Zanikanie B+R w Polsce w okresie transformacji - e

ZANIKANIE B+R W OKRESIE TRANSFORMACJI
W POLSCE
Jan Sulmicki1
Streszczenie
W artykule omówiono w oparciu o oficjalne dane statystyczne zamiany w B+R zachodzące w Polsce w latach 19752009. W Europie w 1975 r. pozycja polskiej centralnie planowanej gospodarki była bardzo silna, zwłaszcza gdy ją
mierzyć ilością personelu naukowo-technicznego zatrudnionego przy pracach naukowo-badawczych. Po przejściu do
gospodarki typu rynkowego w Polsce poziom zatrudnienia przy pracach B+R zmniejszał się i w 2009 r. osiągnął 40%
poziomu z 1975 r. W tym czasie w EU miał miejsce szybki wzrost poziomu zatrudnienia przy pracach B+R, a np.
w Hiszpanii zatrudnienie wzrosło siedemnastokrotnie (1688%).
Klasyfikacja JEL: O1, Q01
Słowa kluczowe: B+R, transformacja, Polska
Nadesłany: 28.07.2011
Zaakceptowany: 27.11.2011
Wprowadzenie
W Polsce wybory do Parlamentu w 1989 r. oraz wybory do władz lokalnych w 1990 r. uważa się za
początek zasadniczych zmian politycznych i gospodarczych. W tym czasie w Europie ŚrodkowoWschodniej było to przejście od socjalistycznej gospodarki centralnie planowanej do
kapitalistycznej gospodarki rynkowej. Socjalistyczna struktura gospodarki była oparta o własność
państwową. Gwałtowny demontaż odziedziczonej po socjalizmie gospodarki realnej prowadzono
przez jej szybką prywatyzację. W jej wyniku w Polsce udział sektora prywatnego osiągnął 65%
PKB w 1996 r. (Dillinger, 2007, s. 8). Proces ten nazwano terapią szokową z uwagi na dużą
szybkość zachodzących zmian. UE wspierała organizacyjnie i finansowo te szybkie zmiany typu
rewolucyjnego, które zachodziły w europejskich byłych krajach socjalistycznych. W Azji w tego
typu krajach o gospodarce centralnie planowanej (np. w Chinach) zachodzące zmiany były
wolniejsze i nie miały tak destrukcyjnego charakteru dla sektora B+R. W Azji ten typ zmian
w gospodarce miał charakter ewolucyjny, a nie rewolucyjny.
W literaturze przedmiotu często można spotkać się z następującym rozumowaniem. W Polsce
odziedziczona po realnym socjalizmie struktura gospodarki była zacofana, gdyż system gospodarki
centralnie planowanej nie sprzyjał tworzeniu innowacji. Po 1990 r. kolejne rządy próbowały
stymulować system gospodarczy w celu nadrobienia opóźnienia w działalności B+R. Podkreśla się
duże znaczenie wieloletniej pomocy ze strony krajów członkowskich UE, które finansowo
i organizacyjne pomagały Polsce. Pomoc ta miała również na celu przełamanie bariery impotencji
w tworzeniu postępu naukowo-technicznego, jednak sytuacja w zakresie prac B+R jest nadal zła.
W literaturze przedmiotu współczesną złą sytuację w tworzeniu postępu naukowo-technicznego
w decydującej mierze tłumaczy się nie przyczynami systemowymi, lecz negatywnymi skutkami
1
Prof. dr hab. Jan Sulmicki, Kierownik Katedry Makroekonomii, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą
w Rzeszowie, ul. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów, [email protected].
68
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
spuścizny po epoce socjalizmu oraz mało ambitną pracą indywidualnych osób zaangażowanych
w prace B+R. W niniejszym artykule w oparciu o oficjalne dane statystyczne staram się
zweryfikować prawdziwość powyższego rozumowania.
Zakres pojęciowy B+R
Przez postęp naukowo-techniczny (B+R) rozumiem zmiany wiedzy teoretycznej (nauka) oraz
umiejętności praktycznych (technika) przydatnych w działalności gospodarczej. Przez naukę
rozumiem obiektywne, uporządkowane poznawanie rzeczywistości w trakcie działalności
badawczej. Nauka bezpośrednio łączy się więc z rozumieniem. Wyniki badań naukowych mogą być
wykorzystane w praktyce. Badaniami podstawowymi nazywamy tę część wysiłku naukowego,
która nie służy celom praktycznym. Badaniami stosowanymi nazywamy te część badań naukowych,
która służy zwiększeniu zasobu wiedzy naukowej nadającej się do bezpośredniego wykorzystania
w praktyce gospodarczej, wyniki badań stosowanych powinny więc mieć wartość handlową.
„Badania i rozwój” (B+R) analogicznie do stosowanego w literaturze anglosaskiej „research and
development” (R+D) można traktować jako miernik wysiłku naukowo-badawczego danego kraju.
Na postęp naukowo-techniczny składa się więc zwiększanie zasobu wiedzy naukowej (B)
o charakterze teoretycznym oraz zmiany techniczne (R) powiązane z praktyką. Obydwa człony
(B+R) łączą współzależności podobne do tych, które łączą teorię z praktyką.
Ewolucyjne powiększanie się zasobów wiedzy nie wzbudza większych kontrowersji. Więcej
trudności stwarza klasyfikacja zmian o charakterze rewolucyjnym, które powstały z zaprzeczenia
istniejących poglądów. Na przykład podstawowe odkrycie J. M. Keynesa polegało na odrzuceniu
„obowiązującego” za jego czasów prawa J. B. Saya, które było podstawą polityki budżetowej.
Powstaje pytanie, który z tych teoretyków dokonał rzeczywistego odkrycia naukowego? Może
obydwaj lub żaden z nich? Dla celów praktycznych przyjmuje się, że odkrycie zaakceptowane
społecznie zwiększa zasób wiedzy, mimo że z czasem może się okazać, że jest ono niepełne lub
wręcz błędne.
W określeniu pojęcia postępu naukowo-technicznego i jego związków z zasobem wiedzy
teoretycznej przydatne jest klasyczne ujęcie J. A. Schumpetera przedstawione w Teorii rozwoju
gospodarczego. Wyodrębnił on trzy następujące grupy zagadnień: inwencje (odkrycia naukowe,
projekty wynalazcze), które powiększają zasób wiedzy; innowacje (nowości), które są pierwszymi
praktycznymi zastosowaniami inwencji w działalności gospodarczej; dyfuzje (rozprzestrzenianie się
innowacji), które są coraz powszechniejszym stosowaniem innowacji przez kolejnych
wykonawców. Inwencje są wydarzeniami naukowymi. Innowacje i dyfuzje są wydarzeniami
ekonomicznymi.
W literaturze przedmiotu, poczynając od klasycznej pracy J. A. Schumpetera, intensywność
tworzenia postępu naukowo-technicznego łączy się z motywem zysku. Przedsiębiorcy, którzy jako
pierwsi wprowadzają innowacje, osiągają z tego tytułu zyski nadzwyczajne. Z czasem innowacje są
coraz powszechniej stosowane, a zyski nadzwyczajne zanikają. Od nowa zaczyna się proces
poszukiwania nowszych i lepszych rozwiązań. O rozmiarach zysku nadzwyczajnego w znacznym
stopniu decyduje długość okresu, w którym przedsiębiorstwo ma przodującą pozycję w zakresie
innowacji. Z czasem wyniki prac naukowo-badawczych zaczęto przekształcać w szczególny towar,
który jest sprzedawany w postaci tradycyjnych licencji i patentów lub jest wypożyczany przez
przedsiębiorstwo – przy zachowaniu kontroli nad wykorzystaniem zawartych w nim informacji –
innym związanym z nim zakładom, np. filiom.
Przedsiębiorstwo mające przodującą pozycję w stosowaniu innowacji jest konkurencyjne, a ceny
płacone za jego wytwory są wysokie. Takie przedsiębiorstwo może płacić wysokie płace swoim
pracownikom, gdyż na rynku nie konkuruje ono niskimi kosztami produkcji, lecz unikalną jakością
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
69
produkcji. Bogaty jest kraj mający dużo przedsiębiorstw, które mają przodującą pozycję w zakresie
innowacji. Obywatele takiego kraju stają się zamożni, a jego PKB per capita jest względnie
wysokie.
Potrzebę zachęcania przedsiębiorstw do zwiększania wysiłku w pracach B+R widziano również
w gospodarce centralnie planowanej. W Polsce do 1972 r. jednostki gospodarki uspołecznionej były
zobowiązane do nieodpłatnego udostępniania innym zainteresowanym jednostkom projektów
wynalazczych jedynie za zwrotem kosztów dokumentacji. Od 1972 r. tego typu umowy miały
charakter odpłatny.
Gospodarcze znaczenie B+R
Od dawna praktyka gospodarcza duże znaczenie przywiązuje do innowacyjności. Władze
państwowe zdawały sobie sprawę, że ludzie o wysokich kwalifikacjach mogą przynosić korzyści,
nie tylko uczestnicząc w procesie wytwórczym, ale również usprawniając ten proces. Obecnie za
zabawny możemy uważać poniższy przykład z dawnych czasów, jednak wtedy był on poważny i to
dosłownie śmiertelnie poważny. W 1274 r. w Bolonii wydano edykt w sprawie karania za
kaperowanie osób posiadających naukowy tytuł doktora. Jeżeli doktor miał ponad 50 lat, wtedy
osobom nakłaniającym naukowca do emigracji groziła kara śmierci. Karę w wysokości 200
dukatów nakładano wtedy, gdy doktor był młodszy, a więc mniej wartościowy (Sulmicki, 1981,
s. 63).
Z podobnego myślenia wywodzi się koncepcja wspieranie nauki we własnym kraju oraz utrudnianie
rozwoju nauki w społeczeństwach rywalizujących z danym krajem. Jako przykład można podać
carską Rosję, która stosowała politykę wspierania nauki we własnym kraju. Świadczy o tym spis
z 1880 r. Wynika z niego, że tylko 61,2% studentów płaciło za naukę. Zwolnionych od opłat za
naukę było 19,6% studentów, a 18,5% otrzymywało stypendia (Lejkina-Swirskaja, 1971, s. 28).
Politykę utrudniania rozwoju nauki w rywalizujących z Rosją społeczeństwach stosowano na
ziemiach polskich przyłączonych do Rosji, gdy po upadku powstania listopadowego w 1830 r.
zamykano uniwersytety, w których kształcili się Polacy. Na przykład Uniwersytet w Warszawie
zamknięto w 1830 r., Liceum w Krzemieńcu – w 1831 r., Uniwersytet w Wilnie – w 1832 r.,
a Uniwersytet w Kijowie – w 1839 r. Po upadku powstania styczniowego w 1864 r. w Rosji
wprowadzono ograniczenia ilościowe dla studentów narodowości polskiej. W żadnej uczelni na
terenie Rosji nie mogli oni stanowić więcej niż 10% studiujących. Podobnie uczynił Napoleon, gdy
po podbiciu Prus zamknął uniwersytet w Halle. Po pokonaniu Napoleona Prusy utworzyły w 1809
r. uniwersytet w Berlinie „w celu modernizacji kraju i niedopuszczenia do powtórzenia się
podobnej klęski w przyszłości” (Ashby, 1959, s. 20).
Po II wojnie światowej kraje wytwarzające postęp naukowo-techniczny wzmogły kontrolę nad jego
efektami. Przykładem może być szczytowy okres technologicznej rywalizacji USA z ZSRR.
W 1972 r. w Kongresie USA była głosowana ustawa Burke-Hartke, która wyrażała bardzo silne
tendencje protekcjonistyczne w kwestii eksportu postępu naukowo-technicznego. Kongres
wprawdzie ją odrzucił, lecz bardzo nieznaczną większością głosów. Później wraz z rozwiązaniem
ZSRR w Białowieży w 1991 r. sprawa technologicznego zagrożenia dla USA stała się nieaktualna.
Obecnie takie zagrożenie dla USA i UE narasta ze strony krajów azjatyckich, w tym zwłaszcza
Chin.
Z czasem w gospodarce światowej nasilały się tendencje do wspierania innowacji przez państwa.
Od początku XX w. w krajach rozwiniętych wydatki na postęp naukowo-techniczny rosły szybciej
zarówno od dochodu narodowego, jak i inwestycji w kapitale trwałym. W USA poczucie zagrożenia
70
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
wywołane rywalizacją z ZSRR doprowadziło do wzrostu udziału wydatków na B+R
w produkcie narodowym brutto (GNP). Udział ten w 1921 r. wynosił 0,2%, w 1940 r. – 0,6%,
w 1950 r. – 1%, w 1953 r. – 1,4%, a w 1960 r. – 2,8% GNP. W 1964 r. udział ten wynosił 3,4% PKB, a
więc osiągnął współczesny poziom nasycenia.
W Polsce od lat 60 intensywnie pracowano nad tworzeniem postępu naukowo-technicznego, jednak
późniejsze przemiany towarzyszące zmianie systemu polityczno-ekonomicznego sprawiły, że Polska z
początku listy krajów europejskich zaangażowanych we wspieranie postępu naukowo-technicznego
spadła do jej końcowej części. Polską specyfiką była duża liczba zatrudnionych
w B+R oraz mniejsze od konkurentów nakłady na jednego zatrudnionego w B+R. Dlatego Polska miała
relatywnie większe możliwości tworzenia przewag konkurencyjnych w pracochłonnych dziedzinach
B+R, natomiast w kapitałochłonnych dziedzinach B+R.
W Polsce wspomniane powyżej niekorzystne przemiany w potencjale B+R rozpoczęły się pod koniec
lat 70. Apogeum strajków miało miejsce przed stanem wojennym w 1980 r. Związana ze stanem
wojennym postępująca degradacja gospodarki narodowej trwała do końca lat 80. Od 1990 r. w Polsce
mamy współczesny system gospodarczy silnie powiązany z gospodarką Unii Europejskiej. Formalnym
początkiem procesu integracji z UE był Układ Europejski zawarty przez Polskę ze Wspólnotami
Europejskimi w 1991 r.
Zastosowana metoda doboru danych
Przy ocenie międzynarodowej pozycji Polski w działalności B+R należało podjąć decyzje w trzech
sprawach. Po pierwsze, wybrać okres, dla którego będą robione porównania. Po drugie, określić sposób
mierzenia poziomu B+R. Po trzecie, wybrać kraje, z którymi będzie porównywana Polska.
Wybór okresu porównań
Współcześnie przy ocenie zmian w potencjale innowacyjnym Polski z reguły przyjmuje się rok 1990
jako punkt odniesienia odległy w czasie. W roku 1990 widać zarówno bardzo niski poziom B+R, jak i
brak postępów we wspieraniu działalności B+R. Ten stan rzeczy często jest tłumaczony trudnościami
związanymi z przezwyciężeniem spuścizny po poprzednim systemie gospodarczym. Jednak dla celu
postawionego w niniejszym artykule rok 1990 nie jest dobrym punktem odniesienia. System gospodarki
centralnie planowanej w praktyce przestawał działać już w II poł. lat 70, gdy paraliżowały ją masowe
strajki. Początek strajków miał miejsce w WSK w Świdniku, gdy strajk rozpoczęli pracownicy fabryki
niezadowoleni ze wzrostu cen posiłków regeneracyjnych w stołówce pracowniczej. Zasadnicza
destrukcja instytucji, które tworzyły B+R, nasiliła się w czasie stanu wojennego. W 1980 r. do zakładów
produkcyjnych wprowadzono wojskowych oficerów, którzy kontrolowali lub wręcz zastępowali
urzędujących tam dyrektorów. W celu narzucenia kierunków rozwoju w Polsce w czasie stanu
wojennego internowano zarówno opozycyjnych działaczy Solidarności, jak i aktywnych działaczy
partyjnych oraz organizatorów życia gospodarczego wysokiego szczebla. Posiadający uprawnienia
dyktatorskie W. Jaruzelski kierował całością procesu internowania różnych ludzi – zarówno z opozycji
politycznej, jak i działających w partii i rządzie – o innych niż własne poglądach na organizację życia
społeczno-gospodarczego w Polsce. Tak więc dla oceny wpływu transformacji na obecny stan B+R za
jej początek należy przyjąć połowę lat 70. Okres przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do
gospodarki rynkowej nazywamy transformacją. W przypadku Polski okres ten trwał około dwudziestu
lat. Rozpoczął się w II poł. lat 70, gdy masowe strajki zablokowały normalne funkcjonowanie
gospodarki centralnie planowanej. Można przyjąć, że transformacja w podstawowej części zakończyła
się w połowie lat 90. Wtedy już ponad połowa PKB pochodziła z sektora niepaństwowego. Sektor
państwowy w czasie transformacji zmieniał właściciela z polskiego skarbu państwa na prywatnych
właścicieli lub na przedsiębiorstwa należące do skarbów państw w bogatych krajach UE.
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
71
Sposób mierzenia poziomu B+R
Ważnym zagadnieniem jest określenie sposobu mierzenia poziomu B+R. Często stosowane
mierniki nakładów na B+R w ujęciu wartościowym są tu mało przydatne. W omawianym okresie
ich porównywalność jest nikła. W czasach gospodarki centralnie planowanej złoty był
niewymienialny, a struktura cen krajowych w Polsce znacznie odbiegała od struktury cen
światowych. W tej sytuacji pozostają mierniki typu fizycznego, np. liczba personelu zatrudnionego
przy pracach B+R. Tego typu dane są dostępne, gdyż w sposób ciągły są gromadzone przez GUS.
Dobór krajów dla porównania z Polską
Ważny jest dobór kraju jako punktu odniesienia dla oceny sytuacji w Polsce. Należy wybrać taki
kraj, w którym będzie uprawnione porównywanie zmian B+R ze zmianami zachodzącymi
w Polsce. Identycznego kraju oczywiście nie ma, powinien więc to być kraj w możliwie dużym
stopniu podobny do Polski. Hiszpania jest powszechnie uważana za kraj najlepiej spełniający te
wymagania, dlatego poniżej wykorzystano Hiszpanię jako kraj będący podstawowym punktem
odniesienia dla porównań z Polską. Hiszpania ma zbliżoną do Polski powierzchnię kraju, liczbę
ludności, klimat i poziom rozwoju gospodarczego. Podobna jest religia oraz spuścizna historyczna.
W przeszłości szlachta hiszpańska podobnie do szlachty polskiej stanowiła trzon armii oraz
administracji państwowej i zwyczajowo nie mogła zajmować się działalnością przemysłową
i handlową. Wykorzystywała ona Kortezy podobnie jak polska szlachta wykorzystywała Sejm do
forsowania polityki stwarzania korzystnych warunków do przywozu tanich produktów z zagranicy.
Nagromadzenie wielkich bogactw, głównie w postaci metali szlachetnych przywożonych
z Ameryki, oraz niekorzystna polityka gospodarcza doprowadziły do tego, ze ceny – wtedy
wyrażane w pieniądzu kruszcowym – w Hiszpanii były wyższe od cen w Anglii lub Francji.
W rezultacie Hiszpanie woleli kupować tańsze wyroby angielskie lub francuskie niż droższe
produkty krajowe. Podobnie w Polsce mamy tradycję silniejszej ochrony interesów konsumentów
niż interesów producentów.
Innymi stosowanymi poniżej jako punkty odniesienia krajami są główne kraje członkowskie UE:
Francja, Niemcy (dawniej Republika Federalna Niemiec) oraz w mniejszym stopniu Włochy. Są to
kraje zasadniczo różne od Polski, gdyż są dużo ludniejsze i bogatsze. Wybrano te kraje, gdyż są one
ważne dla Polski, ponieważ określają kierunki rozwoju UE. Członkostwo w tym ugrupowaniu
integracyjnym było głównym celem Polski po roku 1990. Struktura gospodarcza Polski była
konsekwentnie dostosowywana do wymogów integracji z UE. W Polsce dokonywano tego szybko,
bez względu na ponoszone koszty.
Innymi krajami odniesienia stosowanymi poniżej są: Republika Płd. Afryki oraz Meksyk.
W porównaniu z Polską w połowie lat 70. kraje te znajdowały się na znacznie niższym poziomie
rozwoju gospodarczego. Te trzy kraje wybrano jako punkty odniesienia, gdyż pokazują one skalę
zmian zachodzących w gospodarce światowej. Porównanie z tymi krajami ma na celu pokazanie, że
nie tylko Polska, lecz nawet Europa jako całość zmniejsza swoją tradycyjnie dominującą pozycję
w pracach B+R. Dla Polski jako kraju zainteresowanego nadrabianiem opóźnień rozwojowych
ważne jest, jakich ma głównych partnerów gospodarczych. Większe są możliwości, gdy Polska
współpracuje z krajami szybko się rozwijającymi, które stwarzają duże możliwości rozwoju PKB.
Mniejsze zaś są możliwości, gdy współpracuje z krajami stagnacyjnymi gospodarczo, którym coraz
trudniej znajdować rynki zbytu dla swoich wyrobów, zwłaszcza, gdy tradycyjnie wysoka
konkurencyjność ich produktów na światowym rynku maleje, a aspiracje do utrzymania tradycyjnie
wysokiego poziomu stopy życiowej nie maleją.
72
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
B+R w Polsce w latach 1975-2009
W omawianym okresie skalę zmian zachodzących w potencjale innowacyjnym w Polsce pokazano,
wykorzystując trzy mierniki. Po pierwsze, liczba personelu naukowo-technicznego zatrudnionego
w Polsce przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych była porównywana z odpowiednimi
liczbami w wybranych krajach (por. tabela 1). Po drugie, nakłady na działalność badawczą
i rozwojową w relacji do PKB lub wyrażone w dolarach USA przypadających na jednego
mieszkańca w Polsce były porównywane z odpowiednimi liczbami w wybranych krajach (por.
tabela 2). Po trzecie, w Polsce liczba wynalazków zgłoszonych lub patentów udzielonych przez
Urzędy Patentowe była porównywana z odpowiednimi liczbami w wybranych krajach (por. tabela
3).
Liczba personelu naukowo-technicznego zatrudnionego przy pracach B+R
W 1975 r. w Polsce liczba personelu naukowo-technicznego zatrudnionego w działalności
badawczej i rozwojowej – w przeliczeniu na pełnozatrudnionych – wynosiła 182 tys., w tym
naukowców i inżynierów było 101 tys. oraz techników 81 tys. Wśród 101 tys. naukowców
i inżynierów zatrudnionych przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych w dziale „technika
i technologia” pracowało 75 tys.
W 1974 r. w Hiszpanii liczba personelu zatrudnionego przy pracach naukowo-badawczych
i rozwojowych wynosiła 11,8 tys. W tym czasie stanowiło to około 6% personelu zatrudnionego
w Polsce (Rocznik Statystyki Międzynarodowej, 1977, s. 280). W Hiszpanii naukowców
i inżynierów zatrudnionych przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych było 7,9 tys. Z tego
3,2 tys. pracowało w dziale „technika i technologia”. Stanowiło to 4,2% personelu zatrudnionego
w dziale „technika i technologia” w Polsce. Widać więc, że w tym czasie potencjał B+R Hiszpanii
był znacznie mniejszy od potencjału w Polsce. W 1975 r. we Francji liczba personelu zatrudnionego
przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych wynosiła 140,4 tys. Stanowiło to około 77%
personelu zatrudnionego w Polsce. W tym czasie w Niemczech liczba personelu zatrudnionego przy
pracach naukowo-badawczych i rozwojowych wynosiła 204,1 tys., a więc około 112% personelu
zatrudnionego w Polsce.
Tabela 1: Personel naukowo-techniczny zatrudniony w działalności badawczej i rozwojowej,
w przeliczeniu na pełnozatrudnionych (w tys.)
Kraj/rok
1975
1988
1995
2000
2006
2008
2009
Polska
182
90,7
83,6
78,9
73,6
74,6
73,6
Hiszpania
11,3
29,1
80
120,6
188,9
215,7
Francja
140,4
278
318,4
327,5
353,6
372,3
Niemcy/RFN
204,1
288,1
459,1
484,7
489,1
521,9
Włochy
61,1
141,8
150,1
175,2
Rep. Płd. Afryki
21,2
28,8
31,4
Meksyk
33,3
39,7
89,4
Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej 1977, GUS, s. 280; Rocznik Statystyczny 1978, GUS,
s.52; Rocznik Statystyczny 1979, GUS, s. 549; Rocznik Statystyczny 1991, GUS, s. 508; Rocznik
Statystyki Międzynarodowej 2009, GUS, s. 294; Rocznik Statystyczny 2010, GUS, s. 461, s. 873
W końcowym okresie transformacji w 1988 r. w Polsce liczba personelu naukowo-technicznego
zatrudnionego przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych – w przeliczeniu na
pełnozatrudnionych – wynosiła 90,7 tys., w tym naukowców i inżynierów było 34,3 tys. oraz
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
73
techników 50,6 tys. W 1987 r. w Hiszpanii liczba personelu naukowo-technicznego zatrudnionego
przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych – w przeliczeniu na pełnozatrudnionych –
wynosiła 29,1 tys., w tym naukowców i inżynierów było 20,9 tys. oraz techników 8,2 tys.
Zatrudnienie ogółem przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych w 1988 r. stanowiło
w Polsce już tylko połowę (50,3%) poziomu z 1974 r., a w odniesieniu do naukowców i inżynierów
jeszcze mniej, gdyż tylko jedną trzecią (34,2%). W Hiszpanii zatrudnienie ogółem przy pracach
naukowo-badawczych i rozwojowych w 1988 r. było ponad dwa i pół raza większe (259,8%) niż
w 1974 r., a w odniesieniu do naukowców i inżynierów miał miejsce wzrost o 234,8%.
W 1988 r. we Francji zatrudnienie ogółem przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych było
prawie dwa razy większe (198%) niż w 1974 r., a w odniesieniu do naukowców i inżynierów
wynosiło 180%. W Niemczech (NRF) zatrudnienie ogółem przy pracach naukowo-badawczych
i rozwojowych w 1988 r. było o ponad połowę większe (157%) niż w 1974 r., a w odniesieniu do
naukowców i inżynierów miał miejsce jeszcze silniejszy wzrost (166%).
W 1995 r. w Polsce liczba personelu naukowo-technicznego zatrudnionego przy pracach naukowobadawczych i rozwojowych – w przeliczeniu na pełnozatrudnionych – wynosiła 83,6 tys. W tym
czasie w Hiszpanii liczba personelu naukowo-technicznego zatrudnionego przy pracach naukowobadawczych i rozwojowych – w przeliczeniu na pełnozatrudnionych – wynosiła 80 tys. Po zmianie
systemu gospodarczego zatrudnienie B+R w Polsce nadal się zmniejszało. Zatrudnienie ogółem
przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych w 1995 r. stanowiło w Polsce 92% poziomu
z 1988 r. W Hiszpanii zatrudnienie ogółem przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych
w 1995 r. było prawie trzy razy większe (274,9%) niż w 1988 r. Podobna sytuacja miała miejsce we
Francji, gdzie zatrudnienie ogółem przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych w 1995 r.
wzrosło o 14,5% w porównaniu z 1988 r. W Niemczech – w pewnym stopniu w wyniku
zjednoczenia NRF i NRD – zatrudnienie ogółem przy pracach naukowo-badawczych
i rozwojowych w 1995 r. było o ponad połowę większe (159,4%) niż w 1988 r.
O trwałości tendencji zmniejszania potencjału wytwórczego B+R w Polsce w czasie transformacji
świadczą dane z lat 1975-2009 zawarte w tabeli 1. Skala zmniejszenia potencjału B+R w Polsce jest
ogromna. W 2009 r. w Polsce poziom zatrudnienia w B+R zmniejszył się do 40,8% poziomu
z 1975 r. W tym czasie w Hiszpanii miał miejsce prawie siedemnastokrotny wzrost (1687,5%)
poziomu zatrudnienia w B+R. We Francja miał miejsce ponad dwuipółkrotny wzrost (251,8%).
W Niemczech wzrost poziomu zatrudnienia w B+R wyniósł 267,4%. We Włoszech wzrost był
jeszcze silniejszy, gdyż wyniósł 287,2%.
Meksyk jest dobrym krajem do porównania z Polską, gdyż znajduje się na podobnym poziomie
rozwoju gospodarczego jak Polska. W 1995 r. w Meksyku zatrudnienie ogółem przy pracach
naukowo-badawczych i rozwojowych wynosiło 33,3 tys. i stanowiło 39,8% zatrudnienia w Polsce,
które w tym czasie już poważnie zostało zmniejszone. W 2006 r. w Meksyku zatrudnienie ogółem
przy pracach naukowo-badawczych i rozwojowych wynosiło 89,4 tys. i stanowiło już 121,5%
zatrudnienia w tym czasie w Polsce. Innymi słowy, w ciągu dekady Meksyk mimo przechodzenia
przez kolejne kryzysy finansowe zwiększył zatrudnienie ogółem przy pracach naukowobadawczych i rozwojowych z około 40% poziomu w Polsce do ponad 121%.
Zaprezentowane powyżej trendy w zatrudnieniu B+R pokazują dużą dynamikę zmian zachodzących
w gospodarce światowej i pogarszające się w niej miejsce Polski. Miejsce Polski jest jeszcze
gorsze, gdy spojrzymy na zmiany zachodzące w strukturze zatrudnienia B+R. W 2009 r. w Polsce
poziom zatrudnienia w B+R (73,6 tys.) zmniejszył się do 71,68% poziomu z 1985 r. (102,7 tys.).
Warto zwrócić uwagę, że zasadniczy wpływ na konkurencyjność gospodarki mają prace B+R
prowadzone w działach inżynieryjnych i technicznych. W tych działach w Polsce poziom
74
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
zatrudnienia B+R zmniejszył się szczególnie silnie, gdyż o dwie trzecie. Zatrudnienie spadło z 72
tys. w 1985 r. do 24,7 tys. w 2009 r., a więc do 34,3% poziomu z 1985 r. (Rocznik Statystyczny
1991, GUS, s. 416; Rocznik Statystyczny 2010, GUS, s. 461). Warto podkreślić duże znaczenie tak
dramatycznego załamania w drugiej części okresu transformacji w zatrudnieniu B+R w działach
inżynieryjnych i technicznych. Ten typ zatrudnienia ma decydujący wpływ na konkurencyjność
Polski w gospodarce światowej. W przypadku Polski tak silne zmniejszanie konkurencyjności
miało duże znaczenie w relacjach z krajami UE, gdzie lokowano większość eksportu z Polski.
W tym czasie były tworzone podstawy określające pozycję Polski w UE. Wspomniana malejąca
konkurencyjność Polski względnie wzmacniała pozycję silnych krajów członkowskich UE.
Nakłady na działalność B+R
W 2008 r. w Polsce nakłady na działalność badawczą i rozwojową w relacji do PKB były niskie,
gdyż wynosiły 0,6% PKB. Stanowiło to 44% poziomu nakładów w Hiszpanii w tym czasie.
Różnica liczona w dolarach USA na 1 mieszkańca była jeszcze większa, gdyż w tym czasie poziom
nakładów w Polsce wynosił tylko 19,7% poziomu nakładów w Hiszpanii. Przewaga udziału
nakładów B+R w PKB Francji (2,02% PKB) i Niemiec (2,64% PKB) była jeszcze większa nad
Polską (0,60% PKB). Udział w Polsce stanowił 29,7% udziału we Francji i 22,7% w Niemczech.
Porównując wydatki na B+R na 1 mieszkańca wyrażone w dolarach USA, wydatki w Polsce
w 2008 r. (83,3 dolara USA na 1 mieszkańca) stanowiły 12,5% poziomu wydatków we Francji
w 2007 r. i tylko 8,9% wydatków na 1 mieszkańca w Niemczech w 2008 r. Udział nakładów B+R
w PKB Polski wynosił 0,6% i był niższy nawet od poziomu notowanego w krajach do niedawna
znacznie słabiej rozwiniętych gospodarczo. Na przykład w Republice Płd. Afryki w 2007 r. udział
nakładów na B+R w PKB wynosił 0,9%, a w 2008 r. w Turcji wynosił 0,7% (Eurostat, 2010).
Tabela 2: Nakłady na działalność badawczą i rozwojową w relacji do PKB (w %) i w per
capita w dolarach USA
Kraj
Nakłady w % PKB Nakłady w dolarach USA
Polska; 2008 r.
0,60
83,8
Hiszpania; 2008 r.
1,35
424,8
Francja; 2007 r.
2,02
668,9
Niemcy; 2008 r.
2,64
935,2
Republika Płd. Afryki; 2007 r.
0,92
88,6
Turcja 2007 r.
0,73
101,2
Źródło: Rocznik Statystyczny 2010, GUS, s. 873
Obecnie Polska już jako członek UE przeznacza stosunkowo niewiele środków na działalność
badawczo-rozwojową. W Polsce udział nakładów na B+R w PKB zmniejszył się z 0,69% w 1999 r.
do 0,60% w 2008 r. i 0,59% w 2009 r. Ten spadek wynika ze znacznego uzależnienia nakładów na
B+R od chwiejnego finansowania z niebezpiecznie zadłużonego budżetu państwa i z niskiego
udziału wydatków ponoszonych przez sektor przedsiębiorstw. W latach 2004-2007 w Polsce udział
nakładów na B+R w PKB kształtował się średnio na poziomie 0,56% i był ponad trzykrotnie
mniejszy od średniej w UE-27. W tym czasie w UE niższy od Polski udział nakładów na badania
i rozwój miał miejsce w Bułgarii, Grecji, Rumunii, Słowacji i na Cyprze. W UE najwyższy udział
nakładów na B+R w PKB miały Szwecja (3,64%) i Finlandia (3,47%).
W Polsce problemem jest nie tylko niski udział nakładów na B+R w PKB, lecz również ich
niekorzystna struktura, która w dodatku pogarsza się w ramach UE. W Polsce udział sektora
przedsiębiorstw w krajowych nakładach brutto na B+R zmniejszył się z 0,25% PKB w 1995 r. do
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
75
0,18% PKB w 2009 r. (Eurostat, 2010). Turcja w tym czasie zwiększyła udział sektora
przedsiębiorstw w nakładach w B+R z 0,09% w 1995 r. do 0,32% w 2009 r. Podobnie rósł udział
sektora przedsiębiorstw w nakładach w B+R w bliskich nam geograficznie krajach. Na Węgrzech
wzrósł z 0,31% PKB w 1995 r. do 0,66% PKB w 2009 r., a w Czechach z 0,62% w 1995 r. do
0,92% PKB w 2009 r. W tym czasie w UE-27 udział sektora przedsiębiorstw w nakładach na B+R
zwiększył się z 1,13% do 1,25% PKB, a w UE-15 z 1,16% do 1,31% PKB.
Wynalazki i patenty
Mierząc potencjał B+R liczba personelu zatrudnionego przy pracach naukowo-badawczych
i rozwojowych, należy zwrócić uwagę na rynkową skuteczność tych prac. Liczba patentów jest
jedną z powszechnie stosowanych miar rynkowej skuteczności prowadzonych prac B+R. Patent jest
wskaźnikiem posiadającym liczne ułomności, lecz jest on łatwo mierzalny i powszechnie
stosowany przy gromadzeniu danych statystycznych. W tab. 3 podano dwa mierniki efektów prac
B+R. Jednym są wynalazki zgłoszone w Europejskim Urzędzie Patentowym (EUP), a drugim są
patenty przyznane przez Amerykański Urząd Patentowy (AUP). W 1995 r. w EUP Polska zgłosiła
13,6 wniosków o udzielenie patentu, a Hiszpania 387,1. Hiszpania zgłosiła więc 28,5 raza więcej
wniosków niż Polska. Należy sądzić, że tak duża przewaga Hiszpanii nad Polską wynika ze
wspomnianych powyżej przewag w liczba zatrudnionych i w wielkości poniesionych nakładów na
B+R. W odniesieniu do Niemiec i Francji ze względu na przytłaczającą przewagę nad Polską
w liczba patentów nie ma nawet sensu wyliczać wielokrotności.
Tabela 3: Wynalazki zgłoszone w Europejskim Urzędzie Patentowym (EUP) i patenty
udzielone przez Amerykański Urząd Patentowy (AUP)
Wynalazki zgłoszone w EUP
Kraj/rok
1995
2000
Polska
13,6
42,7
Hiszpania
387,1
797,1
Francja
5141,4
7271,9
Niemcy
13082,6
22078,5
Republika Płd.80,6
147
Afryki
Meksyk
24,4
28,1
Republika
459,9
1255,2
Korei
2006
121,6
1333,4
7891,3
22674,6
126
Patenty udzielone przez AUP
1995
2000
18
30,3
244,6
367,8
3868,3
4137,4
9592,2
12518,4
120,9
125,3
2006
29,6
249,4
2085,3
7257,6
42,9
78,1
5690,2
67,7
3484,1
86,7
6303,7
104,9
4430,1
Źródło: Rocznik Statystyki Międzynarodowej 2009, Warszawa 2010, GUS, s. 297
Warto wskazać, że w 1995 r. przewagę nad Polską miały już nawet do niedawna mniej rozwinięte
gospodarczo kraje, takie jak Republika Płd. Afryki (w EUP miała od Polski więcej wniosków
o 592%) lub Meksyk, który w EUP miał więcej od Polski wniosków o 179%. W AUP przewaga
Meksyku nad Polską była jeszcze większa, gdyż wynosiła 376%. Obecnie Republika Korei jest
krajem szybko się rozwijającym, który jednak w latach 70. w porównaniu z Polską był krajem
mniej rozwiniętym gospodarczo. W 1995 r. Korea zgłosiła do EUP prawie trzydzieści cztery razy
więcej (3382%) wynalazków niż Polska. W 1995 r. przewaga Korei nad Polską w udzielonych
patentach przez AUP wynosiła aż 194 razy (19356%). W latach 2000-2006 zła sytuacja B+R
w Polsce nie uległa poprawie. Jeśli nawet powiemy, że w tym czasie w stosunku do Meksyku
76
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
i Republiki Płd. Afryki sytuacja B+R w Polsce w EUP nieco się poprawiła, to w AUP się wyraźnie
pogorszyła.
Miejsce Polski w B+R w UE
Z powyższego omówienia wynika, że w Polsce w czasie stanu wojennego w znacznym stopniu
zniszczono potencjał naukowo-badawczy i rozwojowy. Początkowo Polska była liderem w B+R
w porównaniu z czołowymi krajami UE, a później przestała być dla nich liczącym się konkurentem.
Tego zniszczenia potencjału B+R dokonali ludzie wywodzący się z dawnego aparatu
komunistycznego pod przewodnictwem W. Jaruzelskiego, który obecnie przez niektórych
paradoksalnie nazywany jest „człowiekiem honoru”.
Można spotkać się z opiniami, że po roku 1989 w Polsce rządy nie tylko nie uczestniczyły
w niszczeniu potencjału wytwórczego B+R, ale wcześniejszego jego niszczenia nie akceptowały,
przyjęcie takiego poglądu oznacza jednak, że po wyborach w 1989 r. kolejne rządy powinny były
rozpocząć odbudowę potencjału wytwórczego B+R. W nowej strukturze organizacyjnej potencjał
ten byłby lepiej dostosowany do wymogów gospodarki rynkowej. Szybkie zwiększenie potencjału
B+R byłoby łatwe, gdyż w Polsce na początku lat 90. było dostępnych kilkadziesiąt tysięcy
wcześniej zwolnionych z pracy pracowników, którzy dawniej byli zatrudnieni przy pracach
naukowo-badawczych i rozwojowych. Tak się jednak nie stało, gdyż nie rozpoczęto odbudowy
potencjału B+R. Nie tylko, że kolejne rządy nie odbudowywały wcześniej dokonanego regresu
w B+R, lecz proces zmniejszania potencjału B+R nadal postępował. Proces ten trwał mimo
oficjalnie głoszonych haseł o ważności B+R dla przyszłości rozwoju gospodarczego Polski.
Destrukcja B+R w Polsce postępowała nawet w trakcie przygotowań do członkostwa w UE, mimo
że u naszych konkurentów w UE miał miejsce silny wzrost potencjału B+R.
Osłabianie potencjału wytwórczego B+R w Polsce trwało nawet wtedy, gdy w EU za
pierwszoplanowe zadanie uznano poprawę słabnącej międzynarodowej konkurencyjności Europy.
Rada Europejska odpowiedni program reform przyjęła na szczycie w Lizbonie w marcu 2000 r.
Strategia lizbońska (SL) była programem społeczno-gospodarczym na kolejne 10 lat. Za cel
strategiczny uznano osiągnięcie przez UE do 2010 r. pozycji najbardziej konkurencyjnej gospodarki
świata. Jednym z głównych celów była innowacyjność (gospodarka oparta o wiedzę). W 2004 r.
dokonano przeglądu realizacji SL, który wykazał nikłe postępy w jej realizacji. W oparciu o raport
Grupy Koka opracowano odnowioną SL, której podstawowym priorytetem nadal była wiedza
i innowacje na rzecz wzrostu gospodarczego. W lutym 2010 r. dokonano oceny całej SL, z której
wynikało, że wprawdzie miał miejsce niewielki postęp, lecz podstawowe cele SL nie zostały
zrealizowane. W 2009 r. w Reviewing Community Innovation Policy in a Changing World UE
przedstawiła wnioski z oceny skuteczności dotychczasowych działań i znowu podkreśliła znaczenie
innowacji dla rozwoju gospodarczego.
W Polsce przygotowania do wprowadzenia reform lizbońskich trwały już w okresie
przedakcesyjnym, jednak w czasie trwania SL nie tylko nie wzmocniono sektora B+R, ale miało
miejsce jego dalsze osłabienie. Świadczy o tym fakt, że w Polsce zatrudnienie w działalności
badawczej i rozwojowej na 1000 osób aktywnych zawodowo liczone w ekwiwalentach pełnego
czasu pracy zmniejszyło się z 4,6 w 2000 r. do 4,2 w 2009 r. (Rocznik Statystyczny 2010, GUS,
s. 463).
UE nadal uważa, że dla rozwoju gospodarczego kluczowy będzie wysiłek B+R. W przyjętej w 2010
r. strategii „Europa 2020” jednym z głównych projektów jest „Unia innowacyjna”, który opiera się
na rozwoju gospodarki bazującej na wiedzy i innowacjach. Za warunek powodzenia tego projektu
uznano znaczny wzrost prywatnych nakładów na działalność badawczo-rozwojową. W Polsce taki
postulowany wzrost prywatnych nakładów na działalność badawczo-rozwojową jest mało
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
77
prawdopodobny. Świadczą o tym dotychczasowe doświadczenia, gdyż w Polsce udział sektora
przedsiębiorstw w krajowych nakładach brutto na B+R zmniejszył się z 0,25% PKB w 1995 r. do
0,18% PKB w 2009 r. Świadczy to o tym, że nowa struktura właścicielska utworzona w wyniku
prywatyzacji jest w nikłym stopniu zainteresowana rozwojem B+R w Polsce.
Wydaje się, że w przyszłości w Polsce obecne elity nie będą mogły zmienić niekorzystnej sytuacji
w B+R. Wynika to z ich uwikłania w priorytety realizowane przez współczesną strukturę
właścicielską przedsiębiorstw w Polsce oraz z akceptacji specyficznych celów realizowanych przez
silne kraje członkowskie UE. Ponadto, ogromne zadłużenie Polski sprawia, że po spodziewanym
niebawem przekroczeniu konstytucyjnego progu zadłużenia będą zmniejszane wydatki budżetowe.
Do tego dochodzą aktualnie realizowane plany szybkiego zmniejszania deficytu budżetowego.
O skali związanych z tym możliwych cięć budżetowych świadczy przygotowany w końcu 2010 r.
plan zmniejszenia nakładów na budowę dróg. W wyniku tego planu nakłady na budowę autostrad
zmniejszono o niemal połowę, a nakłady na budowę dróg ekspresowych zmniejszono o niemal dwie
trzecie. Tak się stało, mimo że ze względu na związek budowy dróg z ważnymi medialnie
mistrzostwami w piłce nożnej w 2012 r. determinacja rządu w przypadku budowy dróg była duża.
Była ona znacznie większa od determinacji rządu we wspieraniu B+R.
Konkluzje
Nie są to dobre perspektywy dla wspierania innowacyjności w Polsce. Zwłaszcza że w przypadku
Polski należy budować niemal od podstaw konkurencyjne w skali światowej struktury B+R. Warto
podkreślić, że w Polsce bez odbudowania potencjału B+R nie uda się stworzyć konkurencyjnej
gospodarki. Bez takiej realnej gospodarki nie będzie możliwe spłacanie ogromnego zadłużenia
beztrosko powiększanego w czasie długiego zacieśniania współpracy z UE. Natomiast pocieszające
jest to, że w Polsce możliwe jest stworzenie silnego sektora B+R. Świadczy o tym opisany powyżej
przykład sprzed ponad trzydziestu lat, gdy Polska w działalności B+R była dla dużych krajów
europejskich nie tylko partnerem, lecz potencjalnie bardzo silnym konkurentem.
Literatura
Ashby, A. (1959). Technology and the Academics. Londyn.
Dillinger, W. (2007). Intergovernmental Fiscal Relations in the New EU Member States.
Consolidating Reforms. World Bank Working Papers No. 111. The World Bank, Washington,
D. C.
Eurostat (2010). Kategoria: Total Intramural R&D Expenditure by Sectors of Performance.
Lejkina-Swirskaja, R. (1971). Intieligiencija w Rosiji we wtoroj połowinie XIX wieka, Moskwa.
Sulmicki, J. (1981). Postęp naukowo-techniczny a zmiany w gospodarce światowej. Warszawa:
Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Sulmicki, J. (2005). Stabilność rynków finansowych a wejście Polski do strefy euro. Warszawa:
Szkoła Główna Handlowa.
Rocznik Statystyczny (1978, 1979, 1991, 2010). Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Rocznik Statystyki Międzynarodowej (1977,2009). Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
78
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
NUMER DOFINANSOWANY PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
Summary
R&D Disappearance in the Period of Economic Transformation in Poland
Basing on official statistical data, the article presents changes in R&D taking place in Poland in 1975-2009. In 1975
the Polish centrally-planned economy held a strong position in Europe, especially if we measure it by the number of
scientific and technical staff employed in research and development. After transition to a market economy, the level of
employment in R&D continually decreased and in 2009 reached 40% of the level from 1975. At the same time, the
European Union experienced growth of employment in R&D; for example in Spain R&D employment grew 17-fold (by
1688%).Poland will need to increase its innovativeness in order to effectively compete in the global economy.
JEL classification: O1, Q01
Keywords: R&D, transformation, Poland
Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse” 2011, vol. 7, nr 4
www.e-finanse.com
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
79