Nr 205. Zdrowotność kobiet - Biuro Studiów i Ekspertyz

KANCELARIA SEJMU
BIURO STUDIÓW
I EKSPERTYZ
WYDZIAŁ ANALIZ
EKONOMICZNYCH
I SPOŁECZNYCH
Zdrowotność kobiet
- wybrane zagadnienia
Maj 1994
Grzegorz Ciura
Informacja
Nr 204
Ocena stanu zdrowia społeczeństwa jako całości nasuwa określone
problemy. Z uwagi na brak obiektywnych mierników, stan ten opisuje się
zwykle za pomocą wskaźników negatywnych (zjawisk mierzalnych). Ten
sposób oceny (stosowany powszechnie) daje obraz zagrożeń i wytycza
główne kierunki działań do poprawy zdrowotności.
Sytuacja zdrowotna ludności Polski budzi wiele niepokoju. Od szeregu
lat stan zdrowia społeczeństwa polskiego nie ulega poprawie lub się pogarsza. Nie dotyczy to wszystkich wskaźników zdrowotnych, jednak w
porównaniu z krajami rozwiniętymi ocena sytuacji zdrowotnej Polaków jest
dużo gorsza.
BSE
1
Wstęp
Stan zdrowia społeczeństwa polskiego w okresie ostatnich kilku lat jest postrzegany
jako bardzo zły i zdecydowanie negatywnie odbiegający od stanu zdrowia społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych. Taka ocena sytuacji zdrowotnej wynika zarówno z porównań
zmiany w czasie wskaźników zdrowotnych (ujęcie dynamiczne), jak i porównań międzynarodowych wielkości tych wskaźników. Sytuacja zdrowotna społeczeństwa polskiego pogorszyła
się, nie można jednak twierdzić, że regres ten nastąpił wyłącznie w okresie ostatnich kilku lat.
Są to zjawiska rozciągnięte w czasie, których negatywne objawy wystąpiły już w latach siedemdziesiątych. Także porównania międzynarodowe wykazują zjawisko wyhamowywania
dynamiki poprawy parametrów zdrowotnych ludności Polski (niektóre parametry zdrowotne
są gorsze niż kilka czy kilkanaście lat temu). Ponieważ proces poprawy sytuacji zdrowotnej
społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych trwa nadal, sytuacja w naszym kraju w tym aspekcie rozwoju społecznego jest niepokojąca i wymaga wnikliwej analizy, na którą, z uwagi na
charakter tego opracowania, nie ma miejsca. Koncentruje się ono na prezentacji zjawisk
(głównie za pomocą wskaźników zdrowotnych) opisujących sytuację zdrowotną społeczeństwa polskiego ze szczególnym uwzględnieniem "zdrowszej części" tegoż społeczeństwa czyli kobiet.
Determinanty sytuacji zdrowotnej
Obecny stan wiedzy pozwolił na wyodrębnienie czterech grup czynników, które
wpływają na stan zdrowia człowieka. Są to:
- czynniki genetyczne,
- czynniki środowiska materialnego i społecznego,
- zachowanie i styl życia,
- działania opieki zdrowotnej.
Najważniejszą grupą - której procentowa zależność jest największa 50 - 60% - jest zachowanie i styl życia człowieka. Oczywiście ta grupa czynników jest tak szeroka, że nie można twierdzić, iż wyłącznie człowiek decyduje o poziomie własnego zdrowia, nawet w obrębie
tej grupy czynników. Nie znaczy to, że jednostka jest pozbawiona decydującego wpływu na
kształtowanie swojej kondycji zdrowotnej, zwłaszcza jeśli preferuje świadomie - znając zagrożenia zdrowotne swojego postępowania (np. nałogi) - niezdrowy styl życia.
Głównym elementem poprawy stanu zdrowia społeczeństw obecnie jest wzrost
ich zamożności. Badania potwierdzają również związek między wzrostem produktu narodowego a wzrostem poziomu wydatków na ochronę zdrowia. Głównie poprzez wzrost
gospodarczy kraje Europy Środkowej (w tym Polska) mogą uzyskać poprawę stanu
opieki zdrowotnej i poprawę stanu zdrowia społeczeństwa.
2
BSE
Sytuacja zdrowotna kobiet
Opisując sytuację zdrowotną kobiet, należy na wstępie wyjaśnić za pomocą jakich
kryteriów i mierników będziemy ją określać (oceniać). Związane to jest z brakiem takiej definicji zdrowia, według kryteriów której, można by praktycznie, obiektywnie mierzyć stan
zdrowia ludności. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) "zdrowie jest
pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym". Takie podejście wyklucza jakiekolwiek próby jego pomiaru za pomocą sprawozdawczości statystycznej, gdyż podstawowymi kryteriami ocennymi są subiektywne odczucia.
W praktyce do oceny stanu zdrowia stosuje się tzw. mierniki negatywne (śmiertelność,
chorobowość), które łatwiej poddają się weryfikacji i pomiarowi.
Zmiany w umieralności
Najlepszym parametrem opisującym poziom umieralności jest prognoza dotycząca
przeciętnego dalszego trwania życia. Wielkość ta, porównywana w długich okresach czasu,
służy do pokazywania zmian stanu zdrowia społeczeństwa.
Do połowy lat siedemdziesiątych przeciętne trwanie życia tak mężczyzn, jak i kobiet
wyraźnie wydłużało się. Efektem tych pozytywnych procesów było zwiększenie długości
życia noworodków - chłopców i dziewczynek. Porównując ten wskaźnik w latach 1952/53
oraz 1975/76 wydłużenie to wzrosło dla noworodków płci męskiej prawie o 9 lat, a noworodków płci żeńskiej prawie o 11 lat. Wydłużenie się trwania życia było charakterystyczne dla
osób w różnym wieku, z tym że nie było ono tak znaczące jak w przypadku noworodków.
Niestety przewidywania co do stałego charakteru wzrostu tego parametru nie sprawdziły się.
Od połowy lat siedemdziesiątych nastąpiła stagnacja lub regres długości przeciętnego dalszego trwania życia dla poszczególnych kategorii wiekowych populacji, przy czym większy regres odnotowano u mężczyzn. Trudno przewidzieć jak będzie się zmieniała wielkość tego
parametru w najbliższych latach. W 1992 r. w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił
wzrost przeciętnego dalszego trwania życia, tak u mężczyzn (0,6 lat), jak i wśród kobiet (0,4
lat). Parametr ten jest wyższy dla mieszkańców wsi, dla kobiet różnica ta wynosiła 0,8 lat.
W 1992 r. umieralność kobiet zmniejszyła się we wszystkich grupach wieku z wyjątkiem 1 - 4 lat. Największe obniżenie umieralności, aż o 17,4%, wystąpiło wśród dziewczynek
w wieku 5 - 14 lat. Obecnie mężczyzna w wieku 0 ma szansę przeżycia średnio 66,7 lat
(miasto - 66,6; wieś - 66,9), a kobieta w wieku 0 ma szansę przeżycia średnio - 75,7 lat
(miasto - 75,4; wieś - 76,2). Dokonując porównań międzynarodowych (z państwami osiągającymi najdłuższą średnią trwania życia w Europie) różnica w długości życia wynosi 5 - 7 lat
na niekorzyść Polaków (różnice w długości trwania życia kobiet są korzystniejsze).
W liczbach bezwzględnych w 1992 r. liczba zgonów wynosiła 393,1 tys. i była o 10,9
tys. mniejsza niż w 1991 r. Umieralność mężczyzn i kobiet ogółem w latach 1960 - 1992
przedstawia wykres nr 1.
BSE
3
Wykres nr 1. Umieralność mężczyzn i kobiet ogółem w latach 1960 - 1992 - standaryzowane współczynniki na 100 tys. Ludności
Źródło: Sytuacja zdrowotna ludności Polski w 1992 r., PZH, Warszawa 1993, s. 41.
Cechą charakterystyczną sytuacji zdrowotnej społeczeństwa polskiego jest zjawisko
nadumieralności mężczyzn. Mężczyźni umierają częściej niż kobiety we wszystkich grupach
wieku. Dobrą ilustracją tego stanu jest wykres nr 2, pokazujący o ile jest wyższe prawdopodobieństwo zgonu mężczyzn od prawdopodobieństwa zgonu kobiet w określonym wieku.
Widać na nim wyraźnie także różnice wynikające z miejsca zamieszkania (miasto - wieś).
4
BSE
Wykres nr 2. Nadumieralność mężczyzn w 1992 r. (Iloraz prawdopodobieństwa zgonu)
Źródło: Trwanie życia i umieralność według przyczyn w 1992 r., GUS, Warszawa 1992 r., s. XX.
Główne przyczyny zgonów
Od lat główną przyczyną zgonów są choroby układu krążenia. Według danych GUS w
1992 r. choroby układu krążenia aż w 57,7% były przyczyną zgonów kobiet i w strukturze
zgonów ich udział był wyższy niż wśród mężczyzn o prawie 10 punktów. Na drugim miejscu
znajdują się nowotwory złośliwe 17,3%, następnie zewnętrzne przyczyny urazów i zatruć
4,1%. Występuje zróżnicowanie przyczyn zgonów w zależności od grupy wiekowej. W grupie wiekowej 35-54 lat najczęstszą przyczyną zgonów były nowotwory złośliwe, w grupie
powyżej 54 lat jako przyczyny zgonów dominują choroby układu krążenia.
BSE
5
Przestrzenne zróżnicowanie umieralności
Występuje znaczne zróżnicowanie ogólnego natężenia zgonów w poszczególnych województwach. W 1992 r. współczynnik rzeczywisty (na 100 tys. ludności) w Polsce dla kobiet
wynosił 925 (patrz Tabela 1.). Jak w latach poprzednich, tak i w 1992 r. ogólny rzeczywisty
współczynnik zgonów kobiet był najwyższy w województwie łódzkim (1 253 zgony na sto
tysięcy mieszkańców). Na podstawie współczynników standaryzowanych wg wieku (ze
względu na fakt, że struktury wieku mieszkańców poszczególnych województw nie są jednakowe, jest on bardziej przydatny do porównań) wartość współczynnika umieralności dla kobiet w latach 1990-1992 wynosiła 836,7. Umieralność kobiet była najwyższa w woj. katowickim 923,7 (10,4% więcej niż przeciętna krajowa), woj. łódzkim 921,7 (10,1%) i woj. wałbrzyskim 902,5 (7,9%). Województwa o najniższych współczynnikach umieralności kobiet to
woj. łomżyńskie 734,1 (12,3% mniej niż przeciętna krajowa) i woj. białostockie 735,3
(12,1%). W 1992 r. nastąpiła poprawa wartości tego współczynnika, którego wartość dla kobiet wynosiła 825,9. Umieralność kobiet była najwyższa w woj. łódzkim (920,2), a dopiero na
drugim miejscu znalazło się woj. katowickie (903,2). Najkorzystniejszą sytuacją charakteryzowały się woj. rzeszowskie (728,3) i woj. białostockie (740,4).
Tabela 1. Umieralność ogółem w Polsce wg płci i województw w 1992 r. (współczynniki rzeczywiste na 100 tys. ludności).
Źródło: Sytuacja zdrowotna ludności ..., s. 33.
6
BSE
Występuje zróżnicowanie przyczyn zgonów w podziale miasto - wieś. Kobiety na wsi
umierały częściej na zapalenie oskrzeli, rozedmę płuc i dychawicę oskrzelową, a ponadto
spośród chorób układu krążenia na chorobę nadciśnieniową (o 47%). Kobiety w miastach
znacznie częściej umierały z powodu nowotworów złośliwych (o 44% częściej z powodu nowotworu sutka i o 100% z powodu nowotworu tchawicy, oskrzela i płuca), choroby układu
trawiennego (o 58%), a spośród chorób układu krążenia na ostry zawał serca (o 49%). W porównaniu z rokiem poprzednim (1991) nie obserwuje się zasadniczych zmian w zróżnicowaniu przyczyn zgonów mieszkańców miast i wsi.
Strukturę zgonów kobiet wg głównych przyczyn w 1992 roku na podstawie tablic
trwania życia przedstawiało się następująco:
Diagram 1
Źródło: Trwanie życia i umieralność według przyczyn ..., s. XV.
Zgony kobiet według głównych przyczyn w 1992 r. dla poszczególnych przedziałów
wiekowych na podstawie tablic trwania życia prezentuje diagram 2.
Diagram 2
Źródło: Trwanie życia i umieralność według przyczyn ..., s. XVI.
BSE
7
Wyraźnie widoczna jest dominacja zgonów z przyczyny chorób układu krążenia, lecz
dopiero u kobiet w starszym wieku (powyżej 60 roku życia), które po 65 roku życia stanowią
ponad połowę ogólnej liczby przyczyn zgonów. Biorąc pod uwagę zjawisko przedwczesnej
umieralności (przed 65 rokiem życia) główną przyczyną zgonów kobiet są nowotwory złośliwe.
Współczynniki umieralności i liczby zgonów z uwagi na jednoznaczność informacji i
pełność sprawozdawczości stanowią obiektywny punkt do oceny stanu zdrowia ludności. W
przypadku innych mierników należy brać pod uwagę pewne ograniczenia związane z czynnikami pozazdrowotnymi. Na przykład można mieć zastrzeżenia, w niektórych przypadkach, co
do rozpoznania przyczyny zgonu. Na wysokość wskaźnika zapadalności na niektóre choroby
podlegające rejestracji ma wpływ sprawność i kompletność systemu rejestracji. Poziom hospitalizacji jest uwarunkowany także możliwością dostępu (zarówno infrastruktury jak i w
ostatnim okresie względami finansowymi) do tych usług. Dlatego przy opisywaniu innych
mierników stanu zdrowia społeczeństwa należy te fakty brać pod uwagę. Zakres tego opracowania nie pozwala na uwzględnienie - choćby tylko - sytuacji opieki zdrowotnej w ostatnim
okresie, co przybliżyłoby trudności w jednoznacznej ocenie prezentowanych niżej danych.
Chorobowość szpitalna
W 1992 roku w szpitalach leczono ok. 4 mln 127 tys. przypadków (o 69 tys. więcej
niż w roku poprzednim), w tym 2 mln 239 tys. kobiet. Częstość hospitalizacji wśród kobiet
wzrosła o 2% (mężczyźni 3%) w porównaniu z 1991 r. Kobiety nadal były częściej (o 127
osób na 10 tys. ludności) hospitalizowane niż mężczyźni (o 119 w 1991 r.) i różnica ta uległa
powiększeniu. W grupach wiekowych najczęściej hospitalizowano dzieci do 1 roku życia
(zwłaszcza chłopców) oraz osoby najstarsze - powyżej 65 lat (zwłaszcza mężczyzn). Dane
dotyczące leczenia w szpitalach ogólnych według wieku przedstawiają się następująco.
Tabela 2. Chorzy leczeni w szpitalach ogólnych w Polsce wg wieku i płci
2 Współczynniki hospitalizacji na 10 tys. ludności
Źródło: Sytuacja zdrowotna ludności Polski ..., s. 96.
8
BSE
Struktura głównych przyczyn hospitalizacji nie uległa większym zmianom w porównaniu z 1991 rokiem. Najczęstszymi przyczynami hospitalizacji kobiet były choroby:
- układu krążenia,
- powikłania ciąży, porodu i połogu,
- układu moczowo-płciowego,
- układu trawiennego,
- nowotworów,
- układu oddechowego,
- urazów i zatruć.
Ilustruje to diagram 3.
Diagram 3
Źródło: Sytuacja zdrowotna ludności Polski ..., s. 110.
W porównaniu z 1991 r. w 1992 r. nastąpił wzrost częstości leczenia w szpitalach osób
chorujących na nowotwory oraz choroby układów: moczowo-płciowego, trawiennego i oddechowego. Niewielki wzrost częstości hospitalizacji z powodu chorób układu krążenia wystąpił tylko u kobiet. W stosunku do 1980 roku ogólny współczynnik hospitalizacji w 1992 r.
wzrósł o 6%, znaczny wzrost z powodu nowotworów - ogólnie 54% (kobiety 52%) oraz chorób układu krążenia - ogólnie 41% (kobiety 47%). Na uwagę zasługuje fakt spadku - w tym
okresie - o 24 punkty współczynnika hospitalizacji z powodu powikłań ciąży, porodu i połogu. Szczegółowe dane dotyczące najczęstszych przyczyn leczenia szpitalnego przedstawia
tabela 3.
BSE
9
Tabela 3. Chorzy leczeni w szpitalach ogólnych w Polsce w 1992 r. wg płci i najczęstszych przyczyn hospitalizacji
1 Współczynniki hospitalizacji na 10 tys. ludności
Źródło: Sytuacja zdrowotna ludności Polski ..., s. 97.
Absencja chorobowa i wypadkowa
Liczba dni niezdolności do pracy z powodu chorób i wypadków wynosiła w 1992 r.
dla pracowników zatrudnionych w gospodarce narodowej1 208,9 mln dni. W przeliczeniu na
jednego zatrudnionego 23,8 dni (dla mężczyzn 22,2 dni; dla kobiet 25,6), gdy w 1991 r. odpowiednio - 21 i 27,6 dni. Wskaźnik absencji w porównaniu do roku poprzedniego wśród
kobiet obniżył się o 7% (u mężczyzn wzrósł o 6%). Spadek absencji wśród kobiet wystąpił
tylko w grupie poniżej 40 lat, natomiast wśród kobiet starszych niezdolność do pracy była
dłuższa niż w roku poprzednim. Nadal utrzymywała się przewaga absencji chorobowej i wypadkowej kobiet w porównaniu z mężczyznami, ale różnica ta zmniejszyła się znacznie. W
porównaniu z 1980 r. absencja ta u kobiet była wyższa o ponad 40%.
Tabela 4. Absencja chorobowa i wypadkowa w Polsce w 1992 r. wg płci i wieku w
porównaniu z latami 1991 i 1980
Źródło: Sytuacja zdrowotna ludności Polski ..., s. 128.
1
Bez pracowników PKP, funkcjonariuszy i żołnierzy zawodowych MSW i MON.
10
BSE
Do głównych przyczyn absencji chorobowej i wypadkowej u kobiet należą choroby
układu oddechowego (17%), krążenia i kostno-mięśniowego (po 13%). Aż 11% przyczyn
absencji chorobowej stanowią choroby kobiece, powikłania ciąży, porodu i połogu. Strukturę
absencji chorobowej pokazuje diagram 4.
Diagram 4
Źródło: Sytuacja zdrowotna ludności Polski ..., s. 132.
Choroby zawodowe
W 1992 r. stwierdzono 10 639 przypadków chorób zawodowych i liczba ta w stosunku
do 1991 r. zmniejszyła się o 1 349 przypadków. Niestety trudno uznać ten stan rzeczy za satysfakcjonujący. Związane jest to ze zmniejszeniem zatrudnienia w gospodarce narodowej o
około 1 860 tys. osób. Zapadalność na choroby zawodowe osiągnęła ponad 119 przypadków
na 100 tys. zatrudnionych i była o około 7% wyższa niż w roku poprzednim (wzrost ten nastąpił jedynie wśród mężczyzn). Zachorowania wśród kobiet (4 002 przypadki) stanowiły w
1992 r. 38% ogółu chorób zawodowych i udział ten znacznie zmniejszył się w porównaniu z
rokiem poprzednim.
Struktura chorób zawodowych wykazuje silne zróżnicowanie według płci. Głównymi
chorobami zawodowymi kobiet były: przewlekłe choroby narządu głosu (około 42%), choroby zakaźne i inwazyjne (28%), choroby skóry (10%) i zawodowe uszkodzenie słuchu (ok.
7%).
BSE
11
Diagram 5
Źródło: Sytuacja zdrowotna ludności Polski ..., s. 137.
Taka struktura chorób zawodowych związana jest ze strukturą zatrudnienia kobiet
(oświata i wychowanie - choroby narządu głosu, ochrona zdrowia - choroby zakaźne). W porównaniu z 1991 r. - wśród dominujących chorób zawodowych u kobiet wzrosła zapadalność
z powodu przewlekłych chorób narządu głosu oraz chorób zakaźnych i inwazyjnych. Najwyższy przyrost zapadalności wystąpił w grupie: zawodowe uszkodzenie słuchu (czwarta z kolei
przyczyna chorób zawodowych) - w porównaniu z 1991 r. - wzrost o 43%.
Skalę zagrożeń chorobami zawodowymi u kobiet doskonale oddaje zapadalność według resortów. Przodują tu resorty o wysokim współczynniku feminizacji. Na pierwszym
miejscu znajduje się (najwyższa zapadalność) ochrona zdrowia (186 przypadków na 100 tys.
zatrudnionych), a na trzecim oświata i wychowanie, kultura i sztuka (176 przypadków).
Dynamikę zmian w zapadalności na choroby zawodowe w Polsce przedstawia wykres
nr 3.
Wykres nr 3. Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce w latach 1980 - 1992
12
BSE
Widoczny jest trend utrzymujący się od lat osiemdziesiątych - stałego niewielkiego
wzrostu współczynnika zapadalności na choroby zawodowe u kobiet. Lata 1989 - 1991 to
zdecydowany wzrost zapadalności, który stabilizuje się w 1992 r., niestety na wysokim poziomie. "Pocieszające" może być to, że wśród kobiet nastąpiło zahamowanie tendencji wzrostowej, gdy u mężczyzn w 1992 r. nastąpiło dalsze pogorszenie się tej sytuacji.
Nowotwory złośliwe
Informacje na temat zachorowalności na nowotwory złośliwe opierają się na prowadzonym przez Centrum Onkologii Krajowym Rejestrze Nowotworów. Z uwagi na niedostępność danych z 1992 r. przedstawione zostaną dane z 1991 r. Należy zaznaczyć, że mimo poprawy kompletności rejestru w ostatnich latach, kompletność wszystkich prawdopodobnych
zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce szacowano na ok. 86%.
W 1991 r. odnotowano 90 995 zgłoszeń (w 1990 r. - 83 470), dla mężczyzn 48 566 i
dla kobiet 42 429. Rejestrowana zapadalność wśród kobiet (mierzona współczynnikiem na sto
tys. ludności) w ostatniej dekadzie wzrastała do 1986 roku, po czym nastąpiła stagnacja aż do
1990 r. Niestety w roku następnym nastąpił skokowy wzrost tego wskaźnika (z 197,0 do
216,4).
U kobiet najczęściej rejestrowanymi nowotworami były:
- nowotwór złośliwy sutka (17%),
- szyjki macicy (9,2%),
- płuca (7%),
- jajnika (6,2%),
- trzonu macicy (6,1%),
- żołądka (5,6%).
Z powodu nowotworów złośliwych zmarły w 1991 r. 31 432 kobiety i 42 527 mężczyzn. Ogólne współczynniki w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosły o 2% wśród kobiet i 1% wśród mężczyzn. Najczęstszą przyczyną zgonów kobiet na nowotwory złośliwe
były nowotwory sutka (13,4%), na drugim miejscu nowotwory tchawicy, oskrzela, płuca
(9,2%), następnie nowotwory żołądka (8%) i szyjki macicy (6,6%). Warto zwrócić uwagę na
sygnalizowany w pierwszej części opracowania fakt, że nowotwory złośliwe są główną
przyczyną zgonów kobiet w wieku 35 - 54 lat, a więc przedwczesnej umieralności.
Choroby zakaźne
W 1992 r. zarejestrowano ponad 28 tys. zatruć i zakażeń pokarmowych - czyli o prawie 6 tys. mniej niż rok wcześniej. Od 1988 r. obserwuje się spadek tego typu zachorowań.
Współczynnik zapadalności wynosił 73 osoby na 100 tys. ludności i był niższy niż w roku
poprzednim o około 20%. Zatrucia pokarmowe wywołane pałeczkami Salmonella tak samo
często występowały u kobiet i u mężczyzn (w latach poprzednich - częściej u kobiet).
Obserwuje się wzrost zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby (WZW) typu nieB, zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet. Zapadalność na WZW typu B była na poziomie roku poprzedniego. Zapadalność na obie postaci WZW jest niższa w Polsce niż średnia w Europie.
Polska należy do państw o najwyższym wskaźniku zapadalności na gruźlicę w Europie. Pomimo zmniejszania się do 1989 r. współczynnika zapadalności na tę chorobę, nadal
jest on wyższy niż średnia w Europie. W ostatnich latach (po 1989) zapadalność nieznacznie
wzrosła i w 1992 r. wynosiła około 43 osoby na 100 tys. ludności. Podobnie jak w latach poprzednich, nowe przypadki gruźlicy ponad dwukrotnie częściej występowały wśród mężczyzn
BSE
13
(11 199) niż kobiet (5 220). Niepokojący jest wzrost zapadalności u dzieci, a zwłaszcza w
wieku 10 - 14 lat (o 33% w porównaniu z rokiem poprzednim).
W 1992 r. z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych zmarło w Polsce 2887 osób
(o 85 mniej niż w 1991 roku). Ponad 46% stanowiły zgony z powodu gruźlicy, 9% z powodu
bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, 8% wirusowego zapalenia wątroby.
Zakażenie wirusem HIV po raz pierwszy w Polsce stwierdzono w 1985 r. Pierwsze
zachorowanie na AIDS zarejestrowano rok później. Do listopada 1993 r. odnotowano zakażenie wirusem HIV u 2824 osób, w tym samym czasie 156 osób zachorowało na AIDS. Wyraźny wzrost liczby zakażonych odnotowano w 1989 r., głównie u osób stosujących dożylne
środki odurzające. Ta zmiana "jakościowa" przyczyn zakażenia nie tylko spowodowała
wzrost liczby zakażeń, ale także między innymi:
- zmianę stosunku liczby zakażonych kobiet do liczby zakażonych mężczyzn z 1:9 w
latach 1985 - 1988, a nawet 1:20 w 1988 r., do 1:4 obecnie,
- przesuwanie się wieku zakażonych ku młodszym grupom wiekowym (obecnie 60%
zakażonych jest w wieku 20 - 29 lat, 11% w wieku 10 - 19 lat,
- urodzenia dzieci z obecnością przeciwciał anty-HIV.
Jak już stwierdzono wyżej zakażenie występuje znacznie rzadziej wśród kobiet, występowanie choroby AIDS jest jeszcze rzadsze (na 156 przypadków - 17 u kobiet).
Choroby psychiczne
W 1992 r. w poradniach zdrowia psychicznego leczono po raz pierwszy ponad 143
tys. osób (ponad 137 tys. w 1991 r.), do poradni odwykowych zgłosiło się po raz pierwszy ok.
30 tys. osób z rozpoznaniami psychiatrycznymi (prawie 5 tys. mniej niż w roku poprzednim).
W poradniach uzależnień lekowych zarejestrowano 1 186 nowych pacjentów (844 w 1991 r.).
W zakładach psychiatrycznej opieki stacjonarnej (bez oddziałów dziennych) leczono po raz
pierwszy ponad 53 tys. osób.
Podobnie jak w latach poprzednich kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszały się po raz
pierwszy do poradni zdrowia psychicznego (80 313 przypadki). W poradniach odwykowych,
uzależnień lekowych i zakładach psychiatrycznej opieki stacjonarnej znacznie częściej leczono mężczyzn.
Porównując w okresie ostatnich kilku lat zmianę współczynnika (na 100 tys. ludności)
leczonych po raz pierwszy w zakładach psychiatrycznej opieki zdrowotnej widać stopniowy
wzrost tych wielkości dla kobiet.
Podsumowanie
1. Sytuacja zdrowotna ludności Polski jest dużo gorsza niż krajów wysoko rozwiniętych. Stan ten jest wynikiem długotrwałego procesu, a porównania międzynarodowe wykazują wyraźnie, że rozziew wysokości wskaźników zdrowotnych w Polsce i krajach rozwiniętych
spowodowany jest:
- polepszaniem wskaźników zdrowotnych w tych krajach,
- stagnacją niektórych wskaźników lub wręcz ich regresem w Polsce, albo też zdecydowanie niższą dynamiką poprawy.
2. Na tle zdecydowanie złej sytuacji zdrowotnej społeczeństwa polskiego zróżnicowanie według płci wyraźnie pokazuje lepszą sytuację zdrowotną kobiet (ilustrowaną za pomocą
wskaźników zdrowotnych).
3. Proces wyrównywania parametrów zdrowotnych obu płci nie może jednak powodować równania do gorszych wskaźników - notowanych u mężczyzn. Nadal wskaźniki zdrowotne u kobiet są niższe niż w krajach zachodnich.
14
BSE
4. Jak wspomniano na początku opracowania, występuje wiele czynników wpływających na stan zdrowia społeczeństwa. Część z nich nadal będzie wpływać na różnice in minus
między sytuacją zdrowotną w Polsce i w krajach rozwiniętych. Jednak część przyczyn można
likwidować już dziś i nie wymagają one radykalnej poprawy sytuacji gospodarczej kraju.
Na pierwszym miejscu należy wymienić działania edukacyjne i promujące zdrowy styl
życia. Uświadamianie obywatelom, że to przede wszystkim oni sami decydują o poziomie
własnego zdrowia. Zdecydowanemu wzmocnieniu muszą ulec działania ograniczające zasięg
zachowań patologicznych głównie w zakresie zwalczania uzależnień (w tym szczególnie od
nikotynizmu i alkoholizmu).
5. Dla sytuacji zdrowotnej kobiet ważne jest podjęcie instytucjonalnych działań ograniczających przedwczesną umieralność (przed 65 rokiem życia). Z uwagi na fakt, że główną
przyczyną przedwczesnych zgonów kobiet są nowotwory złośliwe, trzeba stworzyć instytucjonalny system badań profilaktycznych (przeciwrakowych), obejmujących przynajmniej
całość określonych grup wiekowych kobiet.