Szkolenia dla instalatorów OZE

WARSZTAT
Fachowego Elektryka
Szkolenia dla instalatorów OZE
Szkolenia i egzaminy dla instalatorów mikroinstalacji OZE zostały wprowadzone dyrektywą
Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.
Dyrektywa ta (art. 14.3) mówi: „PaĔstwa czáonkowskie zapewniają, by
do dnia 31 grudnia 2012 r. instalatorzy
maáych kotáów i pieców na biomasĊ,
systemów fotowoltaicznych i systemów ciepáa sáonecznego, páytkich
systemów geotermalnych oraz pomp
ciepáa mieli dostĊp do systemów certyÞkacji lub równowaĪnych systemów
kwaliÞkowania.”
Zatem jasno okreĞla piĊü kierunków
ksztaácenia i egzaminowania instalatorów. Ponadto dyrektywa stanowi,
Īe „kaĪde paĔstwo czáonkowskie uznaje certyÞkaty przyznane przez inne
paĔstwa czáonkowskie zgodnie z tymi
kryteriami”. Oznacza to, Īe zdobyte
w ten sposób uprawnienia są waĪne
na terenie caáej Unii Europejskiej.
W Polsce, niestety, bez pośpiechu
WdroĪenie tych przepisów w Polsce
potrwaáo dáuĪej. Pierwszy raz postanowienia dyrektywy zostaáy wprowadzone poprzez zmianĊ ustawy prawo energetyczne dokonaną 26 lipca
2013 r. Obecnie przepisy te znajdują
siĊ w ustawie z dnia 20 lutego 2015 r.
o odnawialnych Ĩródáach energii
(z póĨniejszymi zmianami ustawą
z dnia 22 czerwca 2016 r. o zmianie
ustawy o odnawialnych Ĩródáach energii oraz niektórych innych ustaw).
Rozporządzeniem wykonawczym jest
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 marca 2014 r. w sprawie
warunków i trybu wydawania certyÞkatów oraz akredytowania organizatorów szkoleĔ w zakresie odnawialnych
Ĩródeá energii.
Z powyĪszych przepisów wynika,
Īe organem przeprowadzającym egzaminy oraz nadzorującym proces
szkolenia poprzez udzielanie akredytacji jest Urząd Dozoru Technicznego.
Szkolenia prowadzone są przez akre-
dytowane jednostki szkoleniowe. Ze wzglĊdu
na podziaá, wynikający wprost z dyrektywy,
przewidziane jest piĊü kategorii szkoleĔ dotyczących:
„
kotáów i pieców na biomasĊ lub
„
systemów fotowoltaicznych, lub
„
sáonecznych systemów grzewczych, lub
„
pomp ciepáa, lub
„
páytkich systemów geotermalnych.
Oznacza to piĊü róĪnych pól do akredytacji
jednostek szkoleniowych i tyleĪ róĪnych wersji szkoleĔ i uprawnieĔ moĪliwych do zdobycia przez instalatorów, w zaleĪnoĞci od ich
zakresu dziaáania. Szkolenie podstawowe jest
jednym z warunków umoĪliwiających przystąpienie do egzaminu. MoĪna do niego przystąpiü w ciągu 12 miesiĊcy od daty ukoĔczenia szkolenia.
System certyÞkacji ma w sposób jasny i przejrzysty daü moĪliwoĞü wyboru klientowi instalatora posiadającego odpowiednie kwaliÞkacje. Dlatego wykaz osób, które zdaáy egzamin
i uzyskaáy odpowiednie kwaliÞkacje, jest
dostĊpny na stronie UDT pod linkiem: http://
www.udt.gov.pl/index.php?option=com_cont
ent&view=article&id=815&Itemid=1021
W wykazie jest ponad 1700 osób z caáej
Polski.
Dlaczego warto uzyskać certyfikat
Sformuáowanie z dyrektywy, aby instalatorzy
mieli dostĊp do systemów certyÞkacji lub równowaĪnych systemów kwaliÞkowania, wskazuje na dobrowolnoĞü certyÞkacji. Dlaczego
warto zatem uzyskaü te kwaliÞkacje? Oprócz
wyĪej wymienionego przykáadu, gdzie Ğwiadomy tych moĪliwoĞci klient wybiera instalatora z listy certyÞkowanych przez UDT,
by zapewniü sobie dobrą jakoĞü usáug, moĪna
siĊ spodziewaü, Īe podobne wymagania bĊdą
siĊ pojawiaü jako warunki przetargu lub dotacji. Pierwszy przykáad tego typu to wymagania NFOĝiGW w programie Prosument, które
mówi: „dla wniosków o doÞnansowanie w zakresie kotáów na biomasĊ, pomp ciepáa, sáonecznych systemów grzewczych i systemów
fotowoltaicznych, skáadanych po 01/01/2016,
ww. certyÞkat jest obowiązkowy”.
Ustawa okreĞla ponadto, Īe „instalatorowi,
który posiada:
1) dyplom potwierdzający kwaliÞkacje zawodowe w zawodzie technik urządzeĔ
i systemów energetyki odnawialnej wydaFachowy Elektryk 6 • 2016
79
WARSZTAT
Fachowego Elektryka
ny na podstawie przepisów ustawy z dnia
7 wrzeĞnia 1991 r. o systemie oĞwiaty (Dz.U.
z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z póĨn. zm.17)
lub
2) dyplom ukoĔczenia studiów wyĪszych
na kierunku lub w specjalnoĞci w zakresie
instalacji odnawialnego Ĩródáa energii albo
urządzeĔ i instalacji sanitarnych, elektroenergetycznych, grzewczych, cháodniczych,
cieplnych i klimatyzacyjnych lub elektrycznych wydany na podstawie przepisów
ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo
o szkolnictwie wyĪszym (Dz.U. z 2012 r.
poz. 572, z póĨn. zm.) moĪe byü wydany
certyÞkat bez szkolenia i egzaminu, jeĞli
speánia on pozostaáe wymagania okreĞlone
w ustawie:
– peáną zdolnoĞü do czynnoĞci prawnych
oraz korzysta z peáni praw publicznych,
– nie byá skazany prawomocnym wyrokiem
sądu za przestĊpstwo umyĞlne przeciwko
wiarygodnoĞci dokumentów i obrotowi
gospodarczemu”.
Zatem absolwenci niektórych szkóá i kierunków studiów mogą siĊ ubiegaü o wpis bez
egzaminu.
CertyÞkat jest waĪny 5 lat. Po tym okresie
instalator uzyskuje moĪliwoĞü przedáuĪenia
waĪnoĞci certyÞkatu, jeĞli w poprzednich
5 latach „zainstalowaá, poddaá modernizacji
lub utrzymuje w naleĪytym stanie technicznym co najmniej piĊü mikroinstalacji, maáych
instalacji lub instalacji odnawialnego Ĩródáa
energii o áącznej mocy zainstalowanej cieplnej nie wiĊkszej niĪ 600 kW, a ponadto ukoĔczyá, w terminie 12 miesiĊcy poprzedzających
dzieĔ upáywu waĪnoĞci certyÞkatu, szkolenie
80
Fachowy Elektryk 6 • 2016
przypominające” (oczywiĞcie ww. warunki
formalne dot. niekaralnoĞci itd. obowiązują
zawsze). Zatem w nastĊpnym okresie pojawi
siĊ potrzeba szkolenia przypominającego.
Certyfikat instalatora OZE
a inne uprawnienia
Warto równieĪ zauwaĪyü, Īe wprowadzenie
ustawy o odnawialnych Ĩródáach energii oraz
przepisów wykonawczych z nią związanych,
nie zmieniáo przepisów dotychczas obowiązujących. Zatem np. elektrycy przystĊpujący
do wykonywania instalacji fotowoltaicznych,
niezaleĪnie od ewentualnego posiadania nieobowiązkowego certyÞkatu instalatora mikroinstalacji OZE, powinni speániaü wymagania
okreĞlone przez Rozporządzenie Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Spoáecznej z dnia
28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegóáowych
zasad stwierdzania posiadania kwaliÞkacji
przez osoby zajmujące siĊ eksploatacją urządzeĔ, instalacji i sieci (Dz.U. Nr 89, poz. 828
z póĨn. zm.). Przepis § 5 r.k.e. wskazuje osoby,
które dopuszcza siĊ do eksploatacji urządzeĔ,
instalacji i sieci. Chodzi o osoby, które speániają wymagania kwaliÞkacyjne dla rodzajów
prac i stanowisk pracy związanych z eksploatacją – do których zalicza siĊ stanowiska
osób wykonujących prace w zakresie obsáugi,
konserwacji, remontów, montaĪu i kontrolno-pomiarowym oraz dozoru, do których zalicza
siĊ stanowiska osób kierujących czynnoĞciami
osób wykonujących prace w zakresie obsáugi,
konserwacji, remontów, montaĪu i kontrolno-pomiarowym oraz stanowiska pracowników
technicznych sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeĔ, instalacji i sieci. Zgodnie
z § 5 ust. 2 r.k.e. prace w zakresie obsáugi,
konserwacji, remontów, montaĪu i kontrolno-pomiarowym dotyczą wykonywania czynnoĞci: mających wpáyw na zmiany parametrów
pracy obsáugiwanych urządzeĔ, instalacji
i sieci z zachowaniem zasad bezpieczeĔstwa
i wymagaĔ ochrony Ğrodowiska – w zakresie obsáugi; związanych z zabezpieczeniem
i utrzymaniem naleĪytego stanu technicznego urządzeĔ, instalacji i sieci – w zakresie
konserwacji; związanych z usuwaniem usterek, uszkodzeĔ oraz remontami urządzeĔ,
instalacji i sieci w celu doprowadzenia ich
do wymaganego stanu technicznego – w zakresie remontów; niezbĊdnych do instalowania i przyáączania urządzeĔ, instalacji i sieci
– w zakresie montaĪu; niezbĊdnych do dokonania oceny stanu technicznego, parametrów
eksploatacyjnych, jakoĞci regulacji i sprawnoĞci energetycznej urządzeĔ, instalacji i sieci
– w zakresie kontrolno-pomiarowym. Rodzaje
urządzeĔ, instalacji i sieci, przy których eksploatacji jest wymagane posiadanie kwaliÞkacji, okreĞla zaáącznik nr 1 do r.k.e.
W grupie 1 zaáącznika znajdują siĊ urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne
wytwarzające, przetwarzające, przesyáające
i zuĪywające energiĊ elektryczną: urządzenia prądotwórcze przyáączone do krajowej
sieci elektroenergetycznej bez wzglĊdu
na wysokoĞü napiĊcia znamionowego; urządzenia, instalacje i sieci elektroenergetyczne
o napiĊciu nie wyĪszym niĪ 1 kV; urządzenia, instalacje i sieci o napiĊciu znamionowym powyĪej 1 kV.
Oznacza to, Īe o ile certyÞkat instalatora
mikroinstalacji OZE jest przydatny w praktyce, ale nieobowiązkowy, o tyle posiadanie
kwaliÞkacji zawodowych wynikających
z ww. Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoáecznej z dnia
28 kwietnia 2003 r jest obowiązkowe
w odniesieniu do stanowisk i zakresu czynnoĞci tam wymienionych. Posiadanie certyÞkatu instalatora mikroinstalacji OZE nie
znosi tego obowiązku.
NaleĪy równieĪ zauwaĪyü, Īe jak w kaĪdej
branĪy, niektórzy producenci stawiają za
warunek gwarancji, montaĪ lub uruchomienie przez autoryzowany serwis. Oznacza to, Īe oprócz zdobycia uprawnieĔ instalatora mikroinstalacji moĪna pomyĞleü
o odbyciu dodatkowego szkolenia u producenta i zdobycia np. jego uprawnieĔ serwisowych.
WARSZTAT
Fachowego Elektryka
Która instalacja jest mikroinstalacją
Na koniec tej czĊĞci rozwaĪaĔ trzeba wyjaĞniü, co to jest mikroinstalacja.
Ustawa o odnawialnych Ĩródáach energii
(art. 2) deÞniuje 2 rodzaje instalacji OZE:
„
mikroinstalacja – instalacja odnawialnego Ĩródáa energii o áącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie wiĊkszej niĪ
40 kW, przyáączona do sieci elektroenergetycznej o napiĊciu znamionowym niĪszym niĪ 110 kV lub o mocy osiągalnej
cieplnej w skojarzeniu nie wiĊkszej niĪ
120 kW;
„
maáa instalacja – instalacja odnawialnego Ĩródáa energii o áącznej mocy zainstalowanej elektrycznej wiĊkszej niĪ 40 kW
i nie wiĊkszej niĪ 200 kW, przyáączona
do sieci elektroenergetycznej o napiĊciu
znamionowym niĪszym niĪ 110 kV lub
o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu
wiĊkszej niĪ 120 kW i nie wiĊkszej niĪ
600 kW.
Wszystko powyĪej naleĪy traktowaü jako
duĪą instalacjĊ.
CertyÞkaty, jak wynika z powyĪszych treĞci,
dotyczą wyáącznie mikroinstalacji. Nie ma
osobnych przepisów i egzaminów dla instalatorów maáych lub duĪych instalacji. MoĪna
to rozumieü w ten sposób, Īe zleceniodawcą
mikroinstalacji bardzo czĊsto jest osoba Þzyczna lub zarządzający Þrmą z innej branĪy.
Powoduje to sytuacjĊ, gdy zlecający nie jest
w stanie samodzielnie oceniü kompetencji zawodowych oferenta, zatem system certyÞkacji
stanowi tu pomoc, w tym sensie, Īe instalator
przystĊpujący do wykonania instalacji musiaá
zdaü egzamin przed komisją UDT, czyli wykazaü siĊ wystarczającą wiedzą w tym zakresie. Inwestor w zakresie duĪych, a czĊsto i maáych instalacji, albo sam posiada odpowiednią
wiedzĊ i doĞwiadczenie do oceny oferentów,
albo korzysta z fachowej pomocy projektanta
czy inspektora nadzoru.
Pewną ciekawostką dyrektywy i wynikających
z niej przepisów jest fakt, Īe szkolenia i egzaminy nie obejmują elektrowni wiatrowych.
Jak wiadomo, istnieje wiele konstrukcji przydomowych elektrowni wiatrowych o mocach
rzĊdu kilku kW, które w miejscach o korzystnych warunkach wiatrowych mogą stanowiü
dobrą alternatywĊ lub uzupeánienie elektrowni
fotowoltaicznych. Uzupeánienie – poniewaĪ
w okresach letnich, gdy mamy najlepsze natĊĪenie promieniowania sáonecznego, na ogóá
nie ma mocnych wiatrów i odwrotnie: silniejsze wiatry pojawiają siĊ najczĊĞciej jesienią
i wiosną, gdy natĊĪenie promieniowania sáonecznego spada. PominiĊcie w dyrektywie tej
kategorii OZE jest trochĊ zaskakujące, tym
bardziej, Īe podobnie jak w przypadku fotowolatiki jest to urządzenie elektryczne wymagające wiedzy fachowej przy montaĪu.
Z doświadczeń szkolącego
PoniewaĪ autor juĪ od kilku lat prowadzi
szkolenia z zakresu fotowoltaiki i pomp ciepáa, ma pewne doĞwiadczenie i spostrzeĪenia
w tym zakresie. Pierwsze, co da siĊ zauwaĪyü,
to rosnąca wiedza i umiejĊtnoĞci instalatorów.
W początkach fotowoltaki w Polsce zdarzaáa
siĊ potrzeba odpowiadania na pytania typu
„ilofazowy przewód naleĪy doprowadziü
do paneli fotowoltaicznych” i przypominaü
podstawy, tzn. np. fakt, Īe miĊdzy panelami
a falownikiem páynie prąd staáy, a nie przemienny. Obecnie na szkolenia czĊsto traÞają
ludzie, którzy juĪ montowali instalacje fotowoltaiczne lub pomagali bardziej doĞwiadczonym kolegom przy takich pracach. Zatem
podczas szkolenia technicznego wiĊcej czasu
poĞwiĊca siĊ na omawianie trudniejszych
przypadków wynikających z tej ich uprzedniej
praktyki, sprawy doboru projektowanych urządzeĔ, omawianie nowoĞci technicznych w tej
dziedzinie oraz przykáadów praktycznych,
zarówno w montaĪu, jak i pomiarach instalacji czy obliczeniach. RoĞnie teĪ ĞwiadomoĞü
instalatorów przydatnoĞci samego certyÞkatu
przy pozyskiwaniu zleceĔ montaĪowych oraz
procedurach odbioru instalacji, mimo Īe posiadanie go – jak wspomniano wyĪej – nie jest
samo w sobie obowiązkowe. Dlatego zwiĊksza siĊ liczba osób przeszkolonych i zdających
egzaminy. W swej praktyce autor miaá okazjĊ
szkoliü osoby ze wszystkich rejonów Polski.
Zdarza siĊ równieĪ, Īe na szkolenia przyjeĪdĪają Polacy stale pracujący za granicą,
np. w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Wáoszech. Sprzyja temu fakt, Īe uprawnienie
uzyskane po szkoleniu oraz póĨniejszym egzaminie w UDT jest waĪne na terenie caáej
Unii Europejskiej. W zakresie fotowoltaiki
byli szkoleni równieĪ UkraiĔcy i Moádawianie, co Ğwiadczy o popularnoĞci tego tematu
nie tylko na terenie Unii Europejskiej czy krajów wysoko rozwiniĊtych. OczywiĞcie ludzie
ci podkreĞlali, Īe przyjechali zdobyü wiedzĊ,
a nie przystĊpowali do egzaminów, gdyĪ jak
wiadomo, dyrektywy UE w ich krajach nie
obowiązują.
Statystyki pokazują rosnący udziaá OZE
w bilansie energetycznym Polski. W ostatnim
okresie szczególnie dynamicznie rozwija siĊ
rynek fotowoltaiki i pomp ciepáa. Dzieje siĊ
tak, mimo Īe w Polsce mamy do czynienia
z mniejszym wsparciem paĔstwa w zakresie OZE, niĪ w wielu innych krajach UE,
a zmiennoĞü przepisów w tym wzglĊdzie
stanowiáa dodatkowy hamulec – szczególnie
widoczny w zakresie fotowoltaiki.
Tomasz Sumera
Eco-Doradztwo, audytor KAPE,
wykáadowca na szkoleniach
dla instalatorów OZE
ZdjĊcia: Vladimir Fiodorov, Moádawia
Fachowy Elektryk 6 • 2016
81