O potrzebie dodatkowego, szczególnego unor

B. Mik
Beata Mik
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa za niesłuszne skazanie oraz
niewątpliwie niesłuszne oskarŜenie, przedstawienie zarzutów lub zastosowanie nieizolacyjnego środka zapobiegawczego
Streszczenie
Przedmiotem artykułu są rozwaŜania na temat niejednoznaczności oraz
słabości argumentów, które – w opinii R. A. Stefańskiego i innych autorów –
miałyby sprzyjać koncepcjom poszerzenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa na podstawie art. 552 k.p.k.
I. Wprowadzenie
W dniu 22 marca 2012 r. grupa posłów Klubu Parlamentarnego „Ruch
Palikota” wniosła do Sejmu projekt ustawy nowelizującej ustawę – Kodeks
postępowania karnego, ustawę o prokuraturze oraz ustawę – Prawo o ustroju sądów powszechnych1, w którym to projekcie znalazła się między innymi
propozycja, aby § 52 w art. 552 k.p.k. otrzymał brzmienie: „Odszkodowanie
i zadośćuczynienie przysługuje równieŜ w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, zatrzymania, postawienia zarzutów lub
oskarŜenia”. Lakoniczne uzasadnienie propozycji sprowadza się do stwierdzenia, iŜ sam fakt niesłusznego podejrzenia i oskarŜenia rodzi z reguły cały
szereg negatywnych konsekwencji dla niesłusznie podejrzanego czy teŜ
oskarŜonego, skutkuje szeregiem szkód tak w sferze materialnej, jak i niematerialnej, wobec czego zasada, Ŝe „szkoda musi być naprawiona”, doznaje w tej sytuacji uszczerbku. Zasadę tę projektodawcy wywodzą z katalogu
„praw naturalnych wymienionych przez Grocjusza i powszechnie akceptowanych w cywilizowanym świecie”. Wydają się przy tym uwaŜać, iŜ w obo1
2
Druk sejmowy nr 379; projekt błędnie przytacza tytuł trzeciej ze zmienianych ustaw – „ustawa
o ustroju sądów powszechnych”.
Projektodawca pomylił numerację; chodzi zapewne o § 4.
50
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
wiązującym stanie prawnym nie przewiduje się odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za „oczywiście niesłuszne postawienie zarzutów lub oskarŜenie” w Ŝadnej formie, jakkolwiek jednocześnie informują o
intencji „poszerzenia” tej odpowiedzialności3.
Owa propozycja spotkała się ze zdecydowanie krytycznymi opiniami Prokuratora Generalnego4 i Krajowej Rady Prokuratury5, gdzie (poza wskazaniem oczywistej niespójności systemowej projektowanego rozwiązania6) wyraŜono pogląd, iŜ koncepcja obarczania Skarbu Państwa ryzykiem majątkowym kaŜdego negatywnego rozstrzygnięcia sądu w przedmiocie choćby jedynie publicznoskargowego aktu oskarŜenia, umotywowana względami
słusznościowymi, nie broni się przed zarzutami nieracjonalności, nieliczenia
się z sytuacją ekonomiczną państwa oraz nieproporcjonalnego uprzywilejowania pozycji oskarŜonego (podejrzanego) w procesie karnym. Zasadnicze
zastrzeŜenia zgłoszono równieŜ w opinii przedłoŜonej przez Pierwszego
Prezesa Sądu NajwyŜszego7. Podniesiono mianowicie, Ŝe wprawdzie problematyka odpowiedzialności za „oczywiście niesłuszne postawienie zarzutów lub oskarŜenie” jest kwestią, która mogłaby stanowić przedmiot dalszych
rozwaŜań, jednakŜe wymaga ona głębszej analizy i powinna się wiązać
z modelowymi zmianami postępowania przygotowawczego. Ponadto, zwrócono uwagę na unormowanie analogicznej kwestii w art. 635 Kodeksu postępowania karnego z 1932 r. (w wersji pierwotnej – przyp. autorki), według
którego sąd, wydając wyrok uniewinniający, mógł przyznać oskarŜonemu
prawo do odszkodowania od oskarŜyciela prywatnego lub pokrzywdzonego,
mającego prawa strony, za doznaną krzywdę materialną i moralną, jeŜeli
oskarŜenie było świadomie fałszywe albo jeŜeli oskarŜyciel uŜywał środków
nieuczciwych w celu uzyskania wyroku skazującego.
Z nieznanych przyczyn proponowana zmiana nie pokrywa się z zakresem
odpowiedzialności Skarbu Państwa w oparciu o przepisy rozdziału 58. Kodeksu postępowania karnego w ujęciu projektu ustawy nowelizującej procedurę karną autorstwa Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego przy Ministrze
Sprawiedliwości8, dostępnego na stronach internetowych Ministerstwa
3
Zob. s. 6–7 uzasadnienia projektu.
Zob. opinię z dnia 23 maja 2012 r., sygn. PG VII G 025–141/12, do druku nr 379, s. 4.
5
Zob. opinię z dnia 9 maja 2012 r., sygn. KRP 001/418/12, do druku nr 379, s. 7.
6
Projektodawcy przeoczyli, Ŝe w polskiej procedurze karnej nie ma instytucji „postawienia
zarzutów” oraz Ŝe niewątpliwie niesłuszne moŜe być takŜe oskarŜenie prywatne albo oskarŜenie subsydiarne w rozumieniu art. 330 § 2 k.p.k. w zw. z art. 55 k.p.k.
7
Zob. opinię opracowaną w Biurze Studiów i Analiz Sądu NajwyŜszego z dnia 18 maja 2012 r.,
sygn. BSA II – 021 – 144/12, do druku nr 379, s. 4.
8
Zob. projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych
ustaw w redakcji z dnia 25 stycznia 2012 r. – wersja po poprawkach legislacyjnych, art. 1
pkt. 182–189.
4
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
51
B. Mik
Sprawiedliwości9. Tam istotnym novum są przesłanki: przy zachowaniu dotychczasowych podstaw ogólnych określonych w art. 552 § 1 k.p.k. – niesłusznego orzeczenia środka karnego lub środka związanego z poddaniem
sprawcy próbie, niewątpliwie niezasadnego zarządzenia wykonania kary,
której wykonanie warunkowo zawieszono lub z której warunkowo zwolniono,
albo podjęcia warunkowo umorzonego postępowania i orzeczenia wobec
sprawcy kary lub środka karnego oraz niesłusznego stosowania środka
przymusu określonego w dziale VI Kodeksu postępowania karnego, a ponadto wykonywania tych ostatnich środków – w razie uniewinnienia oskarŜonego lub umorzenia przeciwko niemu postępowania w wypadkach innych
niŜ określone w art. 552 § 1–3 k.p.k., jak teŜ niezasadnego wykonywania
środków zapobiegawczych lub zabezpieczenia majątkowego w zakresie,
w jakim z uwagi na rodzaj i rozmiar orzeczonych kar lub środków karnych
nie moŜna było zaliczyć na ich poczet okresów wykonywania odpowiednich
środków karnych podlegających takiemu zaliczeniu lub w pełni wykorzystać
zastosowanego zabezpieczenia majątkowego, w razie skazania bądź orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania10.
Propozycja, o której mowa, wydaje się natomiast zbieŜna z postulatami
wysuwanymi w piśmiennictwie przez A. M. Tęczę-Paciorek oraz Ł. Chojniaka. Pierwsza autorka w odstępie roku zaprezentowała dwie róŜne, niemniej
idące w podobnym kierunku, koncepcje uzupełnienia regulacji Kodeksu postępowania karnego w przedmiocie rozwaŜanej odpowiedzialności, w tym
najpierw wyłącznie o przepisy normujące odpowiedzialność za niesłuszne
oskarŜenie11, następnie zaś takŜe za niesłuszne „podejrzenie”12. Z kolei,
Ł. Chojniak wręcz za lukę w prawie, konkretnie w art. 552 § 1 k.p.k., ale juŜ
nie w art. 557 § 1 k.p.k., uwaŜa brak szczególnego unormowania odpowiedzialności za wszystkie, chociaŜby nieprawomocne, skazania oraz za niesłuszne oskarŜenie13. Niektóre cechy charakterystyczne dla stanowisk obojga Autorów zostaną przybliŜone później.
Zainteresowani tematem dostrzegą zatem równieŜ wyraźny brak konsekwencji projektodawców, polegający na powstrzymaniu się od jakichkolwiek
9
Http://www.ms.gov.pl.
W tej propozycji, takŜe bezsprzecznie szerokiej i zredagowanej w sposób pozostawiający
wiele do Ŝyczenia, nie ma mowy o odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu samego tylko przedstawienia zarzutów lub oskarŜenia, zaś konkurujący z nią projekt, którego dotyczą
niniejsze uwagi, pomija szkodę i krzywdę, wynikłe z wielu innych aktów władczych organów
postępowania karnego. Temat ów kwalifikuje się do odrębnego omówienia przy innej okazji.
11
Zob. A. M. T ę c z a - P a c i o r e k, O potrzebie uregulowania odszkodowania za niesłuszne
oskarŜenie, PS 2011, nr 2, s. 69–79.
12
A. M. T ę c z a - P a c i o r e k, Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym,
Warszawa 2012, s. 310–319.
13
Zob. Ł. C h o j n i a k, Odszkodowanie za niesłuszne skazanie w polskim procesie karnym –
wybrane zagadnienia, (w:) P. H o f m a ń s k i (red.), Węzłowe problemy procesu karnego,
Warszawa 2010, s. 485–487 oraz 488–489.
10
52
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
korekt w art. 557 § 1 k.p.k., w następstwie czego poszerzona odpowiedzialność majątkowa Skarbu Państwa nie rodziłaby symetrycznej odpowiedzialności regresowej po stronie sprawców szkody lub krzywdy z racji wypłaconych odszkodowań i zadośćuczynień14.
Na takim oto tle w pierwszych dniach czerwca 2012 r. pojawiła się wypowiedź R. A. Stefańskiego pt. „Odpowiedzialność za niesłuszne skazanie,
niewątpliwie niesłuszne oskarŜenie, przedstawienie zarzutów lub zastosowanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych”15. I ten autor pokusił się
o oryginalne spojrzenie na problem, przychylając się jednak nie do owoców
pracy Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, ale do projektu wymienionego
na wstępie oraz do głosów A. M. Tęczy-Paciorek i Ł. Chojniaka. Ta właśnie
wypowiedź wywoła przypuszczalnie największy rezonans w świecie prawniczym, gdyŜ zdaje się aspirować do uznania za uwzględniającą przynajmniej
najwaŜniejsze aspekty przedmiotowego problemu, jest bardzo kategoryczna
i pochodzi od prokuratora z wieloletnim staŜem pracy na najwyŜszych stanowiskach w strukturach powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Z tych samych powodów zasługuje na komentarz polemiczny juŜ
w chwili publikacji, zwłaszcza Ŝe zarówno zgłaszane w niej postulaty de lege
ferenda, jak i wspierające je argumenty mogą wydawać się kontrowersyjne
oraz nie zawsze merytoryczne.
II. Niektóre cechy proponowanych rozwiązań oraz sposób ich
obrony
R. A. Stefański wychodzi z załoŜenia, Ŝe w demokratycznym państwie
prawnym kaŜda szkoda powinna być naprawiona i, jeŜeli została wyrządzona przez funkcjonariusza państwa, Skarb Państwa powinien być zobowiązany do jej naprawienia, poniewaŜ zaś szkoda wynikająca z niesłusznego skazania, oczywiście niesłusznego oskarŜenia, przedstawienia zarzutu lub zastosowania nieizolacyjnego środka zapobiegawczego, wiąŜe się z postępowaniem karnym, przeto roszczenie wobec Skarbu Państwa powinno być do14
Błędu na tym obszarze ustrzegła się Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego w projekcie
powołanym w przypisie 9, proponując dla § 1 w art. 557 k.p.k. brzmienie: „W razie naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za krzywdę Skarb Państwa ma roszczenie zwrotne do
osób, które swym bezprawnym zachowaniem spowodowały niesłuszne skazanie, zastosowanie środka zabezpieczającego lub środka przymusu procesowego albo niesłuszne zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej lub kary, z której wykonania zwolniono
oskarŜonego albo niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie osoby, wobec której nie prowadzono
postępowania karnego”.
15
Chodzi o wersję artykułu przedłoŜoną wówczas do publikacji na łamach „Prokuratury i Prawa”, z którą autorka niniejszych uwag zapoznała się z racji członkostwa w kolegium redakcyjnym tego czasopisma; s. 1–19; dalej w skrócie: „artykuł”.
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
53
B. Mik
chodzone nie w postępowaniu cywilnym, a w postępowaniu karnym16. Zdaniem Autora, ocena Krajowej Rady Prokuratury, iŜ propozycja objęcia odpowiedzialnością majątkową Skarbu Państwa na zasadach unormowanych
w rozdziale 58. Kodeksu postępowania karnego skutków niewątpliwie niesłusznego „postawienia zarzutów” lub oskarŜenia jest wymownym przykładem zmiany nieprzemyślanej17, wynika chyba – verba auctoris – „z braku
wiedzy, wiary we własną nieomylność lub nieliczenia się z konsekwencjami,
jakie pociąga za sobą niesłuszne oskarŜenie lub postawienie zarzutów osobie niewinnej”18. Odesłanie w obu opiniach reprezentujących środowisko
prokuratorskie do sytuacji ekonomicznej państwa doczekało się miana „nieracjonalnego”, zwekslowanego retorycznym pytaniem: „bo dlaczego za błąd
prokuratora koszty ma ponosić niesłusznie oskarŜony i w dodatku niewinny”19. Reakcją na argument nieproporcjonalnego uprzywilejowania oskarŜonego stał się wcześniejszy postulat Autora „rozszerzenia moŜliwości wystąpienia przez Skarb Państwa z roszczeniem zwrotnym od osób, które spowodowały niewątpliwie niesłuszne oskarŜenie”, opatrzony komentarzem, jakoby
argument ów był zdumiewający i trudny do zrozumienia, w domyśle: niedorzeczny20. Wstępem do wszystkich tych zarzutów jest konstatacja, Ŝe „nie
sposób uznać za normalną sytuację, w której szkoda wyrządzona przez władcze działania władzy publicznej, tj. przede wszystkim przez prokuratora jako
podstawowego oskarŜyciela publicznego, nie zostaje zrekompensowana”21.
Swoje poglądy w kwestiach pierwszoplanowych Autor relatywizuje do odpowiedzialności majątkowej Skarbu Państwa ze źródłem w art. 417 § 1 k.c.
oraz w art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu
sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki22, w brzmieniu nadanym przez art. 1
pkt 9 ustawy nowelizującej z dnia 20 lutego 2009 r.23, z mocą od 1 maja
2009 r., czyli – przypomnijmy – tym, zgodnie z którym sąd, uwzględniając
16
Ibidem, s. 18.
Zob. opinia powołana w przypisie 5, s. 7. Dodać naleŜy, Ŝe podobnie oceniono w niej większość propozycji zawartych w projekcie, którego dotyczy.
18
R. A. S t e f a ń s k i, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 7. Warto zauwaŜyć, Ŝe podobne do zaatakowanego w taki właśnie sposób przez Autora stanowisko zajął teŜ Prokurator Generalny
w opinii powołanej w przypisie 4, s. 4, którego to jednak organu autorka niniejszych uwag
nie reprezentuje. Zaznaczyć wszak trzeba, Ŝe w wersji artykułu, którą przedłoŜono redakcji
po korekcie autorskiej, to niefortunne sformułowanie zostało zastąpione oceną, iŜ cytowane
stwierdzenie Krajowej Rady Prokuratury jest niezrozumiałe.
19
Ibidem, s. 12.
20
Ibidem. Zob. teŜ przywołaną opinię Autora, zawartą w: Biuletyn Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego 2010, nr 2, s. 363–364.
21
R. A. S t e f a ń s k i, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 7.
22
Dz. U. Nr 179, poz. 1843 z późn. zm.; dalej w skrócie: ustawa o skardze na przewlekłość.
23
Dz. U. Nr 61, poz. 498; R. A. S t e f a ń s k i, ibidem, s. 1 i 3–4.
17
54
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
ową skargę, na Ŝądanie skarŜącego obligatoryjnie przyznaje od Skarbu
Państwa (a przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego
przez komornika – od komornika) sumę pienięŜną w wysokości od 2000 do
20 000 złotych.
Nie podlega dyskusji, Ŝe nie wszystkie myśli Autora kwalifikują się do
skomentowania na łamach czasopisma prawniczego.
Ponad wszelką wątpliwość polemika z zarzutami ad personam byłaby nie
mniej niestosowna od nich samych. Wypada jednakowoŜ zauwaŜyć, Ŝe tego
typu argumentacja nie wnosi do stanowiska R. A. Stefańskiego Ŝadnych
wartości poznawczych i bynajmniej nie dowodzi, Ŝe racja leŜy wyłącznie po
stronie tego Autora. W tym miejscu trzeba nadto stanowczo sprzeciwić się
przypisywaniu chociaŜby „części prokuratorów”, której Autor nie zechciał
zresztą zidentyfikować, oczywiście wadliwego punktu widzenia prokuratora
R. Kaczora, jakoby wystarczającą podstawą do wniesienia aktu oskarŜenia
było „istnienie danych dostatecznie uzasadniających popełnienie przestępstwa” lub „aktualność przesłanek implikujących przedstawienie zarzutu”24.
KaŜdy twórca wypowiada się we własnym imieniu i na własne ryzyko. Nie
kaŜdy natomiast moŜe poszczycić się zdolnościami opiniotwórczymi, o czym
w przypadku R. Kaczora świadczy nie tylko fundamentalna krytyka jego zapatrywań ze strony autorytetów świata nauki oraz praktyki prawa karnego,
w tym R. Kmiecika25 i J. Gurgula26, ale przede wszystkim brak jakiegokolwiek głosu przychylnego. Pewne jest teŜ, Ŝe Ŝaden, bodaj nie wiedzieć jak
błędny, pogląd prawny głoszony w ramach konstytucyjnej wolności słowa,
który ujrzał światło dzienne dzięki powszechnie dostępnej publikacji, nie
wymaga reakcji prewencyjnych za pomocą zmian prawnych. Tego rodzaju
incydenty powinny raczej „uczulić” prokuratora bezpośrednio przełoŜonego
i nadrzędnego względem prokuratora błądzącego, aby mogli oni w porę zapobiec wadliwej praktyce adekwatnymi instrumentami nadzoru słuŜbowego
bądź narzędziami dyscyplinującymi.
Inaczej rzecz się ma z zarzutem bezpodstawności poczytywania proponowanej w projekcie zmiany brzmienia art. 552 k.p.k. za nieprzemyślaną, i to
z zasłonięciem się wyrwanym z kontekstu fragmentem opinii Sądu NajwyŜszego27, która – jak wcześniej pokazano – zaledwie otwiera drogę do dalszych rozwaŜań, wskazując warunki, bez których spełnienia rozwaŜania takie będą pozbawione sensu. Jest to zarzut mieszczący się w standardach
24
Ibidem, s. 8; zob. R. K a c z o r, Stopnie prawdopodobieństwa a ocena dowodów w postępowaniu karnym, PS 2009, nr 7–8, s. 164 oraz t e g o Ŝ, Akt oskarŜenia jako pisemna forma
skargi oskarŜyciela publicznego. Uwagi polemiczne, Prok. i Pr. 2011, nr 1–2, s. 117.
25
Zob. R. K m i e c i k, Akt oskarŜenia jako pisemna forma skargi oskarŜyciela publicznego,
Prok. i Pr. 2010, nr 1–2, s. 116–118.
26
Zob. J . G u r g u l, Akt oskarŜenia – uwagi polemiczne, Prok. i Pr. 2011, nr 12, s. 43–58.
27
R. A. S t e f a ń s k i, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 7.
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
55
B. Mik
polemik prawniczych, tyle Ŝe nietrafny i umotywowany w sposób zanadto
publicystyczny.
O tym, iŜ projektodawcy nie zadali sobie trudu, by sporną propozycję
wkomponować w system prawa bezkolizyjnie, pisze sam Autor, który zgadza
się z Krajową Radą Prokuratury, Ŝe w obowiązującym porządku prawnym
nie istnieje instytucja „postawienia zarzutów”28. Co jednak juŜ w tym zakresie
wydaje się niezwykle wymowne, problem nie wyczerpuje się w łatwej do skorygowania niezręczności stylistycznej.
Dzieląc się swoimi przemyśleniami na temat niewątpliwie niesłusznego
„przedstawienia zarzutów” jako podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, R. A. Stefański nie precyzuje, co kryje się za tym wyraŜeniem. Tymczasem znaczenie tego wyraŜenia wcale nie jest takie jasne.
śeby nie wdawać się w nieistotne szczegóły, dość zauwaŜyć, Ŝe w polskiej
procedurze karnej instytucja „przedstawienia zarzutów” równieŜ nie występuje. MoŜna najwyŜej mówić o czynnościach wywołujących skutek wejścia postępowania przygotowawczego w stadium in personam, równoznaczny
z kreacją procesowej roli podejrzanego, z których nie kaŜda zasługuje na
takie miano w języku powszechnym. I tak, stosownie do art. 71 § 1 k.p.k., za
podejrzanego uwaŜa się osobę, co do której wydano postanowienie
o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia
postawiono (a jednak – przyp. autorki) zarzut w związku z przystąpieniem do
przesłuchania w charakterze podejrzanego. Z przestawieniem zarzutów
mamy zatem na pewno do czynienia w „typowych” sytuacjach określonych
w art. 313–314 k.p.k. oraz przewidzianych w art. 308 § 2 k.p.k. i art. 325g
§ 1–2 k.p.k., to znaczy wtedy, gdy dochodzi do – odpowiednio – wydania
i ogłoszenia podejrzanemu postanowienia o przedstawieniu, uzupełnieniu
lub zmianie zarzutów, a następnie przesłuchania go w charakterze podejrzanego albo do przesłuchania podejrzanego poprzedzonego informacją
(powiadomieniem) o treści zarzutu. Brakuje zaś pewności, czy moŜna tak
nazwać czynność samego tylko wydania postanowienia o przedstawieniu,
uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, dopuszczalną z mocy art. 313 § 1 k.p.k.,
jeŜeli ogłoszenie tego postanowienia i przesłuchanie nie jest moŜliwe z powodu ukrywania się lub nieobecności w kraju podejrzanego. To samo dotyczy wydania, zgodnie z art. 113 § 1 k.k.s. w zw. z art. 313–314 k.p.k., postanowienia o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów sprawcy
przestępstwa skarbowego, co do którego zastosowano postępowanie w stosunku do nieobecnych uregulowane przepisami działu VI tytułu II Kodeksu
karnego skarbowego, wchodzące w rachubę w razie stałego przebywania tej
osoby za granicą lub niemoŜności ustalenia jej miejsca zamieszkania lub
pobytu w kraju (zob. art. 173 § 1 k.k.s.).
28
Ibidem, s. 2.
56
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
Jeśli powyŜsze wątpliwości terminologiczne są wyolbrzymione, warto
uzmysłowić sobie przynajmniej stopień ryzyka, z jakim Autor chciałby związać odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu kaŜdego niewątpliwie niesłusznego przypadku sprawienia przez organ postępowania karnego bądź
postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe, Ŝe osoba podejrzewana
o popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego zyskuje ex lege
status podejrzanego.
MoŜliwość w takich przypadkach odniesienia szkody lub doznania krzywdy jest bezdyskusyjna. Nietrudno teŜ o powaŜne argumenty przemawiające
za konkluzją, iŜ niewątpliwie niesłuszną czynnością generującą rolę podejrzanego będzie zazwyczaj taka, której trafność zdezaktualizuje późniejsze
umorzenie postępowania przygotowawczego przeciwko podejrzanemu
o dane przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Prawdą jest wszakŜe i to,
Ŝe o ile podstawą faktyczną oskarŜenia muszą być ustalenia dla organu procesowego pewne, to do wydania postanowienia o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów, toteŜ i do – verba legis – postawienia zarzutów
z chwilą przystąpienia do przesłuchania podejrzanego w dochodzeniu albo
w ramach tzw. czynności niecierpiących zwłoki, organ ten obligują juŜ dane,
które uzasadniają dostatecznie podejrzenie, Ŝe czyn popełniła określona
osoba (art. 313 § 1 k.p.k.). Oczywistością wydaje się zarazem to, iŜ w sprawie o dwa lub więcej czynów tej samej osoby umorzenie dochodzenia bądź
śledztwa w stadium in personam nie musi obejmować wszystkich zarzutów.
Nie da się wreszcie wykluczyć ewentualności ostatecznego oskarŜenia danej osoby o czyn inny niŜ pierwotnie zarzucony, np. o nieumyślne spowodowanie tzw. lekkich obraŜeń ciała, nie zaś o usiłowanie zabójstwa, i wyrządzenia jej szkody lub krzywdy akurat pochopnym przedstawieniem tego poprzedniego zarzutu.
Narzucają się więc cztery zasadnicze kwestie. Pierwsza to sens samoobciąŜania się przez ustawodawcę skutkami finansowymi ryzyka, które zostało
niejako wkalkulowane w instytucję przedstawienia zarzutów (w znaczeniu
ogólnym, sugerowanym przez R. A. Stefańskiego). Drugą kwestią jest nieuchronność, w świetle oferowanej propozycji, przyznania prawa do roszczeń
odszkodowawczych takŜe w razie jedynie częściowego umorzenia postępowania przygotowawczego. W trzecim wypadku rzecz w braku mechanizmu
prawnego, który przeciwdziałałby powstawaniu takich roszczeń, gdy w granicach danego zdarzenia historycznego najpierw niezasadnie zarzuca się
podejrzanemu powaŜne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, w wyniku
czego doznaje on szkody lub krzywdy, później zaś oskarŜa się go o czyn
o niskim cięŜarze gatunkowym, co zainteresowanemu niczym nie szkodzi
i go nie krzywdzi. Po czwarte, jeśliby nawet pozostać przy rozwiązaniu
art. 557 k.p.k., według którego odpowiedzialność regresową względem
Skarbu Państwa rodzi dopiero bezprawne spowodowanie niesłusznego
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
57
B. Mik
przedstawienia zarzutów29, to i tak obawa przed nią mogłaby demobilizować
organy ścigania, zniechęcać je do zajmowania się sprawami, w których brakuje pewności, Ŝe zakończą się wniesieniem aktu oskarŜenia lub wniosku
o warunkowe umorzenie postępowania. To z kolei oznaczałoby gwałtowny
wzrost tzw. szarej strefy w dziedzinie przestępczości gospodarczej czy uderzającej w system danin publicznych, a nierzadko i kryminalnej – w sprawach skomplikowanych pod względem prawnym lub tzw. poszlakowych.
Dodać wypada, w Ŝadnym z trzech sygnalizowanych aspektów stricte
prawnych nie przedstawiałyby większego znaczenia brane przez R. A. Stefańskiego okoliczności egzoneracyjne, zamykające się w kręgu art. 553 § 1
k.p.k. Spontaniczne samooskarŜenia poprzedzające nabycie statusu podejrzanego zdarzają się w praktyce sporadycznie. Zapewne jeszcze trudniej
byłoby znaleźć przykłady zawinionego przyczynienia się przez podejrzanego
do powstania szkody, jaką powoduje sam fakt niesłusznego przedstawienia
zarzutów, które to przyczynienie ograniczałoby odpowiedzialność Skarbu
Państwa stosownie do art. 553 § 3 k.p.k. w zw. z art. 362 k.c.
Zbywanie aŜ tak wysokiego stopnia ryzyka dla bezpieczeństwa prawnego
i budŜetu państwa górnolotnymi odwołaniami do bliŜej nieokreślonych kanonów „normalności” naprawiania szkód wyrządzonych działaniami władzy publicznej czy zasady domniemania niewinności świadczy dobitnie o tym, Ŝe
forsowanej koncepcji nie przemyśleli dogłębnie nie tylko projektodawcy. Dowodzi tego takŜe próba jej złagodzenia niekonsekwentną supozycją Autora,
zakłócającą spójność terminologiczną całego wywodu, iŜ „wymaganie, by
przedstawienie zarzutów było oczywiście niesłuszne, pozwala zawęzić zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa do wypadków, gdy doszło do tej
czynności, mimo Ŝe nie zostały spełnione jej ustawowe przesłanki”30. Jest to
wszak dookreślenie pasujące do koncepcji odpowiedzialności nie tyle za
niewątpliwie niesłuszne, co za oczywiście niezasadne (wszystkie podkreślenia w tekście pochodzą od autorki) wydanie postanowienia o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów bądź wykonanie czynności ekwiwalentnej.
Brak wystarczającej refleksji daje o sobie znać równieŜ przy egzemplifikacji podstaw umorzenia postępowania karnego przez sąd, które miałyby
wskazywać na niewątpliwą niesłuszność oskarŜenia. Z niełatwych do odgadnięcia przyczyn R. A. Stefański arbitralnie eliminuje z ich zakresu umorzenie z powodu niepoczytalności oskarŜonego, uzasadniając to tym, iŜ
„wówczas nie dochodzi do skazania oskarŜonego tylko ze względu na to, Ŝe
jest niepoczytalny”, zaś „sąd po stwierdzeniu tej okoliczności po rozpoczęciu
przewodu sądowego nie wydaje wyroku uniewinniającego, a umarzający
29
30
Por. np. P. H o f m a ń s k i, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 408.
R. A. S t e f a ń s k i, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 15–16.
58
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
postępowanie”31. Jest to nieuprawnione, a do tego po części niekomunikatywne, uproszczenie. MoŜe się wszak przytrafić, Ŝe w postępowaniu przygotowawczym powstaną wysoce uzasadnione wątpliwości co do poczytalności
podejrzanego, których oskarŜyciel z jakichś względów nie zweryfikuje, decydując się na oskarŜenie ze świadomością ryzyka stwierdzenia niepoczytalności sprawcy w stadium jurysdykcyjnym albo ze zwykłego niedbalstwa.
Okoliczności determinujące uznanie oskarŜonego (podejrzanego) tempore
criminis za niepoczytalnego wymagają sprawdzenia i znoszą winę jako element konstytutywny przestępstwa na kaŜdym etapie postępowania karnego,
natomiast nigdy nie przerywają związku przyczynowego pomiędzy oskarŜeniem, które nie miałoby miejsca, gdyby okoliczności te ustalono odpowiednio
wcześniej, a szkodą lub krzywdą wynikłą w następstwie takiego oskarŜenia.
Przeciwnie, osoba dotknięta chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym lub innymi zakłóceniami czynności psychicznych, często spełniająca
wymogi do ubiegania się o status osoby niepełnosprawnej w rozumieniu
art. 4 i 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych32 albo posiadająca ów status, w standardach demokratycznego państwa prawnego według art. 2
w zw. z art. 68 ust. 3 i art. 69 Konstytucji ma prawo oczekiwać co najmniej
takiego traktowania w procesie karnym, jakie zapewnia się beneficjentom
ustawowego wyłączenia odpowiedzialności karnej z kaŜdego innego powodu. Nie generowałoby więc postulowanej przez Autora odpowiedzialności
Skarbu Państwa za niesłuszne oskarŜenie jedynie sądowe umorzenie postępowania w stosunku do osoby niepoczytalnej w trybie art. 354 k.p.k.
w zw. z art. 324 k.p.k., gdyŜ w tym układzie procesowym o oskarŜeniu
w ogóle nie moŜe być mowy. Łatwo moŜna natomiast wyobrazić sobie umorzenie postępowania przygotowawczego z mocy art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.
in fine w zw. z art. 31 § 1 k.p.k., w tym przez prokuratora – przy braku podstaw do orzeczenia środków zabezpieczających, wskazujące na niewątpliwą
niesłuszność (oczywistą niezasadność) pierwotnie przedstawionego zarzutu,
następnie zmienionego na mniej dyskredytujący podejrzanego, o czym była
mowa wcześniej.
Ostatnie zastrzeŜenia zachowują aktualność dla propozycji R. A. Stefańskiego, by Skarb Państwa obciąŜyć ryzykiem majątkowym niewątpliwie niesłusznych wniosków o warunkowe umorzenie postępowania karnego, które
zostały skierowane na rozprawę w trybie art. 341 § 2 k.p.k., po czym zapadł
wyrok uniewinniający lub umarzający postępowanie z powodu okoliczności
nieuwzględnionej przez prokuratora33.
31
32
33
Ibidem, s. 10.
Dz. U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721 z późn. zm.
R. A. S t e f a ń s k i, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 11.
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
59
B. Mik
Równie duŜo do Ŝyczenia pozostawiają podane w artykule motywy rozciągnięcia komentowanej koncepcji na wszystkie wypadki niesłusznego,
przeto niekoniecznie tylko niewątpliwie niesłusznego, skazania, nie wyłączając skazań nieprawomocnych, stwierdzane w oparciu o przesłanki uniewinnienia oskarŜonego albo umorzenia przeciwko niemu postępowania przez
sąd drugiej instancji bądź przez sąd meriti w wyniku ponownego rozpoznania sprawy, po uchyleniu jego orzeczenia w postępowaniu odwoławczym34.
Wypadałoby w szczególności zastanowić się nad regułami procedowania
w sytuacjach, w których uprawomocni się postanowienie zasądzające odszkodowanie lub zadośćuczynienie lub juŜ nastąpi wypłata świadczenia
z tego tytułu, później zaś okaŜe się skuteczna kasacja wywiedziona na niekorzyść oskarŜonego, owocująca skazaniem go, warunkowym umorzeniem
bądź umorzeniem postępowania z powodu okoliczności wyłączających ściganie powstałych po dacie zakwestionowanego nieprawomocnego skazania.
Niełatwo teŜ odgadnąć, czy Autor zdaje sobie sprawę z konsekwencji swojego postulatu płynących z faktu, iŜ wyrokiem skazującym jest nawet wyrok
odstępujący od wymierzenia kary i środka karnego (zob. art. 61 k.k.).
W kontekście propozycji dotyczącej odpowiedzialności za samo niewątpliwie niesłuszne skierowanie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania jeszcze bardziej niejasny moŜe się wydawać się brak zainteresowania
Autora niesłusznymi wyrokami uwzględniającymi taki wniosek oraz warunkowo umarzającymi postępowanie z urzędu.
Analogiczne skojarzenia nasuwa milczące godzenie się na niesłuszne
umorzenia z powodu niepoczytalności podejrzanego albo oskarŜonego, po
których unicestwieniu sprawca zostaje uniewinniony albo postępowanie
przeciwko niemu podlega umorzeniu na innej podstawie prawnej, dzięki
czemu okazuje się on zarówno niewinny czy nie zasługujący na ponoszenie
odpowiedzialności karnej z przyczyn prawnych, jak i w pełni władz umysłowych.
Nie lepiej prezentuje się w końcu zamysł podporządkowania trybowi
określonemu w rozdziale 58. Kodeksu postępowania karnego dochodzenia
roszczeń z racji niewątpliwie niesłusznego zastosowania nieizolacyjnego
środka zapobiegawczego, ale juŜ nie takiegoŜ poddania oskarŜonego badaniom psychiatrycznym połączonym z obserwacją w zakładzie leczniczym,
będącą przecieŜ detencją porównywalną z tymczasowym aresztowaniem35,
czy teŜ zastosowania wobec niego lub podmiotu określonego w art. 52 k.k.
zabezpieczenia majątkowego albo środków związanych z poddaniem
sprawcy próbie. Inną problematyczną kwestią jest to, czy tak rozległe podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, jakie postuluje
34
35
Ibidem, s. 5–6.
Por. A. M. T ę c z a, Obserwacja psychiatryczna w świetle zasady domniemania niewinności,
NKPK 2008, nr 23, s. 79–94.
60
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
się w artykule, rzeczywiście uzasadniają wyodrębnianie tych jej przesłanek,
które z natury rzeczy mieszczą się w pojęciu niesłuszności skazania, oskarŜenia czy przedstawienia zarzutów. Wszelako niepodobna zaprzeczyć, Ŝe –
przykładowo – uznanie za niesłuszną czynności wymienionej w trzeciej kolejności zdyskwalifikowałoby w zasadzie sięgnięcie w stosunku do podejrzanego po wszystkie środki przymusu procesowego.
Jakiekolwiek korektury w obrębie art. 552 k.p.k. oraz art. 557 k.p.k. z całą
zatem pewnością zmuszają do eksploracji znacznie głębszej niŜ ta, która
zadowoliła projektodawców oraz R. A. Stefańskiego czy bodaj Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego. I ta ostatnia przeszła bowiem do porządku nad
szkodą i krzywdą wynikłą z niezasadnej obserwacji psychiatrycznej oraz nad
istnieniem podmiotu określonego w art. 52 k.k., w stosunku do którego wydano postanowienie o zabezpieczeniu na jego mieniu wykonania orzeczenia
zwrotu korzyści majątkowej (zob. art. 291 § k.p.k.).
III. Czy są obiektywne granice rysującego się sporu?
Punktem wyjścia dla sensownej analizy obowiązujących rozwiązań i ich
oceny pod kątem potrzeby ewentualnej nowelizacji powinny być, jak się zdaje, standardy minimalne odpowiedzialności odszkodowawczej organów władzy publicznej ze źródłem w Konstytucji oraz wiąŜących Rzeczpospolitą Polską umowach międzynarodowych.
W tym kontekście nurtujące R. A. Stefańskiego zagadnienie „normalności” kwestionowanych regulacji na poziomie tzw. ustaw zwykłych wygląda
następująco.
W art. 41 ust. 5 Konstytucji gwarantuje się prawo do odszkodowania kaŜdemu, kto został bezprawnie pozbawiony wolności. Podobną zasadę ustanowiono w art. 77 ust. 1 Konstytucji, który przyznaje kaŜdemu prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. W obydwóch przepisach chodzi
o odpowiedzialność – lege non distinguente – za kaŜdą szkodę, a więc i za
tzw. szkodę moralną, czyli krzywdę, w granicach wyznaczonych w art. 361
§ 2 k.c., która to odpowiedzialność jest oparta na kryterium bezprawności36.
Odmiennie ustrojodawca ukształtował ramy odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej z racji ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego, tj. stanu wojennego, stanu wyjątkowego bądź stanu klęski Ŝywiołowej, wolności i praw człowieka i obywatela. Przepis art. 228 ust. 4 Konstytucji zawiera w tym względzie fakultatywne upowaŜnienie do określenia
36
Por. np.: Z. B a n a s z c z y k, (w:) K. P i e t r z y k o w s k i (red.), Kodeks cywilny. Komentarz,
t. I, wyd. 5, Warszawa 2008, s. 1233; J. K r e m i s, (w:) E. G n i e w e k (red.), Kodeks cywilny.
Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2011, s. 721–722.
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
61
B. Mik
w ustawie podstaw, zakresu i trybu wyrównywania strat majątkowych wynikających z tychŜe ograniczeń, przesądzając o niemoŜności dopuszczenia
przez taką ustawę dochodzenia roszczeń z tytułu lucrum cessans, nie wypowiadając się jednak co do zasady odpowiedzialności ani nie rozstrzygając, jaki podmiot powinien tę odpowiedzialność ponosić. W wypełniającej
ową delegację ustawie z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela37 przyjęto, Ŝe będzie to odpowiedzialność
jedynie Skarbu Państwa, lecz na zasadzie ryzyka (art. 2), które nie obejmuje
strat majątkowych powstałych wyłącznie z winy poszkodowanego lub z winy
osoby trzeciej (art. 3 ust. 2). Zasadę ryzyka akcentuje wyłączenie zastosowania art. 415–420 k.c. (art. 2 ust. 3)38. NaleŜy przy tym dostrzec, iŜ przepisy tej ustawy mogłyby doprowadzić do modyfikacji zakresu i zasad odpowiedzialności Skarbu Państwa normowanej przez art. 41 ust. 5 i art. 77 ust.
1 Konstytucji. W odniesieniu do stanu wojennego oraz wyjątkowego zezwala
na to art. 233 ust. 1 Konstytucji, nie wymieniając tych ostatnich przepisów
w katalogu źródeł wolności i praw, których w ustawie określającej zakres
ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela ograniczać nie wolno.
W analogicznej ustawie na uŜytek stanu klęski Ŝywiołowej moŜna byłoby natomiast ograniczyć wolność przewidzianą w art. 41 ust. 1 Konstytucji, o czym
stanowi art. 233 ust. 3 tego aktu normatywnego.
Prawo do odszkodowania za niezgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie gwarantują równieŜ przepisy art. 5 ust. 5 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8, uzupełnionej Protokołem nr 239 oraz art. 9 ust. 5 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich
i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r.40.
śaden z tych aktów nie kreuje generalnego standardu odpowiedzialności
za szkody wyrządzone działaniami władzy publicznej. W polu ich regulacji
znalazła się jedynie kwestia odszkodowania za niesłuszne skazanie. Zgodnie z art. 3 Protokołu nr 7 do Konwencji41, kaŜdemu skazanemu prawomocnie za przestępstwo, który odbył karę w wyniku takiego skazania, a następnie został uniewinniony lub ułaskawiony na tej podstawie, Ŝe nowy lub nowo
ujawniony fakt wskazuje, iŜ nastąpiła pomyłka sądowa, przysługuje odszkodowanie zgodnie z ustawą lub praktyką w danym państwie, chyba Ŝe zostanie wykazane, iŜ nieujawnienie nieznanego faktu we właściwym czasie nale37
Dz. U. Nr 233, poz. 1955.
Zob. teŜ uzasadnienie prezydenckiego projektu powołanej ustawy, druk nr 17 Sejmu IV kadencji.
39
Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 z późn. zm.; dalej w skrócie: Konwencja.
40
Dz. U. z 1977 r., Nr 38, poz. 167 – załącznik; dalej w skrócie: Pakt.
41
Dz. U. z 2003 r., Nr 42, poz. 364.
38
62
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
Ŝy przypisać całkowicie lub częściowo tej osobie. Niemal identyczną normę
wyraŜa art. 14 ust. 6 Paktu. Po myśli tego przepisu – jeŜeli prawomocne
orzeczenie skazujące zostało następnie uchylone lub nastąpiło ułaskawienie
na podstawie nowych lub nowo ujawnionych faktów, które niezbicie wykazywały, Ŝe zaszła omyłka sądowa, wówczas osobie, która poniosła karę
w wyniku takiego skazania, będzie przyznane odszkodowanie zgodnie
z ustawą, chyba Ŝe zostanie udowodnione, iŜ osoba ta ponosi całkowicie lub
częściowo winę za nieujawnienie w porę nieznanego faktu.
Współbrzmiący z art. 233 Konstytucji przepis art. 15 Konwencji zezwala
państwu–stronie na uchylenie się od obu powinności w przypadku wojny lub
innego niebezpieczeństwa publicznego zagraŜającego Ŝyciu narodu, jednakŜe tylko w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji oraz pod
warunkiem, Ŝe podjęte środki nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami
wynikającymi z prawa międzynarodowego (zob. teŜ art. 3 w zestawieniu
z art. 4 ust. 3 oraz art. 7 Protokołu nr 7 do Konwencji). Porównywalnie rygorystyczne jest unormowanie art. 4 ust. 2 w zw. z ust. 1 Paktu, zrelatywizowane do przypadku, gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraŜa
istnieniu narodu i zostało ono urzędowo ogłoszone. Wówczas państwostrona moŜe podjąć kroki mające na celu zawieszenie stosowania zobowiązań wynikających z Paktu w takim samym zakresie i pod takimi samymi warunkami, z wyjątkami, wśród których nie figurują postanowienia art. 9 i art. 14.
Odpowiedź na pytanie o stosunek zawartości rozdziału 58. Kodeksu postępowania karnego do naświetlonych standardów ponadustawowych narzuca się więc prosta. Przepisy materialnoprawne tej jednostki redakcyjnej,
poczynając od art. 552, wiernie trzymają się owych standardów, przy czym
w zakresie odszkodowań naleŜnych osobom bezpodstawnie tymczasowo
aresztowanym lub zatrzymanym w znaczącym stopniu je przewyŜszają.
Wszak wymóg wprowadzenia w ustawodawstwach wewnętrznych odpowiedzialności odszkodowawczej na zasadzie ryzyka moŜna jedynie wywieść ze
standardów minimalnych związanych z prawomocnym skazaniem, które
ex post uznano za omyłkę sądową, podczas gdy z mocy art. 552 § 3 i 4
k.p.k. zasada ryzyka charakteryzuje takŜe odpowiedzialność z racji niesłusznego zastosowania środka zabezpieczającego oraz niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. Godzi się teŜ z całą mocą podkreślić, Ŝe nie istnieje norma rangi ponadpaństwowej obligująca
ustawodawcę krajowego do przerzucenia na Skarb Państwa skutków majątkowych chybionego skazania, jeśli poszkodowany nie poniósł wymierzonej
mu kary. Taka norma pochodzi wyłącznie od ustrojodawcy. Zawiera ją wspomniany art. 77 ust. 1 Konstytucji, zacieśniający odpowiedzialność do skutków spowodowanych bezprawnie. Zapewne nieprzypadkowo norma ta ma
zasięg uniwersalny, zorientowany na restytucję szkód bez względu na to,
jaki organ władzy publicznej je wyrządził i w jakim nastąpiło to postępowa-
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
63
B. Mik
niu. Dolegliwe w stopniu porównywalnym z czynnościami postępowania karnego mogą być przecieŜ – Ŝeby daleko nie szukać – sprzeczne z prawem
decyzje administracyjne, np. nakazujące rozbiórkę obiektu budowlanego.
Co się zaś tyczy rozwiązań proceduralnych, spór jest bezprzedmiotowy,
poniewaŜ ani Konstytucja, ani prawo międzynarodowe tej materii nie standaryzuje.
Nietrafność zarzutu, jakoby aktualne podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa na obszarze, na którym władzę publiczną
dzierŜą organy ścigania i sądownictwo, kolidowały z jakimiś kanonami „normalności”, potwierdzają aktualne rozwiązania ustawowe. Wbrew temu, co
zdaje się sugerować R. A. Stefański42, nie jest to tylko kontestowany art. 552
k.p.k. wespół z art. 417 § 1 k.c., według którego za szkodę wyrządzoną przez
niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
Standard art. 77 ust. 1 Konstytucji doczekał się implementacji na poziomie ustawodawstwa zwykłego za sprawą ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw43, która
weszła w Ŝycie w dniu 1 września 2004 r. Na kształt korektury wpłynęły zasady przyjęte przez Komitet Ministrów Rady Europy w dniu 18 września
1984 r. w Rekomendacji nr R/84/5 w sprawie odpowiedzialności władzy publicznej, zakładającej moŜliwość przyznania odszkodowania takŜe wtedy,
gdy nie moŜna władzy publicznej zarzucić uchybienia, ale z uwagi na podjęcie czynności w interesie ogólnym, wyjątkowy charakter szkody i ograniczoną liczbę osób poszkodowanych, byłoby oczywiście niesłuszne, aby skutki
szkody poniósł wyłącznie poszkodowany44. Ostatecznie zdecydowano się na
wyjście ponad oba te wzorce, co znalazło wyraz w art. 4172 k.c. Tak oto
podstawy ogólne odpowiedzialności, których minimum wyznacza art. 77
ust. 1 Konstytucji, a za nim art. 417 § 1 k.c., dopełnia komplementarna formuła generalizująca, zgodnie z którą, jeŜeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany moŜe Ŝądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pienięŜnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego cięŜkie połoŜenie materialne, wskazują, Ŝe wymagają tego względy słuszności.
Relacje pomiędzy art. 552 k.p.k. a art. 417 k.c. i art. 4172 k.c. porządkuje
uaktualniony w tym samym czasie art. 421 k.c., stanowiąc, Ŝe przytoczonych
przepisów prawa cywilnego (oraz nieistotnego w rozwaŜanym aspekcie
42
43
44
R. A. S t e f a ń s k i, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 1.
Dz. U. Nr 162, poz. 1692 z późn. zm.
Zob. uzasadnienie rządowego projektu powołanej ustawy, druk nr 2007 Sejmu IV kadencji.
64
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
art. 4171 k.c.) nie stosuje się, jeŜeli odpowiedzialność za szkodę przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych.
W efekcie szkoda powstała w wyniku orzeczeń lub innych czynności postępowania karnego, do której naprawienia nie wystarczają materialnoprawne podstawy określone w art. 552 k.p.k., kwalifikuje się do obligatoryjnej
kompensacji z wykorzystaniem art. 417 § 1 k.c., jeśli wyrządzające ją działanie lub zaniechanie organu było bezprawne. W razie zaś działania lub zaniechania legalnego, kompensacja obejmuje jedynie szkodę na osobie, przy
czym jest ona fakultatywna w tym sensie, Ŝe ocena, czy przemawiają za nią
względy słuszności, postrzegane przez pryzmat art. 4172 k.c., leŜy kaŜdorazowo w gestii sądu45.
Do niewątpliwych zalet roszczeń z podstawą w art. 417 k.c. i art. 4172 k.c.
naleŜą ich okresy przedawnienia podpadające pod art. 4211 k.c., z których
nawet najkrótsze – trzyletnie, biegnące od dnia powzięcia przez poszkodowanego wiadomości o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia (§ 1
i 3), mogą, choć nie muszą, okazać się w praktyce dłuŜsze od rocznych terminów przewidzianych w art. 555 k.p.k.46.
Tym samym przychodzi skonkludować, Ŝe pierwszoplanową kwestią
w sporze wznieconym przez R. A. Stefańskiego są racje, które – zdaniem
Autora – miałyby przemawiać za przyznaniem wybranej grupie poszkodowanych działaniem lub zaniechaniem organów państwa pewnych, nie zawsze moŜliwych do wyegzekwowania, praw podmiotowych. Spór przesuwa
się zatem w sferę aksjologii, czyli materii niepodatnej na oceny według kryteriów „normalności”. Prawo podmiotowe moŜe być przyznane w kaŜdym czasie i w kaŜdej dziedzinie reglamentacji prawnej. Decyzja w tym przedmiocie
zaleŜy od swobodnego uznania ustawodawcy. Ten jednak powinien wystrzegać się rozstrzygnięć arbitralnych, aby podwyŜszenie danego standardu ustrojowego czy prawnomiędzynarodowego nie kolidowało z innymi,
równorzędnymi wartościami. Podobne reguły implikują wybór oprawy procesowej gwarantującej ochronę przyznanego prawa podmiotowego, czyli kwestię wtórną w stosunku do przybliŜonej kwestii materialnoprawnej.
IV. NajwaŜniejsze motywy dotychczasowych postulatów nowelizacji art. 552 k.p.k.
Trudności z odróŜnieniem strony materialnoprawnej od strony procesowej
odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie przepisów rozdziału 58.
45
BliŜej na ten temat: Z. B a n a s z c z y k, (w:) K. P i e t r z y k o w s k i (red.), Kodeks…, op. cit.,
s. 1292–1295; J. K r e m i s, (w:) E. G n i e w e k (red.), Kodeks…, op. cit., s. 756–757.
46
We wcześniej wspomnianym projekcie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego nie przewiduje się zmiany art. 555 k.p.k. w tym zakresie.
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
65
B. Mik
Kodeksu postępowania karnego zdradzają teŜ głosy autorów, na których
powołuje się R. A. Stefański, oraz twórców uzasadnienia przytaczanego projektu, sygnowanego autorytetem Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego.
Ł. Chojniak poprzestaje na zaakcentowaniu zbyt wąskiego zakresu tej
odpowiedzialności, jako pomijającej odpowiedzialność za niesłuszne oskarŜenie, oraz na ogólnym zakwestionowaniu drogi postępowania cywilnego dla
dochodzenia roszczeń z tytułu niesłusznego skazania w warunkach innych
niŜ określone w art. 552 § 1 k.p.k. W opinii tego autora naleŜałoby zaczerpnąć z wzoru art. 635 k.p.k. z 1928 r., z tym jednak zastrzeŜeniem, Ŝe prawo
do odszkodowania powinno przysługiwać takŜe osobie niesłusznie oskarŜonej przez prokuratora47.
W zbliŜony sposób podchodzi do problemu Komisja Kodyfikacyjna Prawa
Karnego. Koronnym argumentem jest tutaj dezaprobata dla „odsyłania” poszkodowanych w sytuacjach, które dzisiejszy art. 552 k.p.k. przemilcza, „na
drogę, jak wiadomo w praktyce, długotrwałego, postępowania cywilnego
(…), jeśli się uwzględni, Ŝe szkoda i krzywda została spowodowana w specyficznych warunkach, bo w postępowaniu karnym, przez państwowe organy ścigania i wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych”48.
Znacznie więcej wnikliwości wykazała A. M. Tęcza-Paciorek, skrupulatnie
oddzielając sferę prawa materialnego i procesowego. W obydwóch wszak
aspektach zapatrywania Autorki wyraźnie ewoluują i wciąŜ sprawiają wraŜenie nieugruntowanych.
Z początku była ona zwolenniczką uregulowania w odrębnej ustawie odpowiedzialności Skarbu Państwa, na zasadzie ryzyka, za niesłuszne oskarŜenie w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarŜenia publicznego, proponując, Ŝeby podstawą do dochodzenia odszkodowania był prawomocny wyrok uniewinniający lub umorzenie postępowania, a „koszty związane z wypłatą” świadczenia „ponosił ten organ (sąd lub prokuratura), który przyczynił
się do prowadzenia niesłusznego postępowania przeciwko oskarŜonemu lub
teŜ podejrzanemu, czyli prowadził postępowanie karne pomimo braku faktycznych podstaw do prowadzenia”49.
Potem Autorka doszła do wniosku, Ŝe właściwsze byłoby objęcie ową odpowiedzialnością nie tylko niesłusznego oskarŜenia, ale i takiegoŜ „podejrzenia”, stwierdzanego w pierwszym wypadku na podstawie prawomocnego
wyroku uniewinniającego, zaś w drugim – umorzenia postępowania karnego
w oparciu o przesłanki z art. 17 § 1–2 k.p.k.50. Tym razem organem wypłacającym odszkodowanie miałaby być tylko „prokuratura, która przyczyniła się
47
Ł. C h o j n i a k, Odszkodowanie…, (w:) P. H o f m a ń s k i (red.), Węzłowe problemy…,
op. cit., s. 488–499.
48
Zob. uzasadnienie projektu powołanego ostatnio w przypisie 44, s. 95.
49
A. M. T ę c z a - P a c i o r e k, O potrzebie uregulowania…, op. cit., s. 75–78.
50
A. M. T ę c z a - P a c i o r e k, Zasada domniemania niewinności…, op. cit., s. 312 i 314.
66
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
do prowadzenia niesłusznego postępowania przeciwko oskarŜonemu lub
podejrzanemu, czyli prowadziła postępowanie karne lub skierowała do sądu
akt oskarŜenia pomimo braku podstaw faktycznych i prawnych do prowadzenia postępowania lub wniesienia aktu oskarŜenia”51.
Dostatecznego opanowania tematu nie dowodzi teŜ dla odmiany stabilne
zdanie A. M. Tęczy-Paciorek w dwóch kwestiach o charakterze zgoła rudymentarnym.
OtóŜ, po pierwsze, załoŜenie Autorki, iŜby juŜ teraz istniały podstawy normatywne do odszkodowania za niesłuszne oskarŜenie lub „podejrzenie” na
zasadzie ryzyka i miały one wynikać z art. 13 w zw. z art. 6 ust. 1
zd. pierwsze Konwencji52, wydaje się całkowicie nieupowaŜnione. śadne
z tych unormowań nie kreuje standardu rozszerzającego zakres wcześniej
omówionych standardów ze źródłem w art. 5 ust. 5 Konwencji i art. 3 Protokołu nr 7 do Konwencji, obligujących do kompensacji szkód wyrządzonych
bezprawnym zatrzymaniem lub aresztowaniem oraz skazaniem, które okazało się omyłką sądową. Pierwsze unormowanie, wzorem art. 2 ust. 3 Paktu,
gwarantuje kaŜdemu, czyje prawa i wolności zostały naruszone, jedynie
prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego, w tym takŜe wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące funkcje urzędowe, przy czym prawo to jest nastawione na ochronę praw
i wolności określonych w Konwencji. Na poziomie Konstytucji „odpowiednikiem” owego unormowania jest art. 78, przyznający kaŜdej ze stron prawo
do zaskarŜania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, w trybie
określonym ustawami i z moŜliwymi do przewidzenia tamŜe wyjątkami.
Funkcję art. 6 ust. 1 zd. pierwsze Konwencji, podobnie jak art. 14 ust. 1
zd. drugie Paktu i odzwierciedlającego obydwa te przepisy art. 45 ust. 1
Konstytucji, stanowi zaś standaryzacja tzw. prawa do sądu – w wymiarze
dotyczącym praw i obowiązków o charakterze cywilnym oraz wytoczonego
oskarŜenia w sprawie karnej, a więc prawa, które w zakresie cywilnoprawnym odnosi się do praw podmiotowych, jakimi jednostka juŜ dysponuje. Do
istniejącego prawa podmiotowego, a konkretnie – prawa do rozpatrzenia
sprawy sądowej w rozsądnym terminie, odnosi się teŜ inspirujący Autorkę
wywód Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w uzasadnieniu wyroku
z dnia 26 października 2000 r. w sprawie nr 30210/96, Kudła przeciwko Polsce, który to wyrok wraz z kilkoma innymi orzeczeniami tego organu dał
asumpt do nowelizacji ustawy o skardze na przewlekłość w 2009 r., ze skutkiem wzmacniającym to właśnie prawo przez obligatoryjne zasądzanie kwoty pienięŜnej w razie stwierdzenia zasadności skargi53. Zrozumiałe jest
51
Ibidem, s. 318.
A. M. T ę c z a - P a c i o r e k, O potrzebie uregulowania…, op. cit., s. 72–73; t e j Ŝ e, Zasada
domniemania niewinności…, op. cit., s. 310–311, 312 i 314.
53
Zob. uzasadnienie rządowego projektu powołanej ustawy, druk nr 1281 Sejmu VI kadencji.
52
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
67
B. Mik
wreszcie, Ŝe Ŝadnego prawa podmiotowego nie generuje sam przez się, zupełnie „mechanicznie” przytaczany przez Autorkę dla uwypuklenia powagi
prezentowanych poglądów54, art. 77 ust. 2 Konstytucji – zakazujący ustawodawcy zamykania drogi sądowej w dochodzeniu naruszonych wolności lub
praw. Tylko tak zdaje się rozumieć rolę art. 45 ust. 1 Konstytucji, na tle art. 6
ust. 1 Konwencji oraz art. 14 ust. 1 Paktu, równieŜ Sąd NajwyŜszy, przyjąwszy w uchwale z dnia 28 marca 2012 r., sygn. I KZP 26/1155, iŜ pojęcie
„sprawa”, interpretowane przy uwzględnieniu treści tego przepisu, oznacza
sprawę w zakresie głównego przedmiotu postępowania, a takŜe kwestii incydentalnej, która związana jest z moŜliwą ingerencją w sferę podstawowych praw zagwarantowanych przepisami Konstytucji.
Po wtóre, skoro się poszukuje podstawy podmiotowego prawa do odszkodowania w zakresie, w jakim ani art. 552 k.p.k., ani przepis art. 417 § 1
k.c. (i nie zauwaŜony przez Autorkę art. 4172 k.c.) odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa nie przewiduje, zdumiewa zamysł uniezaleŜnienia przyznania akurat tak nazwanej formy kompensacji od tego, czy
niesłusznie oskarŜony lub podejrzany rzeczywiście poniósł szkodę56. Jest to
cywilistyczny nonsens dyskwalifikujący całą koncepcję. Za co i w imię czego
miałby odpowiadać majątkowo Skarb Państwa czy – jak postuluje Autorka –
dana jednostka organizacyjna sądu lub prokuratury w sytuacjach, w których
beneficjent takiego prawa podmiotowego niczego nie utracił ani nie doznał
krzywdy, której zadośćuczynienie w świetle prawa cywilnego wymaga zasądzenia na rzecz poszkodowanego odpowiedniej sumy pienięŜnej? Według
jakich kryteriów miałoby być przyznawane i miarkowane owo „odszkodowanie”? Czy są wystarczające przesłanki do obwarowania zasady domniemania niewinności obiektywną odpowiedzialnością majątkową, niebędącą odpowiedzialnością cywilną za czyn niedozwolony, z której tytułu roszczenia
podlegają zaspokojeniu z budŜetu państwa?57. Do jakiej gałęzi prawa zaszeregowano by przepisy konstytuujące taką odpowiedzialność oraz ustalające
zasady i tryb jej egzekwowania? Jaki sąd – cywilny, karny czy moŜe jeszcze
jakiś inny – byłby najbardziej kompetentny do orzekania w przedmiocie tej
odpowiedzialności?
54
A. M. T ę c z a - P a c i o r e k, O potrzebie uregulowania…, op. cit., s. 73; t e j Ŝ e, Zasada domniemania niewinności…, op. cit., s. 311.
55
OSNKW 2012, nr 4, poz. 36.
56
A. M. T ę c z a - P a c i o r e k, O potrzebie uregulowania…, op. cit., s. 76–77; t e j Ŝ e, Zasada
domniemania niewinności…, op. cit., s. 315–316.
57
O poziomie jurydycznym propozycji A. M. T ę c z y - P a c i o r e k nie najlepiej teŜ świadczy
widoczne prima vista pomieszanie kwestii podmiotu ponoszącego odpowiedzialność majątkową z podmiotami, z których środków budŜetowych następowałaby wypłata przyznanego
świadczenia. Nie ma przy tym pewności, czy Autorka identyfikuje pojęcie stationes fisci.
Rozwinięcie tego tematu w niniejszych uwagach, z załoŜenia sygnalitycznych, nie wydaje
się celowe.
68
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
Brak jednoznacznych odpowiedzi na te oraz wiele innych podstawowych
pytań sprawia, Ŝe rozwaŜania nad potrzebą nowelizacji art. 552 k.p.k. bądź
uchwalenia ustawy, za którą optuje A. M. Tęcza-Paciorek, naleŜałoby praktycznie rozpocząć od nowa, inaugurując je pytaniem o to, co ustawodawca
musi jeszcze zrobić, by sprostać wiąŜącym go standardom, a co mógłby
uczynić, aby zadowolić zwolenników podwyŜszenia poziomu gwarancji dla
standardu domniemania niewinności i nie popaść w kolizję z innymi wolnościami i prawami pozostającymi pod ochroną Konstytucji i prawa międzynarodowego oraz ich gwarancjami.
V. Problem kosztów postulowanych rozwiązań
Niekwestionowaną przewagą stanowiska R. A. Stefańskiego nad pozostałymi jest świadomość obciąŜenia, jakie dla budŜetu państwa pociągałaby
za sobą kaŜda propozycja rozszerzenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa z tytułu szkód implikowanych działaniami lub zaniechaniami organów postępowania karnego58. Z argumentami, przy których
uŜyciu Autor pragnie dowieść, iŜ owo obciąŜenie nie moŜe przemawiać przeciwko takim koncepcjom, zgodzić się natomiast nie sposób, i to nie tylko dlatego, Ŝe chodzi o dolegliwość nieobowiązkową, zaleŜną wyłącznie od dobrej
woli ustawodawcy. Argumenty te wydają się zresztą niekompletne.
O kompensację „kosztów” szkody materialnej lub moralnej, którą spowodowało bezprawne bądź obiektywnie niesłuszne: nieprawomocne skazanie,
oskarŜenie, przedstawienie zarzutów czy wykonanie nieizolacyjnego środka
zapobiegawczego, a nawet warunkowe umorzenie postępowania oraz poddanie obserwacji psychiatrycznej, poszkodowany moŜe ubiegać się juŜ
obecnie, na podstawie art. 417 § 1 k.c. lub art. 4172 k.c. Roszczenie zwrotne
Skarbu Państwa do winnego zaniedbań w tym zakresie: sędziego, prokuratora lub innego funkcjonariusza organów postępowania karnego zapewnia
art. 441 § 3 k.c.59. Poza tym nie takich „kosztów”, lecz jedynie poniesionych
kosztów postępowania karnego, dotyczy powołany w artykule – dla wzmocnienia wymowy poglądu Autora60 – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
26 lipca 2006 r., sygn. SK 21/0461, w następstwie którego zaszła konieczność nowelizacji art. 632 pkt 2 k.p.k. i który, co symptomatyczne, nie zobo-
58
R. A. S t e f a ń s k i, Odpowiedzialność…, op. cit., s. 11–12.
Przepis ów stanowi, Ŝe ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku
winy, ma roszczenie zwrotne do sprawcy, jeŜeli szkoda powstała z winy sprawcy.
60
R. A. S t e f a ń s k i, ibidem, s. 12.
61
Dz. U. Nr 141, poz. 1013, OTK-A 2006, nr 7, poz. 88.
59
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
69
B. Mik
wiązał ustawodawcy do przerzucenia na Skarb Państwa wszystkich kosztów
obrony62.
Bezdyskusyjne jest i to, Ŝe tyleŜ nieuniknionym, co odczuwalnym kosztem propozycji tak Autora, jak i Ł. Chojniaka63 oraz Komisji Kodyfikacyjnej
Prawa Karnego byłoby wzbogacenie katalogu kompetencji sądów karnych
o rozpoznawanie kolejnej kategorii spraw, skoro równolegle szuka się rozwiązań, by sędziów tych sądów odciąŜyć64.
JeŜeli zaś ktokolwiek zechciałby zmierzyć się ze standardem demokratycznego państwa prawnego w ujęciu art. 2 Konstytucji, to powinien zachować w polu widzenia treść 31 ust. 3 ustawy zasadniczej. Kreowana tam zasada proporcjonalności, która standaryzuje kryteria upowaŜniające do ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw, wymienia między innymi wzgląd
na bezpieczeństwo w demokratycznym państwie oraz ochronę porządku
publicznego i zdrowia. Wydaje się, Ŝe analogiczne kryteria naleŜy uwzględniać w okresie recesji gospodarczej przy dzieleniu środków budŜetowych.
Innymi słowy, wydaje się wątpliwe, by z ochrony art. 2 Konstytucji mogła korzystać nadmierna szczodrość w alokacji publicznych zasobów pienięŜnych,
zagraŜająca spełnieniu bezwarunkowych powinności władzy publicznej
w którejkolwiek z tych newralgicznych pól reglamentacji prawnej.
NiezaleŜnie od powyŜszego musi niepokoić daleka od zadowalającej refleksja przedstawicieli nauki prawa karnego oraz podmiotów cieszących się
inicjatywą ustawodawczą nad konsekwencjami majątkowymi wadliwie prowadzonego postępowania karnego, jakie ponosi pokrzywdzony65. Dysproporcje w ochronie interesów oskarŜonego i pokrzywdzonego w tym zakresie
nie bronią się przed zarzutem nieproporcjonalności nawet w obecnym stanie
prawnym. Pokrzywdzonemu nie gwarantuje się niczego więcej, poza tym, co
ofiarowuje mu prawo cywilne.
62
Zob. postanowienie Sądu NajwyŜszego z dnia 23 marca 2011 r., sygn. I KZP 1/11, OSNKW
2011, nr 5, poz. 38, z aprobującą glosą M. K o l e n d o w s k i e j - M a t e j c z u k, Pal. 2011,
nr 11–12, s. 126–132.
63
Jak sygnalizowano, A. M. T ę c z a - P a c i o r e k nie deklaruje wprost akceptacji dla właściwości w tym przedmiocie właśnie sądów karnych.
64
W tym kierunku zdąŜają m.in. propozycje Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego zawarte
w powoływanym projekcie, by w pewne czynności postępowania karnego zaangaŜować referendarzy sądowych.
65
Zob. np. Ł. C h o j n i a k, Odszkodowanie…, (w:) P. H o f m a ń s k i (red.), Węzłowe problemy…, op. cit., s. 487–488.
70
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
O potrzebie dodatkowego, szczególnego unormowania odpowiedzialności…
About the need for an additional specific regulation to govern the State Treasury liability for
damages in cases of wrongful conviction, undoubtedly wrongful accusation, presentation of
charges, or application of non-isolation preventive measure
Abstract
This paper focuses on ambiguity and weakness of arguments which are
claimed by R. A. Stefański and other authors to be supporting the concept of
the extended liability of the State Treasury under Article 552 of the Code of
Criminal Procedure.
Prokuratura
i Prawo 12, 2012
71