docZastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji
download 
Reklamacja Transkrypt
Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji
ZASTOSOWANIE METODY EKONOMIKI INFORMACJI DO WERYFIKACJI WYNIKÓW OCENY EFEKTYWNOCI EKONOMICZNEJ WDROENIA MODELU SAAS U WYTWÓRCY OPROGRAMOWANIA DLA SEKTORA MSP MIROSŁAW DYCZKOWSKI Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Streszczenie Coraz wiĊcej firm wytwarzających oprogramowanie wdraĪa SaaS (Software-asa-Service) jako jeden z modeli udostĊpniania swoich produktów. Wynika to z niewątpliwych korzyĞci, które taki sposób dystrybucji aplikacji dostarcza zarówno producentom, jak i ich klientom. Na ogół efektywnoĞü ekonomiczną wdroĪeĔ SaaS bada siĊ finansowymi metodami dyskontowymi, korzystając z miar typowych dla analizy CBA (Cost-Benefits Analysis), takich jak zaktualizowana wartoĞü netto (NPV) i wewnĊtrzna stopa zwrotu (IRR). Tak prowadzone oceny nie uwzglĊdniają jednak w dostatecznym stopniu ryzyka technicznego związanego z koniecznoĞcią dostosowania oferowanych systemów – zwłaszcza wykonanych w „starszych” narzĊdziach – do nowego modelu udostĊpniania. Dlatego teĪ konieczna jest weryfikacja uzyskanych miar finansowych metodą ekonomiki informacji (Information Economics), która oprócz aspektów biznesowych uwzglĊdnia przy ocenie takĪe domenĊ technologiczną. Przykład takiej weryfikacji bazujący na projekcie wdroĪenia SaaS u czołowego polskiego producenta aplikacji dla sektora MSP przedstawiono w niniejszym artykule. Słowa kluczowe: ocena efektywnoci ekonomicznej, finansowe metody dyskontowe, NPV, IRR, metoda ekonomiki informacji, SaaS, Software-as-a-Service 1. Wprowadzenie Pogorszenie sytuacji gospodarczej, które obserwujemy w naszym kraju od drugiej połowy 2008 roku nie ominło sektora małych i rednich przedsibiorstw (MSP). Według bada przeprowadzonych przez autora, który w okresie kwiecie-maj 2009 roku przeanalizował zebrane metod ankietow w 139 obiektach i instytucjach dane opisujce wpływ kryzysu gospodarczego na przedsiwzicia IT, w wielu z nich spowodowało to przynajmniej czciow zmian strategii informatyzacji. Wskazywanymi przez respondentów przejawami tej zmiany s m.in.: spadek nakładów na inwestycje informatyczne, a take zmniejszenie budetów oraz ograniczenie zatrudnienia w działach/słubach IT. Konsekwencj obnienia poziomu finansowania jest poszukiwanie rozwiza umoliwiajcych zmniejszenie całkowitych kosztów pozyskania i/lub posiadania informatyki (Total Cost of Ownership – TCO), w tym opartych na rónych strategiach outsourcingowych. Take producenci oprogramowania dla MSP, działajcy na coraz bardziej konkurencyjnym i nasyconym rynku, majc due trudnoci w pozyskiwaniu nowych klientów, coraz czciej zastanawiaj si nad udostpnianiem swoich aplikacji w wariantach usługowych, na danie (ondemand), za porednictwem własnych centrów danych. Z jednej strony osłabiaj one bowiem bariery inwestycyjne po stronie odbiorców, z drugiej za pozwalajc zaoferowa tzw. produkt 42 Mirosław Dyczkowski Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywnoĞci ekonomicznej wdroĪenia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP rozszerzony, sprzyjaj podniesieniu rentownoci wytwórców. Przykładem takiego podejcia jest wdraanie jako sposobu wytwarzania oprogramowania oraz jego udostpniania modelu SaaS (Software-as-a-Service – oprogramowanie jako usługa). Celem niniejszego opracowania jest pokazanie, e SaaS moe wpłyn na atrakcyjno oferty oraz przyczyni si do wzrostu efektywnoci firmy wytwarzajcej oprogramowanie dla sektora MSP. Ocen efektywnoci wdroenia SaaS oparto na finansowych metodach dyskontowych i typowych dla nich miarach NPV i IRR. W zwizku z tym, e nie uwzgldniaj one jednak w dostatecznym stopniu ryzyka technicznego zwizanego z koniecznoci dostosowania oferowanych systemów – zwłaszcza wykonanych w „starszych” narzdziach programistycznych – do nowego modelu udostpniania, konieczna jest weryfikacja oszacowanych miar finansowych metod ekonomiki informacji (Information Economics). Uwzgldnia ona bowiem – oprócz aspektów biznesowych – take domen technologiczn, pozwalajc zwikszy rzetelno i wiarygodno prowadzonej analizy. 2. Tradycyjne modele wytwarzania i udostpniania oprogramowania a koncepcja SaaS Nim przejdziemy do przedstawienia zagadnie oceny efektywnoci – dla kompletnoci wywodów – naley przedstawi najwaniejsze modele wytwarzania i udostpniania oprogramowania, w tym stanowicy przedmiot niniejszego opracowania model SaaS. Produkty programowe mog by pozyskiwane przez przedsibiorstwa na kilka rónych sposobów, przy czym przez wiele lat dominowały trzy z nich [7; 8; 10], a mianowicie: 1. Tworzenie oprogramowania we własnym zakresie. Polega na wytworzeniu, a nastpnie wdroeniu własnymi siłami oprogramowania dostosowanego do indywidualnych potrzeb. Metoda jest do popularna w przypadku aplikacji o szczególnym znaczeniu strategicznym, mieszczcych si w obszarze unikatowych kompetencji kluczowych oraz w przypadku specyficznych wymaga przedsibiorstwa. Taka praktyka dotyczy jednak przede wszystkim duych firm, które posiadaj rozbudowane działy IT. Wprawdzie obserwowany w ostatnich latach rozwój metod wytwarzania aplikacji, szeroka oferta programów i narzdzi „nisko kosztowych” (typu freeware, shareware, produkty open source itp.), które mona w pewnym zakresie dostosowa do indywidualnych wymaga i/lub ogranicze, zastosowanie architektury zorientowanej na usługi (SOA) oraz usług sieciowych (Web Services) i zwizanych z nimi technologii itp. pozwalaj obniy koszty tego procesu, a wic zastosowa go take w mniejszych obiektach, bez rozbudowanych działów IT, ale w dalszym cigu sposób ten w bardzo ograniczonym zakresie dotyczy sektora MSP. 2. Tworzenie aplikacji w ramach outsourcingu lub offshoringu. Polega na zleceniu wytworzenia oprogramowania firmie zewntrznej. Coraz bardziej popularna staje si druga opcja, czyli offshoring. Jej ide jest zlecanie wykonania oprogramowania zagranicznemu dostawcy, zlokalizowanemu w krajach „nisko kosztowych”. Zalet tego rozwizania s: znaczco nisze koszty, na ogół wysoka jako oraz korzystanie z wiedzy specjalizowanych firm w celu zaspokojenia własnych, specyficznych potrzeb. Podobnie jak w poprzednim przypadku, sposób ten w ograniczonym zakresie dotyczy bezporednio sektora MSP, natomiast jest czsto praktykowany przez producentów systemów na ten rynek. 3. Zakup licencji. Jest to najdłuej i w dalszym cigu najczciej stosowany model. Kupi mona pakiet aplikacji (system) albo pojedyncze rozwizanie, najlepsze w swojej klasie (best of breed). Pierwsza z opcji zdecydowanie dominuje na rynku oprogramowania dla biznesu, zwłaszcza w sektorze MSP. Pojedyncze rozwizania s coraz mniej popularne ze POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 23, 2009 43 wzgldu na postpujcy proces konsolidacji producentów, który w efekcie powoduje zmniejszenie liczby dostawców. Pojedyncze rozwizania maj szczególne zastosowanie w przypadku aplikacji specyficznych dla danej brany. Ten sposób pozyskania oprogramowania wymaga poniesienia znacznych pocztkowych nakładów inwestycyjnych, na które składaj si opłaty za licencje (wprawdzie relatywnie coraz nisze, ale i tak w opinii wikszoci nabywców zbyt wysokie) oraz za niezbdne usługi implementacyjne, a nastpnie ponoszenia stałych opłat za obsług serwisow i nadzór autorski (tzw. maintenance kształtujcy si na poziomie 10-25% ceny systemu rocznie). Do tradycyjnych metod pozyskiwania oprogramowania mona dodatkowo zaliczy leasing. W modelu tym klient za stała opłat uzyskuje dostp do licencji, a po okresie leasingowania moe z niej – pod pewnymi warunkami – nadal korzysta. W naszym kraju nie jest to jednak sposób rozpowszechniony, zwłaszcza w przypadku aplikacji dla MSP. Wynika to ze wzgldów natury prawnej, przede wszystkim z braku regulacji kodeksowych dla leasingu wartoci niematerialnych oraz ze złoonoci procedur przenoszenia prawa do licencji przez leasingodawc na jej uytkownika (por. [9]). Uzupełniajcym kanałem pozyskiwania produktów i/lub dostpu do usług IT s od wielu lat róne warianty outsourcingu. Naley zauway, e dotyczy to zwłaszcza sektora MSP, gdzie korzystanie z zasobów zewntrznych zlokalizowanych w orodkach sieci ZETO czy ETOB było praktykowane na długo przed pojawieniem si pojcia outsourcing w literaturze przedmiotu i wiadomoci menederów. Tradycyjnie w ten sposób korzystano z zasobów sprztowych, infrastruktury sieciowej, mocy obliczeniowych, specjalistycznego oprogramowania itp. oraz z usług instalacyjnych, wdroeniowych, serwisowych, zwizanych z obsług oraz administrowaniem sprztem i aplikacjami itp. Sytuacja zmieniła si wraz z powstaniem i rozwojem nowych generacji narzdzi wykorzystujcych Internet i jego technologie. Okazało si, e umoliwiaj one korzystanie z „dobrodziejstw informatyki” w sposób elastyczny, według biecych, zmieniajcych si wymaga, wrcz na danie (on demand), zapewniajc przy tym wysok skuteczno i bezpieczestwo [10]. Takie koncepcje udostpniania i korzystania z produktów i/lub usług informatycznych, jak ASP (Application Service Provider), hosting, centra danych, IT On-demand czy te róne odmiany oferowania sprztu, aplikacji czy wrcz całej infrastruktury jako usług (w ramach modeli sprzeday składajcych si na tzw. cloud computing, w których pobiera si opłaty wyłcznie za uytkowanie wymaganych przez klientów funkcjonalnoci udostpnianych w formie usługi [7; 9; 18]) stały si na tyle dojrzałe, a tym samym efektywne, e konieczne jest ich uwzgldnianie zarówno przez małe i rednie przedsibiorstwa, jak i przez dostawców operujcych na tym rynku. W niniejszym opracowaniu – jak wspomniano we wprowadzeniu – ograniczono si wyłcznie do jednej ze współczesnych, alternatywnych koncepcji oferowania oprogramowania, zdefiniowanej w 2000 roku przez Software & Information Industry Association (SIIA) i okrelanej terminem Software-as-a-Service (oprogramowanie jako usługa) [15; 17]. SaaS jest outsourcingow metod budowy i oferowania aplikacji. Klienci, w ramach opłaty abonamentowej wiadczonej na rzecz usługodawcy, mog korzysta ze wszystkich właciwoci danego oprogramowania, bez potrzeby zakupu licencji oraz jego instalacji na własnej platformie sprztowej. Inaczej mówic jest to model udostpniania rozwiza informatycznych za pomoc Internetu z wykorzystaniem kanałów VPN (Virtual Private Network – wirtualna sie prywatna), w którym dostawca oprogramowania zajmuje si hostingiem i administrowaniem rodowiskiem aplikacyjnym. Z punktu widzenia nabywcy oprogramowania, w tym take firm z sektora MSP, SaaS ma wic 44 Mirosław Dyczkowski Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywnoĞci ekonomicznej wdroĪenia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP wiele zalet, z których najwaniejsze według IDC, Gartner i SIIA [2; 11; 15; 16] to: • brak jednorazowych, wysokich na ogół kosztów zakupu aplikacji i nakładów na budow infrastruktury informatycznej, co w połczeniu ze wzgldn łatwoci ewaluacji rozwiza, które mona testowa „na prób”, sprzyja redukcji ryzyka inwestycyjnego w obszarze IT, • łatwiejsza przewidywalno nakładów inwestycyjnych i kosztów operacyjnych zwizanych z pozyskaniem i uytkowaniem IT, gdy dua ich cz jest ponoszona w formie zryczałtowanej (abonamentowej), a ich wysoko – zwłaszcza w odniesieniu do oprogramowania – zaley od stopnia wykorzystania i rodzaju uytkowanych funkcji, poza tym na ogół nie jest wymagane zatrudnianie specjalistycznego personelu i/lub tworzenie działów IT, • niskie koszty zakupu i uytkowania oprogramowania, przekładajce si na niski całkowity koszt pozyskania i posiadania (TCO), przy czym trzeba zaznaczy, e z analiz firmy Gartnera wynika, e w trzecim i kolejnych latach zdecydowanie zmniejsza si rónica TCO dla modelu SaaS oraz aplikacji instalowanych lokalnie, gdy w efekcie amortyzacji posiadanych licencji oraz zakupionego sprztu ksigowe koszty „klasycznych” aplikacji radykalnie spadaj [20], • brak długotrwałego i trudnego procesu wdraania systemu, przy czym dotyczy to przede wszystkim wzgldnie „prostych” aplikacji, jakimi s systemy przeznaczone dla MSP, natomiast nie jest to do koca prawd w przypadku złoonych rozwiza IT, • niskie koszty uytkowania i aktualizacji oprogramowania, łatwiejsze i bardziej efektywne wsparcie techniczne ze strony dostawcy oprogramowania, łatwo korzystania z aplikacji, gdy jest ono niezalene od lokalizacji przedsibiorstwa, a samo udostpnianie oprogramowania jest realizowane poprzez standardow przegldark internetow, • gwarancja bezpieczestwa dostpu do zasobów informacyjnych (na ogół na zdecydowanie wyszym poziomie ni w przypadku aplikacji działajcych i administrowanych lokalnie) oraz samych danych (dostawca SaaS tworzy kopie zapasowe baz danych oraz wdraa efektywne i skuteczne procesy odtwarzania stanów po awariach), • wysoka jako otrzymywanych usług, gdy odpowiedzialno za dostpno aktualnych wersji aplikacji, łczy i serwerów spoczywa na ich dostawcy, a jej wysoki poziom zabezpieczaj umowy typu SLA (Service Level Agreement), gwarantujce z reguły dostpno na poziomie powyej 99,5%. Z perspektywy producenta i dostawcy oprogramowania model SaaS te ma swoje zalety w porównaniu z innymi sposobami dystrybucji aplikacji. S to m.in. [9; 11]: • moliwo globalnego udostpniania oferowanych systemów (przykładem jest aplikacja Salesforce.com, z której mog korzysta klienci na całym wiecie), • brak koniecznoci dostosowywania oprogramowania do rónych konfiguracji sprztowych klienta, gdy s one zainstalowane w centrum danych producenta/dostawcy, • scentralizowane zarzdzanie i administrowanie systemami; dostawca samodzielnie wykonuje wdroenia oraz aktualizacje (update, patch i/lub upgrade) aplikacji, • łatwo i wysza jako serwisowania aplikacji; dostawca ma dostp do bazy danych klienta, dziki czemu szybciej moe rozwizywa problemy zgłaszane przez uytkowników, w tym w ramach rozwiza typu help/service desk, POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 23, 2009 45 redukcja kosztów instalacji, reinstalacji i serwisowania poprzez brak wyjazdów do klienta (nisze łczne koszty pracy, brak strat czasu pracy zwizanych z podróami, moliwo wykonania pełnego wsparcia i serwisu mniejsz liczb pracowników itp.), • wzrost efektywnoci utrzymania aplikacji; dziki centralnemu zarzdzaniu dostawca jest w stanie obsłuy wiksz liczb klientów, • wyeliminowanie (znaczne ograniczenie) problemu nielegalnego korzystania z aplikacji; oprogramowanie jest dostpne tylko dla uytkowników opłacajcych abonament, • łatwiejsze udostpnianie wersji demonstracyjnych i/lub testowych oprogramowania; klient moe w łatwy sposób, bez potrzeby instalacji na komputerze obejrze wersj demo (testow) korzystajc z przegldarki internetowej, • efektywniejsze wykorzystanie platformy sprztowej, szczególnie w porównaniu z tradycyjnym modelem ASP, dziki wielowtkowoci usług (architektura multi-tenant, pozwalajca w tym samym momencie korzysta z danej aplikacji wielu uytkownikom). Model SaaS nie jest oczywicie pozbawiony wad. Najczciej wskazywane to [11, s. 10-11]: 1. z perspektywy klienta (nabywcy): • brak pełnej, bezporedniej kontroli nad bezpieczestwem danych, ich poufnoci, zdolnoci do odtworzenia w przypadku krytycznych awarii albo upadłoci dostawcy usług, • uzalenienie od zewntrznego dostawcy usług, co z jednej strony moe by trudne do zaakceptowania w przypadku aplikacji krytycznych i/lub o kluczowym znaczeniu (np. typu CRM, ERP, SCM), z drugiej za wymaga dobrze skonstruowanych umów oraz zaufania, • uzalenienie od udostpnianej infrastruktury oraz poziomu oferowanej technologii sieciowej, co wie si z odpowiednimi umowami (SLA), a w przypadku aplikacji o bardzo wysokiej dostpnoci, take z dodatkowymi kosztami (łcza o zagwarantowanej przepustowoci, alternatywne kanały dostpu, zapasowy dostawca usług itp.). 2. z punktu widzenia dostawcy: • duy koszt zbudowania i utrzymania skalowalnej infrastruktury do wiadczenia usług w modelu SaaS ju od samego pocztku uruchomienia tej strategii udostpniania aplikacji, • ryczałtowy (abonamentowy) model przychodowy, co w połczeniu z wysokimi nakładami inwestycyjnymi na budow platformy SaaS opó nia zwrot z zainwestowanych rodków, • wiksza łatwo rezygnacji klientów z usług wiadczonych przez dostawc, gdy nie s oni tak silnie z nim zwizani, jak w klasycznych modelach „producenckich” (tzw. vendor lock-in), co wymusza konieczno cigłego dbania o wysoki poziom satysfakcji klientów, • trudnoci w budowie samej platformy SaaS, gdy tworzenie takich aplikacji jest zdecydowanie bardziej skomplikowane ni w przypadku „klasycznego” oprogramowania, które nie musi obsługiwa wielowtkowoci usług (multi-tenant), izolowa danych/procesów poszczególnych klientów czy mie wbudowan skalowalno i adaptacyjno. Z przedstawionych zestawie wida, e zalety modelu SaaS, zarówno z punktu widzenia producenta oprogramowania, jak i jego uytkownika przewyszaj zwizane z nim problemy oraz jego wady. Potwierdzaj to liczne analizy i studia przypadków (por. m.in. [2; 3; 7; 8; 9; 11; 12; 16; 18 i 19] oraz powoływane tam opracowania). Wynika z nich m.in., e rozwizanie jest szczególnie atrakcyjne w obszarze aplikacji dla MSP. Gdy dodamy obecny kryzys gospodarczy, którego skutki s mocno odczuwalne w tym sektorze, to korzyci z SaaS – zwłaszcza w wymiarze ekonomicznym • 46 Mirosław Dyczkowski Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywnoĞci ekonomicznej wdroĪenia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP – bd jeszcze bardziej wyra ne. MSP oczekuj bowiem redukcji pełnych kosztów pozyskania i posiadania informatyki (TCO) i moliwoci szybszego dostpu do wymaganych funkcjonalnoci. Wymienione czynniki powinny by stymulatorem dla producentów i dostawców oprogramowania do jak najszybszego przystosowania oferowanych aplikacji do pracy w modelu SaaS. 3. Syntetyczna charakterystyka przedsiwzicia wdroenia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP Analizy tzw. krytycznych czynników sukcesu oraz liczne studia przypadków jednoznacznie wskazuj, e najwiksz szans powodzenia maj przedsiwzicia informatyczne o wyrazicie sformułowanych i jasno artykułowanych celach, spójnych ze strategiami biznesow i informatyzacji, majce pełne wsparcie zarzdzajcych i angaujce na wszystkich etapach w moliwie duym zakresie przyszłych uytkowników, a wic takie, które s dobrze „wpisane” w rodowiska organizacji/instytucji, których dotycz. Podobnie jest z projektami wdroenia SaaS. Dlatego te przed prezentacj wyników oceny efektywnoci krótko scharakteryzujemy badanego wytwórc oprogramowania, jego produkty dla MSP oraz najwaniejsze załoenia realizowanego projektu wprowadzenia modelu SaaS, jako wanego sposobu ich udostpniania. Materiał ródłowy tych opisów w znacznej mierze pochodzi z pracy [9] oraz z innych opracowa dotyczcych zastosowania SaaS przygotowanych z udziałem i/lub pod kierunkiem autora (por. m.in. [7; 8; 19]). Analizowane w opracowaniu przedsiwzicie jest prowadzone u czołowego polskiego producenta i dostawcy oprogramowania uytkowego dla sektora MSP. Marka istnieje na rynku od 1994 roku. Przez pierwszych 13 lat działała jako niezalena firma, a od 2006 roku jest czci grupy kapitałowej, bdcej jednym z najwikszych wytwórców oprogramowania własnego w Europie rodkowo-Wschodniej. W tym okresie z aplikacji skorzystało ponad 64 tysice przedsibiorstw, a liczba sprzedanych licencji przekroczyła 210 tysicy. Oferowane programy wspieraj kompleksowo MSP przed wszystkim w zakresie obsługi magazynów i sprzeday, finansów i ksigowoci oraz kadr i płac. Mog by zastosowane w kadej brany. Szybka i prosta instalacja, łatwa konfiguracja oraz intuicyjno obsługi stanowi o ich konkurencyjnoci. Jednym z głównych celów strategicznych grupy kapitałowej i jej wydzielonej czci operujcej w sektorze aplikacji dla MSP jest jak najwikszy udział w tym rynku. Cel ten jest realizowany dziki szerokiej ofercie oprogramowania, zrónicowanego zalenie od wymaga i ogranicze klienta docelowego (od wariantów dla najmniejszych, głównie jednoosobowych firm, poprzez przeznaczone dla rednich klientów, a po ukierunkowane na wiksze, najbardziej wymagajce obiekty) oraz rozbudow wielu sposobów i kanałów dystrybucji: sprzeda bezporedni przez własny dział handlowy (udział 45%), poprzez duych dystrybutorów oprogramowania (tzw. DHO – 35%) oraz z wykorzystaniem ogólnokrajowej sieci partnerów handlowych (20%). Dominujcy udział sprzeday bezporedniej powoduje, e firma cały czas zmaga si z problemem skali. Liczba klientów z roku na rok ronie, a zwikszanie liczby wdroeniowców i konsultantów nie jest uzasadnione organizacyjnie ani ekonomicznie. Po za tym dochodzi problem sezonowoci (sektor MSP na ogół decyzje o zakupie i wdroeniu nowego systemu podejmuje na przełomie roku, a okres wakacyjno-urlopowy, to czas gdy przychody ze sprzeday licencji i usług s kilka razy mniejsze). Std m.in. wziło si zainteresowanie modelem SaaS, który powinien pomóc zwłaszcza w rozwizaniu problemu skali oraz przynie liczne – opisane m.in. w punkcie 2 niniejszego opracowania – korzyci ekonomiczne (dziki temu, e aplikacje i bazy danych w modelu SaaS s przechowywana na serwerach dostawcy usług, jeden pracownik moe obsłuy POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 23, 2009 47 efektywniej wiksz liczb zgłosze serwisowych bez drogich wyjazdów do klienta). Dodatkowym czynnikiem, który wpłynł na podjcie decyzji o zainicjowaniu prac nad projektem wdroenia SaaS było wejcie w skład grupy kapitałowej firm, które specjalizuj si w outsourcingu IT i posiadaj nowoczesne centra danych. Mona było wic unikn z jednej strony wskazywanego jako wada SaaS problemu wysokich pocztkowych nakładów inwestycyjnych (budowa serwerowni oraz zaawansowanej infrastruktury teleinformatycznej), z drugie za oferowa tzw. produkt rozszerzony (oprogramowanie + cały pakiet usług). Inicjujc projekt wdroenia modelu SaaS zdefiniowano nastpujc list zada do wykonania: 1. przystosowanie oprogramowania aplikacyjnego do pracy w modelu SaaS, 2. przystosowanie wewntrznego systemu zarzdzania licencjami oraz kodami aktywacyjnymi do pracy w nowym modelu udostpniania aplikacji, 3. zintegrowanie systemu zarzdzania licencjami z system ERP uywanym w firmie w celu zautomatyzowania procesów obsługi sprzeday abonamentów, 4. przystosowanie centrali telefonicznej oraz systemu Contact Center do identyfikacji klientów korzystajcych z nowej usługi, 5. przystosowanie wewntrznego systemu CRM do obsługi zgłosze dotyczcych nowej usługi (identyfikacja klientów, konfiguracja usługi itd.), 6. przygotowanie infrastruktury serwerowej (instalacja serwerów oraz oprogramowania) niezbdnej do obsługi pracy w modelu SaaS na poziomie zdefiniowanym w umowach SLA. Dodatkowo postanowiono dokona analizy efektywnoci ekonomicznej przedsiwzicia, gdy istotnym w tego typu projektach jest ich sukces biznesowy. Badanie zostało przeprowadzone typowymi w takich przypadkach finansowymi metodami dyskontowymi (zob. ich szerokie opisy, zawarte m.in. w pracach [6; 8; 13; 14]), a jego załoenia oraz uzyskane wyniki s przedstawione w nastpnym punkcie opracowania. 4. Ocena efektywnoci wdroenia modelu SaaS finansowymi metodami dyskontowymi Po przeprowadzeniu wstpnej analizy przedsiwzicia oraz rodków, które w obecnej, trudniejszej sytuacji gospodarczej s moliwe do skierowania w badanej firmie na tego typu projekty, załoono, e prace dostosowujce aplikacje do nowego modelu udostpniania bd realizowane tymi samymi zasobami, które na co dzie zajmuj si rozwojem standardowych systemów. W zwizku z przyjtym podziałem pracy, tj. 50% czasu przeznaczone na projekt SaaS i 50% czasu na rozwój istniejcych produktów, przedsiwzicie zostało zaplanowane na 2 lata. Do oszacowania wielkoci nakładów i kosztów zostały uyte wewntrzne cenniki oraz oferty firm trzecich. Koszty przystosowania aplikacji do pracy w modelu SaaS zostały wyliczone na podstawie rednich wynagrodze pracowników biorcych udział w projekcie. Zestawienie przewidywanych nakładów i kosztów prezentuje tab. 1. 48 Mirosław Dyczkowski Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywnoĞci ekonomicznej wdroĪenia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP Tabela 1. Przewidywane nakłady i koszty badanego przedsiĊwziĊcia (w PLN) Wyszczególnienie Sprzt komputerowy (serwery i urzdzenia sieciowe) Licencje oprogramowania Koszt przystosowania aplikacji do pracy w modelu SaaS Koszt utrzymania aplikacji Koszt utrzymania data center Koszt utrzymania łcza internetowego Koszt organizacji szkole Koszt organizacji wdroe Koszt ubezpiecze Razem 2009 2010 2011 2012 2013 0 400 000 0 0 0 0 80 000 0 0 0 1 130 000 1 130 000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 130 000 0 0 0 0 0 0 1 610 000 600 000 40 000 30 000 60 000 40 000 40 000 810 000 600 000 40 000 30 000 65 000 40 000 40 000 815 000 600 000 50 000 40 000 70 000 45 000 45 000 850 000 ródło: Opracowanie własne na podstawie [9]. Danymi wejciowymi do oszacowania wielkoci przychodów były statystki oraz prognozy sprzeday. W prognozie sprzeday zostały uwzgldnione zaproponowane ceny abonamentów oraz statystki zapyta klientów o moliwo wynajmu oprogramowania. Zestawienie oszacowanych efektów zawiera tab. 2. Tabela 2. Przewidywane bezpoĞrednie efekty ekonomiczne badanego przedsiĊwziĊcia (w PLN) Wyszczególnienie Przychody ze sprzeday abonamentów na udostpniane aplikacji w modelu SaaS Przychody ze sprzeday szkole Przychody ze sprzeday wdroe Razem 2009 2010 2011 2012 2013 0 0 1 700 000 2 000 000 2 300 000 0 0 0 0 0 0 450 000 550 000 2 700 000 490 000 600 000 3 090 000 530 000 650 000 3 480 000 ródło: Opracowanie własne na podstawie [9]. Oprócz korzyci ekonomicznych badana firma liczy, e wdroenie modelu SaaS przyniesie te inne efekty, m.in. takie jak: zwikszenie udziału w rynku poprzez pozyskanie nowych klientów, wzrost wydajnoci pracy działu wdroe, usprawnienie i redukcja kosztów obsługi serwisowej oraz podniesienie poziomu satysfakcji klientów. Tabela 3. Przepływy pieniĊĪne netto badanego przedsiĊwziĊcia (w PLN) Wyszczególnienie Przepływy pienine netto (NCF) Współczynnik dyskontowy (CO) Zdyskontowane przepływy pienine netto (NCF × CO) 2009 2010 –1 130 000 1 –1 386 180 0,877 1 558 260 0,769 1 870 110 0,675 2 157 660 0,592 –1 130 000 –1 215 680 1 198 302 1 262 324 1 277 334 ródło: Opracowanie własne na podstawie [9]. 2011 2012 2013 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 23, 2009 49 Tab. 3 prezentuje zestawienie przepływów pieninych netto projektu stanowice baz do obliczenia wartoci NPV i IRR, które przy załoeniu 5-letniego okresu zwrotu wynosz odpowiednio: NPV = 1 392 281,05 zł, a IRR = 21%. S to wic wielkoci, które rekomenduj przedsiwzicie do realizacji. W zwizku jednak z tym, e podczas prac nad studium wykonalnoci stwierdzono, e podstawowym problemem zwizanym z wdroeniem modelu SaaS jest wysokie ryzyko techniczne przystosowania aplikacji, gdy ich architektura technologiczna nie była projektowana z myl m.in. wymiany interfejsu na przegldark WWW, postanowiono zweryfikowa oszacowane miary finansowe metod ekonomiki informacji. Uwzgldnia ona bowiem – jak wskazano we wprowadzeniu –oprócz aspektów biznesowych take domen technologiczn, pozwalajc tym samym zwikszy rzetelno i wiarygodno prowadzonego badania. 5. Weryfikacja uzyskanych wyników metod ekonomiki informacji W zwizku z tym, e metoda ekonomiki informacji oraz jej zastosowania w badaniu efektywnoci przedsiwzi IT s dobrze opisane w literaturze przedmiotu (zob. m.in. [1; 4; 5; 6]) nie wymaga ona szerszej prezentacji. Jednake przed jej uyciem do weryfikacji ocen uzyskanych dyskontowymi metodami finansowymi naley zwróci uwag na dwa istotne zagadnienia. Pierwszym z nich jest jej subiektywizm. Jest to zreszt cecha wszystkich skoringowych metod jakociowych, gdy ich istot jest stosowanie w algorytmach obliczania uogólnionych, niemianowanych miar uytecznoci wektorów preferencji wyraajcych wagi, które poszczególnym kryteriom nadaj niezaleni eksperci, wskazujc na ich istotno. Jeszcze wikszy poziom subiektywizmu jest zwizany z nadawaniem tzw. rang, a wic wartoci z okrelonego zakresu (np. 0÷5) bdcych ocenami cech przedsiwzicia IT, jego produktów itp. przydzielonymi przez jego przyszłych uytkowników (w ramach kategorii z domeny biznesowej) i słuby/działy IT (w ramach kategorii z domeny technologicznej). Wprawdzie próbuje si obiektywizowa ten proces, tworzc szczegółowe systemy (struktury) przydzielania punktów (interesujce przykłady s przedstawione w pracach [1, s. 470-472; 4, rozdz. VIII; 5, s. 139-140; 6, s. 159-162]), ale ze wzgldu na ich umowny, oparty na indywidualnym dowiadczeniu czy przewiadczeniu autorów charakter, trzeba pamita o wskazanym subiektywizmie ocen. Drugim zagadnieniem jest brak jednej wersji metody, gdy poszczególni jej adaptatorzy i/lub propagatorzy stosuj róne liczby i rodzaje kategorii w ramach obu domen, koncentruj si albo na miarach uytecznoci (cechach pozytywnych), albo na miarach ryzyka (cechach negatywnych), albo te pomijaj operatory wskazujce na wpływ (dodatni/ujemny) w procedurze obliczeniowej, a take stosuj ograniczone albo otwarte skale punktowe oraz zwizane z nimi szczegółowe systemy przydziału. Powoduje to z jednej strony nieporównywalno uzyskanych wyników, z drugiej za zmusza do wyboru którego z istniejcych wariantów albo konstruowania własnej wersji metody. W przedstawionej poniej analizie skorzystano z wersji metody zaproponowanej przez H. Dudycz [4, rozdz. VIII]. W tab. 4 przedstawiono uzyskane oceny czstkowe i łczn. 50 Mirosław Dyczkowski Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywnoĞci ekonomicznej wdroĪenia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP Tabela 4. Ocena efektywnoĞci badanego przedsiĊwziĊcia metodą ekonomiki informacji Waga Ranga 1 2 3 4 Korzyci ekonomiczne Dopasowanie strategiczne Przewaga konkurencyjna Wsparcie informacyjne zarzdzania Ryzyko zwizane ze specyfikacj projektu Ryzyko techniczne Zgodno ze strategi informatyzacji Łcznie 5 4 4 0 4 3 3 0 Warto kategorii 20 12 12 0 1 1 1 5 1 20 1 5 5 5 55 5 6 7 Domena Technologiczna Kategoria Biznesowa Lp. ródło: Opracowanie własne na podstawie [9]. Analizujc zawarto tab. 4 trzeba zwróci uwag na dwa istotne elementy. Po pierwsze, zastosowane dla domeny biznesowej wagi kategorii oraz nadane nastpnie zgodnie z przyjtym systemem rangi potwierdziły atrakcyjno ekonomiczn przedsiwzicia, zidentyfikowan metodami finansowymi. Wynika to z dodatniej, wysokiej wartoci NPV i IRR oraz pozytywnego wpływu projektu SaaS na utrzymanie przewagi konkurencyjnej firmy w sektorze aplikacji dla MSP i jego „dobrego” dopasowania strategicznego. Po drugie, co jest szczególnie istotne, przyjcie przez ekspertów dla kategorii 6 „Ryzyko techniczne” wartoci wagi 5 (a wic przydzielenie jej 25% dostpnych punktów), a nastpnie niskiej rangi (tylko 1) wynikało ze zidentyfikowania bardzo duego ryzyka technicznego przedsiwzicia, na które składaj si nastpujce czynniki. Od strony sprztowej nie istnieje adne ryzyko. Rozwizanie bdzie hostowane i administrowane w centrum przetwarzania danych w jednym z oddziałów firmy, który specjalizuje si w outsourcingu IT. Firma zatrudnia wysokiej klasy specjalistów z zakresu administrowania systemami informatycznymi, w tym bazodanowymi. Natomiast istnieje bardzo due ryzyko zwizane z przebudow aplikacji w celu dostosowania ich do pracy w modelu SaaS. Powstawały one bowiem 7 lat temu i nie były projektowane z myl o przeniesieniu ich do rodowiska WWW. S to programy działajce pod kontrol systemu operacyjnego Windows, gdzie dua cz logiki biznesowej została zaimplementowana nie tylko na serwerze SQL, ale take bezporednio w interfejsie okienkowym uytkownika. Najbardziej sensowym rozwizaniem jest utrzymanie wspólnej logiki biznesowej, zarówno dla wersji aplikacji dla „grubego”, jak i dla „cienkiego” klienta. Po przeprowadzeniu wstpnej analizy technicznej wynika, e aby osign ten cel przerobienia wymaga około 80% kodu systemu. W tym miejscu pojawia si kolejne ryzyko, polegajce na destabilizacji pracy oprogramowania. Tak due zmiany kodu wygeneruj błdy, co moe negatywnie wpłyn na wizerunek firmy i na opinie o produkcie, który na swoj dobr mark „pracował” wiele lat. Ostatnim ryzykiem, które naley wzi pod uwag jest technologia, w której powstały aplikacje. Zostały one zaimplementowane w do przestarzałym narzdziu, nie wspierajcym architektury wielowarstwowej. Uzyskana w wyniku przeprowadzonej analizy łczna miara uytecznoci projektu – niewiele przewyszajca 50% wartoci maksymalnej – pozwala stwierdzi, e przedsiwzicie obarczone jest duym ryzykiem, zwizanym głównie z trudnoci przystosowania oprogramowania do pracy POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 23, 2009 51 w modelu SaaS. Taka ocena oraz fakt, e uywane przez firm narzdzia do wytwarzania oprogramowania s ju dosy przestarzałe, powinny skłoni producenta do skoncentrowania si na wytworzeniu kolejnej generacji produktów w nowszych technologiach, pamitajc o nowoczesnym sposobie korzystania z oprogramowania, jakim jest model SaaS. Potwierdza to przykład wrocławskiej firmy Vulcan i jej produktu Sigma Optivum [7; 8; 19]. Wykorzystana do oceny efektywnoci projektu metoda ekonomiki informacji okazała si skutecznym sposobem weryfikacji wyników uzyskanych finansowymi metodami dyskontowymi, gdy oprócz korzyci biznesowych pozwoliła uwzgldni kryteria składajce si na domen technologiczn. 6. Podsumowanie W obliczu kryzysu gospodarczego małe i rednie przedsibiorstwa szukaj moliwoci redukcji kosztów zwizanych z informatyk. Powoduje to wzrost znaczenia outsourcingu IT, jako sposobu racjonalizacji pełnych kosztów pozyskania i posiadania informatyki (TCO). Producenci i dostawcy oprogramowania powinni – jeeli chc utrzyma si na coraz bardziej trudnym i konkurencyjnym rynku – przystosowa oferowane aplikacje do udostpniania w modelach outsourcingowych, w tym w analizowanym w niniejszym opracowaniu modelu SaaS. Zaprezentowany przykład klasycznej oceny efektywnoci projektu wdroenia SaaS przez czołowego polskiego producenta aplikacji dla MSP pokazuje, e z ekonomicznego punktu widzenia przedsiwzicie jest opłacalne. Jednake SaaS to nie tylko model biznesowy. To take metoda budowy aplikacji. Dlatego te konieczne jest dla wikszej rzetelno i wiarygodno prowadzonej analizy uzupełnienie jej o podejcie uwzgldniajce czynniki ryzyka technicznego, a wic na przykład o metod ekonomiki informacji. Uzyskana w jej wyniku łczna miara uytecznoci w wysokoci 55 punktów, a wic bliska medianie, pozwoliła stwierdzi, e projekt jest obarczony duym ryzykiem technicznym. Wynika ono ze zbyt duych nakładów pracy na dostosowanie aplikacji, a take z uywania przez producenta przestarzałych technologii informatycznych. Mimo nie do koca przesdzajcych w analizowanym przypadku ocen (zwłaszcza uzyskanych metod ekonomiki informacji) trzeba pamita, e model SaaS generuje take efekty i korzyci trudno mierzalne, których przykłady wskazano w punktach 2 i 4. Z tego te wzgldu powinien by brany pod uwag jako alternatywny, perspektywiczny sposób dystrybucji oprogramowania dla sektora MSP, take przez producentów i dostawców o dominujcej pozycji na rynku. Bibliografia 1. Bana K., Cypryjaski J.: Wykorzystanie metody IE do oceny przedsiwzi informatycznych – analiza SWOT. W: Nowoczesne technologie informacyjne w zarzdzaniu. (Niedzielska E., Dudycz H., Dyczkowski M.). Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej nr 955, Wrocław 2002, s. 467-476. 2. Calculating the Value of Software-as-a-Service to Your Organization. A Business Whitepaper. Astoria Software, October 2006, http://astoriasoftware.com/pdf/ calculating_the_value_of_software_as_a_service.pdf, 3-05-2008. 3. Chabiski A.: Raport: rynek oprogramowania typu SaaS wzronie o 27 procent. Heise Media Polska Management Sp. z o.o., http://www.heise-online.pl/news/Raport-rynekoprogramowa nia-typu-SaaS-wzrosnie-o-27-procent --/ item/6239, 29-10-2008. 52 Mirosław Dyczkowski Zastosowanie metody ekonomiki informacji do weryfikacji wyników oceny efektywnoĞci ekonomicznej wdroĪenia modelu SaaS u wytwórcy oprogramowania dla sektora MSP 4. Dudycz H.: Metoda ekonomiki informacji w wieloaspektowym badaniu i ocenie efektywnoci przedsiwzi informatycznych. W: Przegld zastosowa informatyki. (Grabara J.K., Nowak J.S., Lis T.). Polskie Towarzystwo Informatyczne – Oddział Górnolski, Katowice 2008, rozdział VIII. 5. Dudycz H.: Zastosowanie metody ekonomiki informacji do oceny efektywnoci systemu informatycznego w kontekcie strategii rozowju przedsibiorstwa. W: Społeczestwo informacyjne. Wybrane aspekty gospodarki elektronicznej. (Hales C., Sarama M., Red.). Uniwersytet Rzeszowski, Wydawnictwo Max-Druk Drukarnia Medyczna, Rzeszów 2009, s. 133-142. 6. Dudycz H., Dyczkowski M.: Efektywno przedsiwzi informatycznych. Podstawy metodyczne pomiaru i przykłady zastosowa. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2006. 7. Dyczkowski M.: Ocena efektywnoci w procesie wyboru strategii udostpniania produktów informatycznych w obszarze zarzdzania publicznego. W: Technologie wiedzy w zarzdzaniu publicznym ‘08. Konwersja Wiedzy. (Gołuchowski J., FrczkiewiczWronka A., Red.). Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej, Katowice 2008, s. 363-374. 8. Dyczkowski M.: Zastosowanie analizy CBA do oceny efektywnoci strategii udostpniania produktów informatycznych na przykładzie aplikacji do zarzdzania owiat. W: Społeczestwo informacyjne. Wybrane aspekty gospodarki elektronicznej. (Hales C., Sarama M., Red.). Uniwersytet Rzeszowski, Wydawnictwo Max-Druk Drukarnia Medyczna, Rzeszów 2009, s. 87-96. 9. Górczyski G.: Ocena efektywnoci wdroenia modelu SaaS w firmie produkujcej oprogramowanie dla sektora MSP. Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem M. Dyczkowskiego. Podyplomowe Studium Efektywne Zarzdzanie IT w Przedsibiorstwie. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2009 (maszynopis). 10. Keller E.: Nowe oblicze oprogramowania dla przedsibiorstw. MSI Manufacturing Systems Information Polska, Pa dziernik 2006, http://www.msipolska.pl/ dzialania_operacyjne_2006 10.php4?num=405, 27-04-2008. 11. Małyszko M.: SAAS jako metoda wiadczenia e-usług. Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP), http://www.web.gov.pl/g2/big/2009_03/ c6dfab4e 6f795ca260afdc0c04f5f5c7.pdf, 1-04-2009. 12. MIS S.A. we współpracy z IBM Polska wprowadza nowe usługi w modelu SaaS dla sektora MSP, http://www.mis.com.pl/miswww/stronamis.nsf/newsy; 27-04-2008. 13. Rogowski W.: Rachunek efektywnoci projektów europejskich. W: Zarzdzanie projektem europejskim. (Trocki M., Grucza B., Red.). PWE, Warszawa 2007, s. 191-222. 14. Rogowski W.: Rachunek efektywnoci przedsiwzi inwestycyjnych. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004. 15. Software-as-a-Service. Wikipedia, http://en.wikipedia.org/Wiki/SaaS, 15-04-2009. 16. Software-as-a-Service; A Comprehensive Look at the Total Cost of Ownership of Software Applications. A White Paper. Software-as-a-Service Executive Council. September 2006, http://www.siia.net /software/pubs/SAAS_TCO _WP.pdf, 4-05-2008. 17. Software-as-a-Service: Strategic Backgrounder. Software & Information Industry Association. February 2001, http://www.siia.net/estore/ssb-01.pdf, 3-05-2008. POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 23, 2009 53 18. Sullivan T.: Nick Carr: Jak cloud computing zredefiniuje IT. erpstandard.pl, http://www.erpstandard.pl/artykuly/343055_3/Nick.Carr.Jak.cloud.computing.zredefiniuje .IT.html, 7-04-2009. 19. Trochimiuk P.: Rola usług IT w strategii producenta oprogramowania na przykładzie systemu Sigma Optivum. Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem M. Dyczkowskiego. Podyplomowe Studium Efektywne Zarzdzanie IT w Przedsibiorstwie. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2007 (maszynopis). 20. Waszczuk P.: Fakty i mity o SaaS. erpstandard.pl, http://www.erpstandard. pl/news/338228/Fakty.i.mity.o.SaaS.html, 20-02-2009. APPLICATION OF INFORMATION ECONOMICS METHOD IN VERIFYING RESULTS OF ECONOMICS EFFECTIVENESS ASSESSMENT FOR AN IMPLEMENTATION OF THE SAAS MODEL BY A PROVIDER OF SOFTWARE FOR SME SECTOR Summary More and more software providing companies implement Software-as-a-Service (SaaS) as one of models to distribute its products. This stems from unquestionable benefits which this distribution method offers both to software producers and its customers. In most cases economic effectiveness of such implementations is examined with discounted financial methods, which use measures typical for Cost-Benefits Analysis (CBA), such as: net present value (NPV) or internal rate of return (IRR). Those examination may not consider to sufficient extent technological risk, which is related to the necessity of adjusting solutions in offer – in particular those developed under “outdated” tools – to the new distribution model. For this reason financial measures have to be verified with the help of Information Economics method, which beside business aspects takes into account technological ones. This paper presents the example of such verification by the experience of SaaS implementation by a leading Polish provider of software for SME. Keywords: economic effectiveness assessment, discounted financial methods, NPV, IRR, Information Economics, SaaS, Software-as-a-Service Mirosław Dyczkowski Instytut Informatyki Ekonomicznej Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław, Komandorska 118/120 e-mail: [email protected]
