T. Iwanek, M. Iwanek, Żołnierze rezerwy w systemie bezpieczeństwa

Transkrypt

ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS
No 3096
SOCJOLOGIA XLV
WROCŁAW 2009
TADEUSZ IWANEK
Wyższa Szkoła Zarządzania ,,Edukacja”, Wrocław
MICHAŁ IWANEK
Wojskowe Biuro Badań Społecznych, Warszawa
ŻOŁNIERZE REZERWY
W SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA
WPROWADZENIE
Restrukturyzacja i modernizacja Sił Zbrojnych RP objęła swoim zasięgiem
również obszar spraw związanych ze służbą wojskową żołnierzy rezerwy. Mobilizacyjne uzupełnienie sił zbrojnych jest możliwe tylko na podstawie czynności administracyjnoprawnych. Zasadniczym aktem prawnym dającym podstawę do kreowania przepisów prawnych, umożliwiających powoływanie żołnierzy rezerwy
do odbycia ćwiczeń, jest Konstytucja RP, która nakłada na każdego obywatela
Polski zadania związane z obowiązkiem obrony ojczyzny.
Tak więc problem mobilizacyjnego uzupełniania sił zbrojnych i ewentualnych zmian w obowiązujących zasadach jest istotny nie tylko dla państwa jako
instytucji, ale również dla każdego dorosłego Polaka. Dlatego też podjęto próbę diagnozy aktualnego postrzegania ćwiczeń żołnierzy rezerwy oraz ich opinii
na temat zmian w funkcjonowaniu służby wojskowej żołnierzy rezerwy.
Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, jak funkcjonuje proces szkolenia
wojskowego w świadomości żołnierzy rezerwy oraz uzyskanie od badanych informacji niezbędnych do prawidłowego przebiegu prac nad koncepcją utworzenia
ochotniczych sił rezerwy.
Istotnym problemem jest także prawdopodobna mobilność żołnierzy rezerwy, wynikająca z zapisów ustawowych i uściśleń zawartych w rozporządzeniach
i decyzjach ministra obrony narodowej.
Diagnozę opinii odbywających ćwiczenia żołnierzy rezerwy na temat wojska i szeroko rozumianych problemów obronności przedstawiono za pomocą
dwóch zagadnień. Pierwsze z nich poświęcono ocenie obowiązującego systemu
druk_soc_XLV.indd 99
2009-03-10 09:23:28
100
TADEUSZ IWANEK, MICHAŁ IWANEK
szkolenia rezerw. Drugie zagadnienie dotyczy osobistego stosunku respondentów
do propozycji powołania ochotniczych sił rezerwy.
SŁUŻBA WOJSKOWA ŻOŁNIERZY REZERWY
Ocena obowiązującego systemu szkolenia rezerwy
Badanie tej problematyki rozpoczęto od oceny systemu szkolenia żołnierzy
rezerwy. Ponad jedna trzecia (39,2%) badanych oceniła go ani pozytywnie, ani
negatywnie. Największa grupa (40,1%) twierdzi, że system ten jest dobry, przeciwnego zdania jest co siódmy (15,3%) żołnierz rezerwy (ryc. 1).
Ryc. 1
Przeprowadzone analizy korelacyjne pokazały, że najczęściej ogólnie obowiązujący system szkolenia rezerwy pozytywnie oceniają żołnierze rezerwy
z wykształceniem średnim i wyższym pracujący w firmie prywatnej.
Uzasadniając swoje odpowiedzi, respondenci, którzy pozytywnie ocenili obowiązujący system szkolenia rezerwy, wskazali na: 1) możliwość dobrego
przygotowania rezerwistów do obrony państwa (7,3%); 2) przejrzysty system
szkolenia (5,4%); 3) inne (4,3%). Negatywnie oceniający system zauważyli, że:
1) jest to fikcja niemająca nic wspólnego ze szkoleniem (11,3%); 2) szkolenie
odbywa się tylko na papierze (5,6%); 3) inne (3,2%).
Na temat propozycji zmian w systemie szkolenia rezerwistów tylko niespełna połowa (42,5%) badanych wyraziła swoje opinie. W ocenach respondentów
najważniejsze zmiany powinny dotyczyć: zwiększenia liczby godzin zajęć praktycznych (14,3%); zwiększenia ilości zajęć strzeleckich (7,4%); najpierw nauki
teorii, a później praktyki – nie odwrotnie, co czasami się zdarza (5,7%); nauki
na nowoczesnym sprzęcie (4,3%).
Respondenci są przekonani, że zaproponowane w ustawie rozwiązania formalnoprawne są korzystne przede wszystkim dla państwa (59,3% wskazań), a także dla sił zbrojnych (58,8% wskazań). Natomiast rozwiązania te są niekorzystne
2009-03-10 09:23:29
101
Żołnierze rezerwy w systemie bezpieczeństwa państwa
przede wszystkim dla badanych (44,7% wskazań) oraz dla wszystkich żołnierzy
rezerwy (47,2% wskazań) – tabela 1.
Tabela 1
Czy Pana(i) zdaniem rozwiązania formalnoprawne dotyczące służby wojskowej rezerwistów są korzystne dla:
Ocena (w %)
korzystne
niekorzystne
trudno
powiedzieć
Państwa
59,3
27,2
13,5
Sił zbrojnych
58,8
28,2
13,0
Jednostek wojskowych
52,1
25,3
22,6
Żołnierzy rezerwy
44,7
47,2
8,1
Pana(i) osobiście
42,2
44,7
13,1
Żołnierze rezerwy pozytywnie ocenili wszystkie rozwiązania dotyczące wyszczególnionych spraw (więcej wskazań pozytywnych niż negatywnych). Ponad
połowa żołnierzy rezerwy pozytywnie oceniła: mianowanie na pierwszy i kolejne
stopnie wojskowe (64,2%); powoływanie na ćwiczenia rezerwy (54,3%); uposażenie za czas odbywania ćwiczeń rezerwy (53,3%) (tab. 2).
Tabela 2
Jak Pan(i) ocenia rozwiązania dotyczące
następujących spraw?
Ocena (w %)
pozytywnie
negatywnie
trudno
powiedzieć
Mianowanie na pierwszy stopień wojskowy
i kolejne wyższe
64,2
17,6
18,2
Powoływanie na ćwiczenia wojskowe żołnierzy rezerwy
54,3
37,2
8,5
Uposażenie za czas odbywania ćwiczeń wojskowych
53,3
37,4
9,3
Czas trwania ćwiczeń rezerwy
46,9
32,6
20,5
Służba w kontyngentach poza granicami kraju
38,6
37,1
24,3
Ponieważ problem czasu trwania ćwiczeń żołnierzy rezerwy budzi wiele kontrowersji i jest często podnoszony w trakcie dyskusji dotyczących problematyki
uzupełnień mobilizacyjnych, poproszono respondentów o wyrażenie swoich opinii
na ten temat. Największa grupa (37,3%) badanych twierdzi, że czas ten jest za długi,
przeciwnego zdania był prawie co piąty badany (18,9%). Znaczna grupa (36,5%)
respondentów uważa, że łączny czas ćwiczeń jest odpowiedni (ryc. 2).
Z ryc. 2 wynika, że najczęściej łączny czas ćwiczeń (wg obowiązujących
przepisów) jako odpowiedni oceniają żołnierze rezerwy w stopniu szeregowego
z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym.
2009-03-10 09:23:29
102
Ryc. 2
W rozbiciu na poszczególne korpusy osobowe wymieniona problematyka
postrzegana jest następująco: po pierwsze – respondenci uznali, że łączny czas
ćwiczeń rezerwy jest odpowiedni dla szeregowych rezerwy; po drugie – w opiniach badanych czas ten jest za długi dla podoficerów i oficerów rezerwy. Szczegółowe wyniki zawiera tabela 3.
Tabela 3. Ocena łącznego (przez cały okres pozostawania żołnierza w rezerwie) czasu ćwiczeń
Ocena (w %)
Korpus osobowy
za długi
odpowiedni
za krótki
trudno
powiedzieć
Szeregowi, którzy odbyli zasadniczą
służbę wojskową (12 miesięcy)
37,2
39,4
16,8
4,6
Szeregowi, którzy nie odbyli zasadniczej służby wojskowej (15 miesięcy)
35,7
38,6
18,3
7,4
Podoficerowie (18 miesięcy)
38,2
35,1
12,7
15,0
Oficerowie (21 miesięcy)
33,6
32,1
16,5
17,8
Oceniono także problem czasu i okresów ćwiczeń rezerwy w rozłożeniu
na wybrane dni tygodnia. W opiniach żołnierzy rezerwy przeważa pogląd, że ćwiczenia powinny się odbywać tylko w dni robocze od poniedziałku do piątku – tak
sądzi ponad połowa (63,8%) badanych. Tylko w soboty i niedziele ćwiczenia powinny być realizowane zdaniem co ósmego (13,7%) respondenta. Z kolei co dziewiąty (11,2%) uważa, że powinny się one odbywać przez cały tydzień – od poniedziałku do soboty (tab. 4).
W odniesieniu do okresów ćwiczeń rezerwy badani uważają, że najlepszym
rozwiązaniem dla nich byłyby ćwiczenia jednodniowe (61,2% wskazań) lub krótkotrwałe – od 2 do 30 dni kalendarzowych (51,6% wskazań). Szczegółowe dane
zawiera tabela 5.
2009-03-10 09:23:29
103
Tabela 4
%
W które Pana(i) zdaniem dni powinny odbywać się
ćwiczenia rezerwy?
tak
nie
Tylko w dni robocze – od poniedziałku do piątku
63,8
36,2
Tylko w soboty i niedziele
13,7
86,3
Przez cały tydzień – od poniedziałku do soboty
11,2
88,8
Tabela 5
Czy obowiązujące okresy ćwiczeń Pana(i)
zdaniem są rozwiązaniem dobrym?
%
trudno
powiedzieć
tak
nie
Jednodniowe (trwające do 24 godz.)
61,2
27,4
11,4
Krótkotrwałe (od 2 do 30 dni kalendarzowych)
51,6
34,2
14,2
Długotrwałe (od 31 do 90 dni kalendarzowych)
19,8
67,2
14,0
Respondentów poproszono o propozycję ewentualnych zmian w obowiązujących okresach przeszkoleń rezerwy. Żołnierze rezerwy zgłosili następujące
rozwiązania: 1) żołnierze rezerwy powinni być powoływani na ćwiczenia raz
na trzy lata (3,2%); 2) muszą być realizowane plany ćwiczeń (nie tylko na papierze) (3,1%); 3) ćwiczenia powinny trwać kilka tygodni (2,8%); 4) ćwiczenia
jednodniowe nie mają sensu (0,8%); 5) inne propozycje w granicach błędu statystycznego.
Przeprowadzona analiza pokazuje dość niespójny obraz postrzegania przez
respondentów faktów. Z jednej strony zdecydowana większość przedstawia swój
pozytywny stosunek do rozwiązań, z drugiej zaś mniejsze grupy całkowicie odwrotnie postrzegają problem i sugerują zupełnie inne rozwiązania.
Kolejne pytanie miało na celu ocenę przygotowania respondentów do odgrywania roli żołnierza rezerwy. W ocenach badanych przygotowanie to jest na poziomie 3,5. Przeprowadzone analizy wskazują, że prawie połowa (42,9%) badanych
oceniła przygotowanie jako dobre, ponad jedna trzecia (37,0%) jako dostateczne,
więcej niż co dziesiąty (12,0%) jako niedostateczne, a tylko co dwunasty (8,0%)
żołnierz rezerwy ocenił swoje przygotowanie jako bardzo dobre (ryc. 3).
Ryc. 3. Samoocena przygotowania badanych do pełnienia służby żołnierza rezerwy (w % i średnia
w zakresie skali szkolnej 2–5)
2009-03-10 09:23:29
104
Z ryc. 3 wynika, że respondenci w większości pozytywnie postrzegają profesjonalizm kadry prowadzącej z nimi zajęcia. Samoocena przygotowania do wypełniania roli żołnierza rezerwy kształtuje się na poziomie oceny dostatecznej
plus.
Osobisty stosunek badanych do szkolenia rezerwy. Diagnozę rozpoczęto
od kwestii dotyczących stosunku badanych do ćwiczeń rezerwy. Ponad połowa
(55,4%) stwierdziła, że jest zadowolona lub bardzo zadowolona z ćwiczeń rezerwy. Przeciwnego zdania był co czwarty (24,7%) respondent, a co piąty (19,9%)
nie potrafił się zdecydować i wybrał odpowiedź „trudno powiedzieć” (ryc. 4).
Przeprowadzone analizy korelacyjne pokazały, że najczęściej zadowoleni
z przebiegu ćwiczeń są żołnierze rezerwy w wieku 31–40 lat w stopniu podoficera
rezerwy z wykształceniem średnim i wyższym.
Ryc. 4
Ponieważ w ćwiczeniach uczestniczyli żołnierze rezerwy będący pracobiorcami oraz pracodawcami, poproszono ich o wyrażenie swojego stosunku do ćwiczeń z pozycji jednych i drugich. Ponad połowa (51,7%) pracodawców miała
negatywny stosunek do ćwiczeń. Jednak jedna trzecia (35,7%) była przeciwnego, pozytywnego zdania. Opinie pracowników były zdecydowanie inne, w tym
przypadku ponad połowa (51,2%) miała pozytywny stosunek, a 34,7% badanych
pracowników negatywny (tab. 6).
Tabela 6
Jaki jest Pana(i) stosunek
do ćwiczeń rezerwy?
Ocena (w %)
pozytywny
negatywny
trudno
powiedzieć
Pracodawcy
35,7
51,7
12,6
Pracownicy
51,2
34,7
14,1
Ponad połowa (55,7% oraz 58,8%) badanych stwierdziła, że fakt powołania
do odbycia ćwiczeń rezerwy utrudnił im realizację osobistych planów i zamie-
2009-03-10 09:23:29
105
rzeń. Przeciwnego zdania było odpowiednio 33,2% i 37,4% żołnierzy rezerwy
(tab. 7).
Tabela 7
Ocena (w %)
Czy powołanie do odbycia ćwiczeń wojskowych żołnierzy
rezerwy utrudniło Panu(i) realizację planów i zamierzeń
osobistych?
tak
nie
trudno
powiedzieć
Pracodawcy
55,7
33,2
11,1
Pracownicy
58,8
37,4
3,8
W opiniach badanych przeważały głosy, że wykonywali zadania zgodnie
z zakresem obowiązków i wymaganiami przełożonych (59,4% wskazań). Co piąty (21,1%) respondent nie przywiązywał większej wagi do wykonywanych obowiązków i wymagań przełożonych, starał się jednak nie ,,podpaść”. Co dziesiąty
(11,2%) twierdzi, że starał się dawać z siebie więcej, niż wynika to z zakresu
obowiązków i wymagań przełożonych (ryc. 5).
Ryc. 5
Poruszony w tym rozdziale problem został także zdiagnozowany z perspektywy praw i obowiązków respondentów.
Prawie połowa (41,8%) respondentów uznała, że zna zapisy ustawy w stopniu
dostatecznym. Co piąty (26,2,2%), że w stopniu dobrym, a co dziesiąty (11,1%)
przyznał się do tego, że zna ustawę w stopniu niedostatecznym. Znaczna grupa
(12,2%) przyznała się do tego, że w ogóle nie zna swoich praw i przywilejów
wynikających z faktu bycia żołnierzem rezerwy (tab. 8).
Przeprowadzone analizy korelacyjne pokazały, iż najczęściej w stopniu niedostatecznym prawa i przywileje dotyczące respondentów znają podoficerowie
i szeregowi rezerwy, pełniący służbę wojskową na stanowiskach specjalistycznych.
2009-03-10 09:23:29
106
Tabela 8
W jakim stopniu zna Pan(i) prawa i przywileje
dotyczące żołnierzy rezerwy,
wynikające z zapisów formalnoprawnych?
Bardzo dobrym
%
3,0
Dobrym
26,2
Dostatecznym
41,8
Niedostatecznym
11,1
Nie znam w ogóle
12,2
Trudno powiedzieć
5,7
Respondentów (tych, którzy stwierdzili, że znają problem) zapytano również
o to, czy zapisy te są korzystne czy też niekorzystne dla każdego z nich. Ponad
jedna trzecia (38,8%) badanych uważa, że zapisy są pod pewnymi względami korzystne, a pod pewnymi niekorzystne. Co ósmy (12,3%) uważa, że są niekorzystne, taka sama grupa przyznała, że nie zna zapisów. Co trzeci (31,1%) żołnierz
rezerwy nie ma zdania na ten temat (tab. 9).
Tabela 9
Jak Pan(i) ocenia zapisy dotyczące praw i obowiązków respondentów?
%
Korzystne
12,3
Pod pewnymi względami korzystne, a pod pewnymi niekorzystne
38,8
Niekorzystne
5,5
Nie znam
12,3
Trudno powiedzieć
31,1
Na temat osobistego postrzegania korzystnych i niekorzystnych zapisów formalnoprawnych dotyczących praw i przywilejów wypowiedziało się tylko 10,9%
badanych, którzy wskazali na to, że zapisy są korzystne, oraz 9,5% żołnierzy rezerwy, którzy stwierdzili, że zapisy są niekorzystne. Świadczyć to może o braku wiedzy na poruszany temat lub o zwykłej niechęci do odpowiedzi na pytania
otwarte (spotykamy się z tym problemem w każdych badaniach). Za najbardziej
korzystne zapisy respondenci uznali, iż: pokazują przejrzystą drogę awansowania
żołnierzy rezerwy (8,4% ogółu badanych); przedstawiają zasady wynagradzania
za udział w ćwiczeniach (6,8%); pozwalają na przygotowanie się do obrony ojczyzny (4,7%); precyzują sposób powoływania na przeszkolenia rezerwy (4,3%).
Za najbardziej niekorzystne zapisy respondenci uznali natomiast to, iż: są niekorzystne pod względem finansowym (7,7% ogółu badanych); pozbawiają jednostki
2009-03-10 09:23:29
107
możliwości wpływu na stawiennictwo rezerwistów (7,5%); pozwalają na różną
interpretację zapisów przez WKU (6,7%); powodują zbyt duże ograniczenia osobiste (4,9%). Respondenci wskazali także na inne korzystne i niekorzystne zapisy,
jednak wskazania te mieszczą się w granicach błędu statystycznego.
Swoimi opiniami na temat pogłębionej diagnozy problemu korzyści z faktu
bycia na przydziale mobilizacyjnym z punktu widzenia pracodawcy i pracownika
podzieliło się tylko około jednej trzeciej badanych (31,6% – w odniesieniu do pracodawców oraz 38,7% w odniesieniu do pracowników). Zdaniem badanych pracodawcy powinni uzyskiwać następujące korzyści: zwrot kosztów zatrudnienia nowego pracownika na czas ćwiczeń rezerwy (5,6%); określony dodatek finansowy
(5,6%); obniżenie kosztów pracy tych, którzy posiadają przydziały mobilizacyjne
(5,3%); inne (9,7%). Zdaniem 5,4% nie powinni otrzymywać żadnych korzyści.
Pracownicy natomiast powinni uzyskiwać: zwrot należności, które uzyskałby rezerwista, będąc w pracy (14,9%); określony dodatek finansowy (8,8%); zwolnienie z części podatku (4,3%); inne (8,0%). Wskazania respondentów na inne korzyści mieszczą się w granicach błędu statystycznego. Zdaniem 2,7% nie powinni
uzyskiwać żadnych korzyści. Szczegółowe wyniki prezentuje tabela 10.
Tabela 10
Jakie korzyści Pana(i) zdaniem powinni uzyskiwać żołnierze rezerwy,
mający przydział mobilizacyjny?
%
Pracodawcy
Zwrot kosztów zatrudnienia nowego pracownika na czas ćwiczeń rezerwy
5,6
Określony dodatek finansowy
5,6
Nie powinni uzyskiwać żadnych korzyści
5,4
Obniżenie kosztów pracy tych, którzy mają przydziały mobilizacyjne
5,3
Inne korzyści
9,7
Pracownicy
Zwrot należności, które uzyskałby rezerwista, będąc w pracy
14,9
8,8
Zwolnienie z części podatku
4,3
Nie powinien uzyskiwać żadnych korzyści
2,7
Inne korzyści
8,0
Problem ewentualnego ekwiwalentu finansowego za dyspozycyjność żołnierzy rezerwy wobec sił zbrojnych respondenci postrzegają następująco: Zdecydowana większość (81,1%) badanych sądzi, że żołnierz rezerwy za swoją dyspozycyjność wobec wojska powinien otrzymywać ekwiwalent finansowy. Przeciwne
zdanie miała bardzo nieliczna (3,9%, w granicach błędu statystycznego) grupa
respondentów (ryc. 6).
2009-03-10 09:23:30
108
Ryc. 6
Ryc. 7
Przeprowadzone analizy korelacyjne pokazały, że wszyscy żołnierze rezerwy, z którymi zrealizowano badania, w zdecydowanej większości twierdzą, iż
powinni otrzymywać ekwiwalent finansowy za swoją dyspozycyjność wobec sił
zbrojnych. Ta wyjątkowa zgodność powinna być uwzględniona podczas prac nad
nowymi rozwiązaniami formalnoprawnymi dotyczącymi żołnierzy rezerwy.
Istotnym problemem jest także rozwój zawodowy żołnierzy rezerwy. Jak
wynika z ryc. 7, zdecydowana większość żołnierzy rezerwy (57,5%) nie widzi
potrzeby podnoszenia swoich kwalifikacji poza wojskiem, aby pełnić służbę wojskową. Co trzeci (35,7%) respondent widzi potrzebę podnoszenia swoich kwalifikacji w celu jak najlepszego wykonywania obowiązków służbowych.
Respondenci, którzy widzą konieczność dokształcania się żołnierzy rezerwy,
sądzą, że szkolenie takie powinno być realizowane w postaci następujących form
i warunków: 1) koszty powinno ponosić wojsko (4,2%); 2) powinno się odbywać
w formie samokształcenia w sposób ustalony przez jednostkę wojskową (3,6%);
3) obowiązujący system jest dobry, należy go tylko dopracować (3,4%); 4) każdy
sam powinien się dokształcać (2,1%). Respondenci wskazywali też na inne formy
2009-03-10 09:23:30
109
i warunki realizacji tego procesu, wskazania te mieszczą się w granicach błędu
statystycznego.
Respondenci widzą także ,,korzyści” i ,,straty” wynikające z faktu bycia na
przydziale mobilizacyjnym. W opiniach żołnierzy rezerwy największymi korzyściami są: podniesienie sprawności fizycznej (8,0% ogółu badanych); nauka współdziałania (5,7%); poznanie nowych ludzi (4,5%); zdobycie nowych doświadczeń
wojskowych (4,3%); poznanie własnych możliwości (3,9%). Respondenci wskazali także na inne korzyści, jednakże ich wartości są na granicy błędu statystycznego.
Natomiast za straty badani uznali: straty finansowe (8,4% ogółu badanych); strata
czasu (7,7%); rozstanie z rodziną (6,5%); problemy w pracy (3,9%). Inne straty,
które wymienili respondenci, mieszczą się w granicach błędu statystycznego.
Przeprowadzona analiza pokazuje, że respondenci w większości wyrażają
swój negatywny stosunek do szkolenia rezerwy. Jedynie niektóre aspekty tej problematyki są postrzegane pozytywnie.
OCHOTNICZE SIŁY REZERWY W OPINIACH BADANYCH
Diagnozę opinii żołnierzy rezerwy odbywających ćwiczenia co do powołania ochotniczych sił rezerwowych przedstawiono na podstawie dwóch zagadnień.
Pierwsze z nich dotyczy osobistego stosunku żołnierzy rezerwy do pomysłu powołania tych sił. Drugim są propozycje praktycznych rozwiązań w funkcjonowaniu nowego sposobu uzupełniania sił zbrojnych w wypadku zagrożenia bezpieczeństwa kraju i obywateli.
Osobisty stosunek do koncepcji powołania ochotniczych sił rezerwowych
Ponieważ postrzeganie procesu przemian wojska przez pryzmat spraw osobistych wydaje się najważniejsze, diagnozę opinii respondentów rozpoczęto
od kwestii dotyczących osobistego stosunku badanych do pomysłu utworzenia
ochotniczych sił rezerwowych (osr). Pierwsze z nich dotyczyło sensu istnienia
takiej struktury. Ponad połowa (68,3%) respondentów uznała, że w Polsce istnieje
potrzeba powołania takich sił. Co piąty (23,5%) był zdania, że nie ma takiej potrzeby. Szczegółowe wyniki zawiera tabela 11.
Tabela 11
Czy Pana(i) zdaniem w Polsce istnieje potrzeba
funkcjonowania ochotniczych sił rezerwowych?
%
Zdecydowanie tak
27,1
Raczej tak
41,2
Raczej nie
17,2
Zdecydowanie nie
6,3
Trudno powiedzieć
8,2
2009-03-10 09:23:30
110
Przeprowadzone analizy korelacyjne pokazały, że najczęściej pozytywnie
o istnieniu ochotniczych sił rezerwowych w Polsce wyrażali się podoficerowie
i szeregowi rezerwy, a także respondenci z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym pracujący w firmach prywatnych, optymistycznie nastawieni
do życia.
Zdecydowana większość (ponad 80%) żołnierzy rezerwy uważa, że ochotnicze siły rezerwy powinny stanowić naturalne źródło uzupełnienia wojska
w wypadku wojny (88,2%), klęsk żywiołowych (84,7%) oraz zagrożenia terrorystycznego (81,3%). Jedynie w przypadku udziału w misjach poza granicami
kraju odsetek odpowiedzi na tak był nieco mniejszy (53,9%). Szczegółowe dane
zawiera tabela 12.
Tabela 12
Czy jest Pan(i) za utworzeniem ochotniczych sił rezerwowych stanowiących uzupełnienie sił zbrojnych w wypadku
zagrożenia bezpieczeństwa kraju?
Wojna
Ocena (w %)
tak
nie
trudno
powiedzieć
88,2
9,6
2,2
Klęski żywiołowe
84,7
13,6
1,7
Zagrożenia terrorystyczne
81,3
16,0
2,7
Udział w misjach poza granicami kraju
53,9
32,2
13,9
Badanych poproszono także o wyrażenie opinii na temat osobistego udziału
w osr. Prawie połowa (47,7%) badanych wyraziła gotowość uczestniczenia w osr.
Jednak co trzeci (38,8%) żołnierz rezerwy (będący dziś na przydziale mobilizacyjnym) wyraził swoją niechęć wobec konieczności uczestniczenia w realizacji
zadań przez te siły (ryc. 8).
Z ryc. 8 wynika, że najczęściej gotowość do zostania żołnierzem ochotniczych sił rezerwowych wyrazili podoficerowie i szeregowi rezerwy, a także respondenci z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym.
Ryc. 8
2009-03-10 09:23:30
111
Propozycje rozwiązań w funkcjonowaniu ochotniczych sił rezerwowych
Sprawne funkcjonowanie osr zależne będzie od rozwiązań formalnoprawnych. Dlatego też ważnym etapem prac nad ich koncepcją jest poznanie opinii
żołnierzy rezerwy na temat rozwiązań, które powinny być uwzględnione w procesie tworzenia tych sił. Co piąty (21,8%) respondent uznał, że najważniejszym
zadaniem osr jest udział w przeciwdziałaniu zagrożeniom i likwidacji klęsk żywiołowych. Co ósmy (12,5%) uznał, że najważniejszym zadaniem powinna być
obrona państwa przed zagrożeniem zewnętrznym. Inne zadania, na które wskazali
respondenci, mieszczą się w granicach błędu statystycznego (tab. 13).
Tabela 13
Jakie Pana(i) zdaniem najważniejsze zadania powinny mieć
ochotnicze siły rezerwy?
%
Udział w przeciwdziałaniu i likwidacji klęsk żywiołowych
21,8
Obrona państwa przed zagrożeniem zewnętrznym
12,5
Udział w zabezpieczeniu imprez masowych
4,1
Inne
8,6
Ochotnicze siły rezerwowe będą wymagały ciągłego doskonalenia. Jedna
trzecia (odpowiednio 38,0% i 31,1%) żołnierzy rezerwy uważa, że powinny to być
szkolenia w centrach lub zgrupowania poligonowe. Respondenci wskazali także
na zgrupowania regionalne (16,4%) oraz sobotnio-niedzielne ćwiczenia w swoich jednostkach. Niewielkie grupy (3,9% i 0,9%) badanych uważają, że powinny
to być szkolenia indywidualne lub inne formy (nie podali jednak, jakie powinny
to być formy). Szczegółowe wyniki zawiera tabela 14.
Tabela 14
Jakie powinny być główne formy szkolenia ochotniczych sił rezerwowych?
%
Szkolenia w centrach (ośrodkach) szkoleniowych
38,0
Zgrupowanie poligonowe
31,1
Zgrupowanie regionalne (w gminie, powiecie)
16,4
Sobotnio-niedzielne ćwiczenia w swoich jednostkach
9,2
Szkolenie indywidualne w formie samokształcenia
3,9
Inne
0,9
Istotny problem szkolenia osr to problem częstości szkolenia rezerwy. Ponad jedna trzecia (36,3%) żołnierzy rezerwy uważa, że powinny to być szkolenia
organizowane raz na kilka lat. Co czwarty (25,4%) uważa, że powinny być one
organizowane raz na rok. Co piąty (19,2%) twierdzi, że powinny się odbywać
zgodnie z potrzebami sił zbrojnych (tab. 15).
2009-03-10 09:23:30
112
Tabela 15
Jaka powinna być częstotliwość szkolenia żołnierzy ochotniczych sił rezerwowych?
%
Raz na kilka lat
36,3
Raz na rok
25,4
W zależności od potrzeb sił zbrojnych
19,2
Raz na pół roku
10,3
Raz na kwartał
4,4
Raz w miesiącu
4,4
Kolejny problem to rekompensaty dla pracodawców, których pracownicy należeliby do ochotniczych sił rezerwowych. 13,2% respondentów uznało,
że rekompensatą powinno być pokrycie ewentualnych strat poniesionych podczas
ćwiczeń. Prawie co dziesiąty (9,0%) twierdzi, że pracodawcy nie powinni otrzymywać żadnych rekompensat. Niewielkie grupy (8,3% i 5,0%) badanych uważają, że powinny to być określone rekompensaty finansowe. Inne rekompensaty,
na które wskazali respondenci, mieszczą się w granicach błędu statystycznego
(tab. 16).
Tabela 16
Jaka powinna być Pana(i) zdaniem rekompensata dla pracodawców, których
pracownicy należą do ochotniczych sił rezerwowych?
Pokrycie ewentualnych strat poniesionych podczas ćwiczeń
%
13,2
Nie powinni otrzymywać żadnych
9,0
8,3
Ustalona przez MON stawka miesięczna
5,0
Inne formy
8,2
Tabela 17
Jakiego rodzaju korzyści powinien mieć pracodawca z tego powodu,
że jego pracownik służy w systemie ochotniczych sił rezerwowych?
%
Zwolnienia z części podatku i ZUS
12,1
Nie powinni otrzymywać żadnych
9,7
Specjalne ulgi podatkowe
4,7
4,6
Inne formy
7,2
Korzyści zdaniem żołnierzy rezerwy, które mogliby mieć pracodawcy z powodu uczestniczenia ich pracownika w systemie osr, to zwolnienie pracodawców
z części podatku i ZUS (12,1% wskazań). Prawie co dziesiąty (9,7%) twierdzi,
że pracodawcy nie powinni otrzymywać żadnych korzyści. Niewielkie grupy
(4,7% i 54,6%) badanych uważają, że powinny to być specjalne ulgi podatko-
2009-03-10 09:23:30
113
we lub dodatki finansowe. Inne formy korzyści, na które wskazali respondenci,
mieszczą się w granicach błędu statystycznego (tab. 17).
Miesięczne rekompensaty dla osób należących do osr powinny przedstawiać
się następująco: Ponad jedna trzecia (37,3%) respondentów uznała, że wysokość miesięcznej rekompensaty to kwota do 1000,00 zł. Co dziewiąty (13,8%
i 12,7%) twierdzi, że kwoty te powinny wynosić do 1500,00 zł lub do 2000,00 zł
(tab. 18).
Tabela 18
Jaka powinna być Pana(i) zdaniem miesięczna rekompensata finansowa dla
osób należących do ochotniczych sił rezerwowych za ich dyspozycyjność
(oprócz uposażenia otrzymywanego za czas ćwiczeń)?
%
Do 1000,00 zł
37,3
Do 1500,00 zł
13,8
Do 2000,00 zł
12,7
8,0∗
Powyżej 2000,00 zł
* Wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ pewna grupa respondentów nie udzieliła odpowiedzi na
to pytanie.
Żołnierze rezerwy twierdzą, że stawka uposażenia za dzień odbywania ćwiczeń powinna wynosić do 50,00 zł lub do 100,00 zł. Natomiast w odniesieniu
do pracowników prawie połowa (46,2%) respondentów uważa, że wysokość
dziennej stawki to kwota powyżej 50,00 zł do 100,00 zł. Co dziesiąty (11,6%)
twierdzi, że stawka za dzień odbywania ćwiczeń powinna wynosić do 50,00 zł.
Inne wskazania dotyczące zarówno pracodawców, jak i pracowników mieszczą
się w granicach błędu statystycznego (tab. 19).
Tabela 19
Jaką stawkę uposażenia za dzień odbywania ćwiczeń uznał(a)by Pan(i)
za rozsądną?
%
Dla pracodawcy
Do 50,00 zł
16,8
Powyżej 50,00 zł do 100,00 zł
15,9
4,8
0,4
Powyżej 300,00 zł
0,2
Dla pracownika
Do 50,00 zł
11,6
46,2
7,1
1,4
Powyżej 300,00 zł
0,8
2009-03-10 09:23:30
114
Ryc. 9
Ponad połowa (64,8%) respondentów twierdzi, że kontrakt w formie umowy cywilnoprawnej byłby ich zdaniem najlepszym rozwiązaniem uczestnictwa
w osr. Przeciwnego zdania był tylko co dziesiąty (11,2%) respondent. Co czwarty
(25,0%) żołnierz rezerwy nie miał zdania na ten temat (ryc. 9).
Ryc. 10
Badanych poproszono także o wyrażenie opinii na temat wpływu faktu bycia
żołnierzem rezerwy na uzyskanie pracy w administracji państwowej i samorządowej. Ponad jedna trzecia (34,6%) badanych uważa, że fakt posiadania przydziału
mobilizacyjnego powinien mieć wpływ na uzyskanie pracy w administracji państwowej i samorządowej. Niespełna jedna trzecia (31,1%) uważa, że tylko na wybranych stanowiskach. Przeciwnego zdania było 14,6% respondentów (ryc. 10).
Na zakończenie badań poproszono respondentów o wyrażenie opinii na temat
własnej służby w roli żołnierzy rezerwy. Zdecydowana większość (78,0%) badanych pozytywnie oceniła okres własnej służby w roli żołnierza rezerwy. Negatywnie okres swojej służby oceniła grupa 15,5% badanych. Podobna grupa (16,5%)
nie miała zdania na ten temat (zob. ryc. 11).
2009-03-10 09:23:30
115
Ryc. 11
Przeprowadzone analizy korelacyjne pokazały, że wszyscy badani żołnierze
rezerwy w zdecydowanej większości pozytywnie ocenili okres własnej służby
wojskowej w roli żołnierza rezerwy.
Nie wszyscy badani wyrazili chęć wypowiedzenia się na istotny z ich punktu widzenia problem. Respondenci, którzy udzielili odpowiedzi, zaproponowali
określone rozwiązania. Powinny one być uwzględnione podczas prac nad koncepcją utworzenia ochotniczych sił rezerwowych.
WNIOSKI
Badaniami objęto 569 żołnierzy rezerwy odbywających ćwiczenia na poligonach i w pododdziałach.
Respondenci stwierdzili, że ich stosunek do wojska jako instytucji jest częściej pozytywny niż negatywny. Są przekonani, że mają średnią i dużą wiedzę
o wojsku.
Podkreślić należy, że badani pozytywnie oceniali wybrane dziedziny funkcjonowania jednostek wojskowych. Pozytywnie ocenili swój pierwszy kontakt
po przybyciu do jednostki z dowódcami i kadrą jednostek. Do przykrych odczuć
zaliczyli: brak kompetencji niektórych przełożonych, zbyt duży rygor oraz ciągły
brak czasu.
Żołnierze rezerwy wymienili trudności, z którymi się zetknęli w pierwszych
dniach pobytu w jednostkach, m.in. poznanie sprzętu, opanowanie zbyt dużej
wiedzy w krótkim czasie, częsty brak ciepłej wody, złe rozmiary umundurowania,
brak stałego kontaktu z rodziną, często zbyt formalne stosunki oraz brak zrozumienia ze strony kadry jednostek wojskowych.
System szkolenia rezerwy oceniany jest częściej pozytywnie niż negatywnie.
Zdaniem badanych pozwala on dobrze przygotować rezerwistów do obrony państwa. Respondenci uważają, że należy zwiększyć ilość zajęć praktycznych, uczyć
najpierw teorii, a później praktyki.
2009-03-10 09:23:31
116
W opiniach badanych dominuje przekonanie, iż rozwiązania formalnoprawne dotyczące żołnierzy rezerwy są korzystne jedynie dla państwa, sił zbrojnych
i jednostek wojskowych. Mniej korzystne są dla badanych, zwłaszcza problem
służby w kontyngentach poza granicami kraju oraz czas ćwiczeń są postrzegane
jako mniej korzystne. W opiniach respondentów czas ćwiczeń jest za długi lub
odpowiedni (37,3% i 36,5%). Zdecydowana większość żołnierzy rezerwy uważa,
że ćwiczenia rezerwy powinny być realizowane tylko w dni robocze (od poniedziałku do piątku). Preferowane okresy ćwiczeń to ćwiczenia jednodniowe (do 24
godzin) lub ćwiczenia krótkotrwałe (od 2 do 30 dni).
Dokonując oceny profesjonalizmu kadry prowadzącej zajęcia z rezerwistami, najczęściej wymieniano oceny dobre, dostateczne i bardzo dobre. W opiniach
żołnierzy rezerwy jedynie kategoria wykorzystania wiedzy zdobytej podczas ćwiczeń w pracy zawodowej była zdecydowanie negatywnie oceniana. Swoje przygotowanie do pełnienia służby żołnierza rezerwy badani oceniają jako dobre lub
dostateczne. Ocena średnia kształtuje się na poziomie 3,47.
Bardzo istotny wydaje się osobisty stosunek badanych do szkolenia rezerwy. Ponad połowa żołnierzy rezerwy jest zadowolona z ćwiczeń. Przeciwnego
zdania był co czwarty badany. Najczęściej zadowolonymi z ćwiczeń byli badani
w wieku od 31 do 40 lat w stopniu podoficera rezerwy z wykształceniem średnim
i wyższym. Negatywny stosunek ćwiczeń rezerwy częściej wyrażają pracodawcy,
natomiast stosunek pracowników jest częściej pozytywny. Wszyscy badani jednoznacznie stwierdzili, że powołanie do odbycia ćwiczeń wojskowych utrudniło im
realizację planów i zamierzeń osobistych.
Zaangażowanie się respondentów w proces szkolenia był przede wszystkim
na poziomie wykonywania zadań zgodnie z zakresem obowiązków i wymagań
przełożonych. Jedynie co dziesiąty twierdził, że starał się dawać z siebie więcej,
niż wynikało to z zakresu obowiązków i wymagań przełożonych.
Na ocenę dostateczną ocenili badani swoją znajomość praw i przywilejów
dotyczących żołnierzy rezerwy. Stwierdzili oni, że zapisy te są dla nich pod pewnymi względami korzystne, a pod pewnymi niekorzystne.
Badani są zdania, że zarówno pracodawcy, jak i pracownicy powinni uzyskiwać określone korzyści za fakt posiadania przydziału mobilizacyjnego. Najlepszym rozwiązaniem, zdaniem badanych, byłby określony ekwiwalent finansowy.
Zdecydowana większość badanych widzi potrzebę powołania ochotniczych
sił rezerwowych, które wykorzystywane byłyby przede wszystkim podczas wojny, w czasie klęsk żywiołowych czy też zagrożenia terrorystycznego. Gotowość
zostania żołnierzem osr najczęściej wyrażali podoficerowie i szeregowi rezerwy
z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym.
Zdaniem badanych podstawowe zadania osr to: udział w przeciwdziałaniu i likwidacji klęsk żywiołowych i obrona państwa przed zagrożeniem zewnętrznym.
Szkolenie tych sił powinno opierać się na szkoleniu w centrach i zgrupowaniach
2009-03-10 09:23:31
117
poligonowych. Jeśli chodzi o ich częstotliwość, to szkolenia żołnierzy osr mogłyby się odbywać raz na kilka lat, raz na rok lub według potrzeb sił zbrojnych.
W opiniach respondentów przeważają te, które jednoznacznie stwierdzają
o konieczności rekompensat dla pracodawców i pracowników należących do osr.
Badani twierdzą, że istnieje wiele rozwiązań, które można wprowadzić w celu
zachęcenia do udziału w nowo powstających rozwiązaniach formalnoprawnych.
Osoby należące do osr powinny zdaniem badanych otrzymywać miesięczną rekompensatę finansową (najczęściej do 1000,00 zł) oprócz uposażenia otrzymywanego za czas ćwiczeń. W zdecydowanej większości uważają, że uczestnictwo
w osr powinno być uregulowane kontraktem w formie umowy cywilnoprawnej.
Kompetencje respondentów do wydawania ocen na temat opracowania koncepcji i skutków wprowadzenia nowych rozwiązań dotyczących szkolenia rezerw
należy rozpatrywać przede wszystkim z perspektywy bezpośredniej partycypacji
badanych w konsekwencjach zrealizowanych zmian. Mimo raczej powierzchownej wiedzy na temat szczegółowych wskaźników charakteryzujących główne
aspekty przemian, związanych z powołaniem osr, opinie respondentów dotyczące sposobu i efektów realizowanych przemian należy uznać za niezwykle cenne,
bo dające bezpośredni obraz sytuacji – nakreślony w ankiecie odpowiedziami
tych, których problem w sposób bezpośredni będzie dotyczył.
Zebrane w badaniach dane empiryczne i ich analiza wskazują na potrzebę
dalszych badań mających na celu ciągłe monitorowanie stosunku żołnierzy rezerwy do proponowanych zmian dotyczących powołania ochotniczych sił rezerwowych. Wydaje się, że uwzględnienie opinii i postulatów żołnierzy rezerwy będzie
jednym z podstawowych warunków sprawnego i pomyślnego zrealizowania proponowanych zmian zasad funkcjonowania procesu szkolenia rezerw na potrzeby
uzupełnienia sił zbrojnych.
2009-03-10 09:23:31

T. Iwanek, M. Iwanek, Żołnierze rezerwy w systemie bezpieczeństwa

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zespół ds. Administracji Publicznej i Bezpieczeństwa Obywateli (7

OC/04 - Urząd Gminy Kętrzyn

SO17 Wypłata świadczeń rekompensujących utracone zarobki

zaświadczenie o kwocie wynagbodzenia pracownika, który odbył

Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 512/09

Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania