Wypadki zbadane przez inspektorów pracy w 2004 r.

Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy w 2004 r.
W 2004 r. inspektorzy pracy zbadali okoliczności i przyczyny 2 766 wypadków przy pracy, w wyniku
których 3 469 osób zostało poszkodowanych, w tym 1 050 ciężko, a 547 – ze skutkiem śmiertelnym.
Liczba poszkodowanych
Rok
Liczba zbadanych wypadków
ogółem
2004
w tym wypadki
zbiorowe
ogółem
2003
w tym wypadki
zbiorowe
ogółem
2002
w tym wypadki
zbiorowe
ciężkie
lżejsze
uszkodzenie
obrażenia ciała
ciała
ogółem
ze skutkiem
śmiertelnym
2 766
3 469
547
1 050
1 872
420
1 123
72
127
924
2 466
3 163
564
1 033
1 566
458
1 176
95
171
910
2 480
3 245
590
1 038
1 617
446
1 211
85
172
954
Źródło: dane PIP
Wypadki zbiorowe stanowiły 15,7% ogólnej liczby zbadanych wypadków (57,4% tych wydarzeń to
wypadki drogowe, w wyniku których poszkodowanych zostało 591 osób, w tym 50 ze skutkiem
śmiertelnym, a 65 doznało ciężkich obrażeń ciała).
W ogólnej liczbie poszkodowanych największy udział miały osoby w wieku 40–49 lat (29,2%), a
ponad 80% poszkodowanych należało do przedziału wiekowego 19–49 lat.
W zbadanych wypadkach zostało poszkodowanych 27 osób, które nie przekroczyły 18 roku życia, w
tym 6 z nich doznało ciężkich obrażeń ciała. Zdecydowana większość stanowili pracownicy w wieku 17–
18 lat (21 osób). W ubiegłym roku wśród młodocianych było 2 ofiary śmiertelne.
Największy udział – wg stażu pracy w zakładzie, w którym doszło do wypadku – miały osoby o
zatrudnieniu krótszym niż 1 rok (31,8%), a połowę poszkodowanych stanowiły osoby o stażu do 2 lat.
2004
2003
2004
30 - 39
40 - 49
50 - 59
60 lat i
powyżej
mniej niż 1
rok
1 - 2 lat
2 - 3 lat
4.5
4.0
5.2
19 - 29
5.0
4.6
7.7
2002
6.1
7.1
9.4
11.9
2003
1.7
1.9
1.6
0.8
0.9
1.2
18 lat i
poniżej
Źródło: dane PIP
19.4
19.4
2002
31.8
30.0
27.3
Poszkodowani wg stażu pracy w zakładzie
w latach 2002 - 2004 (w %)
15.4
16.1
15.3
26.6
28.8
24.7
26.3
26.1
26.3
Źródło: dane PIP
29.2
26.2
30.9
Poszkodowani wg grup wiekowych
w latach 2002 - 2004 (w %)
3 - 4 lat
4 - 5 lat
W liczbie zbadanych wypadków przy pracy największy udział miały sekcje: przetwórstwo
przemysłowe – 36%, budownictwo – 17,8%, handel i naprawy 11,5% oraz transport, gospodarka
magazynowa i łączność – 7,8%. Łączny udział tych sekcji w zbadanych wypadkach śmiertelnych wynosił
68,9%, w tym w budownictwie - 19,4%.
W strukturze wydarzeń (mechanizmów powstawania urazów) zaobserwowano – w stosunku do 2003
r. - wzrost udziału urazów wskutek potknięcia się, poślizgnięcia osób na płaszczyźnie – o 3% i spadek
udziału wypadków drogowych – o 3,5%.
Wśród wydarzeń powodujących wypadki śmiertelne nadal jednak dominowały wypadki drogowe –
28% (spadek o 3,5%) i upadki z wysokości – 16,7% (wzrost o 5,2%). Wysoki odsetek stanowiły nagłe
przypadki medyczne (zawał, udar mózgu itp.), które były przyczyną aż 15,2% zgonów.
W przetwórstwie przemysłowym największy odsetek urazów był skutkiem uderzenia, pochwycenia,
przygniecenia człowieka przez maszyny, urządzenia i ich części oraz środki transportu – 41,3%, w
budownictwie natomiast dominowały upadki z wysokości - 44,3%, a w handlu i naprawach oraz w
Wydarzenia powodujące najwięcej
wypadków śmiertelnych
w latach 2002 - 2004 (w %)
Dominujące wydarzenia
powodujace wypadki
w latach 2002 - 2004 (w %)
24.5
uderzenie, pochwycenie,
przygniecenie człowieka przez
maszyny, ich części, urzadzenia,
narzędzia, środki transportu
23.2
24.5
28.0
31.5
wypadki drogowe
16.4
27.0
19.9
18.2
wypadki drogowe
16.7
14.9
14.2
14.6
upadki z wysokości
upadek, potknięcie się, poślizgnięcie
na płaszczyźnie
nagłe przypadki medyczne, np.. Zawał,
udar mózgu
9.0
10.1
16.1
15.2
nagłe przypadki medyczne, np.
zawał, udar mózgu
4.4
15.5
4.1
5.5
7.5
4.6
4.3
4.2
4.6
4.3
14.2
4.1
3.5
2004
2003
2004
2003
uderzenie, pochwycenie,
przygniecenie człowieka przez
maszyny, ich części, urzadzenia,
narzędzia, środki transportu
2002
2.8
pożar, wybuch
11.5
9.8
uderzenie, przygniecenie człowieka
przez spadający, wysypujący,
wylewający się czynnik materialny
uderzenie, przygniecenie człowieka
przez czynniki materialne
transportowane mechanicznie lub
ręcznie
upadki z wysokości
Źródło:
uderzenie, przygniecenie
człowieka przez spadający,
wysypujący, wylewający się
czynnik materialny
13.4
2002
13.9
11.1
9.8
9.8
12.0
Źródło:
dane PIP
transporcie, gospodarce magazynowej i łączności – wypadki drogowe (21% i 33,1%).
W ogólnej liczbie poszkodowanych najliczniejszą grupę zawodową stanowili kierowcy – 9,3%, a
następnie: robotnicy budowlani stanu surowego – 7,2% oraz robotnicy obróbki drewna, stolarze meblowi
i pokrewni – 5,2%.
W strukturze poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych kierowcy stanowili 17,4%, a robotnicy
budowlani stanu surowego i robót wykończeniowych - łącznie 13,9%.
Wśród poszkodowanych w wypadkach ciężkich, najwięcej było robotników budowlanych - 12,1%,
kierowców - 8,6% oraz robotników obróbki drewna, stolarzy meblowych i pokrewnych – 7,9%.
2
Zawody najczęściej poszkodowanych w
wypadkach
w latach 2003 - 2004 (w %)
9.3
9.9
kierowcy
pojazdów
silnikowych
robotnicy
budowlani robót
stanu surowego i
pokrewni
robotnicy obróbki
drewna, stolarze
meblowi i
pokrewni
elektromonterzy
sprzętu
elektrycznego i
elektronicznego
robotnicy
budowlani robót
wykończeniowych
5.2
4.4
robotnicy
pomocniczy w
górnictwie i
budownictwie
formierze,
odlewnicy,
spawacze,
blacharze,
robotnicy
pomocniczy w
górnictwie i
budownictwie
formierze,
odlewnicy,
spawacze,
blacharze,
3.8
4.5
2004
mechanicy
maszyn i urządzeń
2003
elektromonterzy
sprzętu
elektrycznego i
elektronicznego
4.9
3.4
4.4
3.0
2.9
mechanicy
maszyn i urządzeń
2.8
2.5
górnicy i robotnicy
obróbki kamienia
2.5
3.5
8.4
5.7
5.5
robotnicy
budowlani robót
wykończeniowych
4.9
4.6
3.6
17.4
18.1
kierowcy
pojazdów
silnikowych
robotnicy
budowlani robót
stanu surowego i
pokrewni
7.2
6.8
kowale, ślusarze,
pokrewni
Zawody najczęściej poszkodowanych w
wypadkach
śmiertelnych w latach 2003 - 2004 (w %)
górnicy i robotnicy
obróbki kamienia
Źródło: dane PIP
7.4
4.8
6.9
3.8
3.4
3.3
2.7
3.1
4.1
2004
2003
3.1
2.8
kowale, ślusarze,
pokrewni
2.6
2.3
robotnicy obróbki
drewna, stolarze
meblowi i
pokrewni
2.4
1.8
Źródło: dane PIP
Udział poszczególnych kategorii przyczyn wypadków w ogólnej liczbie stwierdzonych przyczyn był
zbliżony do poziomu z lat 2002 – 2003. Przyczyny techniczne stanowiły 12%, przyczyny organizacyjne –
39% oraz przyczyny ludzkie – 49%.
Przyczyny techniczne to w szczególności:
o
o
o
o
o
o
brak, niewłaściwy dobór lub stan techniczny urządzeń ochronnych (osłony zabezpieczające
przed dostępem do stref niebezpiecznych, blokady napędu, urządzenia ograniczające wysięg
elementów ruchomych itp.) – 33% w grupie przyczyn technicznych;
niewłaściwa stateczność czynnika materialnego (np. brak zamocowania maszyny do podłoża,
niewłaściwe położenie środka ciężkości w czasie pracy) – 12%;
niewystarczająca wytrzymałość czynnika materialnego – 8%;
ukryte wady materiałowe czynnika materialnego – 7%;
wady konstrukcyjne czynnika materialnego – 5%;
brak, niewłaściwy dobór lub stan techniczny urządzeń sygnalizujących powstawanie stanów
zagrożeń – 4%.
Przyczyny organizacyjne:
o
o
o
o
o
brak nadzoru nad pracownikami – 11% w grupie przyczyn organizacyjnych;
brak lub niewłaściwe przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa pracy i
ergonomii – 10%;
tolerowanie przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy – 9%;
brak lub niewłaściwe instrukcje bezpiecznej pracy, w tym dot. obsługi maszyn i urządzeń oraz
prowadzonych procesów technologicznych – 8%;
brak zabezpieczenia stanowisk pracy, w tym na wysokości i w wykopach – 5%;
3
o
o
o
o
niedostateczne przygotowanie zawodowe pracownika – brak doświadczenia zawodowego lub
wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych – 4%;
niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych, w tym w miejscach realizacji zadań przez
pracowników różnych zakładów (np. place budów) – 4%;
brak wyposażenia pracowników w wymagane środki ochrony indywidualnej – 4%;
niewłaściwa organizacja stanowisk pracy (brak odpowiednich dojść i przejść) – 3%.
Przyczyny ludzkie:
o
o
o
o
nieprawidłowe zachowanie się pracownika, w tym: zaskoczenie niespodziewanym
zdarzeniem, niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności, lekceważenie
zagrożenia, nieznajomość zagrożenia oraz brak doświadczenia – 47% w grupie przyczyn
ludzkich;
niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika, w tym: przechodzenie, przejeżdżanie
lub przebywanie w miejscach niedozwolonych; wejście, wjechanie w obszar zagrożony bez
upewnienia się, czy nie ma niebezpieczeństwa; wykonywanie czynności bez usunięcia
zagrożenia (np. niewyłącznie maszyny, nie wyłączenie napięcia) – 16%;
brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym (np. niewłaściwe uchwycenie,
trzymanie narzędzi, wykonywanie pracy niewłaściwymi narzędziami) – 6%;
nieużywanie sprzętu ochronnego przez pracownika, w tym: środków ochrony indywidualnej,
środków ochrony zbiorowej – 4%.
Z przedstawionych danych można wywnioskować, że przy programowaniu działań prewencyjnych w
dziedzinie wypadkowości niezbędne jest uwzględnienie – jako kontekstu – ogólnej sytuacji społeczno –
gospodarczej kraju. Na stan wypadkowości wywiera bowiem wpływ wiele czynników, w tym: wysoki
wskaźnik bezrobocia, struktura i kondycja finansowa podmiotów gospodarczych, a także ogólnie przyjęte
wzorce zachowań.
Najpoważniejszy problem, podobnie jak w innych krajach, stanowią wypadki drogowe. Znaczna ich
część jest powodowana przez innych użytkowników dróg publicznych, a nie tylko przez kierowców
zawodowych. O stanie bezpieczeństwa kierowców decydują m.in. stan techniczny nawierzchni dróg,
organizacja ruchu i jego nasilenie, a także kultura jazdy. W ostatnim 10-leciu istotnej zmianie uległa
struktura przewozów. Zdecydowanie zmalał udział transportu kolejowego.
Możliwości oddziaływania pracodawców na stan wypadkowości na drogach są zatem ograniczone i
mogą – praktycznie - sprowadzać się do takich przedsięwzięć, jak ograniczenie zatrudniania kierowców
w godzinach nadliczbowych, zapewnienie osobom kierującym pojazdami odpowiedniej opieki
medycznej.
Odzwierciedleniem sytuacji na rynku pracy jest przede wszystkim struktura wiekowa i staż pracy
poszkodowanych. Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest znaczny udział osób o bardzo krótkim
stażu pracy w zakładzie, w którym doszło do wypadku. Są to nie tylko osoby rozpoczynające pracę
zawodową, ale również zmieniający z różnych powodów miejsce zatrudnienia, pracownicy sezonowi,
wykonujący pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (osoby samozatrudniające się) itp.
4
Źródło: dane PIP
Struktura przyczyn wypadków śmiertelnych
w latach 2003 i 2004 (w %)
9,6
9,3
Wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne
Niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego
Wady materiałowe czynnika materialnego
Niewłaściwa eksploatacja czynnika materialnego
0,9
1,1
1,2
0,5
3,1
3,4
2003
27,3
25,9
Niewłaściwa ogólna organizacja pracy
Niewłaściwa organizacja stanowiska pracy
Brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika
Nieużywanie sprzętu ochronnego przez pracownika
8,0
6,6
5,5
3,7
2,2
2,6
10,2
11,8
Niewłaściwe samowolne zachowanie się przez pracownika
Stan psychofizyczny nie zapewniający bezpiecznego wykonywania pracy
Nieprawidłowe zachowanie się pracownika
2004
3,7
10,1
27,7
24,7
Zmiany miejsca pracy, najczęściej wymuszone bezrobociem, nie sprzyjają wzrostowi poziomu
bezpieczeństwa. Wiele osób decyduje się na podjęcie każdego zajęcie, bez względu na posiadane
kwalifikacje zawodowe i predyspozycje zdrowotne. Szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy
traktowane są w tych warunkach jedynie jako wymóg formalny.
Od kilku lat najbardziej niepokojąca sytuacja występuje w budownictwie, gdzie najczęściej w jednym
miejscu pracę wykonuje wiele małych firm budowlanych, w tym osoby fizyczne zarejestrowane jako
samodzielne podmioty gospodarcze. Ze względu na brak obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i
higieny pracy w małych zakładach, a do takich należy większość firm budowlanych, na placach budów
nie prowadzi się na bieżąco kontroli stanu bezpieczeństwa pracy.
Obszarem wymagającym szczególnej uwagi jest również przetwórstwo przemysłowe, w tym
zwłaszcza produkcja drewna i wyrobów z drewna, gdzie występuje wysoki odsetek wypadków
doprowadzających do trwałego uszczerbku na zdrowiu (inwalidztwa). Liczba wypadków przy pracy w
przetwórstwie przemysłowym nadal pozostawała w ścisłym związku ze stanem maszyn i urządzeń
produkcyjnych oraz organizacją pracy. Są to te elementy procesów pracy, na które mogą wywierać
wpływ przede wszystkim pracodawcy.
5