docRaport wytworzony w ramach projektu
download 
Reklamacja Transkrypt
Raport wytworzony w ramach projektu
Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 RAPORT Z REALIZACJI PROJEKTU „Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych” W związku z zakończeniem realizacji projektu pt. „Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych” zrealizowanego w ramach Poddziałania nr 8.1.2, Działania nr 8.1 Priorytetu VIII PO KL numer identyfikacyjny KSI: WND – POKL.08.01.02-18-095/08 przedstawiamy raport z badań zrealizowanych w ramach ww projektu. Projekt ten był realizowany przez Małopolski Instytut Gospodarczy w okresie od 1 czerwca 2009 r. do 31 marca 2010 r. Głównym celem projektu było określenie stanu i prognozowanie poziomu wykorzystania metod i narzędzi mających na celu poprawę adaptacyjności i konkurencyjności MSP Woj. Podkarpackiego w zakresie reagowania na zmianę gospodarczą oraz upowszechnienie wiedzy z tego zakresu. Wartość projektu wynosiła 377 834,56 zł. Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 1 . Informacje kluczowe ”Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw Temat: w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych” Numer identyfikacyjny KSI: WND – POKL.08.01.02-18-095/08 Okres realizacji: Projektu: 01.06.2009 - 31.03.2010 W tym okres realizacji badania ankietowego: 09.2009 - 12.2009 W tym okres realizacji badania delfickiego: 11.2009 - 02.2010 Obszar badania: Województwo podkarpackie Skrócony opis głównych metody badawczych: 1) Badanie ankietowe o charakterze jakościowym, zawierające warianty półotwarte i otwarte odpowiedzi Dobór próby: próba losowa 400 podmiotów na podstawie danych z bazy REGON Urzędu Statystycznego, Losowanie w podgrupach według przekroju krzyżowego wielkości podmiotów (Mikro, Małe, Średnie) i głównej sekcji PKD podmiotu. Wybór liczności losowanych podmiotów na potrzeby badania w grupie: proporcjonalny do wielkości zatrudnienia. Wielkość próby zapewnia dokładność szacowania w populacji błędem mniejszym niż 5%, dla przyjętego statystycznego poziomu ufności 0,95. 2) Badanie eksperckie według metody delfickiej – „foresight”. Ilość pozyskanych ekspertów w badaniu 50 osób (w zapisach wniosku planowano min. 40), ilość etapów 3, możliwość zgłoszenia własnych tez przez eksperta w etapie 1. Forma zapisu i komunikacji z ekspertami elektroniczna Kwota badania (projektu): 377 834,56 zł Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 2 . Opis zastosowanej w badaniu metodologii. Plan badania wstępnie zarysowano już na etapie zapisów wniosku – przewidziano wówczas dwie części badania: część ankietową ora badanie eksperckie metodą delficką zwane dalej badanie Foresight. Zamysł taki był podyktowany koniecznością poznania nie tylko opinii losowej próby przedsiębiorców (ankieta) ale też prognostycznemu badaniu postaw przedsiębiorców i środowisk otoczenia biznesu (wytypowani eksperci) na temat: trendów, sposobie postrzegania i efektywności poszczególnych narzędzi i technik zwiększających adaptacyjność - efektywność przedsiębiorstw w regionie. 2.A. Część ankietowa Konstrukcja przygotowanej przez zespół ekspertów ankiety została ukierunkowana na zagadnienia adaptacji i modernizacji przedsiębiorstw w warunkach zmian gospodarczych. Adaptacji definiowanej jako zespołu przedsięwzięć mających na celu dostosowywanie się przedsiębiorstwa do zmieniającej się sytuacji rynkowej. Procesy dostosowawcze są związane ze zmianami w zakresie: organizacji i zarządzania firmą, stosowanych technologii, oferowanych produktów, polityki finansowej, strategii marketingowej czy też relacji z otoczeniem. Ankieta miała charakter uniwersalny, w tej samej postaci dotyczyła bowiem wszystkich rodzajów działalności gospodarczej. W przemyśle, działania modernizacyjne wiążą się najczęściej z nakładami na zmiany w zakresie technologii wytwarzania, wdrażania nowych produktów czy wzrostu wydajności. Z kolei w każdym typie działalności, konieczne jest stałe poszukiwanie nowych rynków, tak krajowych i zagranicznych, ale również reagowanie na rosnące koszty czy wymagania konkurencyjności. Badania ankietowe dotyczące małych i średnich firm w Polsce są prowadzone od wielu lat przez takie instytucje jak: Ministerstwo Gospodarki, Narodowy Bank Polski, Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, uczelnie wyższe - m.in. Szkołę Główną Handlową czy też instytucje doradczobadawcze w rodzaju Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową. Ich problematyka związana jest najczęściej z barierami rozwoju przedsiębiorczości lub stanem koniunktury. Badania problemów rozwojowych małych i średnich firm są szczególnie ważne z dwóch powodów podstawowych. Po pierwsze, informacje o dużych firmach są dostępne w różnego typu publikacjach i analizach GUS, zarówno na poziomie całego kraju jak i w układzie regionalnym, a spółki handlowe publikują swoje dane. Drugi istotny powód to fakt, że mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią około 95% wszystkich podmiotów w gospodarce Polski. Wiedza o sytuacji małych i średnich przedsiębiorstw ma Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 zatem szczególne znaczenie dla rozwoju regionalnego. Biorąc pod uwagę liczebność mikro, małych i średnich firm na Podkarpaciu, badaniami objęto 400 przedsiębiorstw. Główną uwagę skoncentrowano na badaniu małych i średnich firm, a liczebność firm mikro przyjęto znacznie poniżej udziału tych firm w ogólnej strukturze podmiotów gospodarczych w województwie podkarpackim. W mniejszym stopniu dotyczyło to firm małych. W największym stopniu w badaniu były reprezentowane firmy średnie. W efekcie, badaniem objęto podobne liczby firm mikro, małych i średnich. Strategia takiego doboru próby badawczej wynikała z faktu, że procesy adaptacji i modernizacji przedsiębiorstw na znacznie większą skalę są realizowane w firmach średnich aniżeli w małych. Wynika to z potencjału i skali działalności tych firm. Dla mikroprzedsiębiorstw, najczęściej skoncentrowanie się na bieżącej działalności i, w wielu przypadkach, utrzymaniu się na rynku, oznacza rzeczywistą umiejętność adaptowania się do rynku. W celu przeprowadzenia badań ankietowych wykorzystano technikę standaryzowanego wywiadu z wykorzystaniem narzędzia badawczego w postaci kwestionariusza wywiadu. Narzędzie to zostało przygotowane przez zespół w składzie dr Krzysztof Kaszuba oraz mgr Artur Chmaj. Podstawowe narzędzie badawcze czyli kwestionariusz ankiety obejmował, oprócz metryczki, 21 pytań dotyczących różnych wątków badawczych. Struktura ankiety obejmowała: 1. Pytania od 1 do 13, w których poddano ocenie zmiany w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa w zakresie organizacji, zarządzania, technologii produkcji, strategii marketingowych, struktury dostawców i odbiorców, polityki zatrudnienia, aktywności szkoleniowej oraz wykorzystania narzędzi elektronicznych przez firmę. 2. Pytania od 14 do 18, które obejmowały zagadnienia z zakresu polityki finansowej. Szczególną uwagę poświęcono kształtowaniu się najważniejszych kategorii ekonomicznych, wskaźników, zmian w strukturze korzystania przez firmy z różnych źródeł finansowania oraz zdarzeń, które w badanym okresie wywarły największy wpływ na sytuację finansową przedsiębiorstwa. Ważną częścią tej grupy pytań były informacje dotyczące głównych rodzajów inwestycji realizowanych w latach 2008–2009. 3. W pytaniu 19 podjęto wątek korzystania z pakietu rządowego wsparcia przedsiębiorstw przedstawionego w ustawie z dnia 1.07.2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu gospodarczego dla pracowników i przedsiębiorstw. 4. Pytanie 20 dotyczyło relacji z takimi instytucjami jak uczelnie, ośrodki badawcze oraz jednostki samorządu terytorialnego. 5. Ostatnie pytanie miało charakter otwarty i miało na celu z jednej strony wskazanie innych działań nie wymienionych w ankiecie, które podjęli podkarpaccy przedsiębiorcy w celu Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 adaptowania się do sytuacji rynkowej w latach 2008–2009. Z drugiej strony chodziło o umożliwienie przedsiębiorcom wypowiedzi na temat funkcjonowania przedsiębiorstw i polskiej gospodarki. Większość pytań miała charakter zamknięty z zestawem odpowiedzi do zaznaczenia przez respondentów. Drugi typ pytań obejmował pytania półotwarte z zestawem odpowiedzi do zaznaczenia oraz możliwością wyboru wielu odpowiedzi. W ankiecie znalazło się także jedno pytanie otwarte. Zdecydowana większość pytań została przygotowana w prostej i zrozumiałej formie tabelarycznej. Aby maksymalnie ułatwić przedsiębiorcom udział w badaniu, celowo pominięto pytania o liczby i wartości. Badania ankietowe koncentrowały się analizie następujących problemów badawczych: identyfikacji obszarów występowania zmian adaptacyjnych w przedsiębiorstwach, rozpoznaniu zakresu zmian w prowadzonej przez firmy polityce zatrudnienia, ze szczególnym uwzględnieniem występowania zjawiska elastycznych form pracy, rozpoznania skali zmian w aktywności rynkowej przedsiębiorstw, a zwłaszcza zmian w aktywności zagranicznej, rozpoznaniu skali i efektów zmian prowadzonej przez firmy polityki finansowej, rozpoznaniu skali i efektów wpływu światowego kryzysu gospodarczego i spowolnienia polskiej gospodarki na sytuację finansową przedsiębiorstw, rozpoznania znajomości wśród podkarpackich przedsiębiorców wprowadzonego w sierpniu 2008 roku pakietu antykryzysowego oraz skali korzystania z oferowanych w nim instrumentów. Większość pytań miała charakter jakościowy, np. pytania o przyczyny zmian sytuacji finansowej. Dużo pytań dotyczyło wzrostu lub spadku badanej cechy, np. stanu zatrudnienia, aktywności szkoleniowej, liczby klientów czy też wartości eksportu lub importu. Istotnym czynnikiem sukcesu badań ankietowych technik standaryzowanego wywiadu z wykorzystaniem kwestionariusza badawczego, obok zrozumiałej dla badanego i użytecznej dla badacza ankiety, jest odpowiedni poziom merytoryczny ankieterów oraz dobór próby badawczej. 6 ankieterów zostało dobranych spośród pracowników dwóch rzeszowskich uczelni – Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wyższej Szkoły Zarządzania w Rzeszowie oraz dodatkowo przeszkolonych w zakresie obejmującym problematykę badań. Próba badawcza obejmowała tysiąc reprezentatywnych dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw, z wyłączeniem jednoosobowej działalności. Firmy wylosowano ze zbioru Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 podkarpackiego rejestru Regon, z wszystkich powiatów województwa podkarpackiego. Zasadnicze badanie poprzedzono pilotażem na próbie 10 przedsiębiorstw. W badaniu wykorzystano dane z 400 ankiet pozyskanych od przedsiębiorców. Zostały one poddane obróbce statystycznej z wykorzystaniem zakupionego dla potrzeb projektu programu PASW Statistics Base. Przy pomocy tego oprogramowania obliczono częstości i rozkłady występowania zjawisk objętych badaniem ankietowym. Dokonano także charakterystyki badanej populacji funkcjami statystycznymi. 2.B. Badanie metodą delficką - „foresight” Badania przeprowadzono zmodyfikowaną, dostosowaną do realiów projektu metodą delficką miało wskazać trendy i kierunki adaptacyjności. W badaniu skoncentrowano się na walidowaniu, tj. ocenie pożądanych pro-rozwojowych, adaptacyjnych, przyszłościowych narzędzi i technik z takich dziedzin jak: zarządzanie, finanse, marketing, czy technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT). Narzędzie zostało przygotowane przez zespół w składzie: dr Colin Hales, mgr Małgorzata KutaPałach, mgr inż. Paweł Szura, mgr Sławomir Wilk. W założeniach projektu przewidziano 3 etapy ankietowania przy udziale 40 ekspertów. Ostatecznie w toku realizacji projektu pozyskano z korzyścią dla dokładności metody 50 ekspertów. W doborze ekspertów kierowano się doświadczeniem, przygotowaniem merytorycznym oraz możliwością efektywnego udziału w projekcie. Do udziału w badaniu zaproszono przedstawicieli przedsiębiorców, uczelni wyższych, stowarzyszeń oraz instytucji otoczenia biznesu. Taki dobór ekspertów pozwolił na uzyskanie opinii nie tylko praktyków zarządzania ale również przedstawicieli nauki. W fazie przygotowawczej zespół projektowy w wyniku kwerendy przygotował około 160 wstępnych tez. Tezy te zostały następnie poddane przez zespół projektowy kilkuetapowej walidacji oraz eliminacji tez nadmiarowych. Założono, że tezy muszą cechować się znaczną pojemnością treści. Nie mogą wobec powyższego być tezami o nadmiernym poziomie szczegółowości. Działania te były konieczne ze względu na objętość ankiety docelowej. W efekcie do I etapu badania wybrano 45 tez. Tezy te obejmowały następujących 6 grup tematycznych: 1. Technologie informacyjno-komunikacyjne, 2. Kapitał ludzki, 3. Zarządzanie, 4. Marketing, Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 5. Środowisko organizacji (otoczenie), 6. Finanse. W badaniu założono, że eksperci mogą również w I etapie ankietowania „dopisać” swoje własne eksperckie tezy. W wyniku I etapu ankietowania eksperci zgłosili niezależnie od siebie 22 tezy, które zostały poddane analogicznym procesom scalania i grupowania tematycznego tez podobnych i eliminacji zbędnych - zawierających nadmiar informacji. W wyniku tych działań w etapie II przedłożono do oceny ekspertów 8 dodatkowych tez oznaczonych numerami od e.1 do e.8. Ankieta była przekazywana do ekspertów w wygodnej do wypełniania i walidacji opisów formie elektronicznej w postaci skoroszytu arkusza kalkulacyjnego. Wykorzystano tu dodatkowo mechanizmy formatowania warunkowego do sprawdzania formalnej poprawności oceny przedłożonych tez. Ankieta została podzielona na 7 sekcji. W sekcji 1 przedstawiono oceniane „Tezy delfickie”. Kolejne sekcje posłużyły do wartościowania i walidowania tez przez ekspertów. Sekcja 2 – „Samoocena wiedzy eksperta w danym aspekcie” obejmował możliwe wartości wyboru (jednokrotnego): wysoka, średnia, niska, bardzo niska / brak wiedzy. Sekcja 3 - „Ogólna trafność tezy” obejmowała możliwe wartości wyboru (jednokrotnego): wysoka, średnia, niska, bardzo niska. Sekcja 4 - „Trafność / znaczenie tezy w szczególności dla sektora(ów)” z możliwością wyboru wielokrotnego dla różnego rodzaju przedsiębiorstw w zależności od liczby pracowników. Sekcja 5 - „Trafność / znaczenie tezy w szczególności dla branż” z możliwością wyborów wielokrotnych dla następujących branż: budownictwo, przemysł elektromaszynowy / maszynowy, informatyczna / elektroniczna / ICT, lotniczy, chemiczny / przetwórstwo tworzyw sztucznych, farmaceutyczny, handel hurtowy / spedycja / logistyka, handel detaliczny/usługi, turystyka, edukacja / szkolenia, przetwórstwo rolno-spożywcze / rolnictwo i inne. Sekcja 6 - „Znaczenie tezy / problemu dla gospodarki regionu” możliwe wartości wyboru: wysokie, średnie, niskie, bardzo niska. Sekcja 7 – „Uwagi eksperta” służąca do rozszerzonego ustosunkowania się do tezy przez ekspertów w formie tekstowej, przedstawiania dodatkowych argumentów jak też obrony swego wyboru. Wartości samooceny z Sekcji 2 posłużyły do oceny istotności głosów ekspertów metodą średniej ważonej, z wykorzystaniem systemu wag stopniowo malejących wg proporcji: 60% - wysoka, Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 30% - średnia,10% - niska, 0% - bardzo niska / brak wiedzy. Przyjęto zatem, że gdy ekspert wyrazi skrajnie niską samoocenę swego stanu wiedzy w danym aspekcie jego ocena w tym zakresie zostanie pominięta. Tak przeliczone wartości głosów w poszczególnych frakcjach zostały następnie uporządkowane przez przeliczanie ich w stosunku do ogólnej wartości zbioru wszystkich głosów z uwzględnieniem tego samego systemu wag. Tak przeliczone, uśrednione wartości rozkładu statystycznego ocen wszystkich ekspertów w danym etapie przedstawiano do ponownej oceny wszystkim ekspertom (zgodnie z ideą delficką) w ankietach indywidualnych w kolejnych etapach. Z wyjątkiem nie podlegającego procesowi delfickiemu rozkładowi statystycznemu z sekcji „Samoocena wiedzy eksperta”. Dodatkowo każdy ekspert w kolejnym etapie otrzymywał informacje o swoim wyborze z tury poprzedniej – etapy II i III. Wymagało to każdorazowo budowy 50 odrębnych ankiet spersonalizowanych. Przy analizie i generowaniu arkuszy posłużono się możliwościami automatyzacji działań jakie w środowisku arkusza kalkulacyjnego daje użycie skryptów VBA. Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 3 . Uzyskane wyniki - główne wnioski 3.A. Wnioski z badań ankietowych 1. Małe i średnie podkarpackie przedsiębiorstwa oparły się tendencjom kryzysowym w gospodarce światowej. Prawie połowa nie zanotowała zmian w poziomie zatrudnienia, a aż co trzecia zwiększyła liczbę pracowników. Zwolnienia miały miejsce w co ósmej firmie. Oznacza to, że większość firm zajmowała stabilną pozycję rynkową. Firmy nie wykazywały zainteresowania we wprowadzaniu elastycznych form zatrudnienia. 2. Aktywność szkoleniowa przedsiębiorstw koncentrowała się głównie na szkoleniach zawodowych, a mniejszym stopniu z zakresu informatyki, marketingu, finansów i zarządzania. Zbyt duża grupa firm nie docenia znaczenia podwyższania kwalifikacji pracowników. 3. Badane przedsiębiorstwa nie wykazywały większej aktywności we wprowadzaniu nowych technologii w latach 2008-2009. 4. Przejawem adaptacyjności do nowej sytuacji rynkowej co czwartego przedsiębiorstwa były zmiany w oferowanym produkcie. 5. Największe zmiany w strukturze i liczbie klientów podkarpackie firmy zanotowały na rynku regionalnym, a najmniejsze na rynku zagranicznym. 6. W okresie niepewności rynkowej co trzecia podkarpacka firma zdecydowała się zwiększyć nakłady na promocję i reklamę. 7. W latach 2008-2009 miał miejsce wzrost korzystania z takich narzędzi jak: strona internetowa, poczta elektroniczna oraz telefon komórkowy. 8. Prawie dwie trzecie badanych stosowało różne formy sprzedaży promocyjnej. 9. Minimalna była aktywność ankietowanych przedsiębiorstw w zakresie inwestycji zagranicznych. 10. Przedsiębiorcy nie wykazali większego zainteresowania możliwościami stworzonymi ustawą o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorstw z 1 lipca 2009 roku. 11. Słabością Podkarpacia podobnie jak i całej Polski jest ograniczony poziom współpracy przedstawicieli nauki i biznesu. 12. W trakcie badania ujawniono rozbieżne tendencje przychodów i kosztów, czego konsekwencją jest wyraźny spadek rentowności przedsiębiorstw. Logicznym następstwem zaobserwowanego stanu jest znaczący udział opinii przedsiębiorców, w których wskazują na problem szybko rosnących kosztów operacyjnych (w tym zwłaszcza płacowych i Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 materiałowych). Tymczasem, zdecydowana większość ankietowanych przedsiębiorców nie podjęła aktywnych działań w zakresie polityki cenowej, zwłaszcza kształtowania marż. Oznacza to, że relatywnie często przedsiębiorstwa godziły się na pogarszającą się efektywność, zamiast intensyfikować wysiłki na elastycznym dopasowywaniu się do zmian rynkowych. W badanym okresie miał miejsce globalny wzrost osiągniętych przychodów ze sprzedaży podkarpackich przedsiębiorstw. W tym kontekście, możliwa i celowa była próba dalszego dynamizowania przychodów poprzez aktywne zarządzanie cenami i marżami. 13. W źródłach finansowania ankietowanych przedsiębiorstw stosunkowo najczęściej zidentyfikowano zmiany w poziomie kapitału własnego, kredytów bankowych i zobowiązań wobec dostawców. Średnio, prawie trzykrotnie częściej wskazywano na wzrost wymienionych składników pasywów, aniżeli na ich spadek. Po części, tego typu stan wynika z globalnego przyrostu aktywów podkarpackich przedsiębiorstw, co logicznie uzasadnia zaobserwowany trend. Relatywnie znacznie rzadziej przedsiębiorcy wskazali istotne zmiany w takich formach finansowania jak leasing, pożyczki i inne obce środki (poza kredytami), czy też fundusze UE; niezależnie od tego, udział tych źródeł finansowania jest niewielki. Oznacza to standardowe i raczej zachowawcze finansowanie działalności. 14. Największy wpływ na sytuację finansową badanych przedsiębiorstw wywarły: wzrost kosztów, wzrost cen i pogorszenie się terminowości spłat należności. W zakresie kosztów, wskazany wzrost dotyczył przede wszystkim kosztów płacowych, kosztów energii i paliw oraz kosztów materiałowych. Wpływ ten uwidocznił się w globalnych wynikach gospodarki Podkarpacia, w których odnotowano wyraźne obniżenie rentowności oraz niewielki ale odczuwalny spadek poziomu płynności finansowej. 15. Przeprowadzone badanie ujawniło stosunkowo powszechne wykorzystanie niezbyt radykalnych metod ochrony przedsiębiorstw przed pogorszeniem ich sytuacji finansowej. Dominującymi środkami zapobiegawczymi okazały się być: substytucja źródeł zaopatrzenia, negocjacje z dostawcami nt. wydłużenia okresu płatności za zrealizowane dostawy oraz redukcja stanu zapasów. Oznacza to, że relatywnie niewielu przedsiębiorców zdecydowało się na trudne decyzje o zwolnieniach pracowników, obniżkach wynagrodzeń, zwiększenia stanu zadłużenia. Ten dość zachowawczy kierunek decyzji zwiększających zdolności adaptacyjne przedsiębiorstw może sugerować, że w istocie problem spowolnienia gospodarczego dotknął firm i wywarł na nie określony wpływ, ale nie spowodował radykalnych zagrożeń. Obserwację taką potwierdza brak w analizowanym okresie jakiejś szczególnej dynamiki bankructw przedsiębiorstw, zwolnień grupowych personelu czy zamierania popytu. Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 16. Badane przedsiębiorstwa, w fazie słabszej koniunktury gospodarczej, nie zaprzestały realizacji i planowania działalności inwestycyjnej. Jak ujawniły odpowiedzi ankietowanych przedsiębiorców, relatywnie często dokonywano reprodukcji i modernizacji majątku trwałego, inwestycji w nowe rozwiązania informatyczne czy kwalifikacje kadr. Najchętniej odnawiano stan maszyn i urządzeń technicznych, środków transportu, budynków oraz sprzętu komputerowego i oprogramowania. Nieco mniejsze znaczenie miały inwestycje o charakterze finansowym i pieniężnym. 3.B. Wnioski na podstawie badań metodą delficką „Foresight” Głównym celem delfickiego projektu BAPP było wykreowanie takiego zbioru wiedzy eksperckiej z zakresu adaptacyjności przedsiębiorstw by na tej podstawie możliwe było wykreowanie rekomendacji i prognozowanie przewidywanego kierunku rozwoju w sektorze MŚP. Eksplikacja badawcza dotyczyła prorozwojowych technik z szeroko pojętego zakresu narzędzi menadżerskich oraz wpływu otoczenia organizacji (środowiska zewnętrznego) na jej rozwój i adaptacyjność. Zagadnienia analizowano w następujących obszarach tematycznych: ICT, techniki zarządzania, kapitał ludzki, środowisko organizacji, narzędzia finansowe i środowisko organizacji. Eksperci w procesie badania delfickiego proszeni byli o ocenę tez, a więc o walidowanie szerokiego spektrum narzędzi pod względem ich wpływu na rozwój i adaptacyjność organizacji. Zagregowana na tej podstawie ocena stanowi uśrednioną prognozę roli i znaczenia tych narzędzi w najbliższej przyszłości. Bazując na wyjątkowo obszernych wynikach przeprowadzonego badania przedstawionych w „Raporcie z badań” należy wskazać kluczowe czynniki (kierunki) rozwoju MSP w województwie podkarpackim to: 1. Zmniejszenie izolacji komunikacyjnej regionu Jednym z najważniejszych czynników mających znaczenie dla właściwego rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw Podkarpacia jest kwestia związana z przestrzenną dostępnością. Warunkiem koniecznym dla rozwoju stosunków gospodarczych na danym terenie jest łatwość z którą można się poruszać się między centrami wzrostu, a terenami aspirującymi do osiągnięcia takiego statusu. Od wielu lat podmioty na Podkarpaciu negatywnie odczuwają skutki braku właściwej infrastruktury komunikacyjnej między najważniejszymi ośrodkami rozwoju jakimi są np. Warszawa i Kraków. Przesuwane w czasie budowy autostrad, dróg ekspresowych oraz szybkiego połączenia kolejowego z Warszawą są dowodem słabości strategii rozwojowych realizowanych w Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 minionych 20 latach. Zmiana tej nieudolnej strategii wymaga maksymalnej koordynacji działań w kierunku przyśpieszenia inwestycji oraz zapewnienia odpowiednich środków przez rząd. Kontrola efektywności prac i wydatkowania funduszy powinno stać się priorytetem dla organów władzy państwowej i samorządowej. Dodatkowo skumulowanie inwestycji komunikacyjnych w regionie wydatnie wpłynie rozwój firm z różnych sektorów, a w efekcie zdynamizuje rozwój gospodarczy regionu. 2. Rozwój zasobów ludzkich. U założeń zarządzania zasobami ludzkimi leży przekonanie, iż pracownicy stanowią cenny kapitał, którego wartość powinno się systematycznie wzmacniać, inwestując w niego poprzez różne formy podnoszenia kwalifikacji. Polityka kadrowa MSP jest zróżnicowana i opiera się głównie na poszukiwaniu pracowników, już posiadających odpowiednie kompetencje. Proponuje się pogłębienie strategii opierającej się na zatrudnianiu pracowników, którzy szybko zdobędą niezbędne umiejętności dzięki systemowi szkoleń oferowanych przez pracodawcę lub podnoszenie kwalifikacji czy też przekwalifikowanie już zatrudnionych pracowników. Działania na rzecz rozwoju kadry powinny być organizowane w sposób ciągły tzw. life long learning. Musi bowiem nastąpić zmiana tradycyjnego modelu kształcenia na model w którym cykl kształcenia będzie brał pod uwagę oczekiwania pracowników chętnych do zdobycia nowej wiedzy i podniesienia kwalifikacji 3. Przeciwdziałanie utracie wartościowych pracowników. Województwo podkarpackie tak jak wiele podobnych regionów Polski Wschodniej jest wciąż postrzegane jako mniej atrakcyjne miejsce dla rozwoju kariery. W konsekwencji obserwować można odpływ z regionu dużej części najbardziej cennych zasobów ludzkich do innych lepiej ukształtowanych gospodarczo regionów w kraju i za granicą. Eksperci zwrócili uwagę na znaczenie dostępności wykwalifikowanych pracowników dla właściwego rozwoju regionalnej przedsiębiorczości i ogólnego rozwoju gospodarczego województwa podkarpackiego. 4. Wspieranie rozwoju zastosowań narzędzi ICT w funkcjonowaniu organizacji Zaleca się szerokie wykorzystywanie rozwiązań elektronicznych w komunikacji, przetwarzaniu danych, e-biznesie i marketingu. W świetle utrudnionego dostępu przestrzennego regionu można wnioskować o konieczności efektywnego wykorzystywania elektronicznych metod komunikacyjnych. Wykorzystywanie metod komunikacji elektronicznej może być sposobem na poprawę dostępności oraz widoczności podmiotów gospodarczych z regionu. Takie działania są uważane szczególnie ważne dla małych przedsiębiorstw funkcjonujących w sektorze turystycznym. Na Podkarpaciu turystyka jest domeną głównie małych podmiotów i właśnie dla nich Internet może być doskonałym narzędziem umożliwiającym wyrównanie szans rynkowych. W celu sprawniejszego wykorzystywania możliwości płynących z wdrożenia Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Małopolski Instytut Gospodarczy ul. Mickiewicza 1 35-064 Rzeszów tel./fax (017) 8526-155 technologii informacyjno-komunikacyjnych w funkcjonowaniu firm należy zwrócić uwagę na konieczność rozwoju kompetencji kadry w tej dziedzinie. Działania takie będą również wpływać na zwiększenie konkurencyjności firm z sektora MSP. Perspektywa budowy sieci szerokopasmowej (w tym WiMAX) w regionie w ramach Programu Operacyjnego Rozwoju Polski Wschodniej stworzy szansę dla rozwoju gospodarki opartej o nowoczesne technologie. Uzasadnione jest również korzystanie ze specjalistycznych kursów w zakresie rozwoju kompetencji z obszaru ICT, kierowanych do kadry kierowniczej i pracowników poszczególnych przedsiębiorstw, gdyż permanentne podnoszenie kompetencji pracowników firmy jest niezbędne, aby przetrwać na globalnym, wysoce konkurencyjnym rynku. 5. Działania zmierzające do kreowania i działania pod własną marką. Pożądanym kierunkiem strategii rynkowej małych i średnich firm z regionu podkarpackiego powinno być dążenie do poprawy własnego wizerunku jak i sposobu postrzegania ich produktów. Proponuje się intensyfikację działań w kierunku kreowania własnych marek, Wsparcie tych działań promocyjnych środkami unijnymi umożliwiałoby firmom uzyskanie pożądanego poziomu rozpoznawalności na rynku. 6. Uproszczenie procedur biurokratycznych. Eksperci wskazali na potrzebę uproszczenia procedur biurokratycznych w celu zwiększenia dostępu do środków unijnych wśród MSP. Kwestia ta dotyczy nie tylko podmiotów gospodarczych z terenu województwa podkarpackiego ale ma uniwersalny charakter i odnosi się do całego kraju. Takie działania są postrzegane jako forma ograniczenia rozwoju gospodarczego stąd konieczność zmian w tym zakresie. 4 . Uwagi Z uwag istotnych dla przeprowadzenia zbliżonych badań w przyszłości wskazujemy na: 1. Pogłębiającą się niechęć do udziału w jakiejkolwiek formie badań przez przedsiębiorców 2. Nieaktualność i niekompletność części wpisów w rejestrach urzędowych typu REGON rzadka i w wielu wypadkach dobrowolna aktualizacja danych przez podmioty. Konieczność zstępowanie wylosowanych podmiotów w badaniu kolejnymi. 5 . Opis załączników: 1. Baza danych z badania metodą kwestionariusza ankietowego. 2. Baza danych z badania metodą delficką „foresight”. Projekt Badania adaptacyjności podkarpackich przedsiębiorstw w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
