PL - Centrum Europejskie Natolin

Podsumowanie dyskusji panelowych podczas I warsztatów dla dziennikarzy ukraińskich
„CZY TEMATYKA UNIJNA I EUROATLANTYCKA JEST NEWSEM DLA
MEDIÓW UKRAIŃSKICH I CZY JEJ OBECNOŚĆ MOŻE SIĘ ZWIĘKSZYĆ?”
Panel 1: Czy możliwe jest zwiększenie ilości tematów europejskich i euroatlantyckich w
mediach centralnych na Ukrainie?
Uwagi ogólne
Społeczeństwo ukraińskie różni się od polskiego tym, że Polacy „wiedzieli i chcieli”
integracji ze strukturami Zachodu, a Ukraińcy „nie wiedzą”, niektórzy „nie chcą” albo „nie
wierzą” w integrację. Na Ukrainie funkcjonują nada mity radzieckie, które powstają w
oparciu o różne źródła, znajdują oparcie w literaturze, w kinie, w zwyczajach. Żeby się im
przeciwstawiać należy pokazywać realny kontekst europejski poprzez wykorzystanie różnych
mediów, przede wszystkim kina, telewizji. Powinno się stawiać na nowe metody
komunikacji. Tematy zachodnie, europejskie powinny być podejmowane na wiele różnych
sposobów i powinny być stale. obecne w życiu społecznym. W jakiejś perspektywie czasowej
to zadziała. Dopiero wtedy istnieje szansa na zmianę nastawień i stereotypów.
Problemy z prezentowaniem w mediach treści europejskich i euroatlantyckich
Na pytanie dlaczego ukraińskie media w tak małym stopniu zajmują się problematyką
międzynarodową i europejską jest kilka odpowiedzi.
Po pierwsze, badania opinii publicznej pokazują, że ten temat nie ciekawi ukraińskich
widzów i czytelników. Po drugie, państwo ukraińskie nie dokłada wysiłku, by zabezpieczać
swoje interesy strategiczne w tej dziedzinie. Nie określiło dotąd, że jego strategicznym
kierunkiem jest NATO i UE. Dlatego Ukraina nie wykorzystuje możliwości propagowania
idei europejskiej i euroatlantyckiej. Także państwowe środki masowego przekazu są skupione
na krajowych celebrytach, a nie na promowaniu treści prozachodnich. Nawet, gdy tak jak
ostatnio, mamy więcej informacji zagranicznych, ich jakość jest na niskim poziomie.
Co można zrobić dla popularyzowania treści europejskich i Euro-Atlantyckich?
Są działania, które media mogą realizować, by zwiększyć obieg informacji międzynarodowej.
Po pierwsze: wiele zależy od samych dziennikarzy. Politycy nie mogą być ich jedynymi
źródłami, powinni też działać samodzielnie. Mogą sami pisać teksty, przygotowywać
programy, mogą dzielić się między sobą źródłami informacji.
Po drugie: dziennikarze mogą komunikować się z dostarczycielami informacji i rzetelnej
wiedzy. Rozmawiać na temat integracji europejskiej, relacji euroatlantyckich i relacji z Rosją
z ekspertami międzynarodowymi, przedstawicielami korpusu dyplomatycznego, urządzać
wspólne spotkania.
Dziennikarze mogą gromadzić tematy do dalszej pracy dziennikarskiej, pracować nad nimi
dziennikarsko, by później mogły powstać z nich ciekawe teksty.
Kolejna sprawa to propozycja stworzenia dziennikarskiego forum wymiany opinii: „google –
groups”. Polityk, na przykład Miedwiediew, coś mówi, a dziennikarze komentują te
informacje między sobą.
1
Проект співфінансується в рамках програми Польської закордонної допомоги Міністерства закордонних справ Республіки Польща у 2009 році
Projekt jest współfinansowany w ramach programu polskiej pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2009 r.
Media powinny także zmienić sposób pokazywania treści międzynarodowych i zamieszczać
więcej konkrtenych przykładów. Są na Ukrainie poważne dyskusje o prawie europejskim, o
bardzo złożonych kwestiach, a być może warto pokazać życie prostych, zwykłych obywateli
– chodzi o podejście typu „live”. Na przykładzie życia zwykłego obywatela łatwiej zrozumieć
na czym polegają standardy unijne. To lepsze, niż podejmowanie prób zrozumienia norm
unijnych na podstawie dokumentów.
Media powinny też znaleźć nowy format dla treści unijnych i euroatlantyckich. W programie
typu wiadomości informacje muszą być serwowane krótko i w określony z góry sposób. Taki
format nie pozwala na pogłębienie prezentowanych tematów. Dziś znajduje się miejsce na
skandale, ale brak go na przedstawienie pogłębionych tematów unijnych. Nie może być to
schemat oparty o „gadające głowy” - np. Ukrainiec i obcokrajowiec. Można spróbować
zaadaptować polskie doświadczenia w mówieniu o sprawach europejskich w programach
rozrywkowych. Jednak nie wszystkie polskie pomysły sprawdzą się na Ukrainie. Dlatego
należy poszukać też pomysłów na własne formaty i je wdrożyć.
Panel 2: Czy możliwie jest zwiększenie ilości tematów europejskich i euroatlantyckich w
mediach lokalnych na Ukrainie?
Uwagi ogólne
Większość dziennikarzy ukraińskich uważa kierunek europejski i euroatlantycki za najlepszy
dla kraju. Nie należy zatem leczyć uzdrowionych, ale raczej edukować zacofanych
urzędników kijowskich. To oni mają problem z wyborem strategii dla Ukrainy. Wielu
dziennikarzy niezależnie od tego, czy pracuje w telewizji, radiu, czy w prasie, byłoby
gotowych zwiększyć ilość materiałów euroatlantyckich, czy europejskich w swoich mediach.
Dlaczego tak się nie dzieje? Ponieważ pojawiają się problemy.
Problemy z prezentowaniem w mediach treści europejskich i eurotlantyckich
Po pierwsze: pieniądze. Aby wyjechać do Brukseli, siedziby instytucji UE i NATO, czy w
inne miejsce (np. do bazy wojskowej), potrzebne są pieniądze. Drugim bardzo ważnym
problemem są ukraińscy politycy. Mentalność ukraińska jeszcze się nie zmieniła, ciągle
istnieje brzemię przeszłości, „czerwone znamię”. Tu nie ma winnych. Wiktor Juszczenko
powiedział, że kiedyś wstąpimy do NATO, mamy kurs euroatlantycki. Julia Timoszenko nie
potrafi jasno określić swojego stanowiska. Za sześć miesięcy dowiemy się dokąd politycy
zmierzają. Co z tym zrobić? Jako ilustracja problemu nich posłuży wypowiedź Andrieja
Sacharowa, laureata pokojowej nagrody Nobla. Kiedy był w Stanach Zjednoczonych eksperci
zachodni zapytali go, w jaki sposób możemy pomóc ZSRR? On odpowiedział: „wspierać i
naciskać”. Środowiska euroatlantyckie powinny Ukrainę wspierać. Pytanie: czy wspierają?
Chyba nie. Czy wywierają presję na kogokolwiek? Czy wywierają presję na Rosję albo na
Ukraińców, którzy w sposób świadomy blokują integrację euroatlantycką? Odpowiedź brzmi
– nie. Takie jest status quo, ale miejmy nadzieję, że to się zmieni.
Co można zrobić dla popularyzowania treści europejskich i euroatlantyckich
2
Проект співфінансується в рамках програми Польської закордонної допомоги Міністерства закордонних справ Республіки Польща у 2009 році
Projekt jest współfinansowany w ramach programu polskiej pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2009 r.
Jak informować o Unii Europejskiej i NATO? Raczej nie poprzez opisywanie pracy Komisji
Europejskiej i innych instytucji UE. To mało ciekawe z punktu widzenia odbiorców. Dobrą
formą byłyby reportaże, które opisują konkretny problem. Może media powinny krytykować
przedstawicieli struktur euroatlantyckich, ponieważ oni robią wszystko, co w ich mocy, aby
nie ruszyć sprawy z miejsca? Cytując Lutra, minionych pięć lat, to czas może nie stracony,
nie przegrany, ale zmarnowany.
Kolejny pomysł, to działanie w ramach wspólnoty dziennikarskiej, dzielenie się
informacjami, wspólne poszukiwanie interesujących inicjatyw.
Panel 3: Czy telewizje ukraińskie mogą przekazywać więcej informacji na tematy
europejskie i euroatlantyckie?
Uwagi ogólne
Interesy prasy lokalnej w objaśnianiu kwestii europejskich i euroatlantyckich różnią się od
interesów prasy centralnej. Poza tym prasa lokalna na Ukrainie różni się między sobą w
zależności od miejsca. Na przykład prasa wołyńska czy lwowska różni się od krymskiej, a
ona z kolei od ługańskiej. Jednak można dojść do paradoksalnego wniosku, że w większości
regionów prasa lokalna nie jest gotowa do zwiększania ilości materiału na temat NATO.
Nawet bardziej celowe byłoby, aby ten temat był minimalizowany. Prasa lokalna bardziej
interesuje się kwestiami przyziemnymi, codziennymi. Zagadnienia bezpieczeństwa to
problem dotyczący głównie ekspertów i elit. Zasad opodatkowania, bezpieczeństwa i cen
kiełbasy nie można rozwiązywać w drodze referendum. Czytelników lokalnych interesują
natomiast tematy integracji europejskiej, powiązania z krajami europejskimi.
Problemy z prezentowaniem
euroatlantyckich
w
mediach
regionalnych
treści
europejskich
i
Dlaczego prasa lokalna nie jest gotowa do podejmowania tematu NATO? Po pierwsze:
znaczące upolitycznienie prasy lokalnej. Na przestrzeni ostatnich lat mamy do czynienia z
wtrącaniem się właścicieli mediów, lokalnych przedsiębiorców do polityki, a w związku z
tym uzależnianie przez nich mediów.
Po drugie: bardzo silne wpływy rosyjskie na południu i wschodzie Ukrainy. Wszyscy znają
słowa prezydenta Miedwiediewa wypowiedziane podczas święta Czekistów, kiedy nagradzał
pracowników tych służb za to, że skutecznie wykonali zadanie zahamowania Ukrainie drogi
do NATO. Sadzę, że ci szpiedzy pracowali nie tylko w Brukseli, Bonn, Paryżu i Rzymie, ale
także w Doniecku, w Kijowie. Sami nie zdołamy się przeciwstawić tym wpływom.
Co można zrobić dla popularyzowania treści europejskich i euroatlantyckich
Żeby dotrzeć do czytelników lokalnych należy wskazywać korzyści ekonomiczne wynikające
z członkostwa w Unii. Przykładem może być program Partnerstwa Wschodniego, który jest
odbierany na Krymie z dużym zainteresowaniem zarówno przez władzę jak i społeczeństwo.
Można mówić o realnych szansach na zwiększenie publikacji temu poświęconych. Jednak dla
mediów lokalnych ważna jest forma. W mniejszej mierze interesują się głosami wpływowych
polityków, posłów, a w większej - konkretami.
3
Проект співфінансується в рамках програми Польської закордонної допомоги Міністерства закордонних справ Республіки Польща у 2009 році
Projekt jest współfinansowany w ramach programu polskiej pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2009 r.
Interesujące byłoby odwiedzenie Polski i zebranie materiału na temat tego, co dzieje się w
rolnictwie, jakie dotacje rolnicy otrzymują z Unii. Dobrze byłoby „założyć buty NATOwskie” w bazie wojskowej w Polsce, przyjrzeć się czy ten „but uwiera” czy nie. To interesuje
czytelników i w Doniecku i w Ługańsku. Ponadto w Zachodniej Ukrainie atrakcyjnymi
tematami są współpraca w rejonach przygranicznych i kwestie korzyści ze współpracy
europejskiej.
Na pewno ciekawe są problemy globalne np. kto zwyciężył w Irlandii? Dlatego nie należy
dopuszczać do tabloidyzacji wydań centralnych, do tego by porzuciły pogłębioną debatę.
Potrzebna jest platforma wymiany intelektualnej, ale te kwestie bardziej interesują środowiska
akademickie i centralne. Prasa lokalna żywi się problemami ludzi. Doradzamy organizatorom
warsztatów, by w przyszłości program był mniej akademicki, a bardziej przydatny dla prasy
lokalnej. Polska być może najwięcej skorzystała na członkostwie w UE, i to jest bardzo
interesujące dla ludzi zarówno na Wschodzie jak i Południu Ukrainy.
Podsumowanie polskich doświadczeń : Andrzej Godlewski, szef działu Kraj i Opinie,
dziennik Polska The Times
Dyskusje dziennikarzy ukraińskich przypominają rozmowy, które toczyły się w latach 90tych, w polskich redakcjach. Także u nas padały wówczas pytania o to, jak mówić o UE i co
zrobić, aby Polacy przekonali się do integracji. Było wiele programów o Europie w telewizji,
czy tekstów w prasie. Drukowano sporo dodatków europejskich. Niektóre z nich zrobiły
więcej szkody dla aspiracji Polaków w przystąpieniu do Unii, niż pożytku. Działo się tak,
gdyż pojawiły się pieniądze publiczne: polskie i unijne na te cele. One stworzyły pewien
rodzaj propagandy, jednostronnego sposobu przekazywania informacji. Wiadomo tymczasem,
że takie podejście nie przekona ludzi. Pieniądze przeznaczone na propagandę w dużym
zakresie się zmarnowały. Za dużo mówiliśmy wtedy o standardach w NATO, o normach,
które trzeba spełnić, a za mało informowaliśmy o tym, co wnosi UE i NATO do życia
zwykłych ludzi.
Członkostwo w Unii i NATO nie było w Polsce traktowane jako coś, co może się zdarzyć,
tylko jako środek do celu. Głównym celem elit politycznych było dążenie do tego, żeby
Polska stała się bezpieczna, niepodległa i zamożna. Uznano, że dzięki członkostwu w tych
strukturach Polacy będą mogli więcej zarabiać, podróżować, a kraj będzie lepiej rządzony.
Traktowanie UE i NATO jako objawienia, jako nowej religii, nic nie daje.
Dlatego z dziennikarskiego punktu widzenia warto pokazywać Unię i NATO poprzez
wartości i zasady. To właśnie one powinny być szerzej popularyzowane. Na przykład zasada
przejrzystości w działaniu struktur państwowych. Gdy 10 lat temu Polska zamierzała kupić
samolot bojowy, w Warszawie nie można było się o tym dowiedzieć, a poprzez
korespondenta szwedzkiego otrzymaliśmy korespondencję pomiędzy premierami Polski i
Szwecji, bo tam obowiązywała zasada przejrzystości.
Pracowałem w telewizji, gdy brat kanclerza Niemiec otrzymał pracę na Majorce. We
współpracy z kolegami z niemieckiej telewizji CDF, pokazaliśmy to jako przykład otwartych
granic, iż można otrzymać pracę bez wizy, bez pozwolenia. Pokazywanie takich przykładów
więcej mówi o tym jak jest w Unii. Mam wrażenie że UE jest sposobem na lepsze życie.
Sądzę, że pokazywanie biurokracji brukselskiej oraz instytucji europejskich jest najlepszą
drogą do zniechęcenia ludzi do UE. Lepiej pokazywać, że Unia jest już u nas, informować o
dobrych przykładach z kraju. Zwłaszcza wtedy, gdy coś się zmienia na lepsze, że stworzono
4
Проект співфінансується в рамках програми Польської закордонної допомоги Міністерства закордонних справ Республіки Польща у 2009 році
Projekt jest współfinansowany w ramach programu polskiej pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2009 r.
coś wartościowego. Ludzie sami potrafią coś dobrego zrobić, dzięki funduszom unijnym lub
własnemu sprytowi, bystrości, inteligencji.
Gdy Polska wchodziła do NATO, też nie było zbyt łatwo. Mieliśmy nie „Partnerstwo
Wschodnie”, tylko „Partnerstwo dla pokoju”. Polscy politycy, którym zależało na tym, aby
wejść do NATO, mówili wówczas, że ten program to za mało i narzekali, że skierowano nas
do poczekalni. Z drugiej strony podkreślali, że trzeba wykorzystać nawet tę szansę. Mam
wrażenie, że tak może być z „Partnerstwem Wschodnim”. To może nie jest najatrakcyjniejszy
projekt, gdy daje się 600 mln dla sześciu krajów na pięć lat. Jednak rolą mediów powinno być
dopingowanie polityków, aby właściwie zagospodarowali te fundusze. Aby nie było tak jak
jest z Bułgarią, która weszła do UE, ale wykorzystała w ciągu dwóch lat tylko 2% z
siedmioletniego budżetu. Formalnie są krajem unijnym, ale nie potrafią z tego skorzystać.
Dziennikarze powinni wykorzystać „Partnerstwo wschodnie” jako formę nacisku na
rządzących, aby nie zmarnowali tej szansy.
Euro 2012 jest projektem euroatlantyckim. To nie jest tylko impreza sportowa. Gdyby to była
tylko impreza sportowa, UEFA prosiłaby o zbudowanie kilku stadionów, hoteli i lotniska. W
Polsce Euro jest szansą dla miast, samorządów, żeby się zmienić, inaczej funkcjonować, żeby
pokazać Polskę jako europejski kraj. Podobną rzecz można powiedzieć o Ukrainie. To jest
szansa na awans cywilizacyjny. Sądzę, że rolą mediów jest wykorzystanie Euro 2012 w takim
celu. Po tej imprezie inaczej będą mówić o Polakach, o Ukraińcach. Sami Ukraińcy będą
inaczej mówić i myśleć o sobie, gdy zobaczą, że są zdolni do sukcesu, do zrobienia wspólnie
z Polakami wielkiej imprezy. To może być przełomowy moment.
5
Проект співфінансується в рамках програми Польської закордонної допомоги Міністерства закордонних справ Республіки Польща у 2009 році
Projekt jest współfinansowany w ramach programu polskiej pomocy zagranicznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2009 r.