PROGRAM WYCHOWAWCZY DLA KL.IV
Transkrypt
PROGRAM WYCHOWAWCZY DLA KL.IV
Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień PROGRAM WYCHOWAWCZY DLA KL.IV-VI „Strefa uprzejmości” Sylwia Kamień Sportowa Szkoła Podstawowa Nr 2 w Tczewie 2000-2003 Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Spis treści Wstęp Charakterystyka programu Główne cele programu Metody pracy wychowawczej Formy Tematyka Ewaluacja- przykłady Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Wstęp Verba volant exempla trahunt /Słowa ulatują, przykłady pociągają/ Często nauczyciel z nowym rokiem szkolnym „dostaje” klasę, do której uczęszcza całkiem spora grupka osób zagrożonych uzależnieniami, patologią, borykających się z trudami spowodowanymi przynależnością do rodziny z kłopotami finansowymi. Dzieci takie mają etykietki dysfunkcyjnych, zbuntowanych, trudnych, aspołecznych itp. A przecież nie muszą powielać błędów dorosłych, mogą się „wybić”, wyróżnić, zacząć żyć inaczej niż ich najbliższe środowisko. Musi być jednak ktoś, kto im pokaże, że warto stać się prawdziwym „twardzielem” i „macho”, który potrafi być uprzejmym nawet, gdy znajduje się w stresującej sytuacji. Wiadomo nie od dziś, że są w różnych miejscowościach regiony, w których wiek inicjacji alkoholowej, nikotynowej, czy narkotykowej jest bardzo niski, a za tym idzie rozluźnienie obyczajów, rozboje , kradzieże, chuligańskie zachowania i inne zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym. Dzieci ucząc się przez naśladownictwo przystosowują się do środowiska, w jakim przyszło im żyć, zatem wszelkie oddziaływania, jakie chcieliby pedagodzy podjąć, by wpłynąć na prawidłowy rozwój zachowań społecznych musi być jak najwcześniejszy, systematyczny, wystarczająco silny i długofalowy. Jego zasadniczą cecha powinno być uświadamianie konsekwencji i uwewnętrznianie zasad m.in. moralnych. W wielu miastach, gminach powołuje się różne stowarzyszenia, organizacje, inicjuje liczne programy dotyczące bezpieczeństwa w szkole, zapobiegania przemocy w szkołach, w rodzinie, zapobieganiu negatywnym wpływom rówieśniczym, np. „Bezpieczna szkoła”, „Socjoterapia i terapia rodzin”, zajęcia pozalekcyjne i koła zainteresowań, kluby sportowe, nauka samorządności dla młodzieży itp. Największy jednak wpływ na postawy dzieci w wieku szkolnym ciągle ma... nauczyciel, który zastępuje ojca i matkę, gdy dziecku dzieje się krzywda, gdy dziecko się źle poczuje – idzie przecież do wychowawcy. To on ma zapisany numer telefonu do rodziców i to on zainterweniuje, gdy uczeń coś przeskrobie. To u wychowawcy rodzice szukają rady, bo są bezsilni wobec niesfornego nastolatka, albo proszą o pomoc, bo ten ma kłopoty z nauką, czy z kolegami ze starszej klasy. Nauczyciel w swej pracy wychowawczej musi pamiętać o wielopłaszczyznowym rozwoju, jakiemu powinien podlegać jego wychowanek. W zakresie rozwoju fizycznego dążyć powinien do kierowania jego sprawnością fizyczną, dbania o zdrowie, hartowaniu. W aspekcie: zdolności postrzegania i kojarzenia powinien kłaść nacisk na wyostrzenie zmysłów, umiejętność obserwacji, ćwiczenie pamięci, umiejętność koncentracji i zdolność kojarzenia. Rozwój emocjonalny to pole do poznawania własnej sfery uczuciowej, umiejętności okazywania uczuć i opanowywania emocji. Rozwój intelektualny powinien zmierzać ku poszukiwaniu prawdy, poznaniu własnych uzdolnień, rozszerzaniu zainteresowań, kształtowaniu umiejętności uczenie się, umiejętności gromadzenia, segregowaniu i weryfikowaniu informacji oraz umiejętności wypowiadania się. Rozwój moralny to przede wszystkim: zdolność wartościowania, umiejętność oceny własnych zachowań, gotowość do poświęceń, odwaga cywilna, świadome posłuszeństwo, autentyzm działań, otwartość, ufność. Rozwój woli powinien dążyć ku porządkowi, ładowi, punktualności, pracowitości, Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień rzetelności, wytrwałości, umiejętności stawiania sobie celów i osiąganie ich. Rozwój duchowy obejmuje zaś poznawanie zasad wiary, poznawanie dorobku kultury, myślenie refleksyjne, postawę twórczą, zdolność do głębokiego kontaktu z drugim człowiekiem, rozwój kontaktu z Bogiem (z zastrzeżeniem: nie można zapominać o tolerancji i prawie do nauki w szkole świeckiej). Rozwój społeczny obejmuje umiejętność kontaktowania się z ludźmi, kulturę bycia, umiejętność współpracy w grupie, aktywność w środowisku, umiejętność pełnienia przypisanych ról społecznych, odpowiedzialność za środowisko społeczne i przyrodnicze oraz patriotyzm (rozumiany jako znajomość korzeni przy jednoczesnej otwartości na innych). Wychowawca musi wybrać takie cele szczegółowe, które uważa za szczególnie ważne dla tej właśnie grupy dzieci, którymi ma przewodzić i wskazywać drogę ku dojrzałości społecznej. Powinien zatem rozpocząć od rzetelnej diagnozy stanu i potrzeb swoich uczniów, a następnie przeanalizować cele pod względem przydatności i priorytetów. Odpowiedzialności uczniowie będą się uczyć od niego czy będzie tego świadomy, czy też nie. Charakterystyka programu Program wychowawczy „Strefa uprzejmości” powstał w wyniku jak najbardziej realnych potrzeb okiełznania nastolatków, których mam wychowywać. W pierwszym momencie wydawało mi się, że nie zapanuję nad ich żywiołowością, gadulstwem, wybrykami, a czasem nawet awanturnictwem. Po kolejnej nieprzespanej nocy postanowiłam, ze już mnie nie zaskoczą- to ja będę o krok przed nimi- będę nie tylko „leczyć” ale i zapobiegać skutkom zachowań destrukcyjnych tych młodych ludzi. Program jest zgodny z „Podstawą wychowania” i „Statutem Sportowej Szkoły Podstawowej Nr 2 w Tczewie”. Główne cele programu - promowanie pozytywnych postaw, pokazywanie wzorców postępowania Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Metody pracy wychowawczej 1. Szukanie sprzymierzeńców: a) rodzice: - telefoniczne rozmowy z rodzicami - -listowne kontakty z rodzicami - spotkania indywidualne z rodzicami - zebrania rodziców i wspólne szukanie sposobów na rozwiązanie problemów b) pedagog szkolny: - spotkania z pedagogiem szkolnym- ostrzeżenia rozmowy, interwencje w sytuacjach kryzysowych, ustalanie zasad zachowania, spotkania sprzymierzeńców (nauczycielpedagog- rodzice, nauczyciel- pedagog- rodzice-uczeń) c) dyrekcja: - spotkania z dyrektorem szkoły (nauczyciel-dyrektor, uczeń- dyrektor, nauczycielrodzice-dyrektor, pedagog- uczeń- dyrektor) d) inni nauczyciele: - omawianie problemów na radzie pedagogicznej, - spotkaniach zespołu przedmiotowego - spotkania z doradca metodycznym e) fachowa literatura 2. Praca z uczniem: - interwencje: podczas przerw, lekcji - rozmowy indywidualne lub w małych grupach z uczniami - rozmowy z klasą, „burze mózgów”, - lekcje wychowawcze z zastosowaniem metod aktywnych Częste wskazywanie siebie jako przykład: „Czy ja używam takich wulgarnych słów zwracając się do ciebie, gdy się zdenerwuję? Uważasz, ze ich nie znam? Znam, a jednak....” Formy - treści wychowawcze realizowane na innych lekcjach niż godziny wychowawcze spotkania klasowe: gry i zabawy imprezy okazjonalne, np. Klasowy Dzień Chłopaka, Dzień Kobiet, Dzień Matki wyjścia „kulturalne” (do galerii, muzeum, teatru, kina, biblioteki, czytelni muzycznej itp.) wycieczki (do Ogrodu Zoologicznego, Aquaparku, rajdy rowerowe, itd.) zebrania z rodzicami- dotyczące wspólnego ustalenia tematów godzin wychowawczych, problemów z hałasem na lekcjach, problemów z bójkami i obelgami i.in. Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Tematyka Klasa IV Nazwa miesiąca Blok Wrzesień Zaprzyjaźnij się ze mną Październik Szkoła uczy i bawi Kolorowa jesień Tematy lekcji wychowawczych 1.Twoja historiawywiad z kolegą z ławki. 2.Wybory do samorządu klasowego. 3.O przezywaniu...„burza mózgów”. 4.Najlepszy kolega (najlepsza koleżanka)test socjometryczny. Uwagi o realizacji 1.Nasza gazetkawybór redaktorów poszczególnych działów. 2.”Konkurs kaligraficzny”wybieramy kronikarza klasowego. 3.Wyrażamy uczuciaco wolno, czego nie wolno w domu i w szkole„burza mózgów”. 4. Wyrażamy uczucia- co wolno, czego nie wolno w domu i w szkoleodgrywamy scenki (drama + ocena postępowania postaci) * Nauczyciel wywiesza w widocznym miejscu kartki z przypomnieniem: -o zasadzie zgłaszania się do odpowiedzi, -terminarze wydarzeń z życia klasy (lektury, składki, standardy wymagań z zachowania, z poszczególnych przedmiotów, zebrań z rodzicami, dyskotek, wycieczek, listę urodzin uczniów), -o obowiązku noszenia obuwia zmiennego -zaznacza „Strefę uprzejmości” (zasada mówienia zwrotów zwrotów grzecznościowych) -dyplomy za osiągnięcia w nauce, udział w zawodach i konkursach. *Mój kolega- opis wyglądu (j. polski) *Rozmowy o przyjaźni (j. polski) * Drzewo Przyjaźnirysujemy swój portrettworzymy zbiorowy portret naszej klasy (ścieżki edukacyjne) Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Listopad Grudzień Kiedy na głowę pada 1.Uczymy się deszcz aktywnie słuchać- co zapamiętałeś z tego co mówiłam?- test 2.Wyrażamy uczuciaczasem mówię: „NIE!” ( o zagrożeniach, asertywne zachowania wobec znajomych, krewnych i obcych). 3.”Aukcja”wybór wartości. 4.Jak mądrze zagospodarować swój czas? / nauka uczenia się w klasach starszych/ Codziennie uczę się 1.Miłe słowa o tobie... czegoś nowego (zabawa (Per asper ad astra...) psychologiczna) 2.Telefony alarmowe. Szukamy rozwiązania problemu. 3.Moja rodzina. Mój przyjaciel. 4. Uprzejmość na co dzień. Wiesz?- To zastosuj! Nauczyciel ma na względzie estetyczny wystrój sali, ład, o który dba wraz z dyżurnymi i ciszę. Sam stara się być zawsze nad wyraz uprzejmy- ma to duży wpływ ma zachowanie uczniówuspokaja, wycisza układ nerwowy, powoduje dobry nastrój. * Moja rodzina- rys. i opis (j. polski) *O wulgaryzmach (j. polski) *Wyrażamy uczucia na piśmie – kartka do przyjaciela (j. polski) *Mam swoje hobby (ścieżki edukacyjne) *Ankieta- czego nie lubię na lekcji... ( historia) *Omawianie zasad moralnych w baśniach (j. polski) *Co w życiu ma wartość? – wzory postępowania bohaterów baśni, np. „Knyps z czubkiem” Ch. Perraulta, filmu „Shrek” (j. polski) *Zbieranie podarków dla biednych dzieci (współczucie i odpowiedzialność) *Mikołajki klasowe (z uwzględnieniem Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Styczeń Ta ziemia od innych 1.Z policją droższa... bezpieczniej. Kto jeszcze może mi pomóc? 2.Plebiscyt Popularności klasy IV. Planuję swoją przyszłość. Luty Patrzę uważnie Marzec Kwiecień 1.Szkolne życie po feriach zimowychczy jestem samotną wyspą- co to jest wolność?. 2.Zachowanie uczniów klasy IVsamoocena, ocena klasy, ocena wychowawcy i innych nauczycieli. 3.Hulaj bezpiecznie! 4.”Aukcja wartości”wybieram priorytety. Ja chcę do domu 1.Co to znaczy kochać?rodzina, znajomi, inni ludzie. 2. Klasowe przyjaźnie. O tajemnicach i obgadywaniu. Potkawróg przyjaźni. 3.Ankieta „Moje samopoczucie w szkole”. Na czym zależy ci 1. Jestem wspaniały!najbardziej? (Quo tworzę plakat vadis?) reklamujący mnie samego. 2.Parlament dziecięcysztuka dyskusji. specyfiki wyznaniowej w danej klasie) *Spotkanie przedświąteczne (z uwzględnieniem specyfiki wyznaniowej w danej klasie) *Układamy zimowy poradnik na ferie (j. polski). Maksyma UJ: ”Więcej znaczy rozum niż siła” (historia). *Mój przyjaciel ma ogon- o zwierzętach (j. polski) *Oglądanie przedstawienia „Nie warto”omówienie postępowania bohaterów, rys. plakatu ostrzegającego przed zażywaniem narkotyków (ścieżki edukacyjne) *Słowa, które leczą, słowa, które kalecząbaśń „Wróżki” Ch. Perraulta (j. polski) *Najpiękniejszą z baśni jest... PRAWDA – baśń O. Wilde’a „Samolubny olbrzym” (j. polski) *O niepełnosprawnych : dyskusja na podst. opowiadania, list do redakcji lokalnej gazety( j. polski) *Ważne pytania Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Maj Aby trwało życie... Czerwiec To wcale nie koniec! 3.Lepiej z nami nie zaczynaj!zachowania w kryzysowych sytuacjach. Jesteśmy w klasie lojalni wobec siebie. 4. Ćwiczenia w porozumiewaniu sięmowa ciała i inne sposoby komunikacji. 1.Jestes nam potrzebny, bo... (zabawa psychologiczna) 2.Ankieta-Plebiscyt popularności klasy IV. 3.O czym marzą dzieci? 4.Zachowanie klasy IV w drugim semestrze. 1.Nasze osiągnięcia. 2. „Łąka latem”zabawy sportowe i integracyjne. (historia) *O, nie, nie!- dialog (j. polski) *”Wędrówka do Krainy Szczęścia” (j. polski) *Portret mojej klasy – opis (j. polski) *Ankietaoceniam swojego nauczyciela *Bezpieczne wakacje – 10 przykazań (ścieżki edukacyjne) Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Klasa V-VI Blok Wspomnienia Twardy jak skała? (c.d.) Tematyka lekcji wychowawczych 1.Wybory do samorządu klasowego. 2Wymarzony uczeń, wymarzony nauczyciel, wymarzony rodzic. 3.Szkolne sprawy-ankieta. 4.Sztuka dyskusji-słucham uważnie. 1.Być damą, być dżentelmenem. 2.Sposób na gniew. 3. Nasze sprawy- dyskusja nt. spraw klasy V. 4.Co zrobić, żeby w naszej klasie nie było agresji? –„burza mózgów”, dyskusja. Uwagi o realizacji *Klasowy Dzień Chłopaka *Dyskoteka *O guście się nie dyskutuje (ścieżki edukacyjne). *Moje miejsce na ziemi. Moja rodzina (historia). *Nastolatek to ważna osoba (ścieżki edukacyjne). *Moja szkoła. Ludzie wokół mnie (ścieżki edukacyjne) 1.Być damą, być dżentelmenem- *Tolerancja (historia). konkurs. *Kultura- wyrazy pokrewne (j. 2.Zajęcia w Punkcie Interwencji polski). Kryzysowej- „Jak pomóc dziecku, wobec którego ktoś stosuje przemoc?”-cz1. 3.Zajęcia w Punkcie Interwencji Kryzysowej –„Jak pomóc dziecku, wobec którego ktoś stosuje przemoc?”- cz.2). 4. Sprawiedliwość-„Salomonowy wyrok”. W kręgu ludzkich 1. Mikołajki klasowe- „Opowieść spraw wigilijna” Ch. Dickens’a. 2. Co to jest wolność? Organizujemy pomoc koleżeńską w nauce. 3.Spotkanie przedświąteczne. 4.Rozwiązujemy konflikty. Starzy ludzie 1. Karnawałowy bal maskowy. powiadają Maska na co dzień? Plebiscyt Popularności klasy V. 2.”Przez trudy do gwiazd” omawiamy nasze wyniki w nauce. 3.Oceniamy swoje zachowanie. 4.Umiemy dbać o bezpieczeństwo. Co jest potrzebne 1.”W Ćwierćlandii”- cz.1. do życia? 2.”W Ćwierćlandii”- cz.2. *Czy Staś Tarkowski jest wzorem do naśladowania? (j. polski) Świat wokół nas *Słynne 1.Zwyciężyć siebie samego. *Miasta polskie (ścieżki edukacyjne). *Państwa (ścieżki edukacyjne). Polki- Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ tworzymy Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień 2.Dzieci w rodzinach dotkniętych alkoholizmem- kim są, czego potrzebują? 3.Co warto wiedzieć o papierosach, alkoholu i lekarstwach? 4.Skutki uzależnień. Jak odmawiać/ Jak sobie radzić ze stresem? (c.d.) 1.Papierosy, narkotyki, alkoholtworzymy plakaty edukacyjne. 2.Skutki działania alkoholu na organizm człowieka (cz.1). 3. Skutki działania alkoholu na organizm człowieka (cz.2). Z kulturą i naturą 1. Zasady kulturalnego zachowania. na „ty”. 2. Bójki i przezwiska- „burza mózgów”. 3.Dzień Ziemi- sprzątanie terenu wokół szkoły, tworzenie plakatu „Ziemia naszych marzeń”. 4. Scenki z życia rodzinnego i szkolnego (Komunikacja). (c.d.) 1.Odpowiedzilanosć za własny rozwój. Plebiscyt Popularności klasy V. 2. gazetkę (ścieżki edukacyjne). *Wywiad z kobietami pracującymi w naszej szkole (ścieżki edukacyjne). *KONKURS EUROPEJSKI (ścieżki edukacyjne). Prawybory do UE dla klas VI (historia). *Ankieta- denerwuje mnie... – agresja (ścieżki edukacyjne). *Parki Narodowe edukacyjne). (ścieżki *Ankieta- oceniamy nauczyciela (j. polski) naszego ZAJĘCIA DODATKOWE: *Savoir-vivre- zwroty grzecznościowe, tworzymy „Kodeks kulturalnego nastolatka”. *Rozpowszechniamy ”Dekalog szkolnego dżentelmena”. *Jaki jestem? – Zabawa” Moja głowa lubi...”- szukam bratniej duszy. *Zacznij się lubić –samokrytyka a samoakceptacja. *Wyrażam swoje zdanie, nie krzywdząc innych. *Wielki mały człowiek- marzyć każdy może. Stawiam sobie realne cele, bo wiem jaki jestem. Chcę osiągnąć zamierzone cele. *Być twardzielem czy dżentelmenem? Co jest trudniejsze? *Mam prawo!- Konwencja Praw Dziecka, Konwencja Praw Człowieka, Konstytucja RP. *Kto wywiera na mnie presję?- Wymagania rodziców i nauczycieli, presja rówieśników... (asertywność, dokonywanie wyborów). *Protestuję!- Szukam sprawiedliwości, walczę o lepszą przyszłość... *”Poradnik Ucznia”- planuję i kontroluję swój czas(dokonuję autokorekty), osiągam co zamierzyłem. *Planujemy trasę rajdu rowerowego. *Planujemy trasę i dążymy wytrwale do realizacji wycieczki klasowej (np. oszczędzając w SKO). *Ucieczka- gdzie jest niebezpiecznie: w domu, w szkole, poza domem /powody ucieczek, pomoc. *”Walka płci”?- o stereotypach. *”Walka pokoleń”- jak się porozumieć? *Stres- jak się bronimy i jak się obronić? *Nauczyciel- też człowiek. (O grach i gierkach ludzi) *”Zabijanie” wolnego czasu? ( o szkodliwym i pożytecznym spędzaniu czasu). *”Słomiany ogień”- doprowadzić rzecz do końca. (Test „Moja motywacja”). Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Ewaluacja- przykłady 1. LISTĘ WYPEŁNIAJĄ UCZNIOWIE KL. V PO JEDNEJ Z LEKCJI DOT. PROFILAKTYKI ALKOHOLIZMOWI LISTA POSTANOWIEŃ Z PODANYCH NIŻEJ POSTANOWIEŃ WYBIERZ TRZY, KTÓRE POSTARASZ SIĘ ZASTOSOWAĆ W SWOIM ŻYCIU 1. Z decyzją, czy spróbuję papierosów i alkoholu, zaczekam do 18 roku życia. 2. Lekarstw będę używać tylko wtedy, gdy będę chory(a) i zgodnie ze wskazówkami lekarza lub rodziców. 3. Wiem, ze jeśli mój kolega (koleżanka) pali, to ja nie muszę tego robić. 4. Jako dorosły spróbuję należeć do grona osób, które nie palą papierosów i nie piją alkoholu. 5. Jadąc pociągiem, będę wybierać wagon dla osób niepalących. 6. Będę poszukiwać zdrowych sposobów radzenia sobie ze stresem. 7. Będę szukać kolegów wśród osób, które nie piją i nie palą. 2. MAPY PAMIĘCI: np. - uczniowie tworzą plakaty pt. Uzależnienia: alkohol, leki, narkotyki, papierosy. uczniowie tworzą plakaty pt. Wpływ alkoholu na zdrowie człowieka. 3. REGULAMINY: Np. tworzą „Dekalog Szkolnego Dżentelmena” , powielają go i rozplakatowują w szkole. 4. PLANSZE „JA”, na których zaznaczają np. swoje „mocne” strony, marzenia, ustalają priorytety, planują czas na realizację planów. 5. SCENKI DRAMATYCZNE. Omawianie ich daje możliwość ewaluacji zmian sposobu myślenia i postaw. Środki dydaktyczne: Zwykła tablica z kredą Kartki , ołówki, kredki Duże arkusze papieru, flamastry, klej, taśma klejąca, nożyczki Czasem: internet, książki i in. Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/ Publikacje Nauczycieli mgr Sylwia Kamień Bibliografia: o Ministerstwo Edukacji Narodowej o programie wychowawczym szkoły, Warszawa, sierpień 2001, z serii: Biblioteczka Reformy,s.32-35 o Ministerstwo Edukacji Narodowej do samorządu terytorialnego, Warszawa, marzec 2001, z serii: Biblioteczka Reformy, s. 45-49. o www.hamlet_off.pl o www.men.waw.pl/aktual/dok-ref/szkprwy/spw-st.html o www.men.waw.pl/aktual/dok-ref/szkprwy/roz5.html o www.fdn.pl o Twww.szu.../mobbning.htm&query+szykanowanie&operatos+%2 o Wychowanie w szkole podstawowej. Inspiracje-pomysły- materiały, red. Krzysztof Srebrny, Piotrków Trybunalski 2001, Wyd. Edukacyjne „Dialog”. o Szkoła Triumfu intelektu, ducha, woli i ciała. Program wychowawczy dla 6-letniej szkoły podstawowej, oprac. Barbara Bartoszewska, Beata Bugaj, Grażyna Kasperek, o Magdalena Machowska, Barbara Sadowska, Katowice 1999. o „Spróbuję...” Program profilaktyczny dla młodzieży, nauczycieli i rodziców, red. Anatol Bodanko, Kraków 1999, Oficyna Wydawnicza „Impuls”. o Materiały z kursu „Przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci w rodzinie” org. w 2001 r. w ramach Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Tczewie o Co dzień mądrzejsze, Denise Chapman Weston, Mark S. Weston, przeł. Zofia Czarniecka- Rodzik, Warszawa 1998, Wyd. Prószyński i S-ka. o Trudności wychowawcze w rodzinie, Irena Jundziłł, Warszawa 1989,Nasza Księgarnia. o Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i szkole, Adele Faber, Elaine Mazlish i in., Przeł. Beata Horosiewicz, Poznań 1996, wyd. Media Rodzina of Poznań o Bliżej siebie (scenariusze lekcji wychowawczych) , Hanna Hamer, Warszawa 2001, Wydawnictwo Veda. T Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/