6% (22) pracują-
cych na roli i 9,4% (34) osób nigdy niepracujących
w rolnictwie (p = 0,145).
Omówienie
Większość badanej populacji, pochodzącej
z 2 powiatów województwa małopolskiego, była
w życiu narażona na spalanie w domu węgla i drewna, używanego do ogrzewania i gotowania. U większości osób narażenie to było długotrwałe — średnio ponad 30 lat. Konstrukcja pytań w kwestio-
www.pneumonologia.viamedica.pl
513
Pneumonologia i Alergologia Polska 2012, tom 80, nr 6, strony 509–515
nariuszu („Czy w Pana/i domu przez ponad 6 miesięcy w Pana/i życiu stosowano jako najważniejsze
urządzenie do gotowania/ogrzewania piec opalany
drewnem/węglem?”) uniemożliwiła stwierdzenie
różnic w odsetku narażonych pomiędzy płciami, ale
jak można było przewidzieć czas narażenia na gotowanie za pomocą pieca węglowego/opalanego
drewnem był znacznie dłuższy u kobiet.
Narażenie na spalenie węgla i drewna było
znacznie większe w przeszłości, ale godne uwagi
jest, że i dziś piece opalane węglem są stosowane
przez około 1/5 badanych. To ważna obserwacja
z punktu widzenia zdrowia publicznego, ponieważ
stosowanie węgla w gospodarstwach domowych
może się wiązać ze zwiększonym ryzykiem zakażeń układu oddechowego u dzieci i raka płuc
u kobiet [15]. Natomiast większość publikacji dotyczących wpływu spalania węgla, drewna i biomasy na ryzyko POChP dotyczy osób, które stosowały paleniska otwarte. Dane te nie mogą być ekstrapolowane do warunków Polski, gdzie zarówno
obecnie, jak i w przeszłości istotnej dla zdrowia
badanych stosowano jedynie piece zamknięte,
z odprowadzenie spalin na zewnątrz pomieszczeń.
Stwierdzono istotnie statystycznie mniejszą wartość FEV1/FVC u badanych, którzy byli narażeni na
spalanie węgla w domu. Jednak analiza wieloczynnikowa nie wskazuje na obecność niezależnego
związku pomiędzy używaniem węgla do gotowania i czynnością płuc. Ze względu na stosunkowo
małą liczebność grupy kontrolnej (około 90% badanych stosowała węgiel do gotowania) nie można wykluczyć, że analiza większej próby przyniosłaby odmienne wyniki. Ponieważ w wielu przypadkach narażenie miało miejsce wiele lat temu,
analizę może utrudniać błąd związany z nieprecyzyjnym odtworzeniem przez badanych narażeń
z przeszłości (recall bias). Węgla i drewna do ogrzewania i gotowania w momencie badania częściej
używały osoby w podeszłym wieku oraz słabiej
wykształcone. Prezentowane dane dotyczą 2 powiatów województwa małopolskiego i nie można
ich bezpośrednio odnosić do innych regionów Polski. Uzyskane przez nas dane wskazują na potrzebę prowadzenia dalszych badań oceniających
wpływ zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach zamkniętych na zdrowie populacji Polski.
Ponad połowa badanych była narażona na różnorodne czynniki szkodliwe w miejscu pracy. Dane
te ukazują, że badanych regionach Małopolski
istotny odsetek osób obojga płci podaje różnorodne i długotrwale narażenia na czynniki potencjalnie szkodliwe związane z pracą w przemyśle.
Wśród analizowanych czynników zawodowych jedynie praca na roli wiązała się z upośle-
514
dzeniem czynności płuc i większym ryzykiem
POChP. Analiza wieloczynnikowa potwierdziła, że
jest to czynnik ryzyka niezależny od wieku, płci
i czynnego oraz biernego narażenia na dym tytoniowy. Zaobserwowano również związek czasu
pracy w rolnictwie z czynnością płuc. W pracy prezentującej wyniki badania BOLD w Austrii również
stwierdzono, że praca w rolnictwie stanowi czynnik ryzyka POChP, a odsetek chorych z FEV1/FVC
< 0,7 wśród osób pracujących na roli był porównywalnym do odsetka w prezentowanej pracy [16].
Praca w rolnictwie wiąże się z narażeniem na wiele czynników potencjalnie szkodliwych dla układu oddechowego, do których należą między innymi pyły organiczne i nieorganiczne oraz związki
chemiczne używane jako nawozy i pestycydy/fungicydy [17]. Narażenia te są częściowo swoiste dla
warunków pracy w rolnictwie w danym regionie,
dlatego potwierdzenie związku pracy na roli
z POChP w warunkach naszego kraju ma istotne
znaczenie praktyczne.
Poza pracą na roli w badanej próbie nie stwierdzono istotnego wpływu innych narażeń zawodowych na czynność płuc. Z ocenianych w badaniu
narażeń zawodowych między innymi praca w górnictwie jest uznanym czynnikiem ryzyka POChP
[18, 19]. Jedną z możliwych przyczyn niestwierdzenia wpływu tego narażenia na czynność płuc
jest fakt, że dane uzyskane za pomocą zastosowanego kwestionariusza nie różnicują pracy pod ziemią od innego typu zatrudnienia w górnictwie.
Potwierdzeniem tego jest fakt, że pracę w górnictwie podało również prawie 3% badanych kobiet.
Prezentowana praca jest jednym z nielicznych
w Polsce badań populacyjnych, oceniających narażenie na czynniki potencjalnie szkodliwe dla układu oddechowego. Najważniejsze wnioski wypływające z niniejszego badania to stwierdzenie narażenia na spalanie węgla i drewna oraz czynniki zawodowe u znacznego odsetka mieszkańców Małopolski oraz potwierdzenie związku między pracą na
roli a obniżeniem FEV1/FVC w badanej populacji.
Konflikt interesów
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Piśmiennictwo
1.
2.
3.
4.
European Respiratory Society. European Lung White Book:
Huddersfield, European Respiratory Society Journals, Ltd; 2003.
Pływaczewski R., Bednarek M., Jończak L., Zieliński J. Prevalence of COPD in Warsaw population. Pneumonol. Alergol. Pol.
2003; 71: 329–335.
Niepsuj G., Kozielski J., Niepsuj K. i wsp. Chronic obstructive
pulmonary disease in inhabitants of Zabrze. Wiad. Lek. 2002;
55: 354–359.
Nizankowska-Mogilnicka E., Mejza F., Buist S. i wsp. Prevalence of COPD and tobacco smoking in Malopolska region —
www.pneumonologia.viamedica.pl
Filip Mejza i wsp., Wpływ spalania biomasy i narażeń zawodowych na czynność płuc
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
results from the BOLD Study in Poland. Pol. Arch. Med. Wewn.
2007; 117: 402–409.
http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx
(dostęp do strony w dniu 1.11.2011).
Lokke A., Lange P., Scharling H. i wsp. Developing COPD: a 25
year follow up study of the general population. Thorax 2006;
61: 935–939.
Mannino D.M., Buist A.S. Global burden of COPD: risk factors,
prevalence, and future trends. Lancet 2007; 370: 765–773.
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/
sondaz_tyt_15112010.pdf (dostęp do strony w dniu 16.07.2011).
Lamprecht B., McBurnie M.A., Vollmer W.M. i wsp. COPD in
never smokers. Results from the population-based Burden of
Obstructive Lung Disease Study. Chest 2011; 139: 752–763.
Celli B.R., Halbert R.J., Nordyke R.J., Schau B. Airway obstruction in never smokers: results from the Third National Health
and Nutrition Examination Survey. Am. J. Med. 2005; 118:
1364–1372.
http://www.goldcopd.org/uploads/users/files/
GOLDReport_April112011.pdf (dostęp do strony w dniu
16.07.2011).
Buist A.S., Vollmer W.M., Sullivan S.D. i wsp. The Burden of
Obstructive Lung Disease Initiative (BOLD): rationale and design. COPD 2005; 2: 277–278.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Buist A.S., McBurnie M.A., Vollmer W.M. i wsp. BOLD Collaborative Research Group. International variation in the prevalence of COPD (the BOLD Study): a population-based prevalence study. Lancet 2007; 370: 741–750.
Vollmer W.M., Gíslason T., Burney P. i wsp. Comparison of
spirometry criteria for the diagnosis of COPD: results from the
BOLD study. Eur. Respir. J. 2009; 34: 588–597.
Torres-Duque C., Maldonado D., Pérez-Padilla R., Ezzati M.,
Viegi G.; Forum of International Respiratory Studies (FIRS) Task
Force on Health Effects of Biomass Exposure. Biomass fuels
and respiratory diseases: a review of the evidence. Proc. Am.
Thorac. Soc. 2008; 5: 577–590.
Lamprecht B., Schirnhofer L., Kaiser B., Studnicka M., Buist
A.S. Farming and the prevalence of non-reversible airways obstruction: results from a population-based study. Am. J. Ind.
Med. 2007; 50: 421–426.
Eduard W., Pearce N., Douwes J. Chronic Bronchitis, COPD,
and lung function in farmers. The role of biological agents.
CHEST 2009; 136: 716–725.
Santo T.L.H. Emphysema and chronic obstructive pulmonary disease in coal miners. Curr. Opin. Pulm. Med. 2011; 17: 123–125.
Boschetto P., Quintavalle S., Miotto D., Lo Cascio N., Zeni E.,
Mapp C.E. Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) and
occupational exposures. J. Occup. Med. Toxicol. 2006; 1: 11–16.
www.pneumonologia.viamedica.pl
515