dochodowość produkcji mleka w polsce po akcesji

342
STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU
Marcin Wysokiński
Roczniki Naukowe ● tom XVII ● zeszyt 5
Marcin Wysokiński
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
DOCHODOWOŚĆ PRODUKCJI MLEKA W POLSCE PO AKCESJI
DO UNII EUROPEJSKIEJ
PROFITABILITY OF MILK PRODUCTION IN POLAND AFTER
THE ACCESSION TO THE EUROPEAN UNION
Słowa kluczowe: rolnictwo, produkcja mleka, dochody, koncentracja produkcji, Unia Europejska
Key words: agriculture, milk production, income, concentration of production, European Union
Abstrakt. Celem badań było określenie efektywności ekonomicznej podstawowych czynników produkcji
(ziemi, pracy, kapitału) w zależności od liczby krów w stadzie. Podjęto próbę określenia współzależności
między liczbą krów w stadzie a sytuacją dochodową gospodarstwach wyspecjalizowanych w produkcji
mleka. Efekty ekonomiczne są konsekwencją wytworzonej i przeznaczonej na sprzedaż produkcji. W gospodarstwach rolniczych zalicza się do nich nadwyżkę bezpośrednią z gospodarstwa rolnego, wartość dodaną
oraz dochód. Zgodnie z metodyką FADN w badaniach przyjęto dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego
za podstawową kategorię oceny sytuacji materialnej gospodarstw i ich efektywności. Przeanalizowano
m.in. wskaźnik dochodowości ziemi oraz ekonomiczną wydajność pracy. Zaprezentowano także dochody
w przeliczeniu na krowę mleczną oraz kilogram wyprodukowanego mleka.
Wstęp
Dochód rolniczy jest to część produkcji końcowej, która pozostaje użytkownikom z tytułu ich
pracy oraz pracy członków ich rodzin nieotrzymujących wynagrodzenia za pracę w gospodarstwie, a
także z tytułu posiadania środków produkcji [Parzonko 2004]. Według Adamowicza [1998], dochody
uzyskiwane przez rolników są właściwą miarą oceny ekonomicznej sprawności gospodarowania
oraz standardu ich życia. Przyjmując za Domagalską-Grędys [2009], dochód rolniczy stanowi podstawową kategorię oceny sytuacji materialnej gospodarstw, poziomu życia, dobrostanu społecznego,
a jego badanie służy do oceny efektywności podmiotów i poziomu ich konkurencyjności. Dynamika
dochodów gospodarstw pomaga określić aktualny ich stan i kierunek rozwoju. Od poziomu dochodu zależy kształtowanie się indywidualnych krzywych popytu na czynniki produkcji oraz podaży.
W metodyce FADN kategorią, która stanowi opłatę za własne czynniki wytwórcze (praca,
ziemia i kapitał) zaangażowane do działalności operacyjnej gospodarstwa rolnego oraz ryzyko
podejmowane przez prowadzącego gospodarstwo rolne w roku obrachunkowym, jest dochód
z rodzinnego gospodarstwa rolnego1 [Goraj i in. 2005]. Poziom dochodów osiągany w gospodarstwach zależy m.in. od kierunku produkcji, stopnia specjalizacji, wielkości gospodarstwa,
kwalifikacji i umiejętności rolników, skali i zakresu oddziaływania czynników zewnętrznych
oraz tempa zmian technologicznych [Gołębiewska 2010].
Efektywność ekonomiczna gospodarstw z chowem bydła mlecznego nie jest zagadnieniem
nowym. Problemy te poruszane były przez wielu autorów dla różnych regionów Polski [Skarżyńska 2011, Ziętara 2012, Adamski 2014, Ziętara, Adamski 2014]. Literatura ekonomiczno-rolnicza
wiąże zwykle efektywność ekonomiczną z relacjami, jakie zachodzą między wytworzonymi
produktami (efektami) a ilością zużytych w procesie produkcji czynników produkcji (nakładów)
[Parzonko 2004, Żmija, Czekaj 2008].
Celem badań było określenie relacji między uzyskanym dochodem a podstawowymi czynnikami produkcji (ziemia, praca) zaangażowanymi w gospodarstwie po wejściu Polski do Unii Europejskiej (UE).
1
Dochód ten oblicza się przez odjęcie salda dopłat i podatków dotyczących inwestycji oraz kosztu czynników zewnętrznych od wartości dodanej netto gospodarstwa rolnego.
Dochodowość produkcji mleka w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej
343
Materiał i metodyka badań
Do badań empirycznych wykorzystano dane polskiego systemu FADN (System Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych) za lata 2004-2011.
W przypadku danych FADN ograniczono się do analizy danych z regionu Mazowsze i Podlasie,
obejmującego województwa: mazowieckie, podlaskie, lubelskie i łódzkie, a więc obszaru o największej koncentracji produkcji mleka krowiego w Polsce. Zgodnie z danymi GUS, wymienione
województwa w 2010 roku miały ponad 54% udziału w krajowej produkcji mleka.
Przy wyborze obiektów do badań posłużono się metodą doboru celowego. Do analizy wyselekcjonowano gospodarstwa wyspecjalizowane w produkcji mleka na podstawie metodyki stosowanej
przez FADN, opartej na zmiennej klasyfikującej SO (standardowa produkcja). Jako kryterium określenia poziomu specjalizacji badanych gospodarstw przyjęto wartość produkcji mleka krowiego,
określając jej udział w wartości produkcji ogółem w gospodarstwie. Do badań zakwalifikowano
gospodarstwa, w których udział ten stanowił co najmniej 60% wartości produkcji ogółem. Ponadto
przyjęto, że minimalna wielkość stada utrzymywana przez badane jednostki wynosiła 10 sztuk.
Zgodnie z zasadami FADN, wyodrębnione grupy liczyły nie mniej niż 15 obiektów, aby można
było publikować wyniki badań. Biorąc pod uwagę badania własne, a także wykorzystując dostępną literaturę przedmiotu [Juszczyk 2005]2, dokonano podziału badanych gospodarstw na 5 grup,
uznając za kryterium grupowania liczbę krów mlecznych w gospodarstwie o podobnej rozpiętości:
A – gospodarstwa małe (10-19 szt.), B – średnio małe (20-29 szt.), C – średnio duże (30-39 szt.),
D – duże (40-49 szt.), E – bardzo duże (50 i więcej szt.).
Tabela 1. Liczba badanych gospodarstw w poszczególnych grupach i średnia liczba krów w grupie
Table 1. Number of surveyed farms in each group (LG) and the average number of cows in the group (LK)
Rok/
Grupa gospodarstw/Group of farms
Year A
B
C
D
E
LG*
LK**
LG
LK
LG
LK
LG
LK
LG
LK
2004
565
14,45
206
23,80
68
33,92
20
44,02
15
63,16
2005
547
14,75
272
23,71
72
34,30
35
44,17
16
65,34
2006
545
14,82
278
24,17
76
34,37
40
44,36
20
64,58
2007
582
14,89
290
24,41
98
34,17
31
44,06
31
63,08
2008
565
14,84
293
24,43
123
34,13
46
44,66
29
64,11
2009
582
14,67
314
24,39
140
34,21
64
44,49
45
63,85
2010
171
15,56
137
24,55
52
33,27
24
43,60
22
63,16
2011
145
15,88
115
24,49
52
34,45
19
43,88
24
64,94
*
LG – liczba gospodarstw/number of farms, ** LK – średnia liczba krów na gospodarstwo/average number of
cows per farm
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FADN
Source: own study based on FADN data
Przyjęte kryterium doboru gospodarstw sprawia, że badana zbiorowość nie ma charakteru
reprezentatywności. Jednak badania pozwalają na zaobserwowanie pewnych zależności zachodzących w sektorze gospodarstw mlecznych oraz sformułowanie wartościowych wniosków. Do
prezentacji wyników wykorzystano elementy statystyki tabelarycznej, graficznej oraz opisowej.
Wyniki badań
Produkcja mleka jest działalnością silnie związaną z zasobami ziemi, obliczono więc wskaźnik
dochodowości ziemi jako relacji dochodów z gospodarstwa rolnego do powierzchni użytków rolnych
(UR). Relacja ta pozwoliła na ocenę efektywności wykorzystania jednego z podstawowych czynników
2
Liczba krów mlecznych w gospodarstwie dobrze obrazuje skalę produkcji oraz inne zagadnienia z tym związane.
344
Marcin Wysokiński
produkcji w rolnictwie. Poziom wskaźnika wykazywał współzmienność z liczbą krów w stadzie. Im
większa była skala produkcji, tym wyższa była dochodowość jednej jednostki zasobów ziemi (ha), na co
wskazują m.in. współczynniki korelacji (r2004 = 0,390, p = 0,00 i r2009 = 0,284 p = 0,00). Zdecydowanie
najwyższą dochodowością ziemi charakteryzowały się gospodarstwa największe – od około 3 tys. zł/
ha w 2009 roku do 5,5 tys. zł/ha w 2011 roku. Było to średnio 2-krotnie więcej niż w gospodarstwach
małych. Trzeba podkreślić, iż w latach 2007 i 2011 wszystkie gospodarstwa odnotowały maksymalną
wielkość omawianego wskaźnika (m.in. za przyczyną wysokich cen mleka w tych latach).
W przyjętym okresie badań zaobserwowano trzy odmienne trendy w zachowaniu wskaźnika.
Do 2007 roku dochodowość ziemi systematycznie wzrastała, w latach 2007-2009 prezentowała
wyraźny trend odwrotny, osiągając w 2009 roku najniższe wartości spośród prezentowanych (w
porównaniu do 2004 wskaźnik był niższy od 12% w gospodarstwach małych do 32% w dużych).
Po 2009 roku dochodowość ziemi ponownie zwiększała się, osiągając w 2011 roku najwyższe
wartości w całym okresie badawczym (w porównaniu do wartości z 2009 roku, wyższe od 80%
w gospodarstwach bardzo dużych, do 160% w dużych). Zaobserwowane zmiany dochodowości
ziemi wykazywały zbieżny kierunek z wahaniami cen mleka. Można więc sądzić, iż cena mleka
była podstawowym czynnikiem warunkującym zmiany dochodowości czynników produkcji.
Ważnym zagadnieniem z punktu widzenia oceny osiąganych efektów jest określenie wielkości dochodu przypadającego na krowę mleczną, czyli element posiadanego kapitału. W ramach
prowadzonych badań obliczono wskaźnik dochodowości krowy mlecznej jako relacji dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego do średniorocznego stanu pogłowia krów mlecznych.
Wskaźnik wykazywał współzmienność o dodatnim kierunku z wielkością stada podstawowego,
o czym świadczą współczynniki korelacji (r2004 = 0,241 p = 0,00 i r2009 = 0,168 p = 0,00). Wraz
ze wzrostem liczby krów w stadzie, zwiększała się wielkość dochodu w przeliczeniu na jedną
krowę. Zdecydowanie najwyższą dochodowością charakteryzowały się największe gospodarstwa – wskaźnik wahał się od około 3 tys. zł w 2009 roku do ponad 5,3 tys. zł w 2011 roku i w
stosunku do zbiorowości małych gospodarstw był większy nawet o 60%. W kwestii kierunku
zmian, zaobserwowano podobne trendy jak w przypadku wskaźnika dochodowości ziemi, m.in.
maksymalny poziom dochodu na krowę osiągnięto w latach 2007 i 2011.
Można stwierdzić, iż w przypadku dochodowości krów mlecznych również odnotowano pozytywny efekt skali, pomimo iż w grupie gospodarstw dużych wystąpiły największe wahania. Na
uwagę zasługuje także fakt wyraźnie malejących dochodów na krowę w latach 2007-2009 (spadki
wyniosły od 50% w grupie D do 38% w grupie E). Analogicznie do wskaźnika dochodowości
ziemi, obserwowano, iż pogorszenie efektywności najmocniej odczuły duże obiekty.
Ostatecznym w procesie produkcji i głównym produktem działalności badanych gospodarstw
n Wysokiński
było mleko. Uznano, iż rozpoznanie wielkości dochodu przypadającego na jeden kg wypronek
1. Wskaźnik
dochodowości
ziemi cenną informacją uzupełniającą rozważania nad dochodowością w
dukowanego
mleka będzie
n Wysokiński
badanych obiektach. Obliczono tzw. wskaźnik dochodowości 1 kg mleka jako relację dochodu z
nek 1. Wskaźnik
ziemi
gospodarstwa
wolumenu wyprodukowanego mleka.
5 500rolnego do
zł/ha/ dochodowości
nek 2.
PLN/ha
zł/ha/
PLN/ha
4 000
2 5500
500
1 4000
000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
2 500
A (10-20 krów/cows) 1 539,0 1 920,3 2 227,9 2 490,8 1 994,0 1 360,0 2 612,3 3 306,5
1 000
20042 580,1
20052 662,7
20063 171,5
20072 776,1
20081 735,2
2009
2010
2011
B (20-30)
2 093,5
3 000,5
3 933,0
(10-20 krów/cows)2 1645,7
539,0
1 920,3
2 227,9
2 490,8
1 994,0
1 360,0
2 612,3
3 306,5
CA(30-40)
3 130,0
3 248,7
3 625,3
2 842,8
2 221,1
3 588,3
4 453,6
(20-30)
DB(40-50)
093,5
2 580,1
2 662,7
3 171,5
2 776,1
1 735,2
3 000,5
3 933,0
2 2838,5
3 381,1
3 767,3
3 733,3
3 106,0
1 929,2
3 820,6
4 976,3
EC( (30-40)
> 50)
3 2574,2
3 573,7
3 370,3
4 829,8
3 507,6
2 978,3
4 721,7
5 505,2
645,7
3 130,0
3 248,7
3 625,3
2 842,8
2 221,1
3 588,3
4 453,6
D (40-50)
2 838,5 3 381,1 3 767,3 3 733,3 3 106,0 1 929,2 3 820,6 4 976,3
E ( > 50)
3 574,2 3 573,7 3 370,3 4 829,8 3 507,6 2 978,3 4 721,7 5 505,2
A (10-20 krów/cows)
D (40-50)
A (10-20 krów/cows)
D (40-50)
B (20-30)
E ( > 50)
B (20-30)
E ( > 50)
C (30-40)
C (30-40)
Rysunek 1. Wskaźnik dochodowości ziemi
Figure 1. Income per 1 ha
of land
Źródło: opracowanie własne
na podstawie danych FADN
Source: own study based on
FADN data
A (10-20 krów/cows)
A (10-20 krów/cows)
D (40-50)
D (40-50)
zł/krowę/
PLN/cow 4 800,00
3 800,00
zł/krowę/
PLN/cow 4 800,00
B zł/krowę/
(20-30)
B (20-30)
4 800,00
E (PLN/cow
> 50)
E ( > 50)
C (30-40)
C (30-40)
3 800,00
Dochodowość produkcji mleka w Polsce po akcesji
do Unii Europejskiej
Rysunek2.2.
Rysunek
3 800,00
345
2 800,00
2 800,00
Rysunek 2. Wskaźnik
dochodowości krowy
1 800,00
mlecznej
2004
2005
Figure 2. Income per
A (10-20 krów/cows) 2 276,0 2 719,6
1 dairy cow
B (20-30)
2 716,3 3 302,6
Źr ó d ł o : o p r a c o w a n i e
C (30-40)
3 203,4 3 621,9
własne na podstawie
Ddanych
(40-50) FADN 3 122,2 3 558,0
E Source:
( > 50)
3 657,9
3 735,1
own study
based
on FADN data
Rysunek 3.
zł/krowę/
zł/krowę/ 2 800,00
PLN/cow
800,00
PLN/cow 4 4800,00
1 800,00
2004
2005
2006
2007
2006
2007
2008
2009
2010 A (10-20
2011 krów/cows) 2 276,0 2 719,6 3 147,9 3 497,8
13800,00
800,00
2008
2009
2010
2011
3 800,00
3 147,9 3 497,8
2 784,1 2004
1 976,6 2005
3 456,7 B2006
4(20-30)
251,8 2007
2 716,3 3 302,6 3 291,8 3 996,6
(10-203 krów/cows)
2 276,0
2 719,6
3C4147,9
3 497,8 2 784,1 1 976,6 3 456,7 4 251,8
3A291,8
996,6
3
442,0
2
229,0
3
694,7
885,3
(30-40)
3 203,4 3 621,9 3 877,3 4 344,7
2 800,00
2 800,00
(20-30)
2 229,0
3 694,7
4 885,3
3B877,3
4 344,7 3 384,22 716,3
2 612,03 302,6
4 159,93D5291,8
092,3 3 996,6 3 442,0
(40-50)
3 122,2
3 558,0
4 002,5
4 289,1
2008
2 784,1
3 442,0
3 384,2
3 460,0
(30-40)
2 612,0
4 159,9
5 092,3
4C002,5
4 289,1
3 460,03 203,4
2 172,13 621,9
4 502,33E5877,3
( >034,2
50) 4 344,7 3 384,2
3 657,9
3 735,1
3 297,8
4 798,4 3 443,0
1 800,00
1 800,00
2004
2007
2008
2009
2010
2011
(40-50)
122,2
32005
558,0
42006
4 289,12008
3 460,0
2 172,1
2004
2006
2007
2009
20104 502,3
20115 034,2
3D297,8
4 798,4 3 443,03
3 011,02005
4 453,3
5002,5
344,2
A (10-20 krów/cows) 2 276,0 2 719,6 3 147,9 3A497,8
2krów/cows)
784,1 1 976,6 3 456,7
4 251,8 C (30-40)
B4(20-30)
3 497,8
2 784,1
1 976,6
3 456,7
4 251,8
EA((10-20
> 50) krów/cows) 23276,0
657,92 719,6
3 735,13 147,9
3 297,8
4(10-20
798,4
3 443,0
3 011,0
453,3
5 344,2
B (20-30)
2 716,3
3 302,6 3 E291,8
3 996,6 3 442,0 2 229,0 3 694,7 4 885,3
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
D (40-50)
( > 50)
B (20-30) C (30-40) 2 716,3
3 302,6 3 291,8
3 996,6 3 442,0 2 229,0 3 694,7 4 885,3
C (30-40)
3 203,4 3 621,9 3 877,3 4 344,7
3 384,2 2 612,0
4 159,9 5 092,3
A (10-20 krów/cows)
C (30-40)
D (40-50)
E ( > 50)
C (30-40)
3 203,4 3 621,9B (20-30)
3 877,3 4 344,7
3 384,2 2 612,0
4 159,9 5 092,3
Rysunek
3. 4 002,5 4 289,1 3 460,0 2 172,1 4 502,3 5 034,2
D (40-50)
3 122,2
3 558,0
D (40-50)
3 122,2 3 558,0 4 002,5 4 289,1 3 460,0 2 172,1 4 502,3 5 034,2
E ( > 50)
3 657,9 3 735,1 3 297,8 4 798,4 3 443,0 3 011,0 4 453,3 5 344,2
E ( > 50)
3 657,9 3 735,1 3 297,8 4 798,4 3 443,0 3 011,0 4 453,3 5 344,2
Rysunek 3.
zł/PLN
0,90
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
D (40-50)
E ( > 50)
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
D (40-50)
E ( > 50)
zł/PLN
0,90
0,70
zł/PLN
0,70
0,90
0,50
Rysunek 3.
Wskaźnik
Rysunek 3.
0,50 1 kg Rysunek
0,70
dochodowości
mleka 3.
Figure 3. Income
0,30 per 1 kg
0,50
2004 2005 2006 zł/PLN
2007 2008
0,90 2009
of milk
zł/PLN
0,90
0,30 0,43
AŹródło:
(10-20 krów/cows)
0,51
0,59
0,67
0,75
0,60
opracowanie
0,70 2004
0,70
Bwłasne
(20-30)
0,56
0,64
0,63
0,78
0,65
0,42
na podstawie
A (10-20 krów/cows)
0,51
0,50
0,50
Cdanych
(30-40) FADN
0,59
0,63
0,67
0,74
0,58
0,44
B (20-30)
0,56
0,30
based0,60 0,65 0,70 0,59
0,30
DSource:
(40-50) own study0,55
0,34
2004
2004
C
(30-40)
0,59
data 0,58 0,59 0,52A (10-20
0,51
Eon
( > FADN
50)
0,73krów/cows)
0,53
0,48
0,30
2004
2005
2006
2007
2008
0,51
0,59
0,67
0,75
0,60
0,74
0,91B (20-30)
2005 2006
2007 2008 0,56
2009 0,64
2010 0,63
2011 0,78
0,69
0,92C (30-40)
0,59
0,63
0,67
0,59
0,67
0,75
0,60
0,43
0,74
0,91 0,74
0,73
0,88D (40-50)
0,55
0,60
0,65
0,70
0,64
0,63
0,78
0,65
0,42
0,69
0,92
0,74
2005 0,78
2006
2007 2008 2009
2010
2011
E ( > 50)
0,58
0,59
0,52
0,73
2005
2010 0,73
2011 0,88
0,63 2006
0,67 2007
0,7420080,5820090,44
0,59 0,79
0,67
0,75
0,60
0,43
0,74
0,91
0,65
A
(10-20
krów/cows)
0,51
0,59
0,67
0,75
0,60
0,43
0,74
0,91
D (40-50)
0,55
0,60
0,65
0,70
0,59
0,34
0,74
0,78
B (20-30)
0,56
0,64
0,63
0,78
0,65
0,42
0,69
0,92
0,56
0,650,530,42 0,480,69 0,65
0,92 0,79
EB((20-30)
> 50)
0,58 0,64
0,59 0,63
0,52 0,780,73
A
(10-20
krów/cows)
B
(20-30)
C (30-40)
0,59
0,63
0,67
0,74
0,58
0,44
0,73
0,88
C (30-40)
0,59
0,63
0,67
0,74
0,58
0,44
0,73
0,88
D (40-50)
E0,78
( > 50)
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
D (40-50)
0,55
0,60
0,65
0,70
0,59
0,34
0,74
D (40-50)
0,55
0,60
0,65
0,70
0,59
0,34
0,74
0,78
D (40-50)
E ( > 50)
E ( > 50)
0,58
0,59
0,52
0,73
0,53
0,48
0,65
0,79
( > 50)
A (10-20 krów/cows)
B0,52
(20-30)
(30-40)0,79
0,58
0,59
0,73 dochody
0,53
0,48 w C0,65
Z danych prezentowanychEna
rysunku
3 wynika,
iż uzyskiwane
przeliczeniu
na
0,65
2010
2011
A (10-20 krów/cows)
D (40-50) z liczbą utrzymywanych
E ( > 50)
kg mleka nie wykazywały współzmienności
krów. W latach 2004-2006
najwyższy poziom wskaźnika odnotowywały
średnio
duże
gospodarstwa,
wC C(30-40)
latach
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
(30-40) 2007-2008
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
D (40-50)
E ( > 50)średnio��������������������������
średnio małe, w 2009 roku bardzo duże,
natomiast
w
2011
roku
���������������������������������
małe.
Pomimo
iż nie zaobD (40-50)
E ( > 50)
serwowano wyraźnej zależności wskaźnika od wielkości stada podstawowego, można stwierdzić,
że minimalnie większą dochodowość prezentowały pośrednie obiekty. Dla wszystkich zbiorowości
natomiast zgodny był kierunek zmian wskaźnika, który systematycznie rósł do 2007 roku, aby następnie drastycznie spadać, osiągając w 2009 roku poziom najniższy w całym okresie badawczym.
Reasumując, można stwierdzić, iż dochodowość kg mleka wraz z dopłatami do produkcji nie
była uzależniona od skali produkcji. Wskaźnik przyjmował różne wielkości nie wykazując korelacji
z liczbą utrzymywanych krów. Rozpiętość wahań wskaźnika między grupami wynosiła od 0,05
zł w 2005 roku do 0,15 zł w 2006 roku. Najgłębsze spadki zaobserwowano w gospodarstwach
utrzymujących 40-50 krów.
Wszystkie badane gospodarstwa korzystały z dopłat do produkcji rolnej. Założono, iż obliczony
powyżej wskaźnik nie oddaje w pełni dochodowości wyprodukowanego kg mleka, gdyż przyjęte
dochody determinowane były w znacznej mierze właśnie przez dopłaty, obliczono więc wskaźnik
dochodowości kg mleka, ale bez dopłat w dochodach. Z danych prezentowanych na rysunku 4 wynika,
iż uzyskiwane dochody (bez dopłat) w przeliczeniu na kg mleka wykazywały tym razem dodatnią
korelację z liczbą utrzymywanych krów (szczególnie widoczne w 2009 roku). Wskaźnik w nowej
konstrukcji wykazał, iż zdecydowanie najgorszą dochodowość kg mleka wypracowywały gospodarstwa małe, osiągając w 2009 roku poziom 0,13 zł, co było ponad 2,5-krotnie mniej niż w zbiorowości
obiektów największych – dla porównania przy wskaźniku z dopłatami różnica wynosiła zaledwie 11%.
Spadek dochodowości kg mleka w latach 2004-2009 w grupach A, B, C, D i E wyniósł odpowiednio 72, 63, 54, 60 i 40% i był zdecydowanie wyższy w porównaniu do spadków odnoto-
0,58
0,59
0,53
E ( > 50)
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
4. Wskaźnik
dochodowości
1 0,73
kg
mleka
(dochody
bez dopłat)
0,59 Rysunek
0,52
0,53 0,58
50) 0,73
0,590,65
0,52
0,53
0,48 subsidies
0,65
Figure
4.0,48
Income
per
10,79
kg
of milk,
without
(PLN)
0,80 0,79
EE((>>50)
Rysunek 4. Wskaźnik
dochodowości 1 kg mleka (dochody bez dopłat)
0,58
D (40-50)
zł/PLN
Figure 4. Income per 1 kg of milk, without
0,80subsidies (PLN)
A (10-20 krów/cows)
B0,60
(20-30)
Rysunek 4. Wskaźnik
1 kg
mlekawithout
(dochody
bez dopłat)
zł/PLN
Figure 4. dochodowości
Income per 1 kg
of milk,
subsidies
(PLN)
0,80
A (10-20
krów/cows)
Bmleka
(20-30)A(dochody
C
(30-40)
D
(40-50)
E
(
> 50)
(10-20 krów/cows)
B
(20-30)
C
(30-40)
346
Marcin
Wysokiński
0,60
unek 4. Wskaźnik
dochodowości
1
kg
bez
dopłat)
zł/PLN
Figure 4. Income per 1 kg of milk, without
subsidies (PLN)
0,80
D (40-50)
E (zł/PLN
> 50)D (40-50)
ure 4. Income per 1 kg of milk, without0,80
subsidies (PLN)
0,60 E ( > 50)
0,60
zł/PLN
0,40
0,40
Rysunek 0,40
4. Wskaźnik dochodowości
1 kg0,20
mleka (dochody bez d
0,20 Rysunek 4. Wskaźnik
nek 4.
dochodowości
mleka (dochody
0,40 bez dopłat)
Rysunek 14.kg
Wskaźnik
dochodowości
1 kg mleka (dochody
bez dopłat)
dochodowości
1
kg
mleka
0,00
Figure 4.0,20
Income per 1 kg of milk, without subsidies
2004 (PLN)
2005 2006
0,60
0,40
0,00 (dochody bez dopłat)
e 4. Income per 1 kg ofFigure
milk, without
subsidies
(PLN)
4. Income
per 1 kg
of milk, without subsidies
(PLN)
0,20
A (10-20
krów/cows)
0,4620080,4320090,4320
2004 4.
2005
2006
0,80
Figure
Income
per 1 2007
kg of
zł/PLN
Wskaźnik
unek 5.
nek 5.
0,80
0,60
0,00
zł/PLN
A (10-20
krów/cows)
B 2007
(20-30)
0,46
0,43subsidies
0,43 2009
0,550,52
0,300,51
0,130,460,4
without
2004
2005 milk,
2006
2008
2010
2011
0,80
0,00
0,60
zł/PLN
Źródło:
opracowanie
własne
B
(20-30)
C
(30-40)
0,52
0,51
0,46
0,64
0,44
0,190,500,4
0,56
0,52
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
A (10-20 krów/cows) 0,46
0,43
0,43
0,55
0,30
0,13
0,42
0,58
0,00
na
podstawie
danych
FADN
0,60
C
(30-40)
A (10-20
krów/cows)
D
(40-50)
0,56
0,52
0,50
0,63
0,40
0,260,530,5
0,46
0,43
0,43
0,55
0,30
0,13
0,42
0,58
0,50
0,52
B (20-30)
0,52 2009
0,51 2010
0,46 2011
0,64
0,44
0,19
0,43
0,63
2004 2005
2006 2007 2008
0,40
0,20
0,80
zł/PLN
0,20
0,60
0,40 own study based on
Source:
0,00 A (10-20 krów/cows)
D (40-50)
B (20-30)
(0,63
> 50) 0,43
0,50 E0,58
0,52
0,53 0,63
0,600,560,52
0,420,510,58
0,200,430,4
0,52
0,51
0,46
0,64
0,44
0,19
C 2008
(30-40)
0,56
0,52 0,42
0,50
0,40
0,26
0,43
2004 2005 20060,4620070,43
20090,55
20100,30
20110,13
FADN data
0,40
E
(
>
50)
C
(30-40)
0,56
0,51
0,43
0,64
0,42
0,34
0,5
0,56
0,52
0,50
0,63
0,40
0,26
0,52
0,58
D
(40-50)
B
(20-30)
0,50
0,52
0,53
0,60
0,42
0,20
0,47
0,56
0,52
0,51
0,46
0,64
0,44
0,19
0,43
0,63
0,20
A (10-20 krów/cows) 0,46
0,43
0,43
0,55
0,30
0,13
0,42
0,58
A
(10-20 0,47
krów/cows)
B (20-30)
D
(40-50)
0,50
0,52
0,53
0,60
0,42
0,20
0,56
E
(
>
50)
C
(30-40)
0,56
0,51
0,43
0,64
0,42
0,34
0,52
0,63
0,56
0,52
0,50
0,63
0,40
0,26
0,52
0,58
0,20
B (20-30)
0,52
0,51
0,46
0,64 0,20
0,44
0,19
0,43
0,63
A (10-20
krów/cows)
(20-30)0,52
C
(30-40)
D (40-50)
0,00 B0,56
> 50)
0,560,260,60
0,510,52
0,430,58
0,64 0,47
0,42
0,34
0,63
D (40-50)
0,500,630,520,400,53
0,42
0,20
C (30-40)
0,56
0,52 E (0,50
2004 2005 2006 2007 2008
0,00 E ( > 50)
A (10-20
krów/cows)
B0,34
(20-30)5.
(30-40)
D (40-50)
E ( > 50)
0,00
Rysunek
0,51
0,430,20
0,640,47
0,42
0,52 C0,63
D (40-50)
0,50 2005
0,52
0,530,560,60
0,42
0,56
2004
2006
2007
2008
2009
2010
2011
A2006
(10-20
krów/cows)
0,30
2004
2005
2007 2008 0,46
2009 0,43
2010 0,43
2011 0,55
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
D (40-50)
E ( > 50)
Rysunek
5.
E ( > 50)krów/cows) 0,46
0,56 0,43
0,51 A 0,43
0,64
0,34
0,52
0,63
A (10-20
0,43 krów/cows)
0,55 0,42
0,30 0,46
0,13 0,43
0,42B0,43
0,58 0,55
(20-30)
(10-20
0,46
0,64
0,44
0,30 0,52
0,13 0,51
0,42
0,58
60
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
D (40-50)
Ezł/h/
( > 50)
Rysunek
5. 0,64
B (20-30)
0,52
0,51 B (20-30)
0,46
0,44 0,520,19 0,510,43C0,46
0,63 0,64
(30-40)
0,56
0,52
0,50
0,63
0,40
0,44
0,19
0,43
0,63
60
PLN/h
Rysunek 5.
40
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
D (40-50) zł/h/ E ( > 50)
Cwanych
(30-40) dla poprzedniego
0,56
0,52
0,50
0,63
0,40
0,26
0,52
0,58
D
(40-50)
C (30-40) – 16, 25, 25,
0,50
0,53
0,42
0,56
0,50
0,63
0,26 0,52
0,58 0,60
60PLN/h Można
wskaźnika
38 i 0,52
18%.
zatem0,40
stwierdzić,
iż0,52
dopłaty
40
Rysunek 5.
zł/h/
20 0,43
Dbezpośrednie
(40-50)
0,50 iż0,52
0,53 spowalniały
0,60 60 0,42 0,50
0,20 0,52
0,47E0,53
0,56
(
>
50)
D (40-50)
0,56
0,51
0,64
0,42
pomimo
wyraźnie
spadek
dochodowości
kg
mleka,
zdecydowanie
0,60
0,42
0,20
0,47
0,56
PLN/h
40
zł/h/
20
wspierały
małe
Ew
( >swej
50) konstrukcji
0,56
0,51 E60
0,64 40 0,42 0,560,34 0,510,52 0,430,63 0,64
(0,43
> 50)gospodarstwa.
0,42
0,34
0,520 0,63
PLN/h
zł/h/
2004 2005 2006
20
Następnie 60
policzono
wskaźnik ekonomicznej wydajności
pracy,
z gospoA (10-20jako
krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
D
0 relacji dochodu
PLN/h
40
A
(10-20
krów/cows)
7,83
2004
2005
2006
2007
2008 9,56
2009 11,11
2010
20 wynika
zł/h/ krów/cows)
darstwa
rolnego do czasu
pracy
ogółem.
Jak
zB danych
prezentowanych
na
rysunku
5
oraz
A
(10-20
B (20-30)
Ckrów/cows)
(30-40)
D (40-50)
E
(
>
50)
A (10-20
(20-30)
C
(30-40)
D
(40-50)
E
(
>
50)
0
PLN/h
A (10-20
(20-30)
7,83 B2007
9,56
11,11 2009
12,3914,58
9,84 17,33
6,85 17,61
11,87
40 korelacji (r 20= 0,668 p = 0,00 i r
2004
2005 dochody
2006
2008
2010
2011
współczynników
= 0,592
pkrów/cows)
= 0,00),
w przeliczeniu
na
2004
2009 5.
0Rysunek
B utrzymywanych
(20-30)
C 17,33
(30-40)
14,58
17,61
21,6520,97
18,8125,41
12,0426,66
19,02
2004
2005
2006
2009
2010
2011
A (10-20
7,83 2007
9,56 2008
11,11
12,39
9,84
6,85
11,87
14,93
godzinę pracy 20
wykazywały silną współzmienność
zkrów/cows)
liczbą
krów.
Wraz
ze wzrostem
0
Rysunek
5. ekonomiczna
A (10-20
krów/cows)
D 25,41
(40-50)
20,97
26,6614,93
30,3624,64
23,3330,33
18,4133,40
26,51
7,83 pracy.
9,56C (30-40)
11,11
12,39
9,84
6,85
11,87
B (20-30)
14,582009
17,332010
17,61
21,65
18,81
12,04
19,02
24,55
skali produkcji
wzrastała
wydajność
Zdecydowanie
najwyższą
ekonomiczną
2004
2005
2006
2007
2008
2011
60
0 A (10-20 krów/cows)
zł/h/
D (40-50)
B (20-30)
E 30,33
( > 50)
24,64
33,40
33,82
29,09
19,06
35,29
14,58
17,33
17,61
21,65
18,81
12,04
19,02
24,55
38,19
36,21
33,99
C
(30-40)
20,97
25,41
26,66
30,36
23,33
18,41
26,51
34,86
7,83
9,56
11,11
12,39
9,84
6,85
11,87
14,93
2004 2005 2006 2007 2008
60
60 2009 2010 2011
Rysunek
5. Wskaźnik
PLN/h
40
zł/h/
E
(
>
50)
C
(30-40)
38,19
36,21
33,99
47,60
34,11
32,90
43,19
20,97
25,41
26,66
30,36
23,33
18,41
26,51
34,86
zł/h/
D
(40-50)
B (20-30)
24,64
30,33
33,40
33,82
29,09
19,06
35,29
42,20
14,58
17,33
17,61
21,65
18,81
12,04
19,02
24,55
A
(10-20
krów/cows)
7,83 9,56 11,11 12,39 9,84 6,85 11,87 14,93
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
ekonomicznej
PLN/h
PLN/h
40 C (30-40)
D17,61
(40-50)
24,64
30,33
33,40
33,82
29,09
19,06
35,29
42,20
E40
( >26,66
50)
38,19
36,21
33,99
47,60
34,11
32,90
43,19
53,96
20,97
25,41
30,36
23,33
18,41
26,51
34,86
B
(20-30)
D
(40-50)
E
(
>
50)
14,58
17,33
21,65
18,81
12,04
19,02
24,55
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
20
wydajności pracy
( > 50)
38,19 33,82
36,21 29,09
33,99
47,60 35,29
34,11 32,90 43,19 53,96
D 20,97
(40-50) 25,41 E26,66
24,64
33,40
19,06
D (40-50)
C (30-40)
Figure
5. Income
30,3630,33
23,33
34,86
20 per
(10-2026,51
krów/cows)
B (20-30)42,20 E ( > 50) C (30-40)
20 A18,41
0
E (24,64
> 50) 30,33 33,4038,19
36,21
47,60
34,11
1 Dhour
of human labor
(40-50)
29,0933,99
35,29
42,2032,90 E43,19
A 33,82
(10-20
krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)
2004 2005 2006 2007 2008 20
D19,06
(40-50)
( > 50) 53,96
0,40
0
0
Źródło:
(40-50)
E ( > 53,96
50)
E ( > 50)opracowanie
38,19A (10-20
36,21
33,99
32,90
2004
2005 krów/cows)
2006D 47,60
2007 34,11
2008
2009 43,19
2010
A2011
(10-20
krów/cows)
7,83 2010
9,56 11,11
2004
2005
2006
2007
2008 2009
2011 12,39 9,84 6
B (20-30)
C (30-40)
własne na podstawie
D
(40-50)
E
(
>
50)
Adanych
(10-20Akrów/cows)
7,83
9,56
11,11
12,39
9,84
6,85
11,87
14,93
B (20-30)
A (10-20 krów/cows) 7,83
17,33 14,93
17,61 21,65 e-mail:
18,81 mar
12
12,39 9,84 14,58
6,85 11,87
(10-20 krów/cows)
B (20-30)
C (30-40)9,56 11,11
FADN
BSource:
(20-30)
14,58 17,33
12,04 17,33
19,02 17,61
C24,55
(30-40)
(20-30)21,65 18,81 14,58
20,97 19,02
25,41e-mail:
26,66marcin_wysokinski
30,36 23,33 18
21,65 18,81 12,04
24,55
D (40-50)
E ( >B17,61
50)
own study based
FADN data
Con
(30-40)
20,97 25,41 C26,66
18,41 25,41
26,51 26,66
D34,86
(40-50)
(30-40)30,36 23,33 20,97
24,[email protected]
30,33 34,86
33,40 33,82 29,09 19
30,36 23,33e-mail:
18,41
26,51
D (40-50)
E ( > 50)
24,64 30,33 D33,40
19,06 30,33
35,29 33,40
E42,20
( >e-mail:
50)33,82
(40-50)33,82 29,09 24,64
38,19 35,29
36,21 42,20
33,99 47,60 34,11 32
29,09 19,06
[email protected]
38,19 36,21 E33,99
32,90 36,21
43,19 33,99
53,96 47,60 34,11 32,90 43,19 53,96
( > 50)47,60 34,11 e-mail:
38,19
[email protected]
A (10-20 krów/cows)
B (20-30)
C
A (10-20 krów/cows)
B (20-30) A (10-20 krów/cows)
C (30-40) B (20-30) D (40-50)
D (40-50)
E ( > 50) D (40-50)
C (30-40) E ( > 50)
E ( > 50)
wydajnością pracy charakteryzowały się największe gospodarstwa – wskaźnik wahał się od około 33
zł/godz. w 2009 roku do prawie 53 zł/godz. w 2011 roku i w stosunku do zbiorowości gospodarstw
e
małych był wyższy nawet 5-krotnie w 2004 roku. Najwyższy poziom wskaźnika we wszystkich
e-mail: [email protected]
grupach odnotowano w 2011 roku (identyczna prawidłowość
jak w poprzednich wskaźnikach
dochoe-mail: [email protected]
dowości). Ekonomiczna wydajność godziny pracy była dodatnio skorelowana z wielkością pogłowia
krów mlecznych, podlegała znacznym wahaniom (nawet do około 50% – gospodarstwa małe).
Wnioski
1. Sytuacja dochodowa gospodarstw była zróżnicowana zarówno pod względem liczby krów,
jak i w poszczególnych latach. Najkorzystniejsza była w latach 2007 i 2011.
2. Dochodowość ziemi zależała od skali chowu (zwiększały się wraz ze wzrostem liczby krów
w stadzie), ponadto ich wielkość ulegała znacznym wahaniom, którą mogła determinować
sytuacja na rynku.
Dochodowość produkcji mleka w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej
347
3. Dochodowość kg mleka wraz z dopłatami do produkcji rolnej nie była uzależniona od skali
produkcji, wskaźnik przyjmował różne wielkości nie wykazując korelacji z liczbą utrzymywanych krów. Sytuacja kształtowała się zupełnie inaczej po oczyszczeniu dochodów od
dopłat. Uzyskiwane dochody (bez dopłat), w przeliczeniu na kg mleka wykazywały dodatnią
korelację z liczbą utrzymywanych krów.
4. Na podstawie kształtowania się wskaźnika dochodowości kg mleka stwierdzono, iż dopłaty
zdecydowanie bardziej pozytywnie wpływały na efektywność małych gospodarstw.
5. Dochodowość wybranych czynników produkcji w gospodarstwach mlecznych podlegała
znacznym wahaniom. Zmiany wskaźników dochodowości sięgające prawie 150% w krótkim
okresie świadczą o znacznym ryzyku dochodowym towarzyszącym produkcji mleka. Dotyczyło
to w większym lub mniejszym stopniu wszystkich badanych grup gospodarstw bez względu na
stopień koncentracji produkcji. Należy zauważyć, iż w większości analizowanych wskaźników
największe wahania odnotowywały gospodarstwa utrzymujące 40-50 krów.
Literatura
Adamowicz M. 1998: Dochody rolnicze i polityka dochodowa jako składnik polityki rolnej, [w:] A.P. Wiatrak
(red.), Dochodowe zróżnicowanie rodzin chłopskich i jego tendencje w gospodarce rolnej w Polsce, Wydawnictwo Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, Poznań, 11.
Adamski M. 2014: Ocena możliwości rozwojowych gospodarstw mlecznych w Polsce z uwzględnieniem wielkości ekonomicznej. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, t 99, z. 1, 80-91.
Domagalska-Grędys M. 2009: Zmiany dochodów gospodarstw rolnych Unii Europejskiej, Polski i regionu
FADN 800, Rocz. Nauk. SERiA, t. XI, z. 2, 50.
Gołębiewska B. 2010: Organizacyjno-ekonomiczne skutki zróżnicowania powiązań gospodarstw rolniczych z
otoczeniem, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 150-151.
Goraj L., Smolik A., Suska M. 2005: Jak zrozumieć zawartość publikacji raport indywidualny gospodarstwa
rolnego – materiały szkoleniowe. IERiGŻ-PIB, Warszawa.
Juszczyk S. 2005: Uwarunkowania ekonomiczno-organizacyjne opłacalności produkcji mleka w gospodarstwach
wyspecjalizowanych, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 63.
Parzonko A. 2004: Efektywność gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji mleka, Wydawnictwo SGGW,
Warszawa, 65.
Skarżyńska A. 2011: Skala produkcji rolniczych działalności produkcyjnych a ich opłacalność. Roczniki Nauk
Rolniczych, Seria G, t 98, z. 1, 7-21.
Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2004-2011.
2004-2011: IERiGŻ-PIB, Warszawa.
Ziętara W. 2012: Organizacja i ekonomika produkcji mleka w Polsce, dotychczasowe tendencje i kierunki
zmian. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, t 99, z. 1, 43-57.
Ziętara W., Adamski M. 2014: Skala produkcji, efektywność i konkurencyjność polskich gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji mleka. „Zagadnienia Ekonomiki Rolnej”, z. 1, 98-115.
Żmija J., Czekaj M. 2008: Efektywność ekonomiczna gospodarstw z chowem bydła mlecznego w Polsce południowo – wschodniej, Rocz. Nauk. SERiA, t. X, z. 3, 615.
Summary
The economic effects are a consequence produced and offered for sale production. The farms include them
direct surplus from agriculture , value added and income. In this study adopted the income from the family farm
(in accordance with the methodology FADN]) for basic category assess the financial situation of households and
their effectiveness. This article attempts to determine the correlation between the number of cows in the herd and
the farm income situation specialized in the production of milk. The aim of the study was the calculation of the
efficiency of the basic factors of production (land, labor, capital) depending on the number of cows in a herd.
Adres do korespondencji
dr Marcin Wysokiński
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Wydział Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw
ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, e-mail: [email protected]