WYBRANE ASPEKTY ZAOPATRZENIA W WOD MIESZKACÓW

Architectura 6 (4) 2007, 71–78
WYBRANE ASPEKTY ZAOPATRZENIA W WOD
MIESZKA!CÓW GROZNEGO W WARUNKACH
POSTKONFLIKTOWYCH
Wies aw Ptach1, Micha Przedlacki2
1
2
Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Fundacja Polska Akcja Humanitarna
Streszczenie. Dzia ania wojenne, jakie mia y miejsce w Czeczenii, wraz z pó!niejsz" nieustabilizowan" sytuacj" i niewystarczaj"cymi #rodkami przeznaczanymi na odbudow$
wp yn$ y na stan infrastruktury Republiki, w tym szczególnie na system produkcji i dystrybucji wody w Groznym. Konieczno#% zaopatrzenia mieszka&ców miasta w wod$ w warunkach utrudnionego wykorzystania sieci wodoci"gowej sta a si$ przyczyn" rozwini$cia
dystrybucji wody wykorzystuj"cej pojazdy ko owe. W celu przeanalizowania udzia u i roli
prywatnych przedsi$biorców zajmuj"cych si$ rozwozem wody przeprowadzono po#ród
nich badania ankietowe. Badaniami obj$to 81 dostawców wody. Pytania zawarte w ankiecie dotyczy y czterech podstawowych zagadnie&: ilo#ci transportowanej wody, jej jako#ci,
rejonizacji us ug, sposobu i narz$dzi wykonywanej pracy. Uzyskane wyniki wskazuj" na to,
'e transport ko owy mo'e stanowi% istotny element zaopatrzenia w wod$ mieszka&ców.
S"owa kluczowe: woda, infrastruktura, zaopatrzenie, pomoc humanitarna
WST P
Woda jest jednym z podstawowych dóbr niezb$dnych do 'ycia cz owieka. Jej ilo#%
i jako#% maj" istotny wp yw na poziom 'ycia, na który sk ada si$ mi$dzy innymi stan
zdrowia. Dost$pno#% wody o dobrej jako#ci stanowi istotny problem dla wielu regionów
#wiata. W 2004 roku oko o 1,1 miliarda ludzi nie mia o dost$pu do uzdatnionej wody,
w tym wielu na skutek b $dnej polityki w adz i odpowiedzialnych instytucji [UNDP,
2006]. Z tego wzgl$du zapewnienie ludziom mo'liwo#ci korzystania z wody o dobrej
jako#ci jest jednym z priorytetów wszystkich dzia a& humanitarnych.
W wyniku prowadzonych w Czeczenii dzia a& o charakterze zbrojnym (1994–1996,
2000–2003) zniszczeniu uleg a znaczna cz$#% infrastruktury miejskiej stolicy RepubliAdres do korespondencji – Corresponding author: Wies aw Ptach, Szko a G ówna Gospodarstwa
Wiejskiego w Warszawie, Katedra Budownictwa i Geodezji, ul. Nowoursynowska 159,
02-776 Warszawa, e-mail: [email protected]
72
W. Ptach, M. Przedlacki
ki – Groznego. Zniszczenia obj$ y mi$dzy innymi sie% produkcji i dystrybucji wody.
Nieustabilizowana sytuacja bezpiecze&stwa w regionie i niewystarczaj"cy poziom Þnansowania, po "czony z brakiem potencja u technicznego przedsi$biorstw zajmuj"cych
si$ sieci" wodoci"gow", wp yn$ y na to, 'e poprawa stanu infrastruktury post$powa a
w niewystarczaj"cym tempie [PHO, 2007]. W 2004 roku uruchomiono program odbudowy systemu wodoci"gowego w Groznym, przeznaczaj"c na jego realizacj$ 201 mln rubli.
W kolejnych latach nak ady na ten cel stopniowo mala y – do 140 mln rubli dostawców
w 2005 roku i 110 mln rubli w 2006 roku [Ptach 2007].
Prywatnych dostawców wody uzna% mo'na za jeden ze sta ych elementów systemu
zaopatrzenia mieszka&ców Groznego w wod$. Ten wyst$puj"cy zazwyczaj incydentalnie i towarzysz"cy warunkom kryzysowym sposób dostarczania wody funkcjonuje
w Groznym od wielu lat. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele. Za najwa'niejsz"
z nich uzna% nale'y niewystarczaj"ce nak ady przeznaczane przez w adze na odbudow$
infrastruktury miejskiej, w tym szczególnie na sie% wodoci"gow". Sie% wodoci"gowa
Groznego uleg a cz$#ciowemu zniszczeniu w trakcie dzia a& wojennych oraz uszkodzeniom w wyniku awarii zwi"zanych z eksploatacj". Perforacja sieci wodoci"gowej, przy
towarzysz"cym jej nieszczelno#ciom kanalizacji oraz wyst$powaniem zwi"zków ropopochodnych w gruncie, doprowadzi y do wtórnego zanieczyszczania wody prowadzonej
rurami wodoci"gowymi, czyni"c j" niezdatn" do picia.
Zanieczyszczona woda sta a si$ przyczyn" wzrostu zachorowalno#ci mieszka&ców
miasta. W marcu 2004 roku lokalne s u'by sanitarne zarejestrowa y oko o 1500 przypadków chorób zwi"zanych z zanieczyszczon" wod", w pa!dzierniku 2004 roku takich
przypadków by o ju' prawie 6800 [PHO, 2004].
Konieczno#% zaopatrzenia mieszka&ców Groznego w wod$ w warunkach utrudnionego wykorzystania sieci wodoci"gowej sta a si$ przyczyn" rozwini$cia dystrybucji wody
wykorzystuj"cej pojazdy ko owe. W celu przeanalizowania udzia u i roli prywatnych
przedsi$biorców zajmuj"cych si$ rozwozem wody dla mieszka&ców Groznego przeprowadzono badania ankietowe. Badania, sÞnansowane z funduszy Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, przeprowadzono w ramach realizacji projektu pomocowego koordynowanego przez Polsk" Akcj$ Humanitarn". Udzia SGGW przy realizacji projektu wynika
z umowy o wspó pracy z PAH zawartej w 2005 roku.
METODYKA
SpecyÞka warunków, w których realizowano badania, zdeterminowana przez nieustabilizowan" sytuacj$ postkonßiktow", wp yn$ a na stosunkowo niewielk" liczb$ materiaów !ród owych, mog"cych stanowi% dla nich odniesienie. Badania ankietowe przeprowadzone zosta y w styczniu 2006 roku przez czterech ankieterów w miejscach czerpania
i dystrybucji wody (rys. 1). Jako respondentów wybrano grup$ kierowców samochodów
cystern, dystrybuuj"cych wod$ po#ród mieszka&ców Groznego i jego przedmie#% (Rejon
Gro!nie&ski), z którymi ankieterzy przeprowadzali bezpo#rednie wywiady.
Pytania zawarte w ankiecie dotyczy y czterech podstawowych zagadnie&: rejonizacji
us ug, ilo#ci transportowanej wody, jej jako#ci, narz$dzi i sposobu wykonywanej pracy.
Szczegó owe pytania obejmowa y: rejonizacj$ #wiadczonych us ug w obr$bie miasta,
Acta Sci. Pol.
Wybrane aspekty zaopatrzenia w wod mieszka!ców Groznego
Rys. 1.
Fig. 1.
73
Plan Groznego z zaznaczeniem lokalizacji przeprowadzonych bada& ankietowych
Map of Grozny with places of survey research
liczb$ obs ugiwanych punktów dystrybucji wody, ilo#% i jako#% dostarczanej mieszka&com wody, spe nienie wymogów sanitarnych, cen$ wody, rodzaj u'ytkowanego pojazdu
i pojemno#ci cysterny, czas pracy (rozpocz$cie i zako&czenie), status zawodowy kierowcy.
ANALIZA I DYSKUSJA UZYSKANYCH WYNIKÓW
Na pytania zawarte w ankiecie, uzyskano 81 odpowiedzi, przy czym rozk ad liczby
ankiet przeprowadzonych przez poszczególnych ankieterów nie by równy. Nadmieni%
nale'y równie', 'e cz$#% respondentów nie odpowiedzia a na wszystkie pytania. Fakt ten
zosta uwzgl$dniony w analizie uzyskanych wyników.
Architectura 6 (4) 2007
74
W. Ptach, M. Przedlacki
Wyniki bada& ankietowych podzielkono na cztery grupy: rejonizacja #wiadczonych
us ug transportowych, ilo#% i jako#% dostarczanej wody oraz narz$dzia i sposób wykonywanej pracy.
Rejonizacja #wiadczonych us"ug transportowych. Dostarczanie wody mieszka&com miasta przez ko owe #rodki transportu ograniczone jest jedynie do tych cz$#ci
miasta, w których sie% wodoci"gowa nie zaspokaja potrzeb mieszka&ców co do jako#ci
i ilo#ci wody. Respondenci zadeklarowali, 'e dystrybuuj" wod$ po#ród mieszka&ców
czterech dzielnic Groznego: Staropromys owskiej, Leninskiej, Oktiabrskiej i Zawadskoj, oraz przedmie#% zwanych Rejonem Groznie&skim (rys. 1). Po#ród wszystkich
ankietowanych 64 respondentów dostarcza wod$ tylko do jednej dzielnicy, najcz$#ciej
jest to Staropromys owskaja (40), znacznie mniej zaopatruje Oktiabrsk" (9), Zawadsk"
(6), Leninsk" (5) i Groznie&sk" (4). Cz$#% z kierowców obecnie dostarczaj"cych wod$
mieszka&com regionu Staropromys owskiego deklarowa a, 'e wcze#niej rozwozi a wod$
w innych dzielnicach (Oktiabrskiej i Leninskiej). Ponadto 17 kierowców dostarcza wod$
do odbiorców w wi$cej ni' jednej dzielnicy, w tym 3 spo#ród nich do trzech, a 14 do
dwóch dzielnic miasta. Najwi$ksza grupa kierowców (35) dziennie rozwozi wod$ do 2–4
punktów dystrybucji. Jedynie jeden dostarcza wod$ tylko do jednego punktu, podobnie
jak wy "cznie jeden rozwozi wod$ pomi$dzy 12 punktami w mie#cie.
Ilo#$ dostarczanej wody. Pytania zawarte w ankiecie dotyczy y zarówno ilo#ci wody
transportowanej w ci"gu dni roboczych ca ego tygodnia, jak i ilo#ci dostarczanych jednorazowo do pojedynczego punktu dystrybucji. Ilo#% wody rozwo'ona tygodniowo przez
jednego kierowc$ waha a si$ w przedziale od 12 do 200 m3. Przy czym najwi$cej respondentów (10) tygodniowo przewozi o 100 m3 wody, a 16 spo#ród pozosta ych rozwozi o
50–60 m3. ("czna ilo#% wody, dostarczana tygodniowo przez ankietowanych kierowców,
wynosi a oko o 5200 m3.
Spo#ród 55 respondentów, którzy odpowiedzieli na pytanie dotycz"ce ilo#ci wody dostarczanej jednorazowo do jednego punktu dystrybucji, 30 poda o warto#ci maksymalne
i minimalne, 25 – jedynie maksymalne. Najmniejsza deklarowana ilo#% wody pozostawiana w punkcie dystrybucji wynosi a 0,01 m3, najwi$ksza natomiast 50 m3. Zestawienie
sum tygodniowych ilo#ci wody oraz dobowych warto#ci maksymalnych i minimalnych,
dystrybuowanych przez ankietowanych kierowców, przedstawiono na rysunku 2.
Potrzeby wodne poszczególnych ludzi mog" si$ od siebie ró'ni%. Ró'nice wynikaj" z warunków 'ycia determinowanych g ównie przez klimat, post$p technologiczny
i uwarunkowania kulturowe. Wed ug UNDP [2006] zak ada si$, 'e podstawowe potrzeby
cz owieka zaspokaja 20 litrów wody na dob$. W praktyce dzia a& humanitarnych wykorzystywane s" równie' inne normy zapotrzebowania na wod$. Nale'" do nich mi$dzy
innymi wykorzystywane przez PAH w Czeczenii normy Sphere [Humanitarian..., 2004]
przedstawione w tabeli 1. Wynika z nich, 'e "czne zapotrzebowanie na wod$ dla jednej
osoby, uwzgl$dniaj"ce 'ywno#% i napoje, zabiegi higieniczne oraz przygotowywanie posi ków waha si$ od 7,5 do 15 litrów na dob$.
Na podstawie za o'enia, 'e 15 litrów na dob$ stanowi minimum niezb$dne do zaspokojenia podstawowych potrzeb cz owieka i woda dystrybuowana jest równomiernie
po#ród mieszka&ców, dokonano oszacowania stopnia zaspokojenia tych potrzeb, realizowanego poprzez poddan" badaniu grup$ dostarczycieli wody. Z przeprowadzonej analizy
wynika, 'e najwi$ksz" grup$ odbiorców wody (46,5% populacji) stanowi" mieszka&cy
Acta Sci. Pol.
Wybrane aspekty zaopatrzenia w wod mieszka!ców Groznego
75
ilo ! wody – water amount [m3]
250
200
150
100
50
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81
dostawcy wody – water suplayers
"#cznie tygodniowo – weekly sum
minimum na dob$ – min. per day
maksimum na dob$ – max. per day
Rys. 2.
Fig. 2.
Ilo#ci wody transportowane przez ankietowanych kierowców
Amount of water delivered by private suppliers
Tabela 1. Podstawowe zapotrzebowanie na wod$ niezb$dn" dla cz owieka [Humanitarian..., 2004]
Table 1. Basic water needs of human [Humanitarian..., 2004]
Podstawowe potrzeby wodne
Basic water needs
Niezb$dne do przetrwania
('ywno#% i napoje)
Drinking and food
Podstawowe zabiegi higieniczne
Basic hygiene practices
Przyrz"dzanie posi ków
Cooking
Podstawowe potrzeby wodne "cznie
Total
Litrów na dob$
Litres per day
Zale'ne od
Depends on
2,5 do 3
klimatu i Þzjologii cz owieka
climate and physiology
2 do 6
3 do 6
norm kulturowych i socjalnych
social and cultural norms
rodzaju 'ywno#ci oraz norm kulturowych i socjalnych
ford type, social and cultural norms
7,5 do 15
dzielnicy Staropromys owskiej. Dla pozosta ych dzielnic wska!nik ten waha si$ od 4,5
do 7,4% (tab. 2). Oszacowania tego dokonano jedynie dla tych dostarczycieli, którzy
potraÞli wyra!nie okre#li% ile wody dostarczali do poszczególnych rejonów miasta. Ilo#ci
wody okre#lone na podstawie jednoznacznych odpowiedzi dostawców nale'y powi$kszy% o 1290 m3 wody dostarczanej tygodniowo przez tych spo#ród respondentów, którzy
dostarczali j" do wi$cej ni' jednej dzielnicy, co zwi$kszy udzia transportu ko owego
w zaspokajaniu potrzeb wodnych mieszka&ców.
Jako#$ dostarczanej wody. Respondenci deklarowali, 'e prowadz"c dzia alno#%
us ugow", zajmuj" si$ transportem wody wy "cznie przeznaczonej do celów spo'ywczych (58), wy "cznie wod$ techniczn", o gorszej jako#ci (16), oraz naprzemiennie zarówno wod$ techniczn", jak i przeznaczon" do picia (7). Transport wody przeznaczonej
do picia nak ada na kierowc$ obowi"zek posiadania odpowiedniego zezwolenia saniArchitectura 6 (4) 2007
W. Ptach, M. Przedlacki
76
Tabela 2. Poziom zaspokojenia minimalnych potrzeb mieszka&ców Groznego
Table 2. Satisfaction near norm needs of Grozny population
Dzielnica miasta
City district
Leni&ski
Liczba ludno#ci
Population
(01.01.2006)*
Ilo#% dostarczanej wody
Amount of delivered water
Zaspokojenie potrzeb przy
normie 15 l na dob$
Satisfaction near norm needs
[tys.]
[m3/tydzie&] [m3/week]
[%]
58,6
278
4,5
Zawadskoj
54,1
397
7,0
Staropromys owski
53,6
2615
46,5
Oktiabrski
51,9
403
7,4
Groznie&ski
b.d.
53
b.d.
Dodatkowo
–
1290
–
* Goskomstat [2006].
tarnego tzw. Sanpasportu. Wyniki bada& ankietowych wskazuj" na to, 'e nie wszyscy
spo#ród kierowców zajmuj"cych si$ transportem wody przeznaczonej do celów spo'ywczych posiadali #wiadectwo sanitarne. Sanpasport posiada o jedynie 34 kierowców.
Po#ród 47 respondentów nieposiadaj"cych stosownego certyÞkatu 32 o#wiadczy o, 'e
dostarczaj" wod$ przeznaczon" do picia, a dodatkowych 9 – wod$ przeznaczon" do picia
i wod$ techniczn". Ten stosunkowo wysoki odsetek respondentów w po "czeniu z wysokim prawdopodobie&stwem braku odpowiedniej dezynfekcji zbiorników po przewo'eniu
wody technicznej stawia pod znakiem zapytania kwesti$ jako#ci wody przeznaczonej do
celów spo'ywczych.
Szesnastu respondentów odpowiedzia o, 'e transportuj" wod$ przeznaczon" zarówno
do celów technicznych, jak i do picia. W grupie tej sze#ciu zadeklarowa o, 'e nie maj"
sanpasportu.
Narz%dzia i sposób wykonywanej pracy. Stosunkowo trudna sytuacja wyst$puj"ca na rynku pracy wraz z zapotrzebowaniem na us ugi transportowe wody wp yn$ y na
to, 'e dla wielu osób dzia alno#% ta sta a si$ sposobem zarobkowania. Praca ta wymaga
stosunkowo niewielkich kwaliÞkacji, ograniczaj"cych si$ do umiej$tno#ci kierowania samochodem. Wymaga jednak konieczno#ci wykorzystania pojazdu ci$'arowego dostosowanego do przewo'enia wody. Pojazdy u'ywane do prowadzenia dzia alno#ci gospodarczej s" albo fabrycznie przygotowane do transportu wody, albo te' dostosowywane przez
w a#cicieli do pe nienia tej funkcji. Po#ród respondentów jedynie 27 odpowiedzia o, i'
pojazd s u'"cy do transportu wody jest samochodem specjalnym, fabrycznie wyposa'onym w cystern$, dwukrotnie za# wi$cej (54) kierowców wykorzystywa o pojazdy modyÞkowane – zaadaptowane do przewozu wody.
W asno#% pojazdu determinuje charakter zatrudnienia. Po#ród respondentów przewa'aj"ca ich cz$#% okre#li a si$ mianem przedsi$biorcy prywatnego, jedynie nieliczni byli
pracownikami najemnymi. Czas po#wi$cany na zaj$cia zwi"zane z ko owym rozwozem
wody dla wi$kszo#ci respondentów (43) by standardowym czasem pracy, wynosz"cym
oko o 7–8 godzin na dob$. Wi$cej czasu na prac$ przeznacza o jedynie 13 kierowców,
Acta Sci. Pol.
Wybrane aspekty zaopatrzenia w wod mieszka!ców Groznego
77
przy czym tylko czterem zajmowa o to maksymalny, zarejestrowany okres dziesi$ciogodzinny. Jedenastu spo#ród respondentów odpowiedzia o, 'e us ugi transportu wody
zajmuj" im nie wi$cej ni' 2–4 godzin na dob$.
Dla 72 kierowców rozwóz wody jest jedynym !ród em dochodu, pozosta ych 9 traktuje to zaj$cie jako dodatkowy sposób zarabiania pieni$dzy. Wysoko#% dochodów uzyskiwanych z prowadzonej dzia alno#ci jest stosunkowo trudna do okre#lenia. Mo'na
ewentualnie dokona% ich zgrubnego oszacowania, bior"c pod uwag$ aktualn" w chwili
przeprowadzenia bada& cen$ wody, wynosz"c" 100 rubli (ok. 4 USD) za 1 m3, któr"
poda a przewa'aj"ca grupa respondentów (jedynie dwóch odpowiedzia o, 'e cena wody
wynosi odpowiednio 70 i 80 rubli). Kierowcy wskazywali na to, 'e ceny wody wzros y
w ci"gu ostatnich lat od pó tora raza do dwóch razy.
PODSUMOWANIE
Zniszczenia, do jakich dosz o w Groznym na skutek dzia a& wojennych, obj$ y mi$dzy innymi system produkcji i dystrybucji wody. Brak poprawy stanu infrastruktury ma
nierozerwalny zwi"zek z przed u'aj"c" si$, nieustabilizowan" sytuacj" w Republice
i brakiem odpowiednich do zaistnia ej sytuacji dzia a& w adz. Warunki te wp yn$ y na
konieczno#% rozwini$cia alternatywnego systemu zaopatrywania mieszka&ców w wod$,
opartego na transporcie ko owym. Obj$tych badaniami ankietowymi 81 dostawców
dostarcza o "cznie 5200 m3 wody na tydzie& do czterech dzielnic Groznego i na jego
przedmie#cia. Ilo#% wody rozwo'ona tygodniowo przez jednego kierowc$ waha a si$ od
12 do 200 m3, najcz$#ciej jednak oscylowa a w granicach 50–60 m3. Oko o 80% respondentów dostarcza o wod$ do celów spo'ywczych, w tym oko o 12% – równie' do celów
sanitarnych. Stwierdzony brak odpowiedniego nadzoru sanitarnego nad jako#ci" wody
prowadzi% mo'e do jej pogorszenia.
Przy za o'eniu, 'e 15 litrów na dob$ stanowi minimum niezb$dne do zaspokojenia
podstawowych potrzeb cz owieka, oszacowano, 'e stopie& zaspokojenia tych potrzeb, realizowany poprzez poddan" badaniu grup$ dostarczycieli wody, jest najwi$kszy (46,5%
populacji) w dzielnicy Staropromys owskiej. W pozosta ych dzielnicach waha si$ on
od 4,5 do 7,4%. Niewystarczaj"cy post$p w odbudowie infrastruktury wodoci"gowej
miasta w istotny sposób wp ywa na jako#% 'ycia jego mieszka&ców. Przed u'aj"cy si$
stan braku dost$pu do wody o dobrej jako#ci i wystarczaj"cej ilo#ci wp yn"% mo'e na
pogorszenie si$ stanu zdrowia mieszka&ców.
PI&MIENNICTWO
Goskomstat, 2006. )cenka czislennosci nasielienia na 1 Janwaria 2006 goda po g. Groznomu.
Humanitarian Charter and Minimum Standarts in Disaster Response, 2004. Sphere Projects, Szwajcaria.
Polish Humanitarian Organization (PHO), 2004. Water Programme for Grozny (January 01 – August 31, 2005). Proposal submission to The United Nations Children’s Fund.
Polish Humanitarian Organization (PHO), 2007. PHO survay of water situation in Staropromyslovski district.
Architectura 6 (4) 2007
W. Ptach, M. Przedlacki
78
Ptach W. 2007. Ewaluacja projektów wodnych PAH w Czeczenii. Raport ewaluacyjny. Maszynopis.
UNDP, 2006. Human Development Report. Beyond scarity: Power, poverty and the global water
crisis. Palgrave Macmillan, New York.
SELECTED ASPECTS OF WATER SUPPLY FOR GROZNY INHABITANTS
IN POSTCONFLICT CONDITIONS
Abstract. The wartime in Chechnya (1994–1996, 2000–2003) and unstable post war situation inßuenced on condition of infrastructure of The Republic. One of damaged element
was system of water production and distribution in Grozny. Private water suppliers may be
considered as one of the Þxed elements of the water supply system for Grozny inhabitants.
This method of supplying water, which is normally used very rarely and in times of crisis,
has been used in the city for many years. To analyse the participation and role of private
entrepreneurs distributing water for the inhabitants of Grozny, it was decided to conduct
the survey research. The questions contained in the questionnaire concerned four basic
issues: the quantity of transported water, its quality, the zoning of services, the methods and
instruments for performing the work. 81 answers were obtained for the questions contained
in the questionnaire.
Key words: water, infrastructure, supply, humanitarian assistance
Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 4.12.2007
Acta Sci. Pol.