Ocena Ustawy o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o

Warszawa, dnia 20 grudnia 2008 r.
Ocena projektu Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o postępowaniu kompensacyjnym w
podmiotach o szczególnym znaczeniu dla polskiego przemysłu stoczniowego z punktu
widzenia interesów majątkowych Skarbu Państwa
Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o szczególnym
znaczeniu dla polskiego przemysłu stoczniowego (dalej: Ustawa), zgodnie z rządowym
uzasadnieniem, stanowi wykonanie decyzji Komisji Europejskiej z 6 listopada 2008 r. Przy
czym Komisja nie nakazywała prywatyzacji, ani likwidacji stoczni. Komisja po czterech
latach postępowania uznała, że pomoc państwa udzielona Stoczni Gdynia i Stoczni
Szczecińskiej Nowa łamie postanowienia Traktatu WE w sprawie pomocy państwa,
powodując nadmierne zakłócenia konkurencji na wspólnym rynku i dlatego pomoc ta musi
zostać zwrócona.
1. Powstanie Ustawy
Projekt Ustawy powstał z wyłącznej inicjatywy strony polskiej. Polska zobowiązała się
wobec Komisji do realizacji nakazu zwrotu pomocy w drodze sprzedaży aktywów lub małych
ich pakietów w otwartym, bezwarunkowym przetargu, a następnie do zlikwidowania spółek
Stocznia Gdynia i Stocznia Szczecińska Nowa, w związku ze zgłoszeniem żądania zwrotu
pomocy w tym procesie. Polska uzgodniła jedynie z Komisją Europejską termin wykonania
decyzji na dzień 6 czerwca 2009 r., tj. po siedmiu miesiącach od daty notyfikacji decyzji.
Biorąc pod uwagę regulacje unijne dotyczące równości podmiotów biorących udział w takim
przetargu, sprzedaż aktywów stoczniowych nie może być obarczona żadnymi warunkami. W
szczególności chodzi tu o wymóg zakupu wszystkich aktywów danej stoczni, prowadzenia
określonej działalności gospodarczej – w tym wypadku stoczniowej i automatycznego
transferu pracowników do nowej działalności gospodarczej. Przesłanki te zostały spełnione,
jednak ustawa, wbrew kryteriom Komisji Europejskiej, nie traktuje wszystkich wierzycieli i
klientów stoczni w taki sam sposób, jak miałoby to miejsce w ramach procedury
upadłościowej.
2. Uwagi ogólne dotyczące Ustawy
Wbrew nazwie, Ustawa nie traktuje obu stoczni, których dotyczy, jako „podmiotów o
szczególnym znaczeniu dla polskiego przemysłu stoczniowego”, gdyż podstawowym
skutkiem przeprowadzenia postępowania kompensacyjnego jest likwidacja stoczni. Efektem
wdrożenia Ustawy będzie:
(1) sprzedaż wszystkich składników majątkowych stoczni, przy czym zapłata za wydany w
częściach stoczniowy majątek nie musi nastąpić w formie pieniężnej, co oznacza, że
możliwe jest np. potrącenie wierzytelności;
1
(2) środki uzyskane ze sprzedaży składników majątkowych zostaną przeznaczone na spłatę
wierzycieli, głównie prywatnych firm zagranicznych;
(3) redukcja zatrudnienia w styczniu i marcu 2009 r. poprzez wezwania do złożenia przez
pracowników stoczni ofert o rozwiązaniu umowy o pracę za porozumieniem stron i na
tej podstawie wypłacone zostanie jednorazowe odszkodowanie w wysokości określonej
w Ustawie;
(4) zwolnienie wszystkich pracowników stoczni do dnia 31 maja 2009 r.;
(5) likwidacja spółek i zgłoszenie żądania zwrotu pomocy publicznej przez Skarb Państwa,
z jednoczesnym złożeniem w związku z tym wniosku o ogłoszenie upadłości połączonej
z likwidacją przedsiębiorstw.
Ustawa powstała w oparciu o wybrane przepisy prawa upadłościowego. Przy czym z punktu
widzenia interesów majątkowych Skarbu Państwa upadłość stoczni w oparciu o obowiązujące
przepisy zabezpiecza te interesy, w odróżnieniu od uregulowań Ustawy. Z oceny skutków
regulacji opracowanej przez Sejm wynika, że zadłużenie Stoczni Gdynia wynikające z
zobowiązań i należności publicznoprawnych wynosi ok. 450 mln zł, a zadłużenie Stoczni
Szczecińskiej Nowa to ok. 6 mln zł (kwoty te nie obejmują zadłużenia wynikającego z nakazu
zwrotu pomocy publicznej). Jednocześnie dokonano wyliczenia kosztów przeprowadzenia
postępowania kompensacyjnego w myśl Ustawy, które mają wynieść ok. 540 mln zł (kwota ta
nie obejmuje jednorazowych odszkodowań dla pracowników stoczni, którzy dobrowolnie
odejdą z pracy). Zatem koszt wdrożenia Ustawy przewyższa znacznie zadłużenie
publicznoprawne obu stoczni.
Z formalnego punktu widzenia Ustawa nie wpłynie na statystyczny wzrost bezrobocia,
ponieważ przyjęcie jednorazowego odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy za
porozumieniem stron jednocześnie uniemożliwia pobieranie zasiłku dla bezrobotnych. Zatem
ponad 9000 osób zatrudnionych w samych stoczniach i ich spółkach zależnych, z dniem 1
czerwca 2009 r. nie spowoduje statystycznie wzrostu bezrobocia. Jednak należy wziąć pod
uwagę fakt, że osoby te faktycznie staną się bezrobotne, bo z chwilą likwidacji stoczni nie jest
możliwe zapewnienie powstania nowych miejsc pracy odpowiadających kwalifikacjom i
umiejętnościom zwolnionych pracowników stoczni. Zważywszy, że nabywcy poszczególnych
składników majątkowych stoczni nie są zobowiązani do prowadzenia działalności
gospodarczej związanej z budową statków, można racjonalnie oczekiwać, iż zwolnieni
pracownicy stoczni będą mieli trudności ze znalezieniem nowego zatrudnienia. Na
sformułowanie takiego właśnie wniosku ma również wpływ fakt, iż w związku z globalnym
kryzysem nie należy oczekiwać aktywności gospodarczej, zwłaszcza prywatnych podmiotów.
Z kolei nie są znane jakiekolwiek planowane działania rządu zmierzające do przeciwdziałania
skutkom kryzysu gospodarczego poprzez aktywizację gospodarki narodowej.
Przy ocenie skutków wdrożenia Ustawy należy także wziąć pod uwagę czynniki zewnętrze.
Jest rzeczą powszechnie wiadomą, że podmiotem najbardziej zainteresowanym zakupem
określonych składników majątkowych Stoczni Gdynia jest spółka ISD Polska, należąca do
ukraińskiego koncernu ISD Donbas. Spółka ta jest obecnie większościowym akcjonariuszem
Stoczni Gdańsk i przygotowała plan naprawczy dla Stoczni Gdańsk i Stoczni Gdynia, który
został przesłany przez Ministerstwo Skarbu Państwa do Brukseli, a następnie negatywnie
oceniony przez Komisję Europejską, co stało się bezpośrednią przyczyną podjęcia decyzji o
zwrocie pomocy publicznej. Koncern ISD zajmuje się produkcją stali, a rynek ten został
szczególnie dotknięty kryzysem. Światowa produkcja stali zmalała w listopadzie 2008 r. o
19%, a w październiku 2008 r. odnotowano rekordowy spadek produkcji na Ukrainie – o
28,6% (dane urzędu statystycznego). W tym samym czasie ukraińska waluta straciła połowę
2
swojej wartości. Szacuje się, że w styczniu 2009 r. nawet 1/4 ukraińskich przedsiębiorstw
może ogłosić bankructwo. W grudniu 2008 r. Skarb Państwa podjął decyzję o przyznaniu
pomocy publicznej, dla należącej do ISD Polska Stoczni Gdańsk, w wysokości 150 mln zł.
ISD jest zainteresowane nabyciem części majątku Stoczni Gdynia, niezbędnego dla
funkcjonowania Stoczni Gdańsk. Stocznia Gdynia ma możliwość przejęcia pochylni
stoczniowych od spółki Synergia 99, których potrzebuje należąca do ISD Stocznia Gdańsk. W
październiku 2007 r. Stocznia Gdynia podpisała umowę z ISD, która gwarantuje, że jeśli
Stocznia Gdynia stanie się właścicielem pochylni, to sprzeda je ISD za 32 mln zł. Te same
pochylnie ISD wyceniło na 190 mln zł w przesłanym Komisji Europejskiej planie
restrukturyzacyjnym dla obu stoczni. Ponieważ plan został przez Komisję oceniony
negatywnie, ISD będzie się starać o ich nabycie w inny sposób. Umożliwia to Ustawa,
zgodnie z którą zapłatą może być wierzytelność wynikająca np. z dostaw blach okrętowych
od Huty Częstochowa, której właścicielem jest ten sam ukraiński koncern. Biorąc pod uwagę
sytuację na Ukrainie, nie można wykluczyć, że w 2009 r. Stocznia Gdańsk i Huta
Częstochowa zostaną szczególnie dotknięte skutkami kryzysu gospodarczego, ze względu na
ich ukraińskiego właściciela. Zgodnie z Ustawą, po przejęciu przez ISD Polska niezbędnych
dla niej składników majątkowych Stoczni Gdynia, można się spodziewać, że w miejsce
zlikwidowanej stoczni nie powstanie nowe przedsiębiorstwo produkujące statki.
Ustawa przewiduje także możliwość wydzierżawienia poszczególnych składników
majątkowych stoczni przed ich sprzedażą (ustawa nie zezwala na dzierżawę całej stoczni).
Pomimo ogłoszenia w tym zakresie, nie pojawiła się do tej pory żadna oferta na dzierżawę
składników majątkowych Stoczni Szczecińskiej Nowa. Oznacza to, że stocznia ta może nie
znaleźć nabywców jej majątku zainteresowanych produkcją statków. Nie można zatem
wykluczyć sytuacji, w której w miejsce zlikwidowanej na mocy Ustawy stoczni nie powstanie
żadne nowe przedsiębiorstwo prowadzące tego typu działalność.
3. Analiza poszczególnych zapisów Ustawy
Przepisy ogólne
Przeprowadzenie postępowania kompensacyjnego w terminach przewidzianych przez Ustawę
wymaga jej wejścia w życie w styczniu 2009 r. Biorąc pod uwagę napięty harmonogram
czynności przewidzianych Ustawą, wprowadzono zapisy umożliwiające wręcz
niedotrzymanie niektórych terminów albo rezygnację z poszczególnych czynności w
przypadku, gdyby ich wykonanie miało opóźnić proces likwidacji stoczni.
Odwołanie w Ustawie do dyrektywy Rady 2001/23/WE w sprawie zbliżania ustawodawstw
Państw Członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku
przejęcia przedsiębiorstw lub zakładów, może skłaniać do wniosku, że Ustawa stosuje
przepisy tej dyrektywy. W rzeczywistości artykuł przywołany w Ustawie dotyczy tego, że
postępowanie kompensacyjne należy traktować jak postępowanie podobne do procedury
upadłościowej, a wówczas nie stosuje się przepisów tejże dyrektywy.
Podmioty postępowania kompensacyjnego
Postępowanie kompensacyjne przeprowadza zarządca kompensacji (posiada uprawnienia i
działa podobnie jak syndyk w upadłości). Nadzór nad zarządcą kompensacji sprawuje prezes
3
Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. (dalej: ARP), którego z kolei nadzoruje Minister Skarbu
Państwa. Odpowiednikiem upadłego w procedurze upadłościowej jest w Ustawie stocznia.
Minister Skarbu Państwa powołuje też obserwatora (posiadającego licencję syndyka)
monitorującego przebieg postępowania, który może zatrudniać ekspertów. Podmioty
postępowania kompensacyjnego wykonują odpowiednio czynności lub pełnią funkcję
podmiotów występujących w postępowaniu upadłościowym. Dodatkowo, organizacje
związkowe wyznaczają przedstawiciela pracowników, który monitoruje postępowanie, jednak
nawet jego negatywna opinia w zakresie np. zatwierdzenia planu sprzedaży składników
majątkowych stoczni, nie wstrzymuje decyzji prezesa ARP w tym zakresie. Obecność
przedstawiciela pracowników w postępowaniu jest więc pozorna, gdyż nie ma on realnego
wpływu na jego przebieg.
Wszczęcie postępowania kompensacyjnego
Ustawa przewiduje kilka możliwości wszczęcia postępowania kompensacyjnego: na wniosek
stoczni, wierzyciela stoczni lub podmiotu udzielającego pomoc publiczną, w terminie 7 dni
od dnia wejścia w życie Ustawy. Wyznaczenie tak krótkiego terminu wskazuje na napięty
harmonogram czynności, jakie mają zostać dokonane w celu likwidacji stoczni, tj.
zakończenia postępowania kompensacyjnego. Pośpiech jest tutaj na tyle widoczny, że w
Ustawie znalazł się nawet zapis o spełnieniu przesłanek do wszczęcia postępowania
kompensacyjnego przed wejściem w życie Ustawy i w takim wypadku prezes ARP może
wszcząć postępowanie z urzędu. Jednocześnie, na mocy Ustawy, zarząd stoczni jest
zwolniony z odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
Ochrona majątku stoczni
Pojęcie „ochrona” nie odnosi się w Ustawie do zabezpieczenia majątku w celu
zagwarantowania określonej jego wartości, w sposób szczególnie chroniony, a raczej do
„utrzymania” wartości składników majątkowych, jako ponoszenia kosztów w celu
zachowania w stanie należytym tych składników. Znalazło to odzwierciedlenie w zapisach
Ustawy, która posługuje się pojęciem „ochrona” jedynie w rozdziale IV Ustawy, zaś w
przepisach dotyczących kosztów postępowania pojęcie „ochrona” zostało zastąpione słowem
„utrzymanie”. Pojęcia „ochrona” nie należy odnosić do stoczni, ani jej wierzycieli, a raczej do
nabywców poszczególnych składników majątkowych stoczni. Zaś pojęcie „utrzymanie”
należy odnosić do składników majątkowych stoczni, które wymagają poniesienia określonych
kosztów w celu ich sprzedaży (tak: art. 124 ust. 3 pkt 1 Ustawy).
W dniu wszczęcia postępowania kompensacyjnego prezes ARP wyznacza tymczasowego
nadzorcę, który przygotowuje stocznie do sprzedaży ich składników majątkowych, przed
wyznaczeniem zarządcy kompensacji. Zarząd stoczni zachowuje swoje uprawnienia w
zakresie czynności zwykłego zarządu. Czynności wymagające zgody organów stoczni,
wymagają zgody tymczasowego nadzorcy. Do obowiązków tymczasowego nadzorcy należy
też dopilnowanie, aby stocznie nie zawierały umów na budowę nowych statków. Przepisy
tego rozdziału mają więc na celu jedynie wstępne przygotowanie stoczni do wyprzedaży ich
majątku.
Postępowanie kompensacyjne
Wszczęcie postępowania kompensacyjnego jest tożsame z ogłoszeniem upadłości
obejmującej likwidację majątku stoczni, jako upadłego. Powołuje się radę wierzycieli, która
4
w odróżnieniu od przepisów prawa upadłościowego, ma służyć jedynie pomocą zarządcy
kompensacji, a nie kontroluje jego czynności. Rada nie może też zgłaszać uwag na temat
działalności zarządcy kompensacji, ani nie składa sprawozdań prezesowi ARP. W
porównaniu do prawa upadłościowego uprawnienia rady wierzycieli są w Ustawie
zdecydowanie ograniczone. Członkom rady wierzycieli odebrano też prawo do zwołania
posiedzenia rady wierzycieli w przedmiocie badania stanu kwot uzyskanych ze sprzedaży
majątku stoczni.
Skutki wszczęcia postępowania kompensacyjnego
Ustanowiony zarządca kompensacji przejmuje od zarządu stoczni prawo rozporządzania jej
majątkiem (podobne uprawnienie przysługuje syndykowi w przypadku upadłości połączonej z
likwidacją majątku dłużnika). Odrębnie niż w prawie upadłościowym uregulowane zostało
wyłączenie ze sprzedaży majątku stoczni. W prawie upadłościowym zalicza się tu m.in.
wynagrodzenie za pracę w części niepodlegającej zajęciu. W Ustawie brak tego zapisu,
natomiast dodatkowo sprzedaży nie polegają: należące do stoczni akcje spółek publicznych
(którymi wcześniej dokapitalizowano stocznie w ramach pomocy publicznej), a także mienie
przewłaszczone na zabezpieczenie roszczeń osób trzecich z tytułu udzielonych kredytów,
pożyczek, poręczeń lub gwarancji oraz mienie stoczni objęte postępowaniem sądowym, w
którym zarządca kompensacji nie uczestniczy. Oznacza to wyłączenie ze sprzedaży znacznej
części majątku, która przypadnie określonym wierzycielom, co stanowi naruszenie zasady
równego traktowania wszystkich wierzycieli (np. kontynuowanie niektórych postępowań
sądowych). Dodatkowo w prawie upadłościowym wierzyciele mają możliwość zdecydowania
o wyłączeniu określonego mienia ze sprzedaży. W Ustawie pozbawiono ich tego prawa, co
może wskazywać na rozbieżne interesy określonych wierzycieli, którzy na mocy Ustawy
zamierzają odzyskać swoje wierzytelności z pokrzywdzeniem pozostałych wierzycieli.
W Ustawie pominięto także obowiązujące w upadłości uregulowania dotyczące
bezskuteczności czynności dokonanych przez upadłego (stocznie) przed ogłoszeniem
upadłości (wszczęciem postępowania kompensacyjnego). I tak, zgodnie z przepisami prawa
upadłościowego bezskuteczne w stosunku do masy upadłości (majątku stoczni) są czynności
prawne dokonane przez upadłego (stocznię) w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o
ogłoszenie upadłości (wszczęciem postępowania kompensacyjnego), którymi rozporządził on
swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość
świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego
przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. Bezskuteczne są
również zabezpieczenie i zapłata długu niewymagalnego, dokonane przez upadłego (stocznię)
w terminie dwóch miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (wszczęcia
postępowania kompensacyjnego). Jednak ten, kto otrzymał zapłatę lub zabezpieczenie, może
w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania tych czynności za skuteczne, jeżeli w czasie
ich dokonania nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości (co w postępowaniu
kompensacyjnym należy wykluczyć, że względu na wcześniejsze sygnały o negatywnej
decyzji Komisji Europejskiej).
W rozdziale dotyczącym skutków wszczęcia postępowania kompensacyjnego znalazły się
nieco zmodyfikowane przepisy prawa upadłościowego dotyczące ogłoszenia upadłości
połączonej z likwidacją majątku dłużnika. Zasadnicze różnice dotyczą tutaj możliwości
potrącenia wierzytelności stoczni z wierzytelnością wierzyciela. Według prawa
upadłościowego potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność
w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku
5
przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości. W
Ustawie termin ten skrócono do trzech miesięcy oraz wykreślono zapis dotyczący posiadania
wiedzy o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości (wszczęcia postępowania
kompensacyjnego). Tak sformułowany zapis sprzyja nadużyciom. Nie należy bowiem mieć
wątpliwości, że wierzyciele stoczni zdawali sobie sprawę z sytuacji, w jakiej znalazły się
stocznie. Ustawa daje możliwość potrącenia wierzytelności nabytej w drodze przelewu, który
nastąpił np. we wrześniu 2008 r. (przy założeniu, że Ustawa wejdzie w życie w styczniu 2009
r., jest to okres czterech miesięcy przed wszczęciem postępowania kompensacyjnego), gdzie
każdy z wierzycieli stoczni mógł racjonalnie oczekiwać negatywnej decyzji Komisji
Europejskiej w sprawie zwrotu pomocy publicznej, gdyż tego typu sygnały podawane były do
publicznej wiadomości już wiosną 2008 r. (tak: wypowiedź Johna Richardsona dyrektora ds.
polityki morskiej i rybołówstwa w Komisji Europejskiej podczas pobytu w Polsce pod koniec
maja 2008 r.). Dało to wierzycielom stoczni możliwość manipulacji zmierzającej do
odzyskania swoich wierzytelności z pokrzywdzeniem pozostałych wierzycieli, w
szczególności Skarbu Państwa.
Podobnie w Ustawie zmodyfikowano przepisy prawa upadłościowego dotyczące roszczeń z
umów wzajemnych. Prawo upadłościowe wyłącza możliwość wstrzymania się przez stronę ze
spełnieniem świadczenia wzajemnego na rzecz stoczni do czasu zabezpieczenia świadczenia
wzajemnego, jeżeli w czasie zawarcia umowy strona ta wiedziała o istnieniu podstaw do
ogłoszenia upadłości albo wiedziała o złym stanie majątkowym stoczni (wynika to także
wprost z przepisów Kodeksu cywilnego, które w tym zakresie Ustawa narusza). Zły stan
majątkowy stoczni był powszechnie znany, stąd wprowadzenie do Ustawy takiego zapisu
jednoznacznie wskazuje na pokrzywdzenie samej stoczni, która nie może domagać się
realizacji swoich praw gwarantowanych z umowy wzajemnej, wynikających zarówno z prawa
upadłościowego, jak i Kodeksu cywilnego.
W Ustawie bezkrytycznie przepisano również z prawa upadłościowego artykuł dotyczący
możliwości wypowiedzenia przez zarządcę kompensacji umowy najmu lub dzierżawy, nawet
gdyby takie wypowiedzenie było niedopuszczalne. Przepis ten jeszcze na gruncie prawa
upadłościowego został uznany za niezgodny z Konstytucją, jako niedający możliwości
zaskarżenia decyzji syndyka (zarządcy kompensacji) do sądu. Brak sądowej kontroli takiej
decyzji został uznany przez Trybunał Konstytucyjny w 2006 r. jako niezgodny z art. 45 ust. 1
Konstytucji.
Odmiennie także niż w prawie upadłościowym, w Ustawie wszczęcie postępowania
kompensacyjnego nie ma wpływu na rachunek papierów wartościowych, który nie zostaje
automatycznie zamknięty, a jego dysponentem jest zarządca kompensacji. Ponadto, od dnia
wszczęcia kompensacji, nie mogą być zawierane umowy o budowę nowych statków, co
wpisuje się w proces likwidacji stoczni, ograniczając tym samym możliwość produkcji
statków w ewentualnych nowo utworzonych podmiotach powstałych w miejsce stoczni.
Zarządca kompensacji jest uprawniony do podejmowania niezbędnych czynności do
prowadzenia działalności gospodarczej stoczni w celu ochrony majątku stoczni podlegającego
sprzedaży, ale nie może to prowadzić do zawarcia umów o budowę nowych statków. Zapisy
te to poprawki Senatu z 17 grudnia 2008 r., co może wynikać m.in. z braku zainteresowania
dzierżawą majątku Stoczni Szczecińskiej Nowa. Na tej podstawie można wysnuć wniosek, że
po likwidacji tej stoczni nie powstanie w jej miejsce nowy zakład produkujący statki.
6
Niezależny zarządca kompensacji
Zgodnie z Ustawą zarządcą kompensacji może być osoba fizyczna z licencją syndyka lub
taka, która prowadziła likwidację, albo spółka handlowa, której reprezentanci posiadają ww.
uprawnienia. Daje to możliwość przeprowadzenia likwidacji dwóch dużych przedsiębiorstw
przez osobę niemającą w tym zakresie stosownych uprawnień (w przypadku wyboru osoby,
która prowadziła likwidację). Ustawa przewiduje maksymalną wysokość miesięcznego
wynagrodzenia dla takiej osoby (sześciokrotne przeciętne wynagrodzenie określone przez
GUS), jednak ograniczenie to nie dotyczy spółek handlowych zatrudniających osoby
spełniające wymogi stawiane przez Ustawę zarządcy kompensacji. Oznacza to
niekontrolowany wzrost kosztów postępowania kompensacyjnego w przypadku wyboru
spółki jako zarządcy kompensacji (jedynym wymogiem jest wówczas ubezpieczenie od
odpowiedzialności cywilnej według obowiązujących w tym zakresie przepisów). Zakres
uprawnień zarządcy kompensacji w większości pokrywa się z uprawnieniami syndyka i
nadzorcy sądowego według prawa upadłościowego.
Plan sprzedaży składników majątkowych stoczni
W związku z napiętym harmonogramem likwidacji stoczni, Ustawa pierwotnie przewidywała
wymóg dokonania szeregu czynności przed sporządzeniem planu sprzedaży. Poprawka
Senatu w tym zakresie zmieniła ustawowy wymóg na możliwość. I tak, zarządca kompensacji
przed sporządzeniem planu sprzedaży składników majątkowych stoczni może (ale nie musi)
zlecić przeprowadzenie badania sprawozdania finansowego, wykonanie szczegółowego
projektu podziału majątku stoczni oraz dokonanie wyceny wartości rynkowej majątku stoczni.
Podział majątku ma być jedynie dokonany w taki sposób, aby był atrakcyjny dla kupujących.
Zapis ten nie tylko nie umożliwia dalszego prowadzenia działalności stoczniowej, ale wręcz
niweluje taką możliwość, gdyż biorąc pod uwagę obecny kryzys gospodarczy, nie należy się
spodziewać wielu oferentów zainteresowanych inwestowaniem w przedsiębiorstwo w celu
dalszej produkcji statków. Atrakcyjność dla kupujących polegać więc będzie na
maksymalnym rozparcelowaniu stoczniowego majątku i jego wyprzedaży po cenach
niższych, niż byłoby to możliwe w sytuacji światowej koniunktury gospodarczej i finansowej.
Sporządzony plan sprzedaży opiniuje rada wierzycieli oraz przedstawiciel pracowników
stoczni. Jednak brak tej opinii albo opinia negatywna nie stanowi przeszkody do
zatwierdzenia planu przez prezesa ARP. Można się więc spodziewać szybkiego zatwierdzenia
planu sprzedaży wobec braku czasu na wprowadzanie ewentualnych korekt. Jednakże
pospieszne sporządzenie planu, bez przeprowadzenia chociażby badania sprawozdania
finansowego nie daje gwarancji jego rzetelnego opracowania, zwłaszcza jeśli będzie tego
dokonywać osoba bez licencji syndyka. Oznacza to, że sporządzony plan może być ułomny,
co będzie skutkować pokrzywdzeniem niektórych wierzycieli, w szczególności Skarbu
Państwa.
Sprzedaż składników majątku stoczni
Ustawa przewiduje przed sprzedażą możliwość wydzierżawienia składników majątkowych
stoczni, przy czym nie można wydzierżawić całego przedsiębiorstwa, a dzierżawa składników
może zostać zawarta na czas nieokreślony. Podmioty zainteresowane konkretnymi
składnikami majątkowymi stoczni, mogą je wydzierżawić bez ponoszenia odpowiedzialności
za zaległości podatkowe oraz bez konieczności ich zakupu, a następnie wypowiedzieć
umowę, gdy składniki te przestaną być im potrzebne. Z kolei brak możliwości
7
wydzierżawienia całości przedsiębiorstwa wskazuje na zamknięcie drogi ewentualnemu
nabywcy całego majątku stoczni do produkcji statków. O warunkach dzierżawy decyduje
zarządca kompensacji, z pominięciem przepisów o zamówieniach publicznych oraz
przepisów o komercjalizacji i prywatyzacji. Sprzedaż także odbywa się z pominięciem tych
ustaw, a jedynie na podstawie przepisów o przetargu według Kodeksu cywilnego. Taka
konstrukcja nie chroni majątku stoczni pod względem jego wartości przy sprzedaży.
Umożliwia bowiem dzierżawę określonych składników bez konieczności ich zakupu, co
przyczyni się do spadku ich wartości w chwili ich sprzedaży, po okresie dzierżawy. Dlatego
niezrozumiałym jest powołanie się w Ustawie na możliwość zawarcia umowy dzierżawy, jeśli
przemawiają za tym względy ekonomiczne. Z pewnością nie dotyczą one majątku stoczni.
W Ustawie przewidziano też możliwość niezakończenia procesu sprzedaży majątku stoczni
do planowego terminu 31 maja 2009 r. W takim przypadku ustawodawca liczy na
przedłużenie tego terminu przez Komisję Europejską. Gdyby Komisja nie przedłużyła tego
terminu, oznaczałoby to natychmiastowe wykonanie decyzji o nakazie zwrotu pomocy
publicznej i ogłoszenie upadłości stoczni, przy częściowym wcześniejszym pozbawieniu jej
majątku. Sytuacja taka stanowiłaby ewidentne pokrzywdzenie niektórych wierzycieli, w
szczególności Skarbu Państwa.
Poprawka Senatu wykreśliła zapis, że zapłata za nabyte składniki majątkowe następuje w
drodze przelewu całej ceny nabycia na subkonto rachunku bankowego stoczni. Oznacza to
możliwość wydania majątku stoczni bez zapłaty, np. przez potrącenie wierzytelności
nabywcy. Ponadto, nabywca majątku stoczni nie odpowiada za żadne zobowiązania związane
z tym składnikiem majątkowym (w tym zaległości podatkowe), a także nie odpowiada wobec
osób trzecich, które na gruncie Kodeksu cywilnego mogłyby mieć roszczenie o uznanie
umowy za bezskuteczną z powodu niemożliwości zadośćuczynienia ich roszczeniom, oraz
wobec wierzycieli, którzy nie mogą żądać uznania takiej czynności za bezskuteczną w
przypadku ich pokrzywdzenia (skarga pauliańska).
Zgłoszenie wierzytelności
Zgłoszenie wierzytelności odbywa się podobnie, jak ma to miejsce w prawie upadłościowym.
W Ustawie znalazł się też zapis, że wierzytelności wynikające z obowiązku zwrotu udzielonej
stoczniom pomocy publicznej umieszczane są na liście z urzędu. Jednakże zapis ten jest
martwy, ponieważ decyzja Komisji Europejskiej w przedmiocie nakazu zwrotu pomocy
publicznej ma zostać wykonana w dniu 6 czerwca 2008 r., tj. po zakończeniu postępowania
kompensacyjnego i wówczas obie spółki pozbawione majątku zostaną postawione w stan
upadłości.
Sprawdzanie zgłoszonych wierzytelności
Procedura ta została zaczerpnięta z prawa upadłościowego, przy czym brak jest zapisu
dotyczącego możliwości przeprowadzenia postępowania dowodowego co do istnienia
zgłoszonej wierzytelności, jeżeli jej istnienie nasuwa uzasadnione wątpliwości lub stocznia
zaprzecza jej istnieniu. Jednakże zapis ten byłyby w praktyce trudny do zrealizowania przez
osoby nieposiadające odpowiedniego przygotowania w tym zakresie. Zgodnie z Ustawą
prezes ARP wykonuje tu czynności, które według prawa upadłościowego przeprowadza
sędzia-komisarz. Potwierdza to jedynie obawy o prawidłowość przeprowadzenia wszystkich
czynności wymienionych w Ustawie przez osoby niemające w tym zakresie przygotowania,
ani odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.
8
Ustalenie listy wierzytelności
Lista wierzytelności, podobnie jak w procedurze upadłościowej, podlega zatwierdzeniu przez
sąd upadłościowy. Brak zatwierdzenia tej listy mógłby spowodować opóźnienie w
harmonogramie postępowania kompensacyjnego, a konsekwencji uniemożliwić jego
przeprowadzenie. Oznacza to konieczność sporządzenia listy wierzytelności ze szczególną
starannością, gdyż jakikolwiek błąd w tym zakresie prowadzić może do naruszenia
ustawowych terminów wykonania poszczególnych czynności. Taka konstrukcja Ustawy
wskazuje na chaotyczne tworzenie prawa, a konsekwencje tego typu działań są trudne do
przewidzenia.
Zaskarżenie, zatwierdzenie, prostowanie i uzupełnienie listy wierzytelności
Czynności te odbywają się w postępowaniu sądowym, według prawa upadłościowego.
Podział kwot uzyskanych ze sprzedaży składników majątkowych stoczni
Kategorie wierzytelności zostały ustalone w Ustawie na podstawie przepisów prawa
upadłościowego. Przy czym biorąc pod uwagę odmienne niż w upadłości uregulowanie
dotyczące roszczeń z umów wzajemnych, można domniemywać, że w pierwszej kategorii
zostaną zaspokojeni wszyscy wierzyciele cywilnoprawni stoczni (prywatne firmy, w
większości zagraniczne). Istotna różnica dotyczy także spłacania zaległych należności z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne (dotyczy to Stoczni Gdynia), które zgodnie z Ustawą w
pierwszej kategorii spłacane są za ostatni rok przed datą wszczęcia postępowania
kompensacyjnego, zaś w przypadku upadłości byłoby to za ostatnie dwa lata. Takie
ograniczenie stanowi pokrzywdzenie Skarbu Państwa, który pokrywa zaległości ZUS w
całości i zostaje pozbawiony możliwości odzyskania swoich wierzytelności w taki sposób, w
jaki miałoby to miejsce w prawie upadłościowym. Podobnie, z kategorii pierwszej zostały
wyłączone wydatki poniesione przez Skarb Państwa na odszkodowania dla pracowników
stoczni (odprawy za utratę pracy), co stoi w sprzeczności z prawem upadłościowym.
Ochrona praw pracowników
Są to de facto odprawy dla pracowników, którzy zostają pozbawieni pracy w związku z
likwidacją stoczni. Wysokość odszkodowania jest uzależniona od stażu pracy. Koszty odpraw
pokrywa Skarb Państwa, który odmiennie niż w prawie upadłościowym w takim przypadku,
nie jest uprawniony do odzyskania swojej wierzytelności w pierwszej kategorii.
Odszkodowania przysługują tylko tym pracownikom, którzy przedłożą ofertę rozwiązania
umowy o pracę za porozumieniem stron. Skutkiem tego osoby te nie są uprawnione do
pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Ustawa zachęca pracowników stoczni do jak
najszybszego odejścia z pracy poprzez zmniejszenie wysokości odszkodowania w przypadku
niezłożenia oferty do 26 stycznia 2009 r., najpierw o 20% (jeśli oferta zostanie złożona do 25
marca 2009 r., a potem o 50% (w przypadku niezłożenia oferty w żadnym z ww. terminów).
Z dniem 31 maja 2009 r. ostatecznie wygasają wszystkie stosunki pracy. Jest to rozwiązanie
korzystne jedynie z punktu widzenia nabywców majątku stoczni, albowiem osoby
pozbawione pracy, pomimo braku uprawnień do zasiłku, drastycznie powiększą faktyczną
liczbę bezrobotnych w regionie. Ustawowe zwolnienie odszkodowań z podatku dochodowego
od osób fizycznych traktować należy raczej jako gest populistyczny, mający na celu
zachęcenie jak największej liczby osób do szybkiego odejścia z pracy. Przewidziane Ustawą
9
działania obejmujące pomoc w zakresie usług pośrednictwa pracy nie różnią się od obecnie
obowiązujących uregulowań prawnych, a wręcz działania te na mocy Ustawy może
wykonywać urząd pracy. Zatem nie należy się spodziewać spektakularnych efektów w tym
zakresie.
Koszty i źródła finansowania postępowania
Podstawowym źródłem finansowania postępowania jest Skarb Państwa. Koszty postępowania
szacowane w Ustawie na kwotę 540 mln zł pokrywa bezpośrednio Skarb Państwa.
Odszkodowania dla pracowników stoczni także mają być pokryte przez Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Z kolei z Funduszu Restrukturyzacji
Przedsiębiorstw zostaną pokryte koszty obsługi ARP, jako podmiotu prowadzącego
postępowanie kompensacyjne. Skarb Państwa pokrywa również wydatki na wynagrodzenie
dla zarządów stoczni i ekspertów. Skarbowi Państwa nie przysługuje roszczenie wobec
stoczni o zwrot poniesionych wydatków na odszkodowania dla pracowników.
Umorzenie i zakończenie postępowania kompensacyjnego
Decyzja o umorzeniu lub zakończeniu postępowania kompensacyjnego zastępuje wniosek
dłużnika o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku stoczni, jako upadłego.
Niezaspokojone w postępowaniu kompensacyjnym wierzytelności wynikające z obowiązku
zwrotu pomocy publicznej, są zaspokajane zgodnie z procedura upadłościową. Należy jednak
wziąć pod uwagę fakt, że wówczas stocznie są pozbawione całego majątku, więc jakakolwiek
egzekucja jest w tym wypadku bezprzedmiotowa.
10