docSprawozdanie analityczne - Departament Europejskiego Funduszu
download 
Reklamacja Transkrypt
Sprawozdanie analityczne - Departament Europejskiego Funduszu
Sprawozdanie analityczne z I spotkania Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiego poziomu zatrudnienia Temat: Jak od nalepiania plasterków na złamaną nogę przejść do nastawienia kości? - czyli od walki z bezrobociem do tworzenia miejsc pracy Marcin Nowicki Spis treści Spis treści.........................................................................................................................................................................1 Podsumowanie..............................................................................................................................................................2 Diagnoza i rekomendacje...........................................................................................................................................5 Notatka metodologiczna – przedmiot analizy, metody i techniki, źródła informacji.....................................13 Załączniki ......................................................................................................................................................................15 str. 2 Podsumowanie Niniejsze sprawdzanie analityczne stanowi podsumowanie I spotkania Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiego poziomu zatrudnienia. Złożone jest z dwóch zasadniczych części. Pierwsza z nich o charakterze diagnostycznym, w syntetyczny sposób prezentuje obecny stan pomorskiego rynku pracy oraz obserwowane w ostatnich latach zmiany. Wnioski z niej płynące potwierdzają zasadność podjęcia dyskusji na temat narzędzi wspierania rozwoju przedsiębiorczości jako najlepszego sposobu walki z bezrobociem. W części drugiej, stanowiącej zasadniczą część opracowania zaprezentowano wnioski z analiz eksperckich oraz dyskusji, która odbyła się w ramach I spotkania Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiego poziomu zatrudnienia. Składają się one na wydyskutowany katalog wytycznych dla prowadzenia polityki rozwojowej w zakresie zwiększania zatrudnienia, nieodzwierciedlający jednakowoż w pełni opinii autorów niniejszego opracowania. Podsumowanie analiz eksperckich oraz dyskusji – rekomendowane działania w 5 obszarach wsparcia rozwoju przedsiębiorczości, stanowiących zidentyfikowane obszary problemowe. Finansowanie Rekomendacje Uczestnicy PST jednoznacznie opowiedzieli się za rezygnacją z dotacji bezzwrotnych, na rzecz wspierania komercyjnych funduszy pożyczkowych. Ich zdaniem w mniejszym stopniu zakłócają mechanizmy rynkowe. W ocenie eksperckiej stosowanie dotacji bezzwrotnych w niektórych przypadkach jest jednak zasadne. Przy słabości wsparcia typu venture capital dotacje okazują się dobrym (choć oczywiście nie pozbawionym wad) instrumentem wspierania rozpoczynania działalności gospodarczej oraz wspierania działalności wysokoinnowacyjnych. Tu jednak należało by się zastanowić nad kryteriami udzielania wsparcia. Występuje konieczność wielokrotnego zastanowienia się czy podejmowana interwencja publiczna nie zagrozi prawidłowo funkcjonującemu rynkowi. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 3 Selektywność przestrzenna narzędzi wspierających samozatrudnienie. Narzędzia wsparcia powinny być dopasowane do specyfiki lokalnego rynku pracy. Kształcenie postaw przedsiębiorczych Selektywność branżowa. Wsparcie rozwojowe należy kierować do wyselekcjonowanych (np. wymienionych w załączniku 1) branż. Działanie to może być przejawem prowadzonej polityki wspierania klastrów/inteligentnych specjalizacji. Warto jednak zaznaczyć, że selektywne branżowe podejście absolutnie nie jest warunkiem wystarczającym dla udanego wsparcia rozwoju przedsiębiorczości. Wypracowanie oddolnego modelu wspierania przedsiębiorczości ukierunkowanego na promowanie talentów oraz pasji (zwiększa przeżywalność start-upów). Większa koncentracja nadmiernie obecnie rozproszonych działań skierowanych do bezrobotnych. Doświadczenia urzędów pracy wskazują na wyższą efektywność wariantu, w którym pomaga się mniejszej liczbie bezrobotnych za pomocą dotacji o wyższej wartości, niż wariantu zakładającego dużą liczbę osób objętych programem wsparcia o niskiej wartości. Promowanie przedsiębiorczości na każdym szczeblu edukacji, zamiast nauki zasad prowadzenia działalności gospodarczej. Konieczność zmodyfikowania programów kształcenia, uzupełnienia o zajęcia związane z prowadzaniem wirtualnego przedsiębiorstwa. Konieczność zaangażowania w proces kształcenia przedsiębiorczości przedsiębiorców pokazujących na własnym przykładzie, jak można odnieść sukces, oraz w jaki sposób skomercjalizować pasje, talenty czy zainteresowania (Badania naukowe wskazują, że każdy rodzi się innowatorem i przedsiębiorcą. Niestety cechy takie jak: kreatywność, innowacyjność, i wreszcie przedsiębiorczość, zabijane są w procesie edukacji). Potrzeba zmiany perspektywy. Działania powinny mieć charakter długofalowy, nie zaś doraźny. Warunkiem jest wypracowanie umowy społecznej, na podstawie której nie będziemy wymagać jako media, społeczeństwo natychmiastowych skutków działań podejmowanych przez polityków. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 4 Innowacyjność Rzetelna weryfikacja przedsiębiorstw chcących prowadzić działalność na terenie parków technologicznych i przemysłowych. Weryfikacja planów w zakresie zaangażowania w budowę infrastruktury w postaci parków technologicznych/przemysłowych. Utrzymanie instrumentów bezzwrotnych (dotacji) w uzasadnionych przypadkach (projekty o wysokim poziomie innowacyjności), dla których niemożliwe by było pozyskanie finansowania zwrotnego. Kierowanie wsparcia do branż cechujących się wysokim poziomem innowacyjności. Warunek ten spełniają usługi wiedzochłonne oraz w przypadku przetwórstwa przemysłowego działalność high-tech.1 Klastry Wspieranie klastrów/inteligentnych specjalizacji powinno zostać ukierunkowane na branże, charakteryzujące się najwyższym potencjałem konkurencyjnym (w wymiarze międzynarodowym), bądź też dających realne szanse takiego konkurowania w przyszłości. Występuje konieczność ograniczenia liczby wspieranych klastrów, celem skoncentrowania środków na działalnościach o najwyższym potencjale rozwojem. Utworzenie Centrum Rozwoju Przedsiębiorców, zajmującego się doradztwem w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi (identyfikacja talentów, zarządzanie talentami). biznesu Budowanie przyjaznego otoczenia Kryteria wyboru powinny być maksymalnie przejrzyste. Warunkiem koniecznym winno być zaangażowanie wszystkich kluczowych dla danej branży aktorów prowadzących działalność na terenie województwa pomorskiego. Wspieranie przedsiębiorców kompetencyjnych. w zakresie uświadamiania Mentoring ukierunkowany na rozpoczynających zaangażowaniem osób o dużym kapitale relacyjnym. sobie działalność własnych przedsiębiorców luk z Świadczenie pomocy w zakresie wchodzenia na nowe (tak produktowo, jak i geograficznie rynki zbytu). Mogą to być np. szkolenia z zakresu wymagań na rynkach zagranicznych. 1 W załączniku 1 znajduje się zestawienie rodzajów działalności gospodarczej cechujących się wysokim oraz przeciętnym poziomem zaawansowania technologicznego oraz wysokim poziomem wiedzochłonności. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 5 Diagnoza i rekomendacje Diagnoza Stan pomorskiego rynku pracy jest wysoce niezadowalający. Na koniec 2012 r. obrazująca go stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 13,4 proc., zaś stopa bezrobocia wg BAEL osiągnęła 9,6 proc. Analiza zmian powyższych wskaźników w latach 2004-2012 pokazuje wyraźny wpływ globalnego kryzysu gospodarczego. W jego następstwie w 2009 r. odnotowano gwałtowny, wynoszący 3,5 pkt. proc. wzrost stopy bezrobocia rejestrowanego. Skokowa zmiana bezrobocia mierzonego wskaźnikiem BAEL obserwowana była rok później. Wykres 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego orz stopa bezrobocia wg BAEL w województwie pomorskim w latach 2004-2012 [proc.] Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS Liczba osób, poszukujących zatrudnienia rosła systematyczne również w latach następnych. W 2012 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie pomorskim sięgnęła 114,7 tys., czyli o 46,9 tys. więcej niż na koniec 2008 r. Spowolnienie gospodarcze najdotkliwiej odczuł trójmiejski rynek pracy, którego granice rozciągają się poza granice administracyjne Gdańska, Sopotu oraz Gdyni. Na Trójmiasto oraz sąsiadujące powiaty: gdański, kartuski oraz wejherowski przypadało prawie 50 proc. przyrostu bezrobotnych zarejestrowanych (nieco ponad 23 tys. osób). Równie dotkliwe spowolnienie gospodarcze wpłynęło na statystki bezrobocia w powiecie kwidzyńskim, gdzie liczba zarejestrowanych bezrobotnych wzrosła o ponad 90 proc. (+2,9 tys. bezrobotnych). W pozostałych powiatach, których gospodarki cechują się mniejszym otwarciem na impulsy płynące z gospodarki globalnej skala zmian była znacząco mniejsza. Co ciekawe analiza danych o pracujących w województwie pomorskim odbiega nieco od negatywnego obrazu prezentowanego na podstawie informacji o bezrobociu. Co prawda w latach 2008-2012 odnotowano wzrost liczby pracujących z 795 tys. do 859 tys. (2012 r.). Jednak największą rolę odgrywał tu wzrost liczby pracujących w 2012 r. (+62 tys.). Do roku 2011 r. wzrost miał charakter symboliczny (Tabela 1.) Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 6 Rozbieżność ta po części pokazuje zjawisko „szarej strefy” wynikające z konieczności rejestrowania się jako osoba bezrobotna celem uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. Ponadto o zmianach na rynku pracy decydują również procesy demograficzne, w tym przede wszystkim migracje. Być może wzrost stopy bezrobocia rejestrowanego jest nie tyle spowodowany poprzez spowolnienie dynamiki rozwoju województwa, lecz w większym stopniu wynika z recesji w państwach, do których w latach ubiegłych wyjechali mieszkańcy Pomorza i z których w ostatnim czasie powrócili (reemigracja). Kolejnym z czynników tłumaczących rozbieżność są przepływy pomiędzy bezrobotnymi, pracującymi a osobami biernymi zawodowo. Paradoksalnie dopuszczalną jest sytuacja, w której rośnie nam zarówno zatrudnienie jak i bezrobocie rejestrowane (np. mniejsze zainteresowanie studiami wśród osób młodych, które napływają na rynek pracy). Mapa 1. Stopa bezrobocia w 2012 r. oraz dynamika liczby bezrobotnych zarejestrowanych w latach 2008-2012 w powiatach województwa pomorskiego. Dynamika liczby bezrobotnych zarejestrowanych w latach 2008-2012 (2008=100): pucki wejherowski Gdynia Słupsk lęborski Sopot Gdańsk nowodworski słupski kartuski 112.1 209.1 308.0 gdański bytowski Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec 2012 r. (proc.) malborski kościerski tczewski starogardzki człuchowski sztumski 4.6 - 10.1 (4) 10.9 - 17.7 (6) 19.3 - 22.1 (4) 22.7 - 27.6 (5) chojnicki kwidzyński 30.8 - 30.8 (1) Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS. Na koniec 2011 r. w mikro oraz małych przedsiębiorstwach (o zatrudnieniu od 1 do 49 pracowników) pracowało 340,7 tys. osób. Stanowili oni 42,8 prac. liczby pracujących wg BAEL. Analiza dynamiki wskazuje, iż zatrudnienie w tym sektorze w mniejszym stopniu jest podatne na wahania koniunktury globalnej. Dane GUS wskazują, iż w latach 2008-2011 w sektorze mikro oraz małych przedsiębiorstw w województwie pomorskim odnotowano 2 proc. wzrost liczby pracujących (+7,6 tys. osób). W tym samym okresie liczba pracujących w całej gospodarce województwa pomorskiego niemal się nie zmieniła. Można zatem przypuszczać, że sektor małych i mikro przedsiębiorstw niejako pełnił rolę bufora łagodząc spadki zatrudnienia obserwowane w przedsiębiorstwach większych. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 7 Tabela 1. Pracujący w województwie pomorskim w latach 2008-20112 Dynamika 2008-2011 (2008=100) 2008 2009 2010 2011 Przyrost 2008-2011 Pracujący 0-49 (tys.) 333,1 340,7 342,3 340,7 +7,6 Pracujący wg BAEL (tys.) 795 789 805 797 +2,0 104,6 102,3 100,5 99,5 102,3 99,2 102,0 99,0 100,3 Pracujący (poprzedni rok = 100) 0-49 Pracujący wg BAEL (poprzedni rok = 100) 104,1 Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS Wykres 2. Dynamika PKB mierzona pomorskim i w Polsce w latach 2004-2012 rok do roku w cenach stałych w województwie Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS Opisywane zmiany są zgodne z obserwacjami Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego przytoczonymi w ekspertyzie profesora Piotra Dominiaka. Pomorski sektor MSP mimo swojej specyfiki wpisuje się w trendy globalne, takie jak obserwowany od 2009 r. niemal bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy. 2 W tabeli zestawiono dane o pracujących do 2011 r., ze względu na fakt, iż są to najświeższe dane o pracujących w sektorze mikro oraz małych przedsiębiorstw w podziale na województwa. Informacji o pracujących w 2012 r. dostarczają jedynie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), nie są to jednak informacje o zatrudnieniu w sektorze MSP. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 8 Kluczowym problemem warunkującym sytuację na pomorskim rynku pracy okazuje się niska dynamika gospodarki regionu. Co do słuszności powyższej opinii zgadzali się wszyscy uczestnicy spotkania PST, wskazując, iż główną barierą rozwoju przedsiębiorczości, a co za tym idzie wzrostu zatrudnienia w województwie pomorskim jest dekoniunktura. Obecnie szacuje się, że wzrost zatrudnienia o 1 proc. wymaga wzrostu gospodarczego na poziomie od 2,6 do 2,8 proc. Analiza dynamiki produktu regionalnego brutto w ostatnich latach wskazuje, że tempo rozwoju województwa jest zbyt niskie by w istotny sposób przyczynić się do poprawy na rynku pracy. Mając na uwadze fakt, iż obecnie to wzrost gospodarczy tworzy miejsca pracy, nie należy oczekiwać, że skutki najbardziej nawet efektywnej polityki prozatrudnieniowej, prowadzonej na szczebli regionalnym będą oszałamiające. Jest to kluczowe założenie, które warto mieć na uwadze analizując poniższe rekomendacje. Rekomendacje Dyskusja na temat wspierania rozwoju przedsiębiorczości wpisała się w wystąpienie Prezesa Stowarzyszenia Wolna Przedsiębiorczość Henryka Stasińskiego, który wyróżnił 5 kluczowych obszarów działań, które mogą być podjęte na szczeblu regionalnym. Wykres 3. Obszary działań potencjalnej sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości interwencji publicznej na szczeblu regionalnym Źródło: Opracowanie IBnGR na podstawie analizy eksperckiej Ad. Finansowanie Na tle przedsiębiorstw w UE polskie MSP charakteryzują się wysoką niechęcią do korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania rozwoju swej działalności. Badanie PARP przeprowadzone w 2012 r. potwierdza dominację środków własnych wśród źródeł finansowania inwestycji przez małe i średnie przedsiębiorstwa (68 proc. badanych firm wskazało to źródło finansowania na pierwszym miejscu). Tylko 11 proc. przedsiębiorców korzystało z kredytu bankowego, a 6 proc. z leasingu (dane dotyczą 2011 r.). Jednocześnie przedsiębiorcy sektora MSP nie są zainteresowani pozyskaniem finansowania zewnętrznego (deklarując brak takiej potrzeby), a następnie – z powodu obaw o rozwój sytuacji gospodarczej i o przyszłość firmy. Problemem jest dostęp do finansowania nie posiadających nadmiaru środków własnych młodych i rozwijających się firm. Opinię tę potwierdzają badania PARP dot. finansowania zwrotnego. Banki Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 9 preferują przedsiębiorstwa cechujące się dużym doświadczeniem rynkowym i odpowiednią historią, co w myśl kredytodawców przekłada się na większą wiarygodność. Istotnym wsparciem w warunkach ograniczonego dostępu do finansowania okazały się środki unijne. Problemem jest określenie, który z mechanizmów wsparcia przedsiębiorczości jest właściwy. Rekomendacje 1. 2. Uczestnicy PST jednoznacznie opowiedzieli się za rezygnacją z dotacji bezzwrotnych, na rzecz wspierania komercyjnych funduszy pożyczkowych. Ich zdaniem w mniejszym stopniu zakłócają mechanizmy rynkowe. Mogą to być zarówno fundusze pożyczkowe jak i poręczeniowe. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż bardzo istotną kwestią jest wybór instytucji pełniących rolę pośredników finansowych. Dotychczas rolę tę odgrywały przede wszystkim banki oraz ustabilizowane na rynku fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. Niższym zaangażowaniem cechowały się podmioty mniejsze lub nowe. Należy dołożyć starań, aby przeprowadzane były konkursy dla start-up’ów w działalności pożyczkowej i poręczeniowej, które uzupełnią ofertę dla firm i rozwiną rynek podażowy tego typu przedsięwzięć3. W ocenie eksperckiej stosowanie dotacji bezzwrotnych w niektórych przypadkach jest jednak zasadne. Zdaniem Henryka Stasińskiego działania dotacyjne w odniesieniu do potrzeb nie były efektywne ale za to w skali, w której wystąpiły, były skuteczne. „biorąc pod uwagę sytuację, jaka panowała w momencie podejmowania decyzji o tej formie wspierania przedsiębiorstw można przyjąć, że tego typu pomoc przyniosła wiele pozytywnych rezultatów – powstały przedsięwzięcia będące wzorem, zachętą dla innych do podjęcia lub rozwinięcia działalności gospodarczej.”4. Przy słabości wsparcia typu venture capital dotacje okazują się dobrym (choć oczywiście nie pozbawionym wad) instrumentem wspierania działalności wysokoinnowacyjnych. Mimo, że brakuje informacji na temat skali w jakiej pomorskie firmy korzystają ze wsparcia tego typu (na terenie województwa funkcjonują 4 fundusze kapitałowe: Business Angel Seedfund, EDORADCA, INVENO, Oliwski Dom Inwestycyjny) to generalnie można stwierdzić, iż rynek funduszy kapitałowych jest tu stosunkowo słabo rozwinięty5. Istnienie mechanizmu, w którym firma może uzyskać środki na przygotowanie ryzykownego produktu ze źródeł publicznych jest często jedyną szansą na realizację projektu. Oczywiście wiąże się to z niebezpieczeństwem porażki biznesowej i utraty zainwestowanych środków. Olbrzymie znaczenie w tym przypadku stworzenie bardzo efektywnych mechanizmów oceny projektów, opartych na ekspertach najwyższej klasy. Dotacje bezzwrotne stanowią również dobry instrument wspierania rozpoczynania działalności gospodarczej przez osoby pozbawione niezbędnego kapitału początkowego. 3. Występuje konieczność wielokrotnego zastanowienia się czy podejmowana interwencja publiczna nie zagrozi prawidłowo funkcjonującemu rynkowi. Ad Innowacyjność Pomorskie przedsiębiorstwa (w tym z sektora MSP) cechują się niskim poziomem innowacyjności. Badania Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego wskazują, iż w 2012 r. pomorskie przedsiębiorstwa 3 Stasiński H., Czego brakuje we wspieraniu powstawania i rozwoju pomorskich przedsiębiorstw?, Ekspertyza badawcza przygotowana w ramach Pomorskiego Obserwatorium Procesów Adaptacyjnych. 4 ibid. 5 ibid. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 10 ograniczyły skalę działań innowacyjnych (w porównaniu z 2009 r.). Dotyczyło to zarówno wprowadzania nowych produktów i usług, stosowania nowych metod produkcji, wprowadzania zmian organizacyjnych, zdobywania nowych rynków zbytu, poprawy jakości produktów/usług, obniżenia kosztów oraz zwiększania kwalifikacji. Co więcej analizy POG wskazują, iż plany odnośnie wprowadzenia innowacji są zdecydowanie mniej optymistyczne od tych, które deklarowano w 2009 r. Inną kwestią jest znikoma korelacja pomiędzy deklaracjami, a rzeczywiście podejmowanym działaniem, co niekoniecznie nakazuje przywiązywać znaczącą wagę do deklarowanych planów. Wydaje się, że obecnie stosowane narzędzia wspierania przedsiębiorstw innowacyjnych cechują się znikomą efektywnością. Dotyczy to w szczególności środków, które zostały przeznaczone na rozwój „twardej” infrastruktury otoczenia (parki technologiczne) przeznaczonej dla przedsiębiorstw innowacyjnych. W rzeczywistości parki technologiczne/przemysłowe okazują się miejscami dla prowadzenia jakiejkolwiek działalności, w żaden sposób nie związanej z innowacyjnością. Rekomendacje 1. 2. 3. 4. Rzetelna weryfikacja przedsiębiorstw chcących prowadzić działalność na terenie tego typu obiektów. Weryfikacja planów w zakresie zaangażowania w budowę infrastruktury w postaci parków technologicznych/przemysłowych. Utrzymanie instrumentów bezzwrotnych (dotacji) w uzasadnionych przypadkach (projekty o wysokim poziomie innowacyjności), dla których niemożliwe by było pozyskanie finansowania zwrotnego. Kierowanie wsparcia do branż cechujących się wysokim poziomem innowacyjności. Warunek ten spełniają usługi wiedzochłonne oraz w przypadku przetwórstwa przemysłowego działalność hightech.6 Ad Klastry Koncepcja wspierania rozwoju przedsiębiorstw poprzez politykę klastrową cieszy się nadal niezwykłą popularnością. Klastry są coraz częściej postrzegane jako kluczowe dla wzrostu innowacyjności, konkurencyjności gospodarki, prowadząc do wzrostu zatrudnienia. Ich rolę w tym zakresie zwiększa proces globalizacji. Wraz z jego zaawansowaniem rośnie tendencja do lokowania zasobów w regionach bardziej atrakcyjnych dla danej branży7. Na mocy uchwał Zarządu Województwa Pomorskiego status klastra kluczowego został nadany trzem klastrom tj. Pomorskiemu Klastrowi ICT, Bałtyckiemu Klastrowi Ekoenergetycznemu oraz Gdańskiemu Klastrowi Budowlanemu. Wydaje się jednak, że żaden z nich nie wyróżnia gospodarki regionu na tle innych polskich województw. Co więcej w przypadku niektórych klastrów okazuje się, że do inicjatywy nie przystąpiły kluczowe dla danej branży, prowadzące działalność w województwie pomorskim przedsiębiorstwa. Fakty te zwiększają niestety zasadność pojawiających się zarzutów, iż szczytna idea przerodziła się w mechanizm służący pozyskiwaniu finansowania publicznego. Rekomendacje 6 W załączniku 1 znajduje się zestawienie rodzajów działalności gospodarczej cechujących się wysokim oraz przeciętnym poziomem zaawansowania technologicznego oraz wysokim poziomem wiedzochłonności. 7 Wykorzystanie koncepcji klastrów dla kształtowania polityki innowacyjnej i technologicznej państwa. Rekomendacje dla polityki stymulowania rozwoju klastrów w Polsce, IBnGR 2009. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 11 1. 2. 3. Wspieranie klastrów/inteligentnych specjalizacji powinno zostać ukierunkowane na branże, charakteryzujące się najwyższym potencjałem konkurencyjnym (w wymiarze międzynarodowym), bądź też dających realne szanse takiego konkurowania w przyszłości. Występuje konieczność ograniczenia liczby wspieranych klastrów, celem skoncentrowania środków na działalnościach o najwyższym potencjale rozwojowym. Kryteria wyboru powinny być przejrzyste. Warunkiem koniecznym winno być zaangażowanie kluczowych aktorów prowadzących działalność na terenie województwa pomorskiego. Ad. Kształcenie postaw przedsiębiorczych W skali ogólnopolskiej województwo pomorskie cechuje się stosunkowo wysokim poziomem przedsiębiorczości. Liczba przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców (1157) plasuje województwo pomorskie na 3 pozycji w rankingu regionalnym (za mazowieckim oraz zachodniopomorskim). W powszechnej opinii Polacy, w tym również Pomorzanie uchodzą jednak za mało przedsiębiorczych. Teza ta nie znajduje jednak potwierdzenia w ocenach instytucji międzynarodowych, z których to wynika, że deklaratywnie mieszkańcy Polski są zdecydowani na prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Wydaje się, że główna bariera leży w sferze mentalnej. Jest nią powszechny brak akceptacji porażki. Do osoby ponoszącej fiasko w biznesie przylega łatka przegranego. Problemem w skali województwa, jest wysokie zróżnicowanie poziomu przedsiębiorczości. Liczba przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców w Trójmieście 2,5 krotnie przewyższa wartość wskaźnika w powiecie kościerskim. Tak wysoka dysproporcja utrudnia, a czasami uniemożliwia wypracowanie uniwersalnych w skali województwa instrumentów wspierania rozwoju przedsiębiorczości. Rekomendacje: 1. 2. 3. Z badań Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego wynika, iż warunkiem koniecznym efektywnego wsparcia przedsiębiorczości jest selektywność przestrzenna. Dotyczy to w szczególności wspierania samozatrudnienia. Nowo powstałe (przy pomocy interwencji publicznej) przedsiębiorstwa wypychają te funkcjonujące już na lokalnym rynku. Działanie jest w pewnym sensie efektywne – powstały bowiem nowe miejsca pracy. Efekt netto jest jednak zerowy. Narzędzia wsparcia powinny być dopasowane do specyfiki lokalnego rynku pracy. Badania POG wskazują, iż wspieranie samozatrudnienia jest działaniem absolutnie pozbawionym sensu na trójmiejskim rynku pracy, cechującym się wysokim poziomem przedsiębiorczości. Jednocześnie narzędzie to może okazać się efektywne w powiatach o niskiej gęstości przedsiębiorstw (np. w powiecie kościerskim). Może to doprowadzić do sytuacji, w której aby efektywnie pomagać, należy pomagać niekoniecznie tym którzy tej pomocy najbardziej oczekują (analiza dynamiki liczby bezrobotnych rejestrowanych pokazała, że stan rynku pracy pogorszył się w największym stopniu w powiatach relatywnie najlepiej rozwiniętych). Selektywność branżowa. Wsparcie rozwojowe należy kierować do wyselekcjonowanych (np. wymienionych w załączniku 1) branż. Działanie to może być przejawem prowadzonej polityki wspierania klastrów /inteligentnych specjalizacji. Warto jednak zaznaczyć, że selektywne branżowe podejście nie jest absolutnie warunkiem wystarczającym dla udanego wsparcia rozwoju przedsiębiorczości. Co więcej rodzi być może trywialne, ale jednak wymagające udzielenia na nie odpowiedzi pytania. Po co wspierać branże, które pomimo braku wsparcia dobrze się rozwijają (cechują się wysoką wartością dodaną). Czy skutki uboczne tego typu wsparcia nie spowodują rozleniwienia rozwojowego, czy wsparcie nie zniekształci relacji rynkowych? Wypracowanie oddolnego modelu wspierania przedsiębiorczości ukierunkowanego na promowanie talentów oraz pasji. Włoski ekonomista Ernesto Sirolli w swojej książce „Ripples from the Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 12 Zambezi – Economic Development from the Bottom Up” pokazuje, iż duże programy pomocowe 4. 5. 6. 7. często nie tylko ponoszą fiasko, będąc zwykłym marnotrawstwem pieniędzy8. Co gorsza w negatywny sposób wpływają na lokalny potencjał rozwojowy niszcząc obecne struktury gospodarcze i obniżają, kluczowy w dzisiejszych czasach kapitał społeczny. Cechą charakterystyczną wypracowanego przez niego modelu wspierania jest pomoc ludziom, którzy mają pasję i talent. To oni są najlepszym „materiałem”, na przyszłych przedsiębiorców. To te właśnie cechy gwarantują wysoką efektywności pomocy. Co więcej jednym z kluczowych założeń modelu/systemu wsparcia Sirolliego jest brak wsparcia dla przedsiębiorców, którzy o nie nie proszą (co kłóci się z przyjętym arbitralnie systemowym, ukierunkowanym branżowo systemem wsparcia), jak również założenie zgodnie, z którym istnieją tylko i wyłącznie odpowiednie i błędne sposoby rozwiązywania problemów/realizacji zadań (nie liczy się nic innego np. poziom zaawansowania technologicznego narzędzia itd., co też wymaga weryfikacji sposobu oceniania wniosków). Co ważne to oddolne podejście początkowo wypracowane w krajach o niskim poziomie rozwoju gospodarczego okazało się jak najbardziej efektywne w państwach rozwiniętych. Większa koncentracja nadmiernie obecnie rozproszonych działań skierowanych do bezrobotnych. Doświadczenia urzędów pracy wskazują na wyższą efektywność wariantu, w którym pomaga się mniejszej liczbie bezrobotnych za pomocą dotacji o wyższej wartości, niż wariantu zakładającego dużą liczbę osób objętych programem wsparcia o niskiej wartości. Promowanie przedsiębiorczości na każdym szczeblu edukacji, zamiast nauki zasad prowadzenia działalności gospodarczej. Warto zauważyć, że programy nauczania obejmujące zagadnienia z zakresu: , finansów, rynku pracy, biznesu, kształtowania postaw poprzez rozwiązywanie problemów i rozwijanie kreatywności a także umiejętności planowania i pracy w grupie są odpowiednie. Kładą one nacisk na kształtowanie postaw, co wynika z faktu, że przedsiębiorczości nie można nauczyć – można ją jedynie z ucznia wydobyć i ukształtować. Niestety, zazwyczaj przedsiębiorczości uczą nie posiadający żadnych doświadczeń praktycznych nauczyciele innych przedmiotów, po teoretycznym przeszkoleniu, a lekcje sprowadzają się pamięciowego opanowywania definicji9. Dlatego też występuje konieczność zaangażowania w proces kształcenia przedsiębiorczości przedsiębiorców pokazujących na własnym przykładzie, jak można odnieść sukces, oraz w jaki sposób skomercjalizować pasje, talenty czy zainteresowania (badania naukowe wskazują, że każdy rodzi się innowatorem i przedsiębiorcą. Niestety cechy takie jak: kreatywność, innowacyjność, i wreszcie przedsiębiorczość, zabijane są w procesie edukacji). Być może warto nieznacznie programy kształcenia uzupełnić o zajęcia symulacyjne (wirtualne przedsiębiorstwa). Potrzeba zmiany perspektywy. Działania powinny mieć charakter długofalowy, nie zaś doraźny. Warunkiem jest wypracowanie umowy społecznej, na podstawie której nie będziemy wymagać jako media, społeczeństwo natychmiastowych skutków działań podejmowanych przez polityków. 8 Więcej na http://www.sirolli.com Stasiński H., Czego brakuje we wspieraniu powstawania i rozwoju pomorskich przedsiębiorstw?, Ekspertyza badawcza przygotowana w ramach Pomorskiego Obserwatorium Procesów Adaptacyjnych. 9 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 13 Ad. Budowanie przyjaznego otoczenia biznesu. Fakty: W województwie pomorskim istnieje rozległa sieć Instytucji Otoczenia Biznesu, począwszy od Pomorskiej Rady Przedsiębiorczości – ciała doradczego Marszałka Województwa, grupującego przedstawicieli IOB z regionu, poprzez Agencję Rozwoju Pomorza, organizacje pracodawców, izby przemysłowo-handlowe do szeregu stowarzyszeń, fundacji, sieci świadczących usługi doradcze, informacyjne i szkoleniowe dla firm (np. sieć Punktów Konsultacyjnych PK pod egidą Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości czy też sieć Punktów Informacyjnych o programach pomocowych funkcjonującego w ramach RPO)10. Problem stanowi fakt niskiej świadomości ich obecności, rozpoznawalności wśród pomorskich przedsiębiorców. Rekomendacje: 1. 2. 3. 4. 5. Utworzenie Centrum Rozwoju Przedsiębiorców, zajmującego się doradztwem w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi (identyfikacja talentów, zarządzanie talentami). Wspieranie przedsiębiorców w zakresie uświadamiania sobie własnych luk kompetencyjnych. Mentoring ukierunkowany na rozpoczynających działalność przedsiębiorców z zaangażowaniem osób o dużym kapitale relacyjnym. Świadczenie pomocy w zakresie wchodzenia na nowe (tak produktowo, jak i geograficznie) rynki zbytu. Mogą to być np. szkolenia z zakresu wymagań na rynkach zagranicznych. Konieczność prowadzenia efektywniejszej promocji działań instytucji otoczenia biznesu i zintensyfikowania współpracy pomiędzy nimi na rzecz stworzenia spójnej i rozpoznawalnej przez przedsiębiorców oferty. Notatka metodologiczna – przedmiot analizy, metody i techniki, źródła informacji Niniejsze sprawdzanie analityczne stanowi podsumowanie I spotkania Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiego poziomu zatrudnienia, które odbyło się 19 czerwca 2013 roku w Sali Herbowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. W spotkaniu wzięło udział 27 osób. Sprawozdanie składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza z nich o charakterze diagnostycznym, w syntetyczny sposób prezentuje obecny stan pomorskiego rynku pracy oraz obserwowane w ostatnich latach zmiany. Wnioski z niej płynące potwierdzają zasadność podjęcia dyskusji na temat narzędzi wpierania rozwoju przedsiębiorczości jako optymalnego narzędzia walki z bezrobociem. W części drugiej, stanowiącej zasadniczą część opracowania zaprezentowano wnioski będące podsumowaniem analiz eksperckich autorstwa profesora Piotra Dominika oraz Prezesa Stowarzyszenia Wolna Przedsiębiorczość Henryka Stasińskiego oraz dyskusji z udziałem następujących osób: Marcin Nowicki (IBnGR), Kamil Bielak (PUP Nowy Dwór Gdański), Roland Budnik (PUP Gdańsk), Wojciech Bystry (Towarzystwo Pomocy i. Św. Brata Alberta koło Gdańska), Piotr Cymanowski (Zespół Kształcenia Zawodowego), Dariusz Gobis (Pomorska Izba Rzemieślnicza), Krystian Jędrzejewski (Urząd Miejski w 10 ibid. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 14 Tczewie), Paweł Kądziela (PUP Słupsk), Krzysztof Koszewski (Regionalna Izba Gospodarcza Pomorza), Zbigniew Kowalczyk (Region Gdański NSZZ „Solidarność”), Magdalena Kreft (Gdańskie Centrum Obsługi Przedsiębiorców), Odeta Mazur-Gołyszny (WUP Gdańsk), Marlena Waruszewska Jewsienia (Urząd Miasta Sopot), Janusz Wiczkowski (PUP Bytów), Piotr Wołkowiński (Peter Wołkowiński), Monika Zajkowska (Wyższa Hanzeatycka Szkoła Zarządzania w Słupsku), Marek Zimakowski (Urząd Gminy w Przywidzu), Piotr Dominiak (Politechnika Gdańska), Henryk Stasiński (Stowarzyszenie Wolna Przedsiębiorczość), Hanna Budrenis (PUP Malbork), Kamila Siwak (UMWP DEFS), Anna Hildebrandt (IBnGR), Przemysław Susmarski (IBnGR), Wiesław Byczkowski (UMWP), Wojciech Szafran (UMWP), Katarzyna Kasprowicz (PFRON Oddział Pomorski), Joanna Witkowska (UMWP DEFS). Opracowanie przygotowano z zastosowaniem następujących metod oraz technik badawczych: Weryfikacja ekspercko-sieciowa, analiza danych pierwotnych, analiza przyczynowo skutkowa, metoda kartogramu oraz metoda kartodiagramu. Posłużono się informacjami z następujących źródeł: • Bank danych lokalnych (GUS), • • www.sirolli.com, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_SDDS/EN/htec_esms.htm • Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, www.parp.gov.pl • Pomorskie Obserwatorium Gospodarcze edycja 2012 • Raport IBnGr pt. „Wykorzystanie koncepcji klastrów dla kształtowania polityki innowacyjnej i technologicznej państwa. Rekomendacje dla polityki stymulowania rozwoju klastrów w Polsce”, IBnGR 2009 • Analizy eksperckie Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 15 Załączniki Załącznik nr 1 Protokół z I posiedzenia PST ds. wysokiego poziomu zatrudnienia. Załącznik nr 2 Ekspertyza Henryka Stasińskiego pt.: „Jak wspierać pomorską przedsiębiorczość? Czego brakuje, co robimy dobrze a co źle we wspieraniu powstawania i rozwoju pomorskich przedsiębiorstw”. Załącznik nr 3 Ekspertyza Prof. Piotra Dominiak pt.: „Co najbardziej doskwiera pomorskim mikro i małym firmom? Jakie pomysły i rekomendacje dla działań na szczeblu wojewódzkim wypływają z badań Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego”. Załącznik nr 4 Działalność gospodarcza cechująca się wysokim oraz przeciętnym poziomem zaawansowania technologicznego (przetwórstwo przemysłowe) oraz wysokim poziomem wiedzochłonności (usługi). Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
