Sygn. akt VIA Ca 637/11 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ

Sygn. akt VIA Ca 637/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 listopada 2011 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący – Sędzia SA – Małgorzata Manowska
Sędzia SA
– Ewa Zalewska (spr.)
Sędzia SO del.
– Joanna Korzeń
Protokolant
– sekr. sąd. Agnieszka Janik
po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2011r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa Stowarzyszenia […] w P.
przeciwko […] Spółce Akcyjnej w W.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów
z dnia 27 grudnia 2010 r.
sygn. akt XVII AmC 1529/09
1. oddala apelację;
2
2. zasądza od […] Spółki Akcyjnej w W. na rzecz Stowarzyszenia
[…] w P. kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem
zwrotu
kosztów
zastępstwa
prawnego
w
postępowaniu
apelacyjnym.
Sygn. akt VIA Ca 637/11
UZASADNIENIE
Powód Stowarzyszenie […] w P. wniosło o uznanie za niedozwolone
postanowienia tj. paragrafu 22 zdanie drugie wzorca umowy o nazwie
„umowa o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych „[…]” waloryzowany
kursem CHF” (dalej: Umowa o kredyt hipoteczny) o treści: „Skutki
doręczenia wywołuje także doręczenie zastępcze, określone w art. 138 i 139
kodeksu postępowania cywilnego” stosowanego przez pozwanego – […]
S.A. w W. Nadto powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego
kosztów postępowania według norm przepisanych.
W uzasadnieniu pozwu powód podał, że powyższe postanowienie
stanowi niedozwoloną klauzulę umowną, ponieważ przewiduje ono
domniemanie na niekorzyść konsumentów związane ze
sposobem
doręczania oświadczeń woli banku.
Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa. W
pierwszej kolejności podniósł, że roszczenie powoda zostało wadliwie
skonstruowane,
bowiem
nie
odpowiada
treści
materialnoprawnego
rozstrzygnięcia w przedmiocie uwzględnienia powództwa zgodnie z art.
47942 k.p.c., zatem uwzględnienie żądania pozwu stanowiłoby naruszenie
normy art. 321 § 1 k.p.c. Zdaniem pozwanego, skoro powód dochodzi
jedynie uznania kwestionowanego w pozwie postanowienia wzorca umowy
3
za niedozwolone, to jego roszczenie procesowe nie obejmuje żądania
zakazania wykorzystywania postanowień wzorca umowy uznanych za
niedozwolone. Tymczasem ustawodawca w ogóle nie przewiduje dokonania
takiego
odizolowanego
rozstrzygnięcia
dotyczącego
tylko
uznania
postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Z tego względu, w ocenie
pozwanego, powództwo powinno zostać oddalone bądź też pozew winien
zostać odrzucony.
Nadto pozwany podniósł, że powództwo powinno zostać oddalone
jako bezzasadne z uwagi na to, iż kwestionowane postanowienie wzorca nie
jest niedozwolonym postanowieniem umownym w rozumieniu art. 385¹ k.c.,
bowiem jego treść jest zgodna z przepisami powszechnie obowiązującego
prawa, a nadto nie kreuje ono praw i obowiązków konsumentów w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami, ani też rażąco nie narusza ich interesów.
Pozwany wskazał, że klauzule umowne recypujące do materialnoprawnych
wzorców umownych reguły tzw. doręczeń zastępczych, które zostały już
wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, nie znajdowały się we
wzorcach umów kredytów czy pożyczek bankowych. Zdaniem pozwanego,
kwestionowane klauzule nie są niedozwolone, gdy znajdują się we wzorcu
umowy
kredytu.
Pozwany
powołując
się
na
wyrok
Trybunału
Konstytucyjnego wskazał, że banki nie są zwykłymi podmiotami
gospodarczymi, gdyż ustawodawca w pewnym sensie przypisał im funkcję
instytucji zaufania społecznego, o czym świadczy m. in. rola wyciągów z
ksiąg rachunkowych banków oraz tzw. bankowe tytuły egzekucyjne. Banki
mają obowiązek zagwarantowania bezpieczeństwa gromadzonym środkom
pieniężnym deponentów, co stanowi ważny interes publiczny. Istotne
naruszenie warunków umowy kredytu przez kredytobiorcę poprzez
nieterminową spłatę należności naraża bank na szkodę i w konsekwencji
stanowi
narażenie
bezpieczeństwa
gromadzonych
przezeń
środków
4
pieniężnych. Ważne w takiej sytuacji jest więc zminimalizowanie ryzyka
banku
poprzez
nierzetelnemu
możliwość
kredytobiorcy,
skutecznego
a
zatem
wypowiedzenia
doręczenia
mu
umowy
dokumentu
wypowiedzenia, a wcześniej doręczenia mu pisma upominawczego lub
wezwania do zaniechania naruszeń. Pozwany podniósł, iż Prawo bankowe
nie reguluje kwestii skutecznego doręczenia wypowiedzenia, należy więc
odwołać się do ogólnego przepisu kodeksu cywilnego dotyczącego składania
oświadczeń woli – art. 61 k.c. Pozwany wskazał nadto, że do obowiązków
kredytobiorcy wyraźnie wymienionych w umowie należy powiadomienie
Banku o każdej zmianie danych osobowych, a w szczególności o zmianie
adresu zamieszkania. Takie rozwiązanie, w ocenie pozwanego, służyć ma
jak najlepszemu zabezpieczeniu interesów konsumenta, w którego interesie
leży otrzymywanie informacji od Banku, jak również bezpieczeństwu
Banku, będącego w stanie skutecznie doręczyć korespondencję do klienta, w
tym również wypowiedzenie umowy. Zdaniem pozwanego, nie jest
dopuszczalne, aby kredytobiorca nie wywiązywał się z postanowień umowy
kredytu,
a
jednocześnie
zmienił
miejsce
zamieszkania
w
sposób
uniemożliwiający nawiązanie z nim kontaktu i skuteczne dochodzenie
roszczeń przez bank. Pozwany podniósł, że adresat oświadczenia woli może
w ogóle nie chcieć go odebrać, szczególnie w przypadku spodziewanego
wypowiedzenia umowy, a tym samym skutecznie odraczać możliwość
wykonania jednostronnych uprawnień kształtujących przez bank. Pozwany
wskazał też, że większość informacji jest przekazywana i dostępna dla
kredytobiorcy w formie elektronicznej, zaś doręczenie listowne odnosi się
jedynie do wskazanych w umowie istotnych oświadczeń banku. Nadto
pozwany podniósł, że art. 61 k.c. ma charakter dyspozytywny i strony mogą
w odmienny sposób uregulować reguły składania pomiędzy nimi oświadczeń
woli, a w szczególności złożenia oświadczenia woli przez jedną ze stron
5
względem drugiej. W konsekwencji, zdaniem pozwanego, dopuszczalnym
jest, aby strony odmiennie od modelu ustawowego opartego na teorii
doręczenia uregulowały kwestię skuteczności złożenia danego oświadczenia
woli w stosunkach między nimi. Pozwany podniósł też, że w razie, gdy brak
odbioru przesyłki nie wynika z okoliczności leżących po stronie
kredytobiorcy, jak wypadek lub ciężka choroba, dysponuje on na zasadach
ogólnych wachlarzem środków umożliwiających mu unieskutecznienie
skutków prawnych doręczenia zastępczego.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 27 grudnia 2010 r. w punkcie 1 uznał
za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami
spornego wzorca o treści: „Skutki doręczenia wywołuje także doręczenie
zastępcze, określone w art. 138 i 139 kodeksu postępowania cywilnego.”, w
punkcie 2 zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 374,64 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu, w punkcie 3 nakazał pobrać od pozwanego na
rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 600 zł tytułem
opłaty od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony i w punkcie 4
zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym na koszt pozwanego.
Powyższe rozstrzygnięcie zapadło po dokonaniu przez Sąd Okręgowy
ustalenia stanu faktycznego, który sprowadził się do ustalenia, iż
zakwestionowane w pozwie postanowienie o treści § 22 zdanie drugie:
„Skutki doręczenia wywołuje także doręczenie zastępcze, określone w art.
138 i 139 kodeksu postępowania cywilnego.” znajduje się w „umowie o
kredyt hipoteczny dla osób fizycznych „[…]” waloryzowany kursem CHF”.
Umowa ta zawiera jednostronnie przygotowane przez pozwanego gotowe
klauzule umowne, a zatem stanowi typowy wzorzec umowy, która to
okoliczność
nie
była
kwestionowana
w
sprawie.
Powód
jest
6
stowarzyszeniem, które w zakresie swojej działalności statutowej prowadzi
działalność w zakresie ochrony interesów konsumentów.
Sąd Okręgowy po dokonaniu powyższych ustaleń uznał, iż
powództwo zasługuje na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności Sąd I instancji odniósł się do podniesionego
przez pozwanego zarzutu co do wadliwości sformułowania żądania pozwu
oraz wniosku pozwanego o odrzucenie lub oddalenie powództwa z tego
względu i stwierdził, iż stanowisko pozwanego nie było zasadne.
Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż odrzucenie pozwu następuje jedynie w
razie wystąpienia jednej z okoliczności wymienionych enumeratywnie w
przepisach kodeksu postępowania cywilnego tj. w art. 199 k.p.c., art. 1113
k.p.c., 1124 k.p.c. oraz art. 1165 k.p.c., a w niniejszej sprawie nie zachodziła
żadna z przewidzianych w tych przepisach przyczyn odrzucenia pozwu,
gdyż podnoszona przez pozwanego wadliwość sformułowania roszczenia nie
mogłaby w świetle w/w przepisów stanowić podstawy odrzucenia pozwu.
W uzasadnienie swego poglądu w powyższej kwestii Sąd Okręgowy
wskazał, iż rozpatrywana sprawa należy do spraw uregulowanych
przepisami Rozdziału 3., Działu IVa, Tytułu VII Księgi I kodeksu
postępowania cywilnego. Z nazwy tego rozdziału wynika, że dotyczy on
„spraw o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone”. Także z
kolejnych przepisów tego rozdziału, w szczególności z art. 47936 k.p.c., art.
47939 k.p.c. i art. 47941 k.p.c., wynika, że ustawa w ten właśnie sposób
określa rozpatrywaną tu kategorię spraw. W art. 47939 k.p.c. mowa zaś
wprost o „żądaniu uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone”.
Sąd Okręgowy wskazał, iż ustawodawca w żadnym miejscu nie posługuje
się natomiast sformułowaniem „sprawa o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolone i zakazanie ich stosowania” bądź „żądanie uznania
postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazania jego
7
stosowania”. Jedynie w art. 47942 § 1 k.p.c. stwierdza się, że w wyroku
uwzględniającym powództwo sąd obok uznania danego postanowienia za
niedozwolone, jednocześnie zakazuje jego wykorzystywania. Wynika stąd,
że wyrok uwzględniający powództwo musi zawierać w istocie dwa
rozstrzygnięcia integralnie ze sobą powiązane. Zdaniem Sądu Okręgowego
art. 47942 § 1 k.p.c. dotyczy jednak tylko treści wyroku i dyspozycji tego
przepisu nie należy odnosić do oceny treści żądania pozwu. Z tych
względów Sąd Okręgowy w podsumowaniu swych wywodów stwierdził, iż
z
przepisów art. 47936 i następnych k.p.c. nie sposób wywodzić, że
ustawodawca przewidział wymóg sformułowania w pozwie żądania
„zakazania stosowania kwestionowanego postanowienia” obok żądania
uznania go za niedozwolone. W konsekwencji roszczenie procesowe zawarte
w pozwie wniesionym w sprawie niniejszej Sąd I instancji uznał za
prawidłowo skonstruowane, a zarzut pozwanego w tym zakresie za
chybiony.
Przechodząc do merytorycznej oceny zakwestionowanego w pozwie
postanowienia umownego, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności odwołał
się do treści art. 385¹ § 1 k.p.c. Wskazał, iż zgodnie z tym przepisem,
postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione
indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w
sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, co
jednak nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w
tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób
jednoznaczny. Z powyższego wynika, że uznanie postanowienia umownego
za niedozwoloną klauzulę umowną i w konsekwencji wyeliminowanie go z
obrotu z udziałem konsumentów, wymaga spełnienia łącznie następujących
przesłanek:
1. postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie z konsumentem;
8
2. postanowienie nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny
głównych świadczeń stron;
3. ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta
pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami;
4. ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta
rażąco naruszają jego interesy.
Sąd Okręgowy wskazał, iż w sprawie ustalono, że stosowana przez
pozwanego Umowa o kredyt hipoteczny stanowi wzorzec umowy. Oznacza
to, że umowy zawierane przy jego użyciu nie są indywidualnie uzgadniane, a
treść postanowień zostaje konsumentom narzucona. Spełniona została zatem
pierwsza z przedstawionych wyżej przesłanek. Zdaniem Sądu Okręgowego
w sprawie zachodzi również warunek określony jako przesłanka druga,
bowiem kwestionowane postanowienie nie dotyczyło głównych świadczeń
stron umowy, gdyż w umowie o kredyt hipoteczny głównym świadczeniem
ze strony Banku jest udzielenie kredytu drugiej stronie, zaś głównymi
świadczeniami kredytobiorcy jest ustanowienie hipoteki na rzecz Banku oraz
spłata kredytu zgodnie z przewidzianymi w umowie warunkami. Natomiast
ustalenia w zakresie kwestii doręczania klientowi pism Banku w ocenie Sądu
Okręgowego nie dotyczą głównych świadczeń stron.
W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie spełnione zostały także
pozostałe przesłanki z art. 385¹ k.c. Zakwestionowane w pozwie
postanowienie kształtuje bowiem prawa i obowiązki konsumenta –
kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco
narusza jego interesy. Z postanowienia tego wynika, że Bank przyznał sobie
prawo do stosowania instytucji „doręczenia zastępczego określonego w art.
138 i 139 k.p.c.” Sąd Okręgowy podniósł, iż wymienione przepisy regulują
w istocie kilka różnych sytuacji, a mianowicie: doręczenie zastępcze
przewidziane w art. 138 § 1 i 2 k.p.c., doręczenie przez awizo regulowane w
9
art. 139 § 1 k.p.c., doręczenie pisma, którego adresat lub domownik
odmówili przyjęcia przewidziane w art. 139 § 2 k.p.c. oraz doręczenie
pisma przez pozostawienie go w aktach w sytuacji, gdy podmiot podlegający
wpisowi do KRS zaniechał zgłoszenia zmiany adresu przewidzianej w art.
139 § 3 k.p.c., natomiast w kwestionowanym postanowieniu § 22 zdanie
drugie Umowy o kredyt hipoteczny wskazano wprost jedynie „doręczenie
zastępcze”, nie jest zatem jasne, czy przedmiotowa klauzula obejmuje swoim
zakresem jedynie instytucję przewidzianą w art. 138 § 1 i 2 k.p.c., czy także
pozostałe z wyżej wymienionych. W każdym jednak wypadku, zdaniem
Sądu I Ignacji, przenoszenie powyższych konstrukcji postępowania
cywilnego na grunt stosunków cywilnoprawnych z konsumentami nie
znajduje podstaw prawnych.
Sąd Okręgowy ustosunkowując się do argumentów pozwanego, iż
stosowane
przez
Bank
rozwiązanie
z
jednej
strony
służyć
ma
bezpieczeństwu Banku, który ma w ten sposób zapewnioną możliwość
skutecznego doręczenia korespondencji klientowi, z drugiej zaś strony ma
ono zapewnić jak najlepsze zabezpieczenie interesów konsumenta, w
którego interesie leży otrzymywanie informacji od Banku, stwierdził, iż
powyższa argumentacja nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości.
Zdaniem Sądu Okręgowego trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, w
której rygory doręczenia zastępczego, doręczenia przez awizo przesyłek
Banku mogłyby działać na korzyść klienta. Sąd I instancji stwierdził, iż w
przypadku każdej z tych instytucji możliwe jest, że klient faktycznie nie
zapozna się z treścią oświadczenia woli Banku i w czasie właściwym nie
będzie mógł w żaden sposób nań zareagować przez co może zostać
pozbawiony możności obrony swoich interesów. W rezultacie, w ocenie
Sądu Okręgowego, uznać należało, że zakwestionowane w pozwie
postanowienie umowne zostało ustalone wyłącznie w interesie Banku z
10
pominięciem interesu klientów, Bank chciał mieć w ten sposób zapewnioną
możliwość uznania każdej korespondencji kierowanej do klienta za
doręczoną także w sytuacjach, gdy ten faktycznie jej nie odebrał i to
niezależnie od tego, czy w danych okolicznościach miał on taką realną
możliwość.
Zdaniem Sądu Okręgowego konsekwencją stosowania przez Bank
zakwestionowanego postanowienia może być w szczególności sytuacja,
kiedy konsument w sposób nagły i nieoczekiwany znajdzie się w
niekorzystnym dla siebie położeniu prawnym. Sąd Okręgowy podkreślił, iż
należy mieć na względzie to, że skutki zastosowania przez Bank doręczenia
zastępczego mogą być dla klienta bardzo poważne. Pozwany w odpowiedzi
na pozew podkreślał, że większość informacji jest dla klienta dostępna w
formie elektronicznej, zaś doręczenie listowne odnosi się jedynie do
wskazanych w umowie istotnych oświadczeń Banku tj. będzie to dotyczyło
na przykład wypowiedzenia umowy kredytu przez Bank. Sąd Okręgowy
zwrócił uwagę na to, iż zgodnie z brzmieniem § 15 ust. 4 Umowy o kredyt
hipoteczny, takie zakończenie umowy skutkuje tym, że następnego dnia po
upływie okresu wypowiedzenia wszelkie zobowiązania wynikające z tej
umowy stają się wymagalne i kredytobiorca zobowiązany jest do
niezwłocznej spłaty wszystkich wymagalnych należności, a z § 15 ust. 5
przedmiotowej umowy wynika zaś, że w razie braku spłaty Bank może
przystąpić do dochodzenia swych wierzytelności z prawnych zabezpieczeń
kredytu oraz całego majątku kredytobiorcy. Postanowienia § 16 pozwalają
przy tym Bankowi na naliczanie odsetek według stopy dla należności
przeterminowanych. Zdaniem Sądu Okręgowego wobec powyższych
zapisów oraz przy uwzględnieniu tego, iż w § 23 Umowy o kredyt
hipoteczny kredytobiorca poddaje się egzekucji (a zatem Bank jest
uprawniony
do
wystawienia
bankowego
tytułu
egzekucyjnego),
11
przystąpienie przez Bank do egzekucji może nastąpić w niedługim czasie od
upływu terminu wypowiedzenia. W konsekwencji możliwe jest, że
kredytobiorca dopiero z zawiadomienia o wszczęciu przeciwko niemu
postępowania egzekucyjnego dowie się o tym, że Bank wypowiedział
umowę kredytu, co stawiałoby konsumenta w bardzo niekorzystnej sytuacji szczególnie wówczas, gdy nieodebranie korespondencji Banku przez klienta
nastąpiło bez jego winy. Na podkreślenie zdaniem Sądu Okręgowego
zasługuje fakt, że kwestionowane postanowienie nie rozróżnia sytuacji,
kiedy nieodebranie przesyłki przez klienta było wynikiem jego zawinionego
działania lub zaniechania od tych, gdzie zadecydowały o tym okoliczności
niezależne od kredytobiorcy. Sąd Okręgowy podkreślił, iż wbrew
twierdzeniom pozwanego, odwrócenie skutków uznania przesyłki za
doręczoną, w szczególności, gdy chodzi o wypowiedzenie umowy przez
Bank, może okazać się bardzo utrudnione, a nawet niemożliwe. Na przykład
może się przecież zdarzyć, że klient uzyska realną możliwość zareagowania
na podjęte przez Bank działania dopiero w toku egzekucji.
W konsekwencji, w ocenie Sądu Okręgowego, zakwestionowane w
pozwie postanowienie uznać należało za sprzeczne z dobrymi obyczajami
oraz rażąco naruszające interesy konsumentów, gdyż zasady rzetelności i
uczciwości w obrocie nakazują nie wprowadzać do wzorców umów takich
rozwiązań, które powodują uprzywilejowanie jednej strony kosztem drugiej
strony stosunku zobowiązaniowego. Powyższej oceny Sądu I instancji nie
zmienił podnoszony przez pozwanego fakt, że art. 61 k.c. jest przepisem
dyspozytywnym. Okoliczność, że dane postanowienie umowne nie jest
sprzeczne z żadnym przepisem bezwzględnie obowiązującym, nie świadczy
w ocenie Sądu Okręgowego o tym, że nie stanowi ono klauzuli
niedozwolonej w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. Zdaniem Sądu Okręgowego
to, iż przepis art. 61 k.c. pozostawia stronom umowy swobodę w zakresie
12
ukształtowania zasad dokonywanych między nimi doręczeń, to nie zmienia
to faktu, że § 22 zdanie drugie Umowy o kredyt hipoteczny reguluje tę
kwestię w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając
interesy konsumentów.
Odnosząc się do podnoszonej przez pozwanego kwestii, iż powództwo
nie jest zasadne, gdyż znajdujące się w rejestrze klauzul niedozwolonych
postanowienia zawierające regulacje podobne do tej zakwestionowanej przez
powoda nie pochodzą z umów kredytów czy pożyczek bankowych oraz do
podnoszonej przez pozwanego argumentacji, iż klauzule takie nie są
niedozwolone, gdy znajdują się we wzorcu umowy kredytu, bowiem banki
nie są zwykłymi podmiotami gospodarczymi, a pełnią szczególną rolę
powierzoną im przez ustawodawcę, Sąd Okręgowy stwierdził, iż ten pogląd
nie zasługuje na aprobatę i wywiódł, iż odmienne traktowanie banków w
rozpatrywanym zakresie nie znajduje wystarczającego usprawiedliwienia.
Jakkolwiek bowiem nie ulega wątpliwości, że banki są w pewnym stopniu
instytucjami zaufania publicznego, to nie zmienia faktu, że w stosunkach z
konsumentami pozostają one przedsiębiorcami o pozycji bez porównania od
nich silniejszej. Sąd Okręgowy podzielił pogląd pozwanego, iż Banki mają
obowiązek strzec bezpieczeństwa zgromadzonych środków pieniężnych
złożonych przez deponentów i w tym zakresie można uznać, że chronią one
ważny interes publiczny, nie można jednak zdaniem Sądu i instancji
stwierdzić, że okoliczność ta usprawiedliwia naruszanie indywidualnych
interesów poszczególnych klientów i stosowanie przez Bank klauzul
abuzywnych w stosunkach z konsumentami. Sąd Okręgowy zaznaczył, iż
Bank ma bowiem przede wszystkim działać w sposób rzetelny i uczciwy.
Z powyższych względów Sąd Okręgowy uznał, iż zakwestionowane w
pozwie postanowienie spełnia wszystkie przesłanki wymienione w art. 385¹
§ 1 k.c., a zatem stanowi niedozwoloną klauzulę umowną i w związku z tym
13
na podstawie art. 47942 § 1 k.p.c. żądanie pozwu zostało uwzględnione. O
kosztach postępowania Sąd Okręgowy postanowił na podstawie art. 98 § 1 i
3 k.p.c. Publikację prawomocnego wyroku zarządzono na podstawie art.
479(44) k.p.c.
Pozwany wniósł apelację od wyroku zaskarżając go w całości i
zarzucając mu naruszenie:
1. przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy tj. art. 321 §1
k.p.c. w zw. z art. 47942 §1 k.p.c. polegające na zakazaniu wykorzystywania
w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy uznanego za
niedozwolone, mimo, że nie było to objęte żądaniem pozwu, tj. orzeczenie
ponad żądanie pozwu;
2. naruszenie przepisów postępowania tj. art. 328 §2 k.p.c. polegające na
braku wyjaśnienia w uzasadnieniu zaskarżanego rozstrzygnięcia, dlaczego,
w
ocenie
Sądu
Okręgowego,
postanowienie
wzorca
uznane
za
niedozwolone, obok sprzeczności z dobrymi obyczajami, narusza również
rażąco interesy konsumentów, co uniemożliwia kontrolę instancyjną
orzeczenia w tym zakresie; 3. naruszenie prawa materialnego poprzez błędną
wykładnię art. 47942 §1 k.p.c. w zw. z art. 3851 §1 k.c., skutkujące uznaniem,
iż powyższy przepis nie stanowi jednocześnie podstawy prawej powództwa
w postępowaniu regulowanym przepisami art. 47936 - 47945 k.p.c. i nie
determinuje obligatoryjnego zakresu żądania pozwu;
4. naruszenie prawa materialnego poprzez błędne zastosowanie art. 3851 §1
k.c. i przyjęcie, że kwestionowane postanowienie wzorca kształtuje
obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco
narusza jego interesy, podczas gdy przedmiotowa klauzula umowna nie ma
takiego charakteru;
14
Podnosząc powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżanego
wyroku w całości i oddalenie powództwa, a także zasądzenie od powoda na
rzecz pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu
przed sądem I instancji według norm przepisanych oraz zasądzenie od
powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów sądowych w postępowaniu
odwoławczym, w tym zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego według
norm przepisanych.
Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie w całości jako
bezzasadnej oraz o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów postępowania
w II instancji według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.
Apelacja jest bezzasadna.
Nietrafny jest zarzut naruszenia przepisów postępowania tj. art. 321 §1
k.p.c. w zw. z art. 47942 §1 k.p.c. polegający na zakazaniu wykorzystywania
w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy uznanego za
niedozwolone, mimo, że nie było to objęte żądaniem pozwu, tj. zarzut
orzeczenia ponad żądanie pozwu.
Sąd
Apelacyjny
podziela
pogląd
Sądu
Okręgowego,
iż
w
przedmiotowej sprawie żądanie pozwu nie musiało zawierać żądania
zakazania pozwanemu wykorzystywania w obrocie z konsumentami
postanowienia wzorca umowy, którego dotyczył pozew, aby Sąd mógł
zawrzeć takie rozstrzygnięcie w zaskarżonym wyroku.
W rozdziale 3 działu IVa tytułu VII
Kodeksu postępowania
cywilnego zamieszczono przepisy art. 47936-47945 k.p.c., które realizują cele,
jakie przyświecały ustawodawcy przy wprowadzaniu do polskiego prawa
norm materialnych tj. art. 384 § 1 k.c., art.3841 k.c., art. 385 k.c., 3851-3854
k.c. dotyczących ochrony konsumenta przed niedozwolonymi klauzulami
umownymi, które zostały narzucone. Przedmiot regulowany przez przepisy
15
tego rozdziału jest wzorowany na Dyrektywie Konsumenckiej Unii
Europejskiej Nr 93/13 o nieuczciwych klauzulach umownych i wprowadził,
poza sądową kontrolą incydentalnych postanowień wzorców umów, także
kontrolę abstrakcyjną zmierzającą do wyeliminowania z obrotu prawnego
wzorca, z którego te klauzule pochodzą. Kontrola abstrakcyjna wzorców
umów realizowana jest w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień
wzorca umowy za niedozwolone, które toczy się przed SOKiK. Chodzi w
takich sprawach w zasadzie o ustalenie, czy dane postanowienie umowy ma
charakter niedozwolony, czyli pozew powinien zawierać żądanie uznania
postanowienia wzorca za niedozwolony. Taki pozew jest to w istocie
pozwem o kontrolę abstrakcyjną niedozwolonych klauzul. Nie jest natomiast
pozwem
o zakazanie ich stosowania. Kontroli tej dokonuje sąd
gospodarczy, który uwzględniając powództwo o uznanie danej klauzuli za
niedozwoloną ma, wynikający z art. 47942 § 1 k.p.c., obowiązek w sentencji
wyroku nie tylko zakazania ich stosowania, ale także obowiązek
przytoczenia treści postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone.
Takie postępowanie rozpoczyna się od wniesienia pozwu, który, aby nadać
mu bieg, winien spełniać jedynie wymogi formalne zawarte w art. 126 i 187
k.p.c. w tym dokładnie określone żądanie, co przedmiotowy pozew zawiera.
Za tym, iż w tego rodzaju sprawach wystarczające jest zgłoszenie
przez powoda w pozwie żądania uznania danego postanowienia wzorca za
niedozwolone, świadczy oprócz treści przepisów powołanych przez Sąd
Okręgowy także treść innych przepisów, które określają to roszczenie jako
roszczenie o uznanie postanowienia wzorca za niedozwolone. Np. w Ustawie
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.10.90.594 j.t.) w
art. 96. ust. 1 pkt 3 widnieje zapis, z którego wynika, iż nie ma obowiązku
uiszczenia kosztów sądowych m. in. strona wnosząca o uznanie postanowień
umownych za niedozwolone. Także przepis art. 4791 § 2 k.p.c., definiujący
16
pojęcie sprawy gospodarczej, w punkcie 4 stwierdza, iż sprawami
gospodarczymi, w rozumieniu niniejszego działu, są także sprawy
przeciwko przedsiębiorcom o uznanie postanowień wzorca umowy za
niedozwolone. Również Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez
radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.02.163.1349 ze zm. ) w § 14
ust. 3 pkt 2 posługuje się zwrotem stawek minimalnych w postępowaniu
przed Sądem Okręgowym w Warszawie - Sądem Antymonopolowym w
sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.
W
żadnym z tych przepisów nie ma mowy o sprawach o uznanie postanowień
wzorca umowy za niedozwolone, zakazanie ich stosowania w obrocie z
konsumentami i o przytoczenie ich treści w sentencji wyroku.
Ponadto nie może ujść z pola widzenia to, iż przedmiotem kontroli
sądowej w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolone są wyłącznie postanowienia wzorca umowy
ustalonego przez jedną ze stron, nie są przedmiotem tej kontroli zagadnienia
związane z tym, czy należy zakazywać ich wykorzystywania czy też nie,
strony nie składają żadnych oświadczeń, twierdzeń ani nie powołują na te
okoliczność żadnych dowodów. Także w motywach uzasadnienia wyroku
nie ma nigdy jakichkolwiek rozważań na ten temat. Zakaz zawarty w
sentencji wyroku uwzględniającego żądanie pozwu opartego na treści art.
47942 k.p.c. jest konsekwencją uwzględnienia przez Sąd roszczenia o
uznanie danego postanowienia za niedozwolone. W ocenie Sądu
Apelacyjnego strona może wnosząc tego rodzaju pozew zawrzeć w treści
żądania pozwu także żądanie orzeczenia zakazania wykorzystywania
kwestionowanego w pozwie wzorca, nie mniej brak takiego żądania nie
powoduje tego, iż sąd w sentencji wyroku uwzględniającego powództwo o
17
uznanie postanowienia wzorca za niedozwolone, nie powinien takiego
zakazu zamieszczać, gdyż ma obowiązek to uczynić z urzędu w oparciu o
treść art. 47942 § 1 k.p.c. Z tych względów zarzut naruszenia art. 321 §1
k.p.c. w zw. z art. 47942 §1 k.p.c. nie mógł zostać uwzględniony.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, wbrew temu co twierdzi skarżący, art.
47942 §1 k.p.c. jest przepisem procesowym, a nie przepisem prawa
materialnego, który to przepis procesowy służy urzeczywistnieniu norm
prawa materialnego tj. art. 384 §1 k. c, art. 3841 k.c., art. 385 k.c., art. 38513854 k.c. ( por. Kodeks postępowania cywilnego, t. 1, Komentarz pod red. K.
Piaseckiego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006, str. 1830). Z tego
względu nietrafny jest zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez błędną
wykładnię art. 47942 §1 k.p.c. w zw. z art. 3851§1 k.c., skutkujące uznaniem,
iż powyższy przepis nie stanowi jednocześnie podstawy prawej powództwa
w postępowaniu regulowanym przepisami art. 47936 - 47945 k.p.c. i nie
determinuje obligatoryjnego zakresu żądania pozwu.
Niezasadny był także zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez
błędne zastosowanie art. 3851 § 1 k. c. i przyjęcie, że zakwestionowane
postanowienie wzorca kształtuje obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami i rażąco narusza jego interesy.
Zgodnie z art. 76 Konstytucji RP władze publiczne chronią
konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi
ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi
praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa. Jeśli chodzi o
nieuczciwe praktyki rynkowe to najważniejszymi ustawami są ustawa z
2007.08.23 o Przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym ( Dz.
U.2007.171.1206), ustawa O ochronie konkurencji i konsumentów
(Dz.U.2007.50.) oraz ustawa Kodeks cywilny ks. III,
Dz.U.1964.16.93 ).
tyt. III
18
Zgodnie z art. 3851 § 1 k. c. postanowienia umowy zawieranej z
konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują
jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco
naruszając jego interesy. W myśl tego przepisu nie dotyczy to postanowień
określających główne świadczenia stron, w tym ceny lub wynagrodzenia,
jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
W przedmiotowej sprawie bezspornym jest, iż kwestionowany przez
powoda zapis dotyczy umowy zawieranej z konsumentem, sporne
postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie oraz nie jest
jednoznacznym postanowieniem określającym główne świadczenia stron.
Oznacza to, iż spełnia on trzy z czterech w/w przesłanek pozwalających
uznać go za postanowienie niedozwolone. Sporne jest w sprawie natomiast
to, czy kwestionowane postanowienie spełnia czwartą przesłankę wynikającą
z art. 3851 § 1 k.c. tj. czy kształtuje on prawa i obowiązki konsumenta w
sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Sąd Apelacyjny w powyższej kwestii podziela pogląd Sądu
Okręgowego, iż sporne postanowienie jest klauzulą niedozwoloną z uwagi
na to, iż kształtuje on prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z
dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Należy się wprawdzie zgodzić ze skarżącym, iż kwestia rażącego
naruszenia interesów konsumenta nie została szeroko omówiona w
uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, nie mniej w ocenie Sądu
Apelacyjnego ostateczny wniosek, iż z takim rażącym naruszeniem
interesów możemy mieć do czynienia jest jak najbardziej słuszny.
Sporny zapis jest wyrazem nie tylko ustalenia nierównomiernego
rozkładu praw i obowiązków stron umowy, co podkreślił Sąd Okręgowy,
gdyż dla doręczenia korespondencji wysyłanej przez konsumenta do Banku
takiego ograniczenia nie ma (sprzeczność z dobrymi obyczajami), lecz także
19
wyrazem rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym należy
uwzględnić nie tylko interesy o wymiarze ekonomicznym, ale inne,
zasługujące na ochronę dobra konsumenta, jak jego czas, prywatność,
poczucie godności osobistej czy satysfakcja z zawarcia umowy o określonej
treści (por. M. Bednarek (w:) System prawa prywatnego, t. 5, s. 663; E.
Łętowska, Prawo umów konsumenckich, s. 341). Przyjmuje się też, że
postanowienia umowy rażąco naruszają interes konsumenta, jeżeli poważnie,
znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków
stron. W wyroku z 13 lipca 2005 r. (I CK 832/04, Pr. Bank. 2006, nr 3, s. 8)
SN stwierdził, że „rażące naruszenie interesów konsumenta" oznacza
nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w
określonym stosunku obligacyjnym. Ocena stopnia naruszenia powinna być
dokonywana z uwzględnieniem kryteriów przedmiotowych (np. dotyczących
wielkości świadczeń), jak i podmiotowych (np. profesjonalista-lider w
branży,
konsument-senior).
Zwraca
się
szczególną
uwagę
na
niedopuszczalność poprzestania na ocenie formalnej (np. wielkości
świadczeń), ponieważ dla ustalenia rzeczywistej dysproporcji praw i
obowiązków należy dokonać jej materialnej oceny, a więc w odniesieniu do
strony stosunku (por. M. Bednarek (w:) System prawa prywatnego, t. 5, s.
664; K. Kohutek, Kontrola treści ogólnych warunków umów bankowych na
tle nowelizacji kodeksu cywilnego w dziedzinie ochrony konsumenta).
Sporny zapis jest przede wszystkim niejednoznaczny, nieprecyzyjny, a
dla niektórych konsumentów może być wręcz niezrozumiały. O ile bowiem
można założyć, iż przeciętny konsument wie co to jest Kodeks postępowania
cywilnego, to z pewnością niewielu konsumentom znana jest treść art. 138 i
139 k.p.c. De facto kwestionowane postanowienie umowy zawiera w swej
treści postanowienia tj. treść art. 138 i 139 k.p.c., z którymi konsument nie
20
ma możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy, w szczególności iż z
treści całego wzorca umowy kredytowej nie wynika, aby treść kodeksu
postępowania cywilnego lub jego odpowiednie fragmenty stanowiły
załącznik do spornego wzorca umowy. Z tego też względu sporne
postanowienie wzorca umowy jest zgodne z klauzulą niedozwoloną,
wymienioną w art. 3853 pkt 4 k.p.c. Według poglądów przedstawicieli
doktryny, w takiej sytuacji dla uznania postanowienia za niedozwolone nie
jest konieczne, aby sąd wskazał, że nastąpiła sprzeczność z dobrymi
obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta, ponieważ jeżeli ma w
tej kwestii wątpliwości, wystarcza, aby treść klauzuli odpowiadała jednej z
przykładowo wskazanych w art. 3853 k.p.c., a to na pozwanym ciążył
obowiązek wykazania w procesie, iż klauza ta chociaż niedozwolona nie
kształtuje praw ( obowiązków ) konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, czego pozwany w ocenie Sądu
nie uczynił.
Poza tym, klauzule tożsame z objętą niniejszym postępowaniem są już
wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, a stosowanie takich
postanowień wpisanych już do rejestru jest zakazane ( vide; uchwała SN z
13.07.2006 r., sygn. akt III CZP 3/06 oraz z dnia 7 10. 2008 r., sygn. akt III
CZP 80/08, NP. PO nr 1418 ). Należy też podkreślić, iż jedna z nich dotyczy
również działalności banku. I tak pod numerem wpisu […], z datą wpisu
2006-11-[…] widnieje klauzula dotycząca postanowienia wzorca umownego
stosowanego przez […] „[…]” Sp. z o.o. w K. o treści: „Zawiadomienie o
wypowiedzeniu umowy przez […] będzie wysłane listem poleconym na
adres nabywcy, określony w umowie lub zawiadomieniu o zmianie adresu.
Odmowa przyjęcia przez nabywcę lub dwukrotna adnotacja poczty „nie
podjęto w terminie” (awizo) wywołuje skutki doręczenia. Skutki doręczenia
wywołuje również doręczenie zastępcze, określone w art. 138 i art. 139
21
kodeksu postępowania cywilnego, tj. doręczenie pisma dorosłemu
domownikowi,
administracji
domu,
sołtysowi
lub
dozorcy
domu.
[…]pozostawia w aktach umowy pismo ze skutkiem doręczenia, jeśli
nabywca nie zawiadomi […] o zmianie adresu i nazwiska, a wysłane
zawiadomienie wróci z adnotacją „adresat nieznany” lub temu podobną.
Zawiadomienie stanowi integralną część umowy”. Natomiast pod numerem
wpisu […], z datą wpisu 2011-07-[…] widnieje klauzula dotycząca wzorca
umowy stosowanego przez […] S.A. z siedzibą we W. o treści: "Odmowa
przyjęcia przez Kredytobiorcę wypowiedzenia Umowy o udzielenie kredytu
i wydanie płatniczej Karty kredytowej lub adnotacja poczty "nie podjęto w
terminie" (awizo), wywołuje skutki doręczenia. Skutki doręczenia wywołuje
również doręczenie zastępcze określone w art. 138 kodeksu postępowania
cywilnego tj. doręczenie pisma dorosłemu domownikowi, administracji
domu, dozorcy domu lub organowi gminy lub też osobie upoważnionej do
odbioru pism oraz określone w art.139 Kodeksu postępowania cywilnego."
Przy czym trzeba wskazać, iż to, że na dzień wniesienia pozwu w
przedmiotowej sprawie, jak również na dzień rozpoznania sprawy przez Sąd
Okręgowy, jeden z w/w wpisów jeszcze nie figurował w rejestrze
prowadzonym przez UOKiK nie ma znaczenia dla rozpoznania apelacji,
gdyż zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. po zamknięciu rozprawy sąd wydaje
wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia
rozprawy. Przy czym art. 316 § 1 k.p.c. ma również zastosowanie w
postępowaniu odwoławczym, co oznacza, iż sąd drugiej instancji
obowiązany jest brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym i prawnym
sprawy, wpływające na treść rozstrzygnięcia ( por. wyrok SN z 2010-04-28,
I UK 339/09, LEX nr 607444).
22
Należy w tym miejscu także podkreślić, iż rozszerzona prawomocność
wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolone (art. 47943 w zw. z art. 365 k.p.c.) nie wyłącza
możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda –
w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony
interesów konsumentów – przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu
udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same
lub podobne postanowienia wzorca jak wpisane do rejestru, o którym mowa
w art. 47945 § 2 k.p.c. (orzeczenie SN z dnia 7 października 2008 r., III CZP
80/08, OSNC 2009, nr 9, poz. 118). Trzeba też przypomnieć, iż stosowanie
przez przedsiębiorców postanowień wzorców umów wpisanych do rejestru
stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (art. 24 ust. 2
pkt 1 u.o.k.k.).
Niezależnie od powyższego w ocenie Sądu Apelacyjnego sporne
postanowienie rażąco narusza interes konsumenta, gdyż może ono
zasugerować kredytobiorcy – konsumentowi, iż w przypadku uznania przez
bank przesyłki kierowanej do konsumenta za skutecznie doręczoną w trybie
doręczenia zastępczego, to zamyka to konsumentowi drogę do obalenia
domniemania, iż pismo dotarło do rąk adresata. Należy wskazać, iż
doręczenia przewidziane w art. 138 i 139 § 1 k.p.c. oparte są na
domniemaniu, że pismo sądowe dotarło do rąk adresata i że w ten sposób
doręczenie zostało dokonane prawidłowo. Domniemanie to jednak może
być przez stronę obalone. Adresat może bowiem dowodzić, że pisma nie
otrzymał i o nim nie wiedział, gdyż osoba, której pismo doręczono
zastępczo, bądź urząd, w którym je złożono, nie oddały mu pisma. Poza tym
adresat może także wykazać, iż nie odebranie przesyłki, czego skutkiem
było to, że uchybił stosownym terminom, nastąpiło bez jego winy. Brak
23
jednoznacznej informacji o takiej możliwości może doprowadzić do
nierzetelnego poinformowania konsumenta, a nawet może go wprowadzić
w błąd np. odnośnie przysługujących mu uprawnień, co może doprowadzić
do sytuacji, iż nie będzie on dochodził swych praw lub zrobi to z
opóźnieniem.
Zapis ten może zatem spotęgować ryzyko błędnego
zachowania konsumenta, z którym mogą się wiązać się jego uchybienia, za
jakie musiałby ponosić finansowe konsekwencje (por. E. Łętowska,
Nieuczciwe klauzule w prawie umów konsumenckich, Wyd. C.H. Beck,
Warszawa 2004 r., str. 20). Na skutek bowiem np. wystosowania do
konsumenta –kredytobiorcy wezwania do zapłaty zaległych rat i uznania za
doręczone tego wezwania w trybie art. 138 lub 139 k.p.c. bank mógłby
wypowiedzieć
umowę
kredytową
i
spowodować
natychmiastową
wymagalność spłaty całego kredytu, w sytuacji, gdy konsument w
rzeczywistości z przyczyn od niego niezależnych nie mógł odebrać
przesyłki. W takiej sytuacji konsument będzie nie tylko narażony na
konkretne problemy finansowe, ale także na stres, uciążliwości, wywołane
błędnym przekonaniem, iż będąc związany taką klauzulą, przepadła dla
niego możliwość odwrócenia sytuacji na drodze sądowej z powołaniem się
np. na treść art. 61 § 1 k.c. tj. na to, iż w rzeczywistości nie mógł się z
treścią wezwania zapoznać, bo np. był w szpitalu bądź nie ma możliwości
przywrócenia terminu na dokonanie jakiejś czynności procesowej związanej
z postępowaniem sądowym wywołanym np. wypowiedzeniem przez bank
umowy kredytowej. O rażącym naruszeniu interesu konsumenta świadczy
także to, iż sporne postanowienie zawarte jest w § 22 wzorca umowy, który
oprócz tego postanowienia zawiera także inne, w tym zdanie ostatnie, które
brzmi: „[…] pozostawia w aktach pismo ze skutkiem doręczenia, jeżeli
Kredytobiorca nie powiadomi […] o zmianie adresu, a wysłane
zawiadomienie wróci z adnotacją „adresat nieznany” lub podobną”. Cały
24
zapis
tego
paragrafu
łącznie
ze
spornym
postanowieniem
jest
nieprecyzyjny, gdyż sformułowanie „lub podobną” stwarza możliwość
dowolnej interpretacji dla banku. Taki zapis jest postanowieniem
abuzywnym, gdyż jest to postanowienie o którym stanowi art. 385 3 pkt 9
k.c. tj. takie, które przyznaje bankowi jako kontrahentowi konsumenta
uprawnienie do dokonywania wiążącej interpretacji umowy tj. oceniania
czy w danej sytuacji mamy do czynienia z adnotacją podobną do adnotacji
„adresat nieznany”. W wyroku z dnia 20 czerwca 2006 r. (III SK 7/06
(OSNP 2007/13-14/207 ) Sąd Najwyższy stwierdził m. in., iż konsument
ma prawo do kompletnej i jednoznacznej informacji w sprawach mających
istotne znaczenie dla zabezpieczenia jego interesu prawnego w warunkach
globalizacji (masowości) obrotu prawnego i wielości ofert na rynku, które
nie zawsze posługują się prawdziwymi i pełnymi informacjami, a niekiedy
wprowadzają w błąd lub w sposób ukryty godzą w indywidualny i zbiorowy
interes konsumentów oraz że zakazane jest posługiwanie się w obrocie
prawnym postanowieniami wzorów umów wpisanych do rejestru jako
niedozwolone przez wszystkich i przeciwko wszystkim kontrahentom
występującym w stosunkach prawnych określonego rodzaju.
O rażącym naruszeniu interesu konsumenta świadczy także to, iż bank
nie daje konsumentowi ustawowych gwarancji, tak jak to czyni procedura
cywilna, właściwego uznawania takich przesyłek za skutecznie doręczone w
trybie art. 138 i 139 k.p.c. W sądzie tej oceny dokonuje sędzia biorąc pod
uwagę treść art. 138 k.p.c. i art. 139 k.p.c. oraz Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 12 października 2010 r. w sprawie szczegółowego
trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym
(Dz.U.10.190.1277), nie urzędnik sądowy, strona ma gwarancje procesowe
pozwalające także na kontrolę instancyjną takiej decyzji sędziego, ma
możliwość złożenia wniosku o przywrócenie terminu na dokonanie
25
czynności, złożenia wniosku o wstrzymanie wykonania niekorzystnego
rozstrzygnięcia wydanego na skutek nieodebrania korespondencji w terminie
itp.
Z tych względów nie mógł odnieść skutku zarzut naruszenia przepisów
postępowania tj. art. 328 § 2 k.p.c. polegający na braku wyjaśnienia w
uzasadnieniu zaskarżanego rozstrzygnięcia, dlaczego, w ocenie Sądu
Okręgowego, postanowienie wzorca uznane za niedozwolone, obok
sprzeczności z dobrymi obyczajami, narusza również rażąco interesy
konsumentów. Należy też podkreślić z powołaniem się na orzecznictwo SN
(I CSK 581/10,wyrok SN z 2011-06-02, LEX nr 950715 ), iż naruszenie
przez sąd art. 328 § 2 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia nie
odpowiadającego wymaganiom, jakie stawia wymieniony przepis, może
wyjątkowo być podstawą do uwzględnienia apelacji i uchylenia
zaskarżonego wyroku tj. tylko wtedy, gdy wskutek uchybienia konkretnym
wymaganiom określonym w art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżone orzeczenie nie
poddaje się kontroli kasacyjnej, czyli gdy stwierdzone wady mogły mieć
wyjątkowo wpływ na wynik sprawy, z czym nie mamy do czynienia w
przedmiotowej sprawie.
Reasumując Sąd Apelacyjny stwierdza, iż w przedmiotowej sprawie
sporna klauzula świadczy o nieuczciwym, a więc sprzecznym z dobrymi
obyczajami działaniu pozwanego oraz o rażącym naruszeniu interesów
konsumenta w powyższym rozumieniu. Podnieść przy tym należy, iż
uznanie postanowień umowy lub wzorca za sprzeczne z dobrymi
obyczajami nie polega na wskazaniu, jaki "dobry obyczaj" został in casu
naruszony, gdyż celem klauzul generalnych jest rozszerzenie granic
swobody sędziowskiej w orzekaniu ( por. wyrok SN z 3 lutego 2006 r. (I
CK 297/05, Wokanda 2006, nr 7-8, s. 18). Należy też podkreślić, iż zakaz
26
stosowania postanowień uznanych przez sąd za niedozwolone nie oznacza,
że postanowienia te nie mogą w ogóle pojawić się w umowach
przedsiębiorców z konsumentami. Zakaz ten dotyczy bowiem tylko
wykorzystywania
takich
postanowień
we
wzorcu.
Jeżeli
zatem
postanowienie o treści identycznej jak zakazana pojawi się w charakterze
indywidualnie negocjowanego postanowienia umowy, należy je uznać za
wiążące konsumenta.
Na zakończenie powyższych wywodów należy przypomnieć, iż dobre
zwyczaje, w tym też dobre obyczaje w dziedzinie bankowości, zostały
skodyfikowane w tzw. Zasadach Dobrej Praktyki Bankowej ( załącznik Nr 1
do uchwały nr 6 XVIII Walnego Zgromadzenia Związku Banków Polskich z
dnia 26.04.2007 r. ze zm.). Przewidują one, że w stosunkach z klientami
banki postępują z uwzględnieniem szczególnego zaufania, jakim są darzone
oraz wysokich wymagań co do rzetelności, traktując wszystkich swoich
klientów z należytą starannością, w stosunkach z klientami banki powinny
działać według najlepszej woli i wiedzy, rzetelnie, rzeczowo i starannie, bez
nadużywania swych uprawnień oraz z uwzględnieniem faktu, iż są
obdarzane przez klientów wysokim zaufaniem jako instytucje zaufania
publicznego. Przy wykonywaniu czynności na rzecz klienta bank powinien
działać zgodnie z umową, w granicach dobrze pojętego interesu własnego i
klienta. Wiążący charakter tychże zasad potwierdza art. 136 ust. 1 pkt 3
Prawa bankowego (Dz.U.02.72.665 j.t. ze zm.), który nakazuje biegłym
rewidentom przeprowadzającym badanie sprawozdań finansowych banku
powiadamiać Komisję Nadzoru Bankowego o ujawnionych faktach
wskazujących na naruszenie zasad dobrej praktyki bankowej lub inne
zagrożenie interesów klientów banku. W Rozdziale II Zasad Dobrej Praktyki
Bankowej zatytułowanym zasady postępowania banków w stosunku z
klientami zawarty jest m. in. zapis, iż zasady działania banku w stosunkach z
27
klientami, informacje o świadczonych usługach, a także umowy, dokumenty
bankowe i pisma kierowane do klientów powinny być formułowane w
sposób precyzyjny i zrozumiały oraz że bank nie może wykorzystywać
swego profesjonalizmu w sposób naruszający interesy klientów. Także
zgodnie z art. 385 § 2 k.c. zdanie pierwsze wzorzec umowy powinien być
sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Jest to zasada
transparentności wzorca. Pojęcie „jednoznaczności" odnosi się do treści
wzorca, czyli użytych sformułowań, które winny być jasne, niebudzące
wątpliwości, z możliwością rozumienia także przez nieprawników. Przepis
ten stanowi implementację art. 5 zdanie pierwsze dyrektywy 93/13/EWG z
dnia 5 kwietnia 1993 r. o niedozwolonych klauzulach w umowach
konsumenckich (Dz. Urz. UE, L 95 z dnia 21.4.1993, s. 29) i w
konsekwencji jego wykładnia i stosowanie powinno być zgodne z celem
wyrażonej
w
tej
dyrektywie
zasady
transparentności
wzorców.
Jednoznaczność dotyczy sfery językowej wzorca i jest odpowiednikiem
zawartego w dyrektywie wymogu jasności. Z kolei zrozumiałość obejmuje
zarówno techniczną, jak i językową sferę przedstawienia tekstu wzorca. Te
obydwa kryteria, tak jak na gruncie dyrektywy, powinny być stosowane w
oparciu o model przeciętnego konsumenta ( por . wyrok SN z 2007.04.19, I
CSK 27/07, LEX nr 315565 ). Zwrócić też należy uwagę na to, iż usługi
finansowe (w tym usługi
bankowe) charakteryzują
się znacznie
zwiększonym (w porównaniu z innymi usługami) ryzkiem ekonomicznym
grożącym
konsumentowi,
które
jest
rozłożone
między
stronami
nierównomiernie. Zagrożeniem dla interesów konsumenta nie jest tylko np.
manipulowanie informacją o stopie procentowej czy skali obciążeń
dotyczących udzielanego kredytu i innych usług (problem opłat i prowizji),
ale także manipulowanie informacją dotyczącą kwestii związanych z
doręczeniami przesyłek mogących mieć kluczowe znaczenie z punktu
28
widzenia interesów majątkowych konsumenta. W umowach z bankami
chodzi o podanie pełnej informacji, w sposób zrozumiały i przejrzysty, a nie
w sposób wprowadzający w błąd lub mogących wprowadzić w błąd ( por.
Edyta Rutkowska-Tomaszewska, Naruszenie obowiązków informacyjnych
banków w prawie umów konsumenckich, ABC a Wolters Kluwer Business,
Warszawa 2009 r. ).
Z tych względów apelacja została oddalona na podstawie art. 385
k.p.c. O kosztach postępowania za drugą instancję orzeczono stosownie
do treści art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i § 18 ust. 2 pkt 2 oraz § 13 ust. 1 pkt 2
Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz.U.02.163.1348) w zw. z art. 99 k.p.c. i z art. 108 § 1 k.p.c.